ROMANTYZM: nurt ideowy i artystyczny dominujący w literaturze, sztuce i filozofii europejskiej w I poł. XIX w., w całej epoce przejawia się dominacja tego nurtu.

Pomostem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem był prąd zwany sentymentalizmem. Sentymentalizm skupiał uwagę na człowieku jako podmiocie poznającym świat, jego przeżyciach i uczuciach - apologia serca (uczucia) i cnoty. W poetyce - nastawienie antynarodowe, oryginalność i odkrywczość formalna. Twórca to artysta kierowany natchnieniem i wyobraźnią. Fascynacja poezją Północy, twórczością Szekspira, emocjonalnie nacechowany zwrot do przeszłości, hasło powrotu do natury ( J.J. Rosseau). Sentymentalizm wykształcił nowy typ bohatera - człowieka czułego, wrażliwego, często przedstawiciela ludu lub mieszczaństwa. Gatunki: powieść sentymentalna, komedia łzawa, poezja sielankowa.

PERIODYZACJA OKRESU: Europa ( Niemcy, Anglia) - 1800 - 1830; inne kraje- 1848 Wiosna Ludów; Polska - 1822- wydanie I tomu poezji A. Mickiewicza; -1864- upadek Powstania Styczniowego. Przeżyciem pokoleniowym romantyków polskich było powstanie listopadowe - 1830r. Założenia filozoficzne i ideologiczne romantyzmu ukształtowały się w wyniku przemian społeczno- politycznych, spowodowanych przez rewolucję francuską ( obalenie systemu feudalnego) i wojny napoleońskie ( hasła wolności jednostek i narodów).

ŚWIATOPOGLĄD: -wzrost religijności, zainteresowanie metafizyką i treściami irracjonalistycznymi, panteizm, -historyzm, zainteresowanie przeszłością narodów i folkloru, -mistyczny kontrakt z naturą.

WERTERYZM- widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji, wybujała uczuciowość, niezdolność do kompromisów oraz niezgoda na konwencje obyczajowe i moralne.

ZAŁOŻENIA ESTETYCZNE:- przeciwstawienie idei klasycystycznego naśladownictwa, oryginalności i odwagi poszukiwań twórczych, dążenie do rozbijania struktur gatunkowych i rodzajowych, ich mieszkania i wzajemnego przenikania (synkretyzm i polistylowość), -hasła jedności nauki, sztuki i religii.

WZORCAMI sztuki poetyckiej stawały się dla romantyków utwory: G. Byrona, R. Chateaubrianda, W. Scotta, F. Schillera, J.W. Goethego.

        FRANCISZEK KARPIŃSKI „Laura i Filon”- przykład poezji sentymentalnej. F. Karpiński zwany był „poetą serca”. „Laura i Filon” jest typową sielanką, ma formę dialogu kochanków.

        JOHAN WOLFGANG GOETHE „Cierpienia młodego Wertera”- „Takiej miłości każdy młodzian czeka, tak być kochana chce każda dziewczyna”. Powieść napisana w formie listów młodego Wertera do przyjaciela Wilhelma stanowiła swoisty dziennik wyznań miłosnych bohatera zakochanego w szlacheckiej Lotcie, poślubionej przez innego zgodnie z wolą ojca. Perypetie duchowe młodzieńca, związane z rodzącym się mocnym, świeżym uczuciem i wzrastającą namiętnością, potęgowaną przez ukrywaną zazdrość, są kanwą dla rozważań filozoficznych i etycznych. Werter snuje refleksje nad naturą ludzką, kontempluje przyrodę, szukając w niej marnej pociechy. Nie może zaspokoić osobistych pragnień ani też czuć się szczęśliwym w świecie panujących jeszcze przesądów stanowych, będących źródłem wielu upokorzeń w życiu młodych, ambitnych, podobnych jemu ludzi niższego stanu. Werter odczuwa tzw. ból świata, co prowadzi do pewnego :rozdwojenia osobowości”, do odczuwania sprzeczności istnienia, z których nie ma wyjścia. Tacy jak Werter popełniali w samobójstwo lub szli na kompromis, godząc się z rzeczywistością. Postawa Wertera znajdowała naśladowców w całej Europie, co świadczyło o tym, że werteryzm stał się zjawiskiem nie tylko literackim.

