William Wordsworth – wybitny poeta i teoretyk angielskiego romantyzmu; wspólnie z Coleridge’m wydali w 1798 pierwszy tom Ballad lirycznych (19 wierszy Wordswortha i 4 Coleridge’a); poeta osiedlił się na stałe w „krainie jezior” – Grasmere; drugie wydanie Ballad ze słynną przedmową ukazało się 1800/1801.
„Przedmowa” do drugiego wydania „Ballad lirycznych”
najwcześniejszy manifest angielskiego romantyzmu (1800)
program odnowienia poezji
przeciw osiemnastowiecznemu klasycyzmowi
przeciw inwazji kultury cywilizacji urbanistycznej (niechęć do kultury skupisk miejskich jako uosobienia złego smaku)
postulat odkonwencjonalizowania języka (odrzucenie zbanalizowanych figur stylistycznych i zbędnej ