1. Charakterystyka procesu dowodzenia na szczeblu taktycznym

Dowodzenie na szczeblach taktycznych Wojsk Lądowych to złożona
i wielofunkcyjna działalność dowództw (związków taktycznych, oddziałów
i pododdziałów) różnych szczebli organizacyjnych Wojsk Lądowych, w tym wchodzących w ich skład rodzajów wojsk.

Dowodzenie to proces, na który składa się dowodzenie programowe (planowe - związane z opracowaniem planu działania) oraz dowodzenie bieżące w toku realizacji zaplanowanych wcześniej działań.

Dowodzenie stanowi złożony proces informacyjno-zasileniowy. Podstawowymi funkcjami tego procesu, którym odpowiadają etapy i czynności właściwych faz procesu dowodzenia, są: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie.

Dowodzenie na szczeblach taktycznych Wojsk Lądowych obejmuje proces planowania, organizowania, stawiania zadań i kontrolowania działania wojsk oraz wykorzystania przydzielonych im zasobów dla osiągnięcia określonych celów, związanych w czasie pokoju - z przygotowaniem, a w czasie kryzysu i wojny -
z bezpośrednim prowadzeniem działań taktycznych.

W wojskach lądowych SZ RP proces dowodzenia określany jest jako całokształt celowej działalności dowódcy i jego organów dowodzenia, realizowany
w ramach określonego systemu dowodzenia, zapewniający wysoką gotowość bojową i właściwe przygotowanie wojsk do najlepszego osiągnięcia celów walki oraz kierowanie wojskami w czasie jej prowadzenia. Stąd też przyjmuje się, iż dowodzenie to proces, poprzez który dowódca narzuca swoją wolę
i zamiary podwładnym oraz w ramach którego wspomagany przez swój sztab planuje, organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych mu wojsk przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków przekazywania informacji”.

1.1. Podstawowe pojęcia i definicje

Analiza zadania - element działalności dowódcy (oficerów dowództwa) podczas procesu podejmowania decyzji polegający na: zrozumieniu otrzymanego zadania w świetle zamiaru przełożonego i celu realizowanego przez przełożonego, zrozumieniu miejsca i roli podległych sił w ugrupowaniu bojowym, zadań sąsiadów oraz sposobów i zakresu współdziałania z nimi. Efektem analizy zadania prowadzonej przez dowódcę jest między innymi sprecyzowane zadanie własne oraz myśl przewodnia.

Ciągłość dowodzenia - dowodzenie, jest procesem ciągłym, realizowanym przez jednego dowódcę przez cały okres prowadzenia działań. Przełożeni, po konsultacji z dowódcą, powinni określić zasady przekazywania dowodzenia w sytuacjach szczególnych. Zgodnie z nimi dowódca powinien zawczasu wyznaczyć dowództwo, które przejmie dowodzenie w przypadku zniszczenia (wyłączenia z walki) jego stanowiska dowodzenia.

Decentralizacja dowodzenia - odpowiedzialność dowódcy za wykonanie zadania jest niepodzielna. Dopuszcza się jednak możliwość przekazania przez niego niektórych uprawnień podległym dowódcom, dając im swobodę działania, pozwalającą w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych zdarzeń i sytuacji, na wykazanie się inicjatywą. Decentralizacja dowodzenia pobudza kreatywność i sprzyja terminowemu podejmowaniu decyzji. Dowódcy przekazujący swoje uprawnienia podwładnym, muszą jasno określić zamiar, możliwości i ograniczenia swobodnego działania, wyznaczyć cele do osiągnięcia i zapewnić siły oraz środki materiałowe niezbędne do wykonania zadań.

Decyzja dowódcy - akt woli dowódcy, który dokonuje świadomego wyboru jednego z proponowanych przez dowództwo wariantów działania określających sposób osiągnięcia celu działania.

Dodatek - dokument poszerzający treść uzupełnienia do załącznika; opracowywany w formie pisemnej lub graficznej.

Dokumenty dowodzenia - wszystkie dokumenty dotyczące przygotowania i prowadzenia działań sił zbrojnych. W zależności od treści i przeznaczenia dokumenty dowodzenia dzielimy na: dyrektywne, planistyczne, sprawozdawczo - informacyjne i pomocnicze.

Dokumenty dyrektywne - rodzaj dokumentów dowodzenia służących do przekazania wyników planowania podwładnym. Do dokumentów tych zaliczamy: dyrektywy, rozkazy, zarządzenia.

Dokumenty planistyczne - rodzaj dokumentów dowodzenia służących do planowania i organizowania walki, do dokumentów tych zaliczamy: plany, warianty działania, tabele, i inne dokumenty.

Dokumenty pomocnicze - rodzaj dokumentów dowodzenia opracowywanych zazwyczaj na użytek wewnętrzny dowództwa np. szkice, tabele, kalkulacje, wykresy, zestawienia, zapotrzebowania itp.

Dokumenty sprawozdawczo-informacyjne - rodzaj dokumentów dowodzenia, w których znajdują się zazwyczaj opisy położenia wojsk własnych i przeciwnika oraz wydarzeń, które nastąpiły w określonym przedziale czasu. Do dokumentów tych zaliczamy: meldunki, sprawozdania, dzienniki działań, mapy sytuacyjne, komunikaty rozpoznawcze i inne.

Dowodzenie - proces decyzyjno-informacyjny, poprzez który dowódca narzuca swoją wolę i zamiary podwładnym oraz w ramach którego wspomagany przez swój sztab planuje, organizuje, koordynuje i ukierunkowuje działania podległych mu wojsk przez użycie standardowych procedur działania i wszelkich dostępnych środków przekazywania informacji.

Dowodzenie operacyjne (ang. operational command) - uprawnienia przyznane dowódcy do przydzielania zadań podwładnym dowódcom, do rozwijania jednostek do działań, do ponownego przydzielania sił oraz do zatrzymania sobie lub przekazania komuś innemu kontroli operacyjnej i/lub taktycznej, jeśli uzna to za niezbędne. Władza ta nie obejmuje odpowiedzialności za administrację czy logistykę. Może być rozciągnięta również na siły przydzielone temu dowódcy.

Dowodzenie pełne (ang. full command) - władza wojskowa i odpowiedzialność dowódcy za wydawanie rozkazów podwładnym. Obejmuje wszelkie aspekty działań wojskowych lub administracyjnych i dotyczy tylko sił narodowych.