„KRÓL OLSZYN” ballada- krótki utwór epicki na temat niezwykłego zdarzenia, o zabarwieniu lirycznym i o tendencji do dramatycznego, dialogowego ujęcia. Podstawą ballady stanowi kanwę epicką - fabuła osnuta jest zazwyczaj na wydarzeniach niezwykłych, sensacyjnych, często „ Cudownych”. W los człowieka ingerują siły nadludzkie. Postaci są wyraziste, często skontrastowane. Akcja zazwyczaj ogranicza się do zdarzenia kulminacyjnego. Narrator pozornie naiwny manifestuje swoją wiedzę formułą pytań lub przyznaniem się do niewiedzy. Atmosferę ballady cechuje tajemniczość, wysokie napięcie dramatyczne. Fabuła 
ballady osnuta jest wokół dramatycznego epizodu szalonej nocnej jazdy na koniu z umierającym dzieckiem w objęciach. W balladzie można dostrzec elementy epiki, dramatu oraz liryki- synkretyzm ( przenikanie się różnych rodzajów literackich). 


        GEORGE BYRON

 „GIAUR” powieść poetycka ( romantic tale) ukształtowany w okresie romantyzmu gatunek powieści narranyjnej; rozbudowany utwór wierszowany zawierający fabułę nasyconą momentami dramatycznymi i odznaczającym się silnym 
zsubiektyzowaniem opisu i opowiadania; fabuła odznaczająca się luźną i fragmentyczną kompozycją, jest pełnaniedomówień i zagadkowości, jej tok obfituje w spięcia, luki, zakłócenia w chronologii zdarzeń (inwersja czasowa); 
synkretyzmBohaterem powieści Byrona „Giaur” jest młody chrześcijanin (wg. muzułmanów - niewierny, czyli giaur) , mściciel ukochanej Leili, utopionej przez Turka Hassana, władcę haremu. Fragmentaryczna akcja , niechronologiczne przedstawienie wydarzenia, pełna niedomówień i tajemniczości narracja przerwana kwestami trzech osób, dotyczy życia Hassana, zemsty Giaura i jego pokuty. Giaur to postać niezwykła i tajemnicza- samotnik stroniący od ludzi i skłócony ze światem, awanturnik o szaleńczej odwadze, człowiek o nieprzeniknionym obliczu i gorącym sercu. „Twarde serce gdy miłość skaleczy, Tej rany nigdy już czas nie uleczy” . Dzieje Giaura opowiadają więc o miłości , cierpieniu, zemście (zabija Hassana) i pokucie.Byronizm- powielanie przez pisarzy romantycznych typu bohatera z dzieł Byrona (np. „Dziady” cz. IV- Gustaw). Literatura romantyczna powstała w opozycji do estetyki klasycystycznej, do 
racjonalizmu. Stąd też niesłychanie ważne są dla romantyków elementy fantastyczne. W kategorii rozumu nowageneracja przeciwstawia serce, a więc uczucie , wyobraźnię, intuicję . 

RODOWÓD FANTASTYKI ROMANTYCZNEJ:
-literacki ( Szekspir, literatura północy); -twórczość ludowa; - wierzenia chrześcijańskie (Biblia), mistycyzm i metafizyka; -gotycyzm, fantastyka grozy , zwrot ku średniowieczu, podaniom i legendom; -marzenia i stany wizyjne ; -egzotyzm, kultura wschodu, zwłaszcza muzułmańska.

