Ćwiczenia, 3 października 2012r.  

 

POCZĄTKI ROMANTYZMU/ MANIFESTY ROMANTYKÓW  nowa koncepcja natury, 
człowieka, świata 

- epoka osadzona w tradycji 

- romantyzm to nie epoka, która się przeciwstawia; to epoka, która dodaje (coś do innych) 

3 główne ośrodki romantyzmu: 

1.  Niemcy 
2.  Anglia 
3.  Francja 

 

Literatura gotycka, literatura grozy (Anglia), najwcześniej, jeśli chodzi o tekst. 
„Zamczysko w Otranto” Horace Walpole, 1756r.  
„Mnich” M.G.Lewis, lata 80. XVIII wieku 
 
- odejście od antyku jako inspiracji 
- preromantycy czerpią ze średniowiecza (historyzm – zwrot ku średniowieczu) 
- nowy typ bohatera: czarny charakter, zbrodniarz, uwiedzenie młodej dziewczyny 
- nowa sfera: metafizyka (groza, duchy) 
 



  Dlaczego proza gotycka? 

 
- zwrot ku mrocznemu średniowieczu; fascynacja gotykiem 
- sfery sacrum i profanum (np. lochy w kościele) 
- aura tajemnicy 
- zamek staje się bohaterem: oddziałuje na innych 
- nowe podejście do natury: dzika, nieokiełznana, groźny żywioł, od którego człowiek jest 
zależny 
( w renesansie to człowiek kształtował naturę; teraz jest inaczej, jest podporządkowanie. 
Natura może być bezwzględna, stąd burze/pioruny) 
 
NIEMCY 
 
Dramat „Zbójcy’ Schillera 
Gotthold Ephrain Lessing tworzy nowoczesną teorię dramatu – „Dramaturgia hamburska”, 
odejście od zasad klasycznych, kierunek ku Szekspirowi. Jeden z pierwszych historyków 
literatury preromantycznej.  
W Niemczech Goethe i Schiller to nie romantyzm, tylko klasycyzm weimarski; ale z naszej 
perspektywy może być to preromantyzm, bo to były czynniki, które go zapowiadały.  
 



  Sentymentalizm a preromantyzm  

 
- sentymentalizm to przede wszystkim poetyka klasyczna; sentymentalizm jest głęboko 
osadzony w tej poetyce 
 
- nurt wpisuje się w preromantyzm pod kątem czułości, ale zbyt mało formalnie 
 
Szkoła jeneńska (Jena) 1798 – 1801r.  
 

1.  Fryderyk i August Wilhelm Schleglowie  
2.  Novalis (Fryderyk von Hardenberg), np. „Hymn do nocy“, zbiór esejów „Uczniowie z 

Sais“  

3.  Ludwig Tieck 

 
Cała trójka publikowała czasopismo „Athenäum”. Publikowali tzw. fragmenty; głównie 
Schleglowie i Novalis 
 
Schelling – filozof przyrody 
Fryderyk Schleiermacher – filozof religii 
 
Na grupę publicystów silnie oddziaływali KANT (preromantyzm) i HEGEL (pełny 
romantyzm). 
 
Fryderyk Schlegel: poezja romantyczna to progresywna poezja uniwersalna. O co chodzi?? 
Odp. Ta poezja obejmuje wszystko – od wielkich systemów filozoficznych aż po pocałunek. 
 
Poezja w oświeceniu: 
- coś, co można określić gatunkowo 
- wszystko, co odpowiada poetyce normatywnej; normy skodyfikowane 
 
Poezja romantyczna: poezja przestaje ograniczać się do tekstu! Poezją może być 
pocałunek, gest, myśl itp. Nie chodzi o łamanie reguł, chodzi o rozszerzenie pojęcia!  
 

 „ poezja romantyczna jest nieskończona, ciągle się staje” – brak ograniczeń. 

Przedmiotem poezji staje się wszechświat, przestrzeń kosmiczna 
 

 „poeta to wieszcz” – poeta to profeta, bo widzi więcej, bo jest bardziej wrażliwy; 

 

Rozszerzona perspektywa widzenia (doczesność i wieczność; w tym rozszyfrowywanie 
planów Bożych) 
 

 „poezja transcendentalna” – poezja, która oddziela od siebie to, co idealne i to, co 

realne. Ale oddziela rozsądnie, żeby potem to połączyć  idealną całość.  

TO, CO REALNE ( R ) – obejmowanie rozumem, zbadać, dotknąć, policzyć, 
doświadczyć 
 
TO, CO IDEALNE ( I )  
 
Transcendencja to wykraczanie poza granice. Naczelna teza: DĄŻENIE DO PRAWDY. 
Poezja musi ją wykazać. Połączenie ( R ) i ( I ) nam to umożliwia.  
 
Novalis 
 
 mówił dużo o postaci poety 
 poeta to kapłan (kontakt z sacrum), geniusz ludzkości 
 „wszechświat jest w nas samych” – duchowość jako mikrokosmos, przestrzeń 

Tajemnica nie zniknie do końca  

 
Ad. 1 – ANGLIA  
 
Cykl „Ballady liryczne”, I wydanie 1798r. William Wordsworth, S.T. Coleridge, Robert 
Sourthey. Grupa tzw. lekistów (poeci jezior); nazwa pochodzi od nazwy miejscowości, w 
której mieszkali, było tam dużo jezior.  
1800r. II wydanie „Ballad…” – przedmowa W. Wordswortha. Proklamacja nowej poezji!  
 
Nowa poezja przedstawia sytuacje z życia codziennego, stosuje się język używany przez 
prostych ludzi. Dlaczego tak? 
 
- słowa proste i niewyszukane; co się wiąże z dotarciem do większej liczby odbiorców. 
Odbiorcą poezji staje się każdy 
- może, ale nie musi, posługiwać się językiem logiki 
- język nie może być wulgarny 
- ważność uczuć; „poezja to spontaniczny wybuch uczuć” 
- dusza chłonniejsza niż ogół 
 
Coleridge: „ O poezji, czyli sztuce” 
- poezja posługuje się mową artykułowaną 
- sztuka Boska, poezja niema; muta poesis 
 
Schelling – przejście od natura naturata do natura naturans (człowiek jest jej częścią)