Dowodzenie taktyczne (ang. tactical command) - uprawnienie przyznane dowódcy do stawiania zadań siłom będącym pod jego dowództwem w celu wykonania zadań postawionych przez wyższe dowództwo.

Dowództwo - zespół osób funkcyjnych i komórek organizacyjnych, przy pomocy, którego dowódca dowodzi podległymi wojskami (jednostkami). W skład dowództwa wchodzi dowódca, grupa dowódcy (jego zastępcy oraz wybrane komórki funkcjonalne) oraz sztab.

Elastyczność dowodzenia - organizacja systemu dowodzenia powinna zapewnić dowódcy swobodę działania i możliwość reagowania w różnych nieprzewidzianych sytuacjach. Wymaga to zrozumienia celu działania, podejmowania błyskawicznych decyzji oraz posiadania mobilnych sił i środków.

Integracja dowodzenia - przyjęta struktura dowodzenia powinna zapewnić dowódcy zdolność do zdecydowanego i skutecznego osiągnięcia celów działania. Struktury organizacyjne dowództw powinny być tak konstruowane, aby spełniać mogły wymagania każdej operacji, integrując poszczególne komponenty poprzez funkcjonalny i sprawny system dowodzenia. Właściwa organizacja współdziałania, stanowi również jeden z zasadniczych czynników integrujących dowództwo w obszarze prowadzenia działań, z działaniem elementów układu pozamilitarnego.

Jednoosobowość dowodzenia - jest to fundamentalna zasada obowiązująca na wszystkich jego poziomach. Zapewnia spójność planowania i prowadzenia działań. Osiąga się ją poprzez nadanie jednemu dowódcy uprawnień do kierowania całym potencjałem bojowym i logistycznym przydzielonych sił. Zasada jednoosobowości dowodzenia realizowana jest przez dowódcę poprzez sprawowanie kontroli operacyjnej nad wszystkimi siłami na podległym obszarze działań.

Kontrola - jedna z funkcji kierowania /dowodzenia lub jedna z faz cyklu decyzyjnego. Istota kontroli polega na: ustaleniu stanu rzeczywistego, to jest warunków, sposobów, wyników lub stopnia realizacji postawionych zadań; porównaniu stanu rzeczywistego z celami określonymi w zadaniu (planie); wykryciu przyczyn niezgodności stanu rzeczywistego z zaplanowanym; wskazaniu drogi do osiągnięcia sprawności i skuteczności działania poprzez: określenie sposobu usunięcia stwierdzonych niezgodności i niedociągnięć, ustalenie niezbędnych zmian w przebiegu procesu realizacji zadania lub korekty zadań, wskazanie pozytywnych środków, czynności lub wyników działania, wpływających na realizację zadania. Kontrola może być realizowana w formie bezpośredniej lub pośredniej (poprzez inne osoby, dokumenty).

Kontrola operacyjna (ang. operational control) - zakres uprawnień przyznany dowódcy do kierowania przydzielonymi mu siłami zbrojnymi tak, aby mógł on wykonać określone zadania, ograniczone zwykle jeśli chodzi o funkcje, czas lub położenie, do rozwijania tych jednostek do działań oraz do zatrzymywania sobie lub przekazywania komuś innemu kontroli taktycznej nad tymi jednostkami. Władza ta nie obejmuje możliwości wyznaczania oddzielnych zadań dla części tych sił; nie obejmuje też kontroli administracyjnej ani logistycznej.

Kontrola taktyczna (ang. tactical control) - szczegółowe, zwykle lokalne zarządzanie i kontrola ruchów wojsk i manewrów niezbędnych do wykonania przydzielonych zadań.

Koordynacja - uzgadnianie w skali operacyjnej lub taktycznej wysiłków różnych jednostek lub pododdziałów w celu najbardziej efektywnego wykonania wspólnych zadań.

Linia koordynacji wsparcia ogniowego (ang. fire support co-ordination line - FSCL) - linia ustanowiona przez odpowiedniego dowódcę sił lądowych lub desantu, w ramach przydzielonego mu obszaru działania, dla zapewnienia koordynacji ognia prowadzonego przez inne elementy sił, który może mieć wpływ na aktualnie prowadzone lub planowane przez niego działania taktyczne; linia ta odnosi się do ognia prowadzonego z powietrznych, lądowych lub morskich systemów uzbrojenia wykorzystujących dowolny rodzaj amunicji; rażenie celów naziemnych lub nawodnych znajdujących się bliżej niż linia koordynacji wsparcia ogniowego może być wykonywane tylko pod kontrolą lub za formalną zgodą odpowiedniego dowódcy sił lądowych lub desantu.

Linia koordynacyjna (ang. phase line - PL) - linia wykorzystywana do kontroli i koordynacji działań wojskowych, zwykle są to cechy terenu rozciągające się w poprzek strefy działań.

Linia przekazania odpowiedzialności (ang. hand-over line - HL) - linia koordynacyjna, najlepiej zgodna z łatwymi do określenia cechami terenu, na której odpowiedzialność za prowadzenie działań bojowych zostaje przekazana od jednego pododdziału, oddziału lub związku taktycznego do innego.

Mapa sytuacyjna - dokument graficzny wykonany na folii, kalce lub w systemie informatycznym, który wraz z podkładem mapy topograficznej obrazuje kolejne sytuacje z przebiegu działań bojowych prowadzonych w określonym czasie (np. doby); mapy sytuacyjne opracowywane są w celu kontrolowania przebiegu działań, opracowania meldunków, sprawozdań oraz informowania innych jednostek o własnych działaniach; zależnie od treści i przeznaczenia można wyróżnić mapy sytuacyjne: operacyjne, rozpoznawcze, łączności, logistyczne i inne.

Metoda kolejnego planowania działań - praca dowództwa prowadzona kolejno przez poszczególne szczeble dowodzenia. Niższy szczebel dowodzenia rozpoczyna planowanie i organizowanie działań taktycznych bezpośrednio po zakończeniu planowania na wyższym szczeblu i wydaniu przez szczebel nadrzędny rozkazu bojowego.

Metoda równoległego planowania działań - praca dowództwa prowadzona równolegle na kilku szczeblach dowodzenia. Niższy szczebel dowodzenia rozpoczyna planowanie i organizowanie działań taktycznych bezpośrednio po określeniu przez przełożonego zamiaru (koncepcji) i wydanych na tej podstawie wstępnych zarządzeniach bojowych.