ROMANTYZM W POLSCE
Pojawienie się romantyzmu w Polsce zwykło się nazywać przełomem romantycznym. Przełom ten rozciąga się od początków epoki po powstanie listopadowe. Ma miejsce wówczas na łamach prasy polemika, w wyniku której kształtuje się nowa świadomość estetyczna pokolenia romantyków. Rozprawa Kazimierza Brodzińskiego „O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji polskiej”. Zainicjowała spór o romantyzm. Krytyk wyrażał przekonanie, że literatura winna korzystać zarówno z dorobku romantyków i klasyków. Klasyczność pisał wymaga „ więcej udoskonalonego gustu”, zaś romantyczność „ więcej udoskonalonego uczucia”. Wypowiedź Jana Śniadeckiego „O pismach klasycznych i romantycznych” była atakiem na romantyzm, który profesor Śniadecki - racjonalista i zwolennik literatury oświecenia nazwał „ szkołą zdrady i zarazy” . Rozprawa broniła rozsądku, opatrując się zła w romantycznym czuciu. Maurycy Mochnacki polemizując z poglądami klasyków wystąpił przeciw regułom i prawidło w sztuce, uznając je za ograniczenie swobody twórczej. Romantyzm pojmował jako sztukę natchnienia i imaginacji. Bunt młodych romantyków przygotowała w pewnym sensie sytuacja społeczna i polityczna, w jakiej wyrastali. W kraju pod zaborami, każdy przejaw samodzielnej , światłej myśli był zwalczany jako niebezpieczny politycznie. Na 
ziemiach nie rozwijających się trudno było o awans zawodowy, o karierę, czy realizację ambitnych planów literackich. Bacznie też obserwowano zrzeszającą się młodzież. Buntować się bowiem zaczęli wychowani nie tylko naoświeceniowej, ale także na preromantycznej literaturze. Filomaci (Miłośnicy Nauki) później Filareci (Miłośnicy Cnoty), we wspólnocie towarzyskiej realizując swe zadania. Tajne towarzystwa miały cele samokształceniowe, chciały przygotować młodzież do obywatelskiej i patriotycznej działalności w życiu narodu bez państwa. Stały się one jednak obiektem prześladowań ( „Dziady” cz. III).
        

ADAM MICKIEWICZ

 „ODA DO MŁODOŚCI”- 1820. elementy oświeceniowe: - pochwała rozumu, -nauka w centrum uwagi; -wezwanie do pracy nad sobą, -wezwanie do walki o wolność, -oda gatunek typowo klasycystycznyelementy romantyczne:- wielka siła uczucia, umiłowanie ojczyzny, -uczucie do drugiego człowieka, braterstwo, -szukanie nowych ideałów, przebudowa świata, przy pomocy uczucia, a nie rozumu., -zarysowanie opozycji starzy- młodzi,-inicjowanie buntu, -maksymalizm celów i dążeń.

„ROMANTYCZNOŚĆ (ballada). Jest to programowa wypowiedź (manifest) Adama Mickiewicza. Narratorem w niej jest obserwator spoza tłumu, z miasteczka. Relacjonuje on i interpretuje wydarzenia, przeciwstawiając się opinii uczonego starca „ze szkiełkiem w oku”. Podkreślając duże możliwości nauki w pozananiu budowy materii wprowadza on jednocześnie nowe kategorie poznawcze: intuicję oraz czucie i wiarę. Mickiewicz staje po stronie ludu wierzącego w świat pozamaterialny: „ Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko”. Końcowe słowa utworu „Miej serce i patrzaj w serce” stanowią znamienną cechę romantycznego poglądu poety na świat. 

„ŚWITEŹ”, „ŚWITEZIANKA”, „RYBKA”, „POWRÓT TATY”, „PANI TWARDOWSKA”, „LILIE”- ballady. W balladach A. Mickewicz podjął tematy związane z podaniami i legendami, z życiem i kultura ludu, jego moralnością i wierzeniami. 

„KONRAD WALLENROD” A. Mickiewicz. „ Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w Ojczyźnie”. Bohater tej powieści poetyckiej postanawia poświęcić swoje życie dla ojczyzny. Do czynników desperackich młodego Alfa-Waltera popycha starzec Halban. To on go wychowuje, kształci jego postawę patriotyczną, uczucie nienawiści do wroga, przekonanie o konieczności dokonania zemsty na najeźdźcy. To w jego pieśniach mistrz krzyżacki Konrad Wallenrod odnajduje wiarę w zwycięstwo i sposób walki. Wallenrod jak przystało na romantyka, nie potrafi żyć w niewoli, mimo szczęścia osobistego w małżeństwie z Aldoną. Jego naród w otwartej walce rycerskiej z silniejszym przeciwnikiem nie ma szans. W imię zasady „cel uświęca środki” Konrad postanawia zmierzyć się z wrogiem sam, na 
drodze podstępu metodą lisa a nie lwa, ponieważ bronią niewolników może być tylko zdrada. Konrad to wielki indywidualista wypełniony żarem wewnętrznej mocy, dumny i pyszny, jest jednocześnie człowiekiem głęboko nieszczęśliwym. Świadomość konieczności spełnienia okrutnej misji niszczy jego spokój. Rozterki i niepokoje 
Konrada, szalone słowa, dziwne zachowanie, alkohol- wszystko to stwarza ryzyko zdemaskowania go. Odzywa się w nim sumienie, budzi współczucie dla wroga. Dla tego po wypełnieniu roli mściciela krzywd własnego narodu powie „ Dość już zemsty. I Niemcy są ludzie”. Pokonanie przeciwnika nie uczyniło go szczęśliwym, los jego jest losem tragicznym. Walka ponad siły jednostki musiała zniszczyć ją samą, bowiem była t ofiara z życia i szczęścia osobistego, wbrew honorowi, który dla średniowiecznego rycerza znaczył więcej niż życie. „ Konrad Wallenrod” jest typowym przykładem powieści poetyckiej. Cechuje ją : fragmentaryczość, brak chronologii zdarzeń, wprowadzenie tła historycznego, tragiczny bohater skłócony ze światem, oraz synkretyzm rodzajowy. 

„DZIADY” Adam Mickiewicz. IV cz. „Dziadów” ma charakter niemal monodramu. Wypełnia ją pośmiertna spowiedź młodego kochanka- samobójcy, który musi co roku pojawiać się na ziemi w postaci upiora, by ponownie przeżyć swoje cierpienie i popełnić samobójstwo. Przyczynę jego cierpień poznajemy z ballady „Upiór” dodanej do II cz. „Dziadów”. Część IV stanowi realizację swoistej kary za grzechy, szczególnie za to, że bohater dramatu swą psychikę zatruł rozczytywaniem się w „książkach zbójeckich” Rousseau, Goethego. Wiara w idealną miłość doprowadziła Gustawa do grzesznej i samobójczej śmierci. III część „Dziadów” powstała w 1832 r. w Dreźnie. W fabule poeta odwołał się do 
procesu Filomatów z 1823 r. W utworze zarysowany został problem antagonizmu między pokoleniem starym a młodym. Młodych „ niewinnie cierpiących” pokazuje poeta jako ludzi szlachetnych, pełnych patriotycznego zapału do walki z wrogiem (Prolog). Z kolei Salon Warszawski charakteryzuje społeczeństwo starych ( pseudoklasyków jako ludzi pogodzonych z niewolą, zobojętniałych na sprawy narodu i ojczyzny. „ Nasz naród jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi , Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”( Wysocki). III cz. „Dziadów” to także hołd złożony tym wszystkim, którzy zostali dotknięci wyrokami carskimi. To opowieść o martyrologii, męczeństwie młodzieży polskiej, która z heroizmem znosiła cierpienie mimo męczeństwa nie poddała się. Z osobą Konrada wiąże się w utworze wątek psychologiczny. Kluczowe znaczenie dla zrozumienia tej postaci pełni „ Wielka Improwizacja”- dramatyczny monolog Konrada, jego walka z Bogiem o „Rząd dus”, a więc o moralne prawo do przywództwa duchowego narodu. Siła Konrada tkwi w świadomości bycia wielkim poetą. Jako artysta jest kreatorem, dysponuje więc mocą twórczą i to pozwala mu ( w jego odczuciu) stanąć do pojedynku z Bogiem. Posiada też właściwość, która daje mu przewagę nad Stwórcą- ma serce, podczas gdy Bóg okazać się może „tylko mądrością”. Konrad żąda władzy nad światem, by urządzić go lepiej, wyeliminować zło, cierpienie, nieprawość. Pragnie uszczęśliwić własny naród, z którym się identyfikuje, mówiąc „Ja i Ojczyzna to jedno”. Ten plan ziemskiej szczęśliwości odsłania pychę bohatera i bluźnierczy charakter jego monologu, jego zapędy tyrańskie. Walka polityczna zostaje przeniesiona w regiony etyczne, w odwieczne zmagania dobra ze złem. Aktualny dramat polityczny stał się swoistym misterium narodowym. 