Myśl przewodnia dowódcy - jeden z zasadniczych determinantów dowodzenia przez określenie celów działania, formułowana jako jeden z głównych wniosków analizy zadania, który zwięźle i jasno wskazuje pożądany stan końcowy działania oraz opisuje zdarzenia i (lub) warunki jakie powinny zaistnieć aby mógł być on osiągnięty.

Odprawa decyzyjna - spotkanie zasadniczych osób funkcyjnych dowództwa w celu zapoznania dowódcy z wynikami planowania, podjęcia przez dowódcę decyzji i przedstawienia zamiaru oraz dalszej koordynacji pracy dowództwa.

Odprawa informacyjna - przedsięwzięcie organizacyjne zazwyczaj w formie odprawy, którego celem jest zapoznanie upoważnionych osób funkcyjnych dowództwa z otrzymanym zadaniem, sytuacją operacyjną, wnioskami z analizy zadania, myślą przewodnią dowódcy, sprecyzowanym zadaniem własnym, przyjętymi kryteriami oceny wariantów działania, a także wydanie wytycznych do dalszej pracy.

Odprawa koordynacyjna - spotkanie zasadniczych osób funkcyjnych dowództwa dla określenia korelacji przedsięwzięć w toku dalszej pracy; może być ona organizowana np. w celu zapoznania z wariantami działania wojsk własnych, zapoznania z wynikami symulacji, porównania wariantów działania, zapoznania z nowym zadaniem lub w innym celu.

Plan walki (działania) - efekt procesu planowania w formie konstrukcji myślowej, graficznej lub pisemnej zawierającej zwykle określony sposób osiągnięcia celu działania zorganizowanego. Stanowi szczegółowe rozwinięcie zamiaru walki. Opracowywany jest zazwyczaj w formie zbioru dokumentów pisemnych i graficznych, składa się z części głównej oraz stosownych załączników. Zasadnicza część planu walki na niższych szczeblach taktycznych może być opracowywana jako dokument graficzny z naniesionymi uzupełnieniami pisemnymi.

Plan alternatywny (ang. contingency plan) - plan przygotowywany na wypadek potencjalnych przyszłych wydarzeń lub okoliczności, które można z dużą dozą prawdopodobieństwa przewidzieć w rejonie odpowiedzialności, w oparciu o znane lub zakładane czynniki.

Planowanie - jedna z funkcji dowodzenia, opiera się na wnikliwej analizie zadania i ocenie sytuacji. Planowanie polega na przewidywaniu przyszłego układu rzeczowo - czasowo - przestrzennego przyszłych działań oraz formułowaniu do tego układu odpowiednich celów. Realizowana jako ciągły proces, którego celem jest racjonalizacja działań zorganizowanych poprzez opracowanie planu ogólnego i planów cząstkowych z różnym stopniem szczegółowości. Przedmiotem planowania są zadania, zagadnienia współdziałania, wsparcie bojowe i zabezpieczenie logistyczne oraz dokumenty do bezpośredniego kierowania walką.

Podjęcie decyzji - akt woli dowódcy (decydenta), sformalizowany najczęściej podpisem określonego dokumentu dyrektywnego, polegający na wyborze określonego sposobu realizacji otrzymanego zadania.

Procedury dowodzenia - przyjęty tryb postępowania określający kolejność, zakres i zasady postępowania dowództwa w procesie realizacji funkcji dowodzenia.

Procedury działania - opracowane i przyjęte szczegółowe metody i techniki, którymi dowództwa i jednostki wykonują swoje zadania.

Proces dowodzenia - cykl informacyjno-decyzyjny realizowany przez dowództwa; jednakowy na wszystkich szczeblach dowodzenia polegający na cyklicznej realizacji czynności w ramach funkcji dowodzenia.

Przednia rubież wojsk własnych (ang. forward line of own troops - FLOT) - linia wskazująca najbardziej wysunięte pozycje wojsk własnych w jakichkolwiek działaniach wojskowych, w określonym czasie.

Przedni skraj obszaru obrony (ang. forward edge of the battle area FEBA) - przednia granica obszaru (pasa, rejonu) obrony jednostek bojowych sił lądowych, z wyjątkiem rejonów, w których działają siły osłonowe lub blokujące, utworzona w celu koordynacji wsparcia ogniowego, obsadzenia pozycji lub kierowania manewrami pododdziałów.

Punkt decydujący (ang. decisive point) - punkt, z którego można zagrozić środkowi ciężkości przeciwnika lub własnemu. Taki punkt może istnieć w czasie, przestrzeni lub w środowisku informacyjnym.

Punkt decyzyjny (ang. decision point) - punkt zidentyfikowany podczas rozważenia wariantów działania, istniejący w terenie, czasie lub przestrzeni, w którym w odniesieniu do sytuacji rzeczywistej dowódca musi podjąć decyzję co do dalszego prowadzenia działań.

Rozkaz bojowy - dokument dowodzenia przeznaczony do stawiania zadań bojowych. Wytyczne dowódcy wydane podległym dowódcom, w celu skoordynowanego przeprowadzenia działań. Ujmuje się w nim zamiar działania, zadania dla podwładnych, dane o działaniu przeciwnika i wojsk własnych, zadania wykonywane przez inne jednostki, zadania sąsiadów, a także inne elementy dotyczące wsparcia i zabezpieczenia działań.

Sprecyzowane zadanie własne - uściślone w trakcie analizy, zadanie otrzymane od przełożonego wraz z zasadniczymi zadaniami cząstkowymi w nim zawartymi, zidentyfikowanymi podczas prowadzonej analizy oraz cel dla osiągnięcia, który ma być zrealizowany.

Stan końcowy - opis sytuacji politycznej lub (i) militarnej wskazujący, że zadanie zostało wykonane, stanowi wskaźnik osiągnięcia celu jednak bez ograniczania swobody działania dowódcy w zakresie wyboru sposoby wykonania zadania.

Stawianie zadań - proces związany z podstawowym uprawnieniem dowódcy w zakresie dowodzenia (zarządzania), sposobem formułowania rozkazów (zarządzeń, poleceń) oraz metodą przekazywania ich podwładnym do bezwzględnego wykonania. Opracowanie i przekazanie zadań podwładnym zawiera się w jednej z funkcji dowodzenia - organizowaniu. W ujęciu czynnościowym faza dowodzenia, polegająca na doprowadzeniu efektów planowania do podwładnych.