MESJANIZM- wiara w zbawiciela, który nadejdzie po okresie katastrof i zbawi cierpiącą ludzkość od zła ( Polska miała być tym zbawicielem) 

PROMETEIZM - Sprzeciwianie się woli Bogów ma na celu dobro ludzkości (Konrad). „Dziady” to dramat romantyczny ( w opozycji do dramatu klasycznego), nawiązuje do dramatu Szekspira. Cechy: -luźna kompozycja, fragmentaryzm, synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, realizm i fantastyka, tragizm i komedia, zróżnicowanie językowe, obok scen zbiorowych występują kameralne monologowe, symbolizm, zerwanie z 3 jednościami. 

„PAN TADEUSZ” Adam Mickiewicz. Utwór ten odbiega od założeń literatury 
romantycznej. Jest to jednocześnie: epopeja, poemat, baśń poetycka, a miejscami dramat. Nie ma w nim legendarnego, bądź historycznego bohatera- Jacek Soplica jest raczej antyherosem, bojownikiem oddanym służbie patriotycznej, nie jest wielkim indywidualistą, lecz cichym i skromnym działaczem konspiracji politycznej. Jako ksiądz Robak realizuje i przygotowuje społeczeństwo do zbrojnego wystąpienia przeciw zaborcy. W „Panu Tadeuszu” dobiega kresu świat feudalny. Na scenę dziejów Polski wchodzi pokolenie młodzieży walczącej z Napoleonem o wolność Polski postępowej, uwłaszczającej chłopów. Cały świat przedstawiony w utworze jest piękniejszy niż rzeczywistość. Wszystko mieni się barwami, muzyka ciszy wieczoru harmonijnie spaja człowieka z naturą, plastyka opisów krajobrazu idealizuje ojczyznę. Przyroda jest bez przerwy antropomorfizowana i personifikowana. Język poematu każe nam kochać naturę, 
miłować ojczyznę i polskość. Dzięki językowi miłości, liryzmu i humoru wady Polaków i ich niegodne czyny jawią się jako zło swojskie, godne przebaczenia. „ Pan Tadeusz” jest pieśnią szczęśliwą. 

„SONETY KRYMSKIE” .Są „pamiętnikiem lirycznym” Mickiewicza. Utrwalają wrażenia 
i przeżycia z 2 miesięcznej wycieczki poety na Krym. W 1825 r. „Stepy Akermańskie”, „Czatyrdach”, „Bakczysaraj” składają się na panoramę Krymu. Charakteryzuje je romantyczne poczucie samotności i połączenie przeżyć z opisem realiów świata orientalnego i poetyckie, baśniowe obrazy widoków stepów, gór, morza i piękno przyrody, oraz orientalne słownictwo. 

LIRYKA MIŁOSNA MICKIEWICZA- „Dom”, „Do.... na alpach w Splugen”. Miłość do Maryli Wereszczakówny jest stale powracającym tematem w twórczości poety. Dzieje Gustawa z IV cz. „Dziadów” są inspirowane przeżyciami Mickieicza. 

„LIRYKI LOZAŃSKIE” A. Mickiewicz. „ Nad wodą wielką i czystą”, „Polały się łzy”, „Gdy tu mój trup”. Wiersze z tego cyklu są poetyckim zapisem najbardziej intymnych wyznań o upływającym życiu, poczuciu klęski, o samotności i obcości świata, o rozpaczliwej tęsknocie za bezpowrotnym . 

        J.SŁOWACKI 

„KORDIAN” Kordian to typowy bohater romantyczny, trawiony chorobą wieku: apatią, nudą, niechęcią do życia, poczuciem bezsensu istnienia. Próbuje popełnić samobójstwo. niedługo po tym pielgrzymuje, poznaje świat, samego 
siebie, dokonuje konfrontacji wyobrażeń z rzeczywistością. Wędrówka ta jest pasmem rozczarowań, które rodzą bunt przeciw wszystkiemu, co krępuje wolność jednostek i narodów. Symboliczny przełom następuje na górze Mount Blanc 
(odpowiednik „Wielkiej Improwizacji”). To tam ma miejsce duchowa przemiana Kordiana - umiera romantyczny kochanek, rodzi się patriota, bojownik o wolność narodów. Kordian odnajduje wreszcie sens i cel życia, doznaje poczucia potęgi „Jam jest posąg człowieka na posągu świata”, rzuca hasło „Polska Winkelriedem narodów”. Winkelried był dla Kordiana symbolem poświęcenia i działania. Sam wobec braku poparcia ze strony spiskowców postanawia sam zabić cara. zmaga się z samym sobą , z własną słabością i niemocą . Brakuje mu siły wewnętrznej, załamuje się. Spiskowcy uznali zabójstwo cara, za czyn sprzeczny z etyka chrześcijańską, z brakiem tradycji królobójstwa w Polsce i honorem polskiego oficera. Kordian odrzucił te racje w imię racji politycznych. W Polsce pozbawionej własnej siły wojskowej jedyną drogą było, jego zdaniem, samemu zdecydować się na czyn odważny, utożsamić swój los z losem ojczyzny. J.Słowacki w „Kordianie” przedstawił bardziej radykalna wersję mesjanizmu niż Mickiewicz. Hasło „Polska Winkelriedem narodów” oznacza, że naród może odzyskać wolność, ale poprzez czynną i wspólną walkę. Słowacki w krytycznym świetle, ukazał brak konsekwencji i zdecydowania ze strony spiskowców. Aprobował postawę Kordiana i 
jego zamysł zgładzenia cara, ponieważ czyn heroiczny bez względu na swą skuteczność ma swą wartość moralną i historiotwórczą.

KORDIAN A KONRAD (CO ICH ŁĄCZY A CO DZIELI?) KORDIAN:- nie walczy z Bogiem, nic mu nie zarzuca, nie chce władzy, lecz odzyskuje wiarę, znajduje wielką ideę, wie że tylko czynna walka uleczy świat od 
zła , nie walczy sam „Mogę- więc pójdę! ludy zwołam ! obudzę !”, kocha ludzi. KONRAD : - walczy z Bogiem, żąda władzy nad światem i ludzkością, utożsamia się z ludem i ojczyzną, ma zapędy tyrańskie, chce walczyć sam (prometeizm) w imię ludu. Łączy ich wspólny cel- odzyskanie niepodległości ojczyzny, przywrócenie wolności i radości, eliminacja zła i nieprawości.

„GRÓB AGAMEMNONA” W utworze tym Słowacki żąda od narodu ofiar, jakich nie znała dotąd historia Polski. Krytykował społeczeństwo , któremu zabrakło zdecydowania w walce o niepodległość. Poeta uważa, że dla zwycięstwa idei wolności lepiej poświęcić cały naród, niż ocalić go dla życia w niewoli. Dlatego powołuje się na bohaterską, żołnierską postawę spartańskiego króla Leonidasa , który jest wzorem patriotycznej ofiary, złożonej z własnego życia. Wg. Słowackiego tylko heroizm stanowi siłę rozwojową historii postępu. 