Synchronizacja - koordynacja wysiłku wojsk w czasie i w przestrzeni. Istota - realizacja zadań cząstkowych w ramach jednego zgrupowania dla osiągnięcia celu działania szczebla nadrzędnego.

System dowodzenia - uporządkowana, zgodnie z zasadami dowodzenia, całość złożona z organów dowodzenia i środków dowodzenia sprzężonych ze sobą informacyjnie i zapewniająca podejmowanie stosownych decyzji na wszystkich szczeblach organizacyjnych sił zbrojnych oraz ich sprawną, terminową i bezwzględną realizację. Obejmuje trzy komponenty: organizację dowodzenia, proces oraz środki dowodzenia.

Środek ciężkości (ang. Centre of Gravity - COG) - występujące na poziomie strategicznym, operacyjnym oraz taktycznym centra (ośrodki) siły i ruchu, od których wszystko jest uzależnione lub jako punkty, przeciwko którym powinny być skierowane wszystkie wysiłki. Stanowi on tą charakterystyczną zdolność czy szczególne miejsce, z którego siły militarne, państwo czy sojusz czerpie swą swobodę działania, fizyczną siłę lub wolę walki. Środek ciężkości sił przeciwnika jest aspektem jego szeroko rozumianej zdolności działania, który jeśli zostanie zaatakowany i zniszczony, wyeliminowany lub zneutralizowany doprowadzi do nieuchronnej klęski lub spowoduje chęć strony przeciwnej do zawarcia pokoju na drodze negocjacji. Odwrotnie - zniszczenie, eliminacja lub neutralizacja własnego środka ciężkości prowadzi do własnej nieuniknionej klęski. Środek ciężkości może obejmować: zgrupowanie sił przeciwnika lub ich strukturę dowodzenia, opinię publiczną, narodową wolę walki, strukturę sojuszu czy koalicji, itp.

Uzupełnienie - dokument, zazwyczaj uzupełniający załączniki; opracowywany w formie pisemnej lub graficznej. Może być poszerzony o dodatki do uzupełnienia.

Wariant działania (ang. course of action) - inne przedstawienie sposobu osiągnięcia tego samego celu działania; w fazie planowania wykonywany zazwyczaj jako dokument graficzny uzupełniany stosownymi opisami.

Współdziałanie - uzgodnione działanie na korzyść jednego kooperanta bez bezpośredniego udziału przełożonego (przełożonych) dla realizacji wspólnego celu. Istota - działanie wspólne przy zachowaniu autonomii wykonawców.

Wstępne zarządzenie bojowe - forma stawiania zadań podczas zastosowania równoległej metody pracy, wydawane z reguły po ogłoszeniu przez dowódcę zamiaru (po odprawie decyzyjnej). Zawiera przede wszystkim zamiar walki, zadania dla podwładnych oraz inne niezbędne informacje.

Załącznik - dokument uzupełniający tekst dokumentów dowodzenia opracowywany w formie pisemnej lub graficznej; może posiadać poszerzające treść w ramach uzupełnień i dodatków.

Zamiar działania - koncepcja osiągnięcia celu jasno i zwięźle określająca sposób działania wybrany przez dowódcę, stanowi główny element decyzji dowódcy i jest podstawą planowania i organizowania działań.

Zarządzenie bojowe - forma rozkazu bojowego, rodzaj dokumentu dowodzenia służący do przekazywania decyzji dowódcy w toku prowadzenia działań; zawiera zmiany w odniesieniu do wcześniej wydanego rozkazu bojowego.

Zarządzenie przygotowawcze - rodzaj zarządzenia informującego podwładnych o charakterze przyszłych działań. Zawiera polecenia dotyczące przygotowania sił i środków do walki. Zarządzenie przygotowawcze wydaje się zwykle po analizie zadania i kalkulacji czasu. Nie zawiera zamiaru dowódcy oraz wynikających z niego zadań dla podwładnych.

Zasady dowodzenia - opracowane teoretycznie (ustalone) i zweryfikowane w praktyce twierdzenia, prawidłowości i reguły, które określają najracjonalniejsze sposoby działalności dowództw podczas przygotowania i w czasie prowadzenia działań taktycznych. Ich stosowanie bądź respektowanie umożliwia skuteczną realizację zadań. Do zasad dowodzenia zalicza się: jednoosobowość, ciągłość, elastyczność, decentralizację i integrację dowodzenia.

Terminy w języku polskim	Terminy w języku angielskim
analiza zadania	mission analysis
decyzja	decision
dowodzenie	command and control (C2)
kontrola	control
meldunek sytuacyjny	operational situation report (OPSITREP)
myśl przewodnia dowódcy	commander's intent
ocena czynników	evaluation of factors
ocena sytuacji	situation estimate
odprawa decyzyjna	decision briefing
odprawa informacyjna	mission analysis briefing
odprawa koordynacyjna	co-ordination briefing
opracowanie wariantów działania	courses of action development
trening realizacji zadania	rehearsal
plan działania	operation plan (OPLAN)
planowanie	planning
porównanie wariantów działania	courses of action comparison
proces dowodzenia	C2 process
rekonesans	reconnaissance
rozkaz bojowy	operation order (OPORD)
rozważenie wariantów działania	courses of action consideration
sporządzenie planu działania	development of plan
sporządzenie rozkazu bojowego	operation order production
sprecyzowane zadanie własne	restated mission
stawianie zadań	operation order issuance
wariant działania	course of action (CoA)
wstępne zarządzenie bojowe	warning order (WngO)
zadanie (sprecyzowane zadanie własne)	mission
zadanie (cząstkowe, dla podwładnych)	task
zadanie cząstkowe sprecyzowane (w rozkazie przełożonego)	specified task
zadanie cząstkowe wynikające (z AZ)	implied task
zadanie cząstkowe o szczególnym znaczeniu	essential task
zamiar działania	concept of operations
zarządzenie bojowe	fragmentary order (Frg O)
zarządzenie przygotowawcze	warning order

Tabela 1. Zestawienie istotnych dla opisu procesu dowodzenia terminów oraz ich angielskich odpowiedników.

1.2. Ustalenia sojusznicze dotyczące procesu dowodzenia w wojskach lądowych

Zasadnicze aspekty procesu dowodzenia realizowanego w wojskach lądowych zostały zdefiniowane i scharakteryzowane w opracowaniu ATP-3.2. (Land Operations).