„TESTAMENT MÓJ” Utwór ten to liryka zwrotu do adresata, liryka apelu. Słowacki napisał go w poczuciu zbliżającej się śmierci. Wyznanie poety jest pełne smutku i goryczy. Żegna się ze światem , życiem i przyjaciółmi. Podkreśla swój patriotyzm, miłość do człowieka. Mimo to czuje się samotny i nierozumiany. Umierając zostawia nakaz moralny, aby żyjący nie poddawali się, służyli ojczyźnie, walczyli za nią ofiarnie i aktywnie. „A kiedy trzeba, na śmierć idą 
po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec”. 

„HYMN”- „SMUTNO MI BOŻE...”. HYMN- uroczysty utwór liryczny o treści religijnej, pieśń, modlitwa, również poważna pieśń patriotyczna. Utwór ten jest rodzajem modlitwy, rozmowy z Bogiem. Poeta widząc piękno krajobrazu, zachód słońca i bociany zostaje wprowadzony w nastrój smutku i zadumy. Wie, że przypadł mu los wiecznego pielgrzyma, zazdrości tym, których kości spoczną w ziemi ojczystej. Jego los jest tajemniczy, nie wiadomo gdzie będzie jego grób. Uczucia poety są wyrazem niedoli wygnańców z ojczyzny, ich tułaczej pielgrzymki. 

„BENIOWSKI”. Jest to poemat dygresyjny (rozbudowany gatunek poezji narracyjnej, gdzie wyróżniamy dwa ciągi: epicki, opowiadający o przygodach tytułowego bohatera i dygresyjny, mający charakter refleksji na różne tematy). W utworze tym poeta ukazał swój aktualny stosunek do spraw politycznych, literackich i emigracyjnych. Akcja toczy się w czasach Konfederacji Barskiej. 

        ZYGMUNT KRASIŃSKI 

„NIE-BOSKA KOMEDIA”. Jest to tragedia nowożytna. Jest to utwór wieloznaczny, zawierający wiele zagadnień o charakterze filozoficzny i społeczno politycznym. Oprócz problemu poezji romantycznej w życiu bohatera, oprócz 
ideowej dyskusji między przywódcą obozu arystokratów a przywódcą obozu demokratów, oprócz wizji końca świata i rewolucji- w dramacie została zarywana sylwetka głównego bohatera i tragizm jego losów. Hrabia Henryk- MĄŻ należy do grona romantycznych egocentryków, pyszny i dumny, nie potrafi wyrzec się niczego ze swoich pragnień i złudzeń, zarówno w sferze poszukiwań ideału poezji, jak i podejmowanych prób obrony rycerskich wartości rodu. tragizm jego tkwi w poczuciu własnej bezwładności, w obliczu nieszczęść rodzinnych. ( śmierć żony i ślepota syna), oraz społecznych (klęska obozu arystokratów). Hrabia Henryk, który jest jednostką nieprzeciętną, usiłuje przeciwstawić się losowi. Mimo poczynań motywowanych czy to egoizmem, czy szlachetnością, nie może uratować siebie ani innych. Popełnia samobójstwo. Pozostaje jego przeciwnik Pankracy, ale i on nie uniknie sądu. W dramacie Krasińskiego wszyscy są potępieni, także ci, którzy zbuntowali się przeciwko uciskowi i niesprawiedliwości. Dążyli do wolności. lecz ideały utopili w morzu krwi. Niewiele zatem różnili się od swych przeciwników. Pankracy i Hrabia Henryk reprezentowali racje cząstkowe, dlatego musieli zginąć w obliczu racji uniwersalnej. W dramacie zwicięża Bóg potępiający obie strony w 
imię chrześcijańskiego ładu przyszłości.

        CYPRIAN KAMIL NORWID 

„BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD” Rapsod- utwór należący do liryki funeralnej, opiewający czyny zmarłego. W utworze tym zespolił poeta symbolikę wielkiej idei z artyzmem poetyckich środków muzycznych i plastycznych. Kondukt pogrzebowy Bema opisany z perspektywy dwóch tradycji ( antycznej i rycerskiej, chrześcijańskiej) , przekracza grób i idzie dalej w przyszłość niosąc wolnościowe idee Bema. 

„DO OBYWATELA JOHNA BROWN”. Wiersz ma formułę listu skierowanego do Johna Brown`a - przywódcy powstania walczącego o zniesienie niewolnictwa Murzynów, za co Brown został powieszony. Norwid solidaryzuje się z tym człowiekiem, bowiem jego śmierć jest hańbą dla Ameryki, „Ojczyzny wolnych” , wyznacza kres swobód obywatelskich i demokratycznych. Wiersz wyznacza rolę poezji i poety - człowieka można zniszczyć, lecz tradycję i kulturę nie. Poezja daje nadzieję i pobudza narody do czynu. „Szczęśliwy naród, który ma poetę i w trudach swoich nie kroczy w milczeniu” (CZ. Miłosz). 

„COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE...” 

Wiersz ten jest refleksją poety nad losem wielkich ludzi, uczonych, pisarzy, przywódców, żołnierzy- wszystkich tych , 
którzy zrobili coś dla dobra ludzkości. Poeta przywołuje Sokratesa, Dantego , Kolumba, Kościuszkę, Napoleona, Mickiewicza. Każdy z nich był skrzywdzony przez świat, nie doceniony. Dopiero po śmierci starano się im to wynagrodzić- pomnikami, statułami. Lecz piękne groby to tylko próba usprawiedliwienia świata przed samym sobą. Sławny człowiek nigdy nie znajdzie zrozumienia. Możliwe to będzie jedynie wtedy, gdy zejdzie z tego świata. Nie będzie niepokoił ludzkich sumieni. 

„FORTEPIAN CHOPINA”

 Poeta w tym utworze rozważa temat muzyki Szopena i sztuki w ogóle. Podkreśla doskonałość, prostotę, ludowość i polskość utworów Szopena, oraz ich zdolność do moralnego odradzania człowieka. Doskonałość muzyki polskiego kompozytora każe postawić go obok najwybitniejszych przedstawicieli sztuki klasycznej. Zdaniem C.K. Norwida nie ma na świecie rzeczy doskonałych, ale muzyka Szopena tę doskonałość osiągnęła. 

„MOJA PIOSNKA (II)”- „Tęskno mi Panie...”. Wiersz jest wyrazem tęsknoty poety za ojczyzną, za ludźmi: religijnymi, uczciwymi, dobrymi, za polskimi tradycjami. Utwór eksponuje smutek i żal. 

„PROMETHIDION” „Cóź wiesz o pięknem ? Kształtem jest Miłości...”. W utworze tym poeta definiuje piękno. Widzi związek miedzy pracą a sztuką, podkreśla rolę ludu, w którym kryją się ogromne wartości artystyczne. Poeta ubolewa nad niskim poziomem sztuk plastycznych i architektury w Polsce. Widzi ścisłą więź między sztuką a utylitarnością. „Bo piękno na to jest by zachwycało Do pracy- praca , by się zmartwychwstało”. 

        ALEKSANDER FREDRO

 „ŚLUBY PANIEŃSKIE” komedia(gatunek dramatu o pogodnej tematyce, żywej akcji i pomyślnej dla bohaterów zakończenie). W utworze tym Fredro potraktował miłość w sposób nieromantyczny, odpoetyzował ją, odtragicznił 
i urealnił. Nie jest to uczucie niszczące lecz budujące. Miłość tu jest to miłość młodzieńcza, radosna i świeża, mimo, że z przeszkodami, lecz wygrywa „magnetyzm serc”, a nie nakaz rodzicielski. „Śluby panieńskie” są utworem olemicznym z koncepcją romantycznej miłości. Są też komedią salonową, komedią miłosnego flirtu, utworem o miłości i młodości.

        KORNEL UJEJSKI Jest uznawany za „polskiego Tyrteusza” (sławiącego męstwo i odwagę). „Maraton”- poeta zachęca naród do walki; hańbę można zmyć tylko przelaną krwią- to jedyny sposób; porównuje Polaków do karłów, Greków-do olbrzymów (chce zawstydzić naród polski).

Copyright 2002 by www.machine.prv.pl e-mail [e-mail]

---