Wg tego dokumentu dowódca jest całkowicie odpowiedzialny za wykonanie postawionego przed nim zadania, mimo iż wiele czynności realizowanych podczas rozwiązywania problemów decyzyjnych ciąży na oficerach (komórkach) sztabu. Dlatego właściwa współpraca pomiędzy dowódcą i sztabem ma szczególne znaczenie, zwłaszcza w trzech aspektach:

• zrozumiałe i jednoznaczne wytyczne dowódcy skierowane do sztabu;

• właściwa koordynacja pracy przez szefa sztabu;

• dokładne zrozumienie istoty procesu dowodzenia przez każdą osobę funkcyjną w sztabie.

Szczególnym etapem procesu dowodzenia jest ocena sytuacji, podczas której wieloaspektowej analizie poddawana jest sytuacja, zadanie i wszystkie inne czynniki mogące wpłynąć na decyzję dowódcy. Po jej podjęciu decyzji i sformułowaniu zamiaru sztab opracowuje (z niezbędnym stopniem szczegółowości) ostateczną wersję planu działania, na bazie którego sporządzany jest rozkaz bojowy, jak najszybciej dostarczany do wykonawców.

Ocena sytuacji to fragment procesu dowodzenia, wymagający skoordynowanej i pełnej współpracy wszystkich elementów składowych dowództwa. Celem oceny sytuacji (rozumianej jako logiczny proces poszukiwania najlepszego sposobu rozwiązania problemu) jest stworzenie i ciągłe uaktualnianie przejrzystego obrazu sytuacji (walki), na bazie którego podjęta będzie decyzja.

Punktem wyjściowym tego procesu jest zazwyczaj zadanie otrzymane od przełożonego. Niekiedy dowódca, znając zamiar i intencje przełożonego, może sam wydedukować swoje zadanie. Stosowany sposób formułowania zadania określa podwładnemu efekt, jaki powinien osiągnąć, czyli oczekiwany stan końcowy. Oznacza to, że ocena sytuacji ma stworzyć dowódcy warunki do podjęcia decyzji - JAK ma osiągnąć ów pożądany stan końcowy.

Proces oceny sytuacji podzielony jest na cztery zasadnicze etapy:

• analiza zadania;

• ocena czynników wpływających na wykonanie zadania;

• rozważenie i porównanie wariantów działania;

• decyzja dowódcy.

Prowadzenie oceny sytuacji obejmuje działania, w których partycypują wszyscy oficerowie sztabu.

Analiza zadania sprowadza się do uzyskania odpowiedzi na następujące pytania:

• jaki jest zamiar przełożonego i jaka jest rola związku taktycznego (oddziału, pododdziału) w realizacji jego planów?;

• czego wymaga przełożony lub jakie główne zadania muszą zostać wykonane, aby zrealizować jego zamiar? Rozwiązanie tego problemu polega na rozbiorze zadania postawionego przez przełożonego na zadania cząstkowe w nim zawarte oraz na zadania nie zapisane wprost, ale wynikające z jego treści, a następnie określeniu tych z nich, które mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celu;

• czy i jakie istnieją ograniczenia swobody działania?;

• czy nastąpiły znaczące zmiany sytuacji od momentu podpisania rozkazu przez przełożonego?, jeśli tak, to czy wiedząc o tych zmianach wydałby on ten sam rozkaz (postawił takie samo zadanie)?

Poprzez uzyskanie odpowiedzi na przedstawione pytania możliwe jest wygenerowanie pytań lub określenie potrzeb kierowanych następnie do przełożonego oraz identyfikacja niezbędnych potrzeb informacyjnych dowódcy. Ponadto, właśnie na etapie analizy zadania odrzucone być muszą zadania niewykonalne, lub te, których realizacja nie jest niezbędna.

Analiza kończy się z chwilą sprecyzowania przez dowódcę zadania własnego, które jest podstawą do dalszej pracy sztabu i stanowić będzie punkt 2. (ZADANIE) przyszłego rozkazu bojowego. Dowódca powinien ponadto wydać wytyczne dotyczące dalszego przebiegu oceny sytuacji określając pytania (problemy) i zadania, które zapewnią ukierunkowanie pracy sztabu zgodnie z jego intencjami. Zakres i treść wytycznych dowódcy, może być różna, zawsze jednak powinien zostać podany czas zakończenia oceny sytuacji (co w praktyce oznacza do kiedy muszą zostać przygotowane warianty działania).

Po przeprowadzeniu analizy rozważane są wszelkie czynniki, które będą miały wpływ na wykonanie zadania. Ocena ta jest pracą zespołową, która w znacznej części przebiega równolegle. Oznacza to, że gdy np. komórka rozpoznawcza ocenia przeciwnika, jego możliwości bojowe i prawdopodobne przyszłe działania, pozostałe komórki prowadzą wszechstronną ocenę sił własnych, włączając w to problematykę wsparcia i zabezpieczenia działań.

Czynniki podlegające na tym etapie ocenie to:

• przeciwnik;

• otoczenie (środowisko), a w nim:

• teren;

• warunki atmosferyczne;

• ludność cywilna na obszarze działań (także pod względem wpływu religii i kultury na działania własne i przeciwnika);

• siły własne (również pod względem możliwości wsparcia i zabezpieczenia);

• możliwości i sposoby ochrony stanów osobowych, wyposażenia, środków materiałowych i informacji przed oddziaływaniem lub wpływem;

• czynnik czasu;

• inne istotne czynniki (morale, normy prawne, możliwości wykorzystania środków miejscowych (HNS), środki masowego przekazu, itp.).

W dalszej kolejności następuje rozważenie i porównanie sposobów działania. Podczas procesu oceny sytuacji wypracowane zostają warianty (sposoby) działania, czyli wykonania postawionego przez przełożonego zadania. Każdy z tych sposobów powinien określać:

• siły przewidziane do wykonania zadania (jako wypadkowa sił dostępnych i pożądanych);

• kolejność i sposób jego wykonania;

• miejsce i sposób skupienia głównego wysiłku.

Metoda przygotowania i forma przedstawienia wariantów zależy w dużej mierze od oficerów, którzy je wykonują. Zawsze jednak każdy z nich powinien odpowiadać na pytania: co, kiedy, gdzie, w jaki sposób i w jakim celu należy wykonać?

Podczas rozważania sposobów działania należy porównać elementy wyróżniające je oraz określić wady i zalety każdego z nich w odniesieniu do sił niezbędnych dla ich realizacji, zgodności z zamiarem przełożonego i prawdopodobnego działania przeciwnika. Rozważania muszą uwzględniać możliwe reakcje strony przeciwnej na każdy rozpatrywany wariant działania wojsk własnych. Ponadto dążyć należy do odrzucenia tych z nich, które są nierealne (np. z powodu braku możliwości właściwego zabezpieczenia pod względem logistycznym lub z innych powodów), czy też w swej istocie odbiegają od zamiaru (myśli przewodniej) przełożonego. Jeżeli sztab dysponuje dużą ilością czasu, poszczególne warianty mogą być rozpatrywane przy zastosowaniu metody symulacji przyszłych działań.

Ostatnim etapem oceny sytuacji jest dokonanie przez dowódcę wyboru jednego z przedstawionych mu wariantów działania, czyli podjęcie decyzji. Na bazie tej decyzji (wybranego wariantu) dowódca przedstawia swój zamiar, który musi zawierać myśl przewodnią działań.

Decyzja dowódcy jest odzwierciedleniem jego woli przeprowadzenia walki, rozwinięty na jej podstawie zamiar - zobrazowaniem kolejności i sposobu wykonania zadania. Decyzja, w oparciu o którą sztab opracuje plan, a następnie rozkaz bojowy, musi zawierać odpowiedzi na pytania: kto, co, kiedy, gdzie, w jaki sposób i w jakim celu powinien wykonać.

Natychmiast po podjęciu decyzji przez dowódcę rozpoczyna się sporządzanie planu działania. Obejmuje ono:

• rozszerzenie (uszczegółowienie) zamiaru dowódcy, jeżeli jest taka potrzeba (to znaczy gdy dowódca nie uczynił tego osobiście). Zamiar powinien zawierać myśl przewodnią dowódcy, sposób wykonania zadania, jeśli to możliwe z podziałem na działania głębokie, bezpośrednie i tyłowe oraz określenie głównego wysiłku;

• ostateczne sprecyzowanie zadań dla podwładnych;

• przeprowadzenie niezbędnych kalkulacji, np. w celu sprawdzenia czy podział sił jest właściwie zaprojektowany i czy podwładni dysponują odpowiednimi środkami do wykonania zadania;

• ostateczne sprecyzowanie elementów dowodzenia i koordynacji działań, niezbędnych do realizacji zadania;

• koordynowanie uzupełniania planu i rozkazu informacjami poszczególnych komórek sztabu;

• sporządzenie planu zabezpieczenia logistycznego.

Po podjęciu decyzji, podczas sporządzania rozkazów, konieczne jest ciągłe śledzenie rozwoju sytuacji. Bieżące wydarzenia mogą spowodować konieczność przygotowania dodatkowych planów (planów alternatywnych), aby zapewnić elastyczność działania w zmieniających się warunkach.

Problematyka stawiania zadań nie podlega szczególnej unifikacji. W ATP 3.2. określa się jedynie, że rozkaz bojowy stawiany podwładnemu jest wyrażeniem decyzji i zamiaru dowódcy. Powinien on być prosty, jasny i zwięzły. Plany działania przygotowywane w postaci pisemnej dotyczą przyszłych działań, które mogą, lecz nie muszą mieć miejsca. Przygotowane plany działania powinny dotrzeć do wszystkich odbiorców pod postacią rozkazów lub dyrektyw. Optymalnym rozwiązaniem jest postawienie podwładnemu zadania ustnie, osobiście przez dowódcę, a następnie potwierdzenie go rozkazem pisemnym. W warunkach skrajnie ograniczonego czasu zadanie może być postawione przez techniczne środki łączności w postaci krótkiego zarządzenia.

Wyszczególnia się trzy rodzaje rozkazów, to znaczy:

• zarządzenie przygotowawcze;

• rozkaz bojowy;

• zarządzenie bojowe.

Podział ten znajduje swoje potwierdzenie w porozumieniu standaryzacyjnym NATO - STANAG 2014.

Zagadnienia kontroli nie znajdują szczegółowej interpretacji w omawianym dokumencie. Podkreśla się jedynie, że kontrola realizacji postawionych zadań prowadzona jest w sposób ciągły zarówno przez dowódcę, jak i przez oficerów sztabu.

1.3. Miejsce planowania w procesie dowodzenia

Całość przedsięwzięć związanych z dowodzeniem, realizowanych przez komórki organizacyjne i osoby funkcyjne na stanowiskach dowodzenia w ramach systemu dowodzenia, składa się na proces dowodzenia. Proces ów traktowany jest jako cykl decyzyjny (rys. 1) typowy dla wszystkich (taktycznych) szczebli dowodzenia, składający się z powtarzalnych faz, etapów i czynności.

Do czterech tworzących go faz (por. zał. 1) zalicza się:

• ustalanie położenia,

• planowanie,

• stawianie zadań,

• kontrolę.

Rysunek 1. Istota cyklu decyzyjnego procesu dowodzenia

Ustalanie położenia

Zgodnie z przyjętą systematyką ustalanie położenia stanowi pierwszą z czterech faz cyklu procesu dowodzenia. Jednocześnie jest ono ciągłym procesem realizowanym we wszystkich komórkach organizacyjno - funkcjonalnych stanowiska dowodzenia.

Z chwilą otrzymania nowego zadania następuje jednak szczególne zintensyfikowanie czynności w ramach ustalania położenia, ukierunkowane właśnie na nowe zadanie. Fakt ten pozwala na zakwalifikowanie tych przedsięwzięć jako (pierwszej) fazy cyklu dowodzenia. Charakteryzuje się ona pozyskiwaniem, gromadzeniem, porządkowaniem, przechowywaniem, wartościowaniem, porównywaniem i przedstawianiem wszelkiego rodzaju informacji dotyczących wojsk własnych, przeciwnika oraz warunków prowadzenia działań. Ustalenie położenia uznać należy za niezbędne do wyciągnięcia właściwych wniosków co do przyszłych działań wojsk własnych.

Należy podkreślić, że w trakcie ustalenia położenia oceniane są i przedstawiane następujące grupy informacji:

• posiadane (informacje sytuacyjne),

• wpływające (informacje sytuacyjne i dyrektywne),

• zdobywane (informacje sytuacyjne).

Rysunek 2. Przepływ informacji podczas ustalania położenia

Z chwilą otrzymania zadania w pierwszej kolejności brane są pod uwagę informacje posiadane (istniejące).

Są one następnie w sposób ciągły uzupełniane przez informacje wpływające, do których zalicza się:

• rozkazy (zarządzenia) operacyjne i bojowe,

• zarządzenia przygotowawcze,

• komunikaty,

• meldunki (terminowe i doraźne),

• inne uzyskane dane.

Posiadane, wpływające i zdobywane informacje, tworzące obraz sytuacji, przedstawia się w różnych postaciach. Mogą to być:

• mapy sytuacyjne,

• różnego rodzaju tabele,

• diagramy,

• schematy organizacyjne,

• inne dokumenty pomocnicze.

Istotą wymienionych przedsięwzięć jest fakt, że muszą one doprowadzić do stworzenia dowódcy maksymalnie przejrzystego obrazu sytuacji, na podstawie którego może on ją ocenić, podjąć decyzję, postawić zadania i dowodzić podległymi siłami.

Planowanie

Spośród czterech faz cyklu decyzyjnego procesu dowodzenia, faza druga - planowanie - odgrywa rolę szczególną. W trakcie tej fazy dokładnym analizom i ocenom podlega zadanie otrzymane od przełożonego oraz wszelkie czynniki wpływające na jego wykonanie. W fazie tej powstają warianty działania wojsk własnych, które są w jej trakcie szczegółowo rozważane i porównywane w celu stworzenia dowódcy jak najlepszych warunków do podjęcia decyzji. W ramach planowania podejmowana jest też decyzja oraz formułowany i ogłaszany przez dowódcę zamiar działania. Powstaje w tym czasie również plan działania, a także zasadniczy dokument dowodzenia o charakterze dyrektywnym - rozkaz bojowy. Szczegółowy opis przedsięwzięć realizowanych w czasie planowania działań opisano w rozdziale 2.

Stawianie zadań

Trzecią fazą cyklu decyzyjnego procesu dowodzenia jest stawianie zadań. Celem tej fazy jest przekazanie wykonawcom zadań wynikających z decyzji podjętej przez dowódcę. Formalnie rozpoczyna się ona po zakończeniu opracowywania pełnego rozkazu bojowego wraz z niezbędnymi załącznikami i uzupełnieniami. Niekiedy jednak celowe jest zastosowanie wstępnych zarządzeń bojowych, co powoduje, że faza ta rozpocznie się praktycznie nieco wcześniej - bezpośrednio po podjęciu decyzji, ogłoszeniu zamiaru i opracowaniu na tej podstawie wstępnego zarządzenia bojowego. Sposób postawienia zadań może być różny jednak najlepszym sposobem postawienia zadań jest osobiste ich przekazanie podwładnym przez dowódcę. Osobiste postawienie zadań podwładnym przez przełożonego może mieć miejsce na SD przełożonego, podwładnego lub w terenie (zazwyczaj na szczeblu batalionu i niższym).

Jeżeli postawienie zadań osobiście przez dowódcę nie jest możliwe, rozkazy mogą być dostarczone przez oficerów łącznikowych, kurierów lub z wykorzystaniem technicznych środków łączności (w tym także środków automatycznej transmisji danych). W celu usprawnienia procesu dystrybucji dokumentów celowym jest przekazywanie podwładnym kompletu wydrukowanych dokumentów bojowych wraz z ich wersją elektroniczną z wykorzystaniem funkcjonujących sieci komputerowych lub nośników magnetycznych.

Kontrola

Kontrola (rys. 3) stanowi ostatnią, czwartą fazę cyklu decyzyjnego procesu dowodzenia. Zapewnia ona ciągłość tego procesu, gdyż jej rezultaty stanowią podstawę do uaktualniania posiadanych danych o sytuacji, czyli ustalania położenia. Jako cel kontroli - fazy procesu dowodzenia - określa się sprawdzenie efektów (skutków) dotychczasowego planowania i postawienia zadań oraz sposobu ich wprowadzania w życie. Za realizację kontroli odpowiedzialny jest dowódca każdego szczebla dowodzenia.

Wyszczególnia się następujące środki realizacji fazy kontroli:

• ustanowienie elementów dowodzenia i koordynacji działań (EDKD),

• organizację synchronizacji działań,

• monitorowanie sytuacji,

• podejmowanie działań mających zmniejszyć różnice pomiędzy stanem zaplanowanym a rzeczywistym.

Ułatwieniem dla skutecznego sprawowania kontroli jest jednoznaczny, wyraźny podział odpowiedzialności pomiędzy określonym szczeblem dowodzenia i podległymi mu dowódcami.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć fazy kontroli jest synchronizacja działań. Synchronizacja działań to koordynacja wysiłku wojsk w czasie i w przestrzeni. Jej istota polega na realizacji zadań cząstkowych w ramach jednego zgrupowania dla osiągnięcia celu działania szczebla nadrzędnego. Synchronizację prowadzi dowódca w stosunku do podległych mu sił (elementów ugrupowania bojowego) Rysunek ramach odprawy koordynacyjnej.

Rysunek 3. Zasadnicze przedsięwzięcia realizowane w fazie kontroli.

Każdy dowódca po wydaniu rozkazu bojowego i postawieniu zadań dla podwładnych powinien zorganizować odprawę koordynacyjną, w ramach której zsynchronizuje działanie wszystkich elementów ugrupowania bojowego. Optymalnym rozwiązaniem jest, aby synchronizacja działań była prowadzona po zakończeniu planowania przez podległych dowódców. W synchronizacji działań uczestniczą szefowie poszczególnych komórek stanowiska dowodzenia, dowódcy podległych jednostek / pododdziałów oraz oficerowie łącznikowi jednostek współdziałających i wspierających. Zasadniczo, synchronizację działań prowadzi się w oparciu o mapę w dużej skali z naniesionymi na nią wszystkimi elementami ugrupowania bojowego oraz tabelę synchronizacji.

Tabela synchronizacji (załącznik 7) jest dokumentem pomocniczym przygotowywanym dla potrzeb synchronizacji działań. W czasie prowadzenia działań jest ona jednym z dokumentów wykorzystywanych przez komórkę dowodzenia. Tabela synchronizacji może być opracowana w formie graficznej lub opisowej. Zawsze jednak powinna odzwierciedlać działanie wszystkich elementów ugrupowania bojowego w stosunku do przewidywanego działania przeciwnika, w oparciu o przyjęte fazy / etapy walki, kierunki lub kolejne rubieże.

Wynikiem przeprowadzonej synchronizacji jest skoordynowane działanie wszystkich elementów ugrupowania bojowego w czasie i przestrzeni w ramach opracowanego planu walki. Istotnym jest, aby w trakcie synchronizacji działań rozpatrzyć również wszystkie możliwe aspekty prowadzenia działań w stosunku do wszelkich możliwych zakłóceń (również tych mało prawdopodobnych) powstałych w wyniku zmieniającej się sytuacji i możliwych sposobów działania przeciwnika

Za szczególnie ważne dla prawidłowego przebiegu fazy kontroli uznać należy monitorowanie sytuacji, obejmujące całokształt przedsięwzięć zapewniających możliwość porównania stanu zaplanowanego (jak miało być) ze stanem rzeczywistym (jak jest). Do zasadniczych sposobów uzyskiwania informacji niezbędnych do sprawnego i ciągłego monitorowania sytuacji zalicza się:

• zbieranie meldunków od podwładnych,

• wizyty dowódcy w podległych mu wojskach,

• wysyłanie grup (zespołów) kontrolnych,

• prowadzenie kontroli po linii funkcjonalnej przez specjalistów rodzajów wojsk.

Monitorowana sytuacja stanowi podstawę do stwierdzenia, czy różnice te wymagają podjęcia dodatkowych działań. Jeżeli dodatkowe czynności nie są niezbędne, dowódca i sztab kontynuują swoje standardowe działania - to znaczy realizują wcześniej ustalony plan. Jeżeli zmiany są konieczne, dowódca, wspomagany przez swój sztab, ustala, jakie czynności (decyzje) należy podjąć. Po ich identyfikacji opracowuje się niezbędne plany, które następnie przekazywane są podwładnym za pomocą zarządzeń bojowych.

Mapy sytuacyjne opracowywane są we wszystkich komórkach organizacyjno - funkcjonalnych stanowisk dowodzenia. Na niższych szczeblach dowodzenia oraz w warunkach statycznej sytuacji, dopuszcza się wykorzystywanie wspólnej mapy sytuacyjnej przez więcej niż jednego użytkownika. Właściwe rozwiązania w tym zakresie ustala szef sztabu.

Mapa sytuacyjna powinna zawierać:

• linie rozgraniczenia;

• inne linie koordynacyjne oraz elementy dowodzenia i koordynacji działań;

• wybrane informacje na temat przełożonego i sąsiadów istotne dla prowadzonych działań;

• położenie wojsk własnych (dwa szczeble w dół);

• charakter działań wojsk własnych;

• rozmieszczenie stanowisk dowodzenia;

• położenie i działania przeciwnika;

• inne informacje ważne dla danej komórki SD.

Ilość i stopień szczegółowości informacji eksponowanych na mapach sytuacyjnych zależy od specyfiki pracy komórki (osoby funkcyjnej). Należy dążyć do posiadania na tych dokumentach tylko informacji niezbędnych do pracy, stosując zasadę nie zaciemniania obrazu położenia na mapach sytuacyjnych!

W celu zachowania czytelności mapy sytuacyjnej zaleca się stosowanie kilku nakładanych na siebie folii zawierających określone grupy informacji (np. przeciwnik, wojska własne - jednostki bojowe, zabezpieczenia logistycznego, ocena terenu itp.) Dane nie wykorzystywane w sposób ciągły, lecz użyteczne powinny być obrazowane na oddzielnych foliach lub w postaci szkiców, tabel lub innych dokumentów pomocniczych.

W wypadku funkcjonowania na danym szczeblu dwóch lub trzech stanowisk dowodzenia, mapy sytuacyjne prowadzone są równolegle we wszystkich komórkach organizacyjno-funkcjonalnych tych stanowisk. Jeżeli obsada operacyjna nie pełni dyżuru bojowego to mapa sytuacyjna prowadzona jest przez dyżurną służbę operacyjną lub dyżurnego oficera komórki dowodzenia. Jednocześnie mapy poszczególnych komórek organizacyjno - funkcjonalnych uzupełniane są zgodnie z wytycznymi szefa sztabu, zazwyczaj co kilka godzin. Jeśli stanowiska dowodzenia wyposażone są i połączone zautomatyzowanym systemem dowodzenia, uaktualnianie sytuacji w danym systemie odbywa się automatycznie, a zmiany obrazowane są na mapach sytuacyjnych przedstawianych na monitorach lub innych środkach zobrazowania sytuacji.

20

FEBA

FLOT FLET

Uaktualniony obraz

położenia

Uzupełnienie

przez zdobycie

nowych wiadomo-ści, m.in. z rozpoz-

nania, wywiadu,

rekonesansu,

itp.

Przekazywanie

dalej poprzez

rozkazy,

orientowanie

o sytuacji,

meldunki itp.

Przedstawianie

w systemie

informacyjnym

na mapach

sytuacyjnych,

w tabelach,

szkicach itp.

Zapamiętywanie

w systemie

informacyjnym,

dziennikach

działań

bojowych itp.

Uogólnienie

(wnioski)

Ocena

Sposób postępowania

Przedstawienie

Uporządkowanie

Z B I E R A N I E

I N F O R M A C J E

Zdobywane

Wchodzące

Posiadane

Nowe zadanie

lub

zmiana sytuacji

Z INNYCH ŹRÓDEŁ

POZYSKANE

INFORMACJE

MELDUNKI

BOJOWE

ZARZĄDZENIA

EDKD

X

X

WOJSKA

PODLEGŁE

DOWÓDCA

SZTAB

PROBLEMU

ROZWIĄZANIA

SPOSÓB

FEBA

X

X

SYTUACJA

MONITOROWANA

PROBLEM DECYZYJNY

FEBA

FLOT FLET

Z INNYCH ŹRÓDEŁ

POZYSKANE

INFORMACJE

MELDUNKI

EDKD

X

X

WOJSKA

PODLEGŁE

DOWÓDCA

SZTAB

PROBLEMU

ROZWIĄZANIA

SPOSÓB

FEBA

X

X

SYTUACJA

MONITOROWANA

PROBLEM DECYZYJNY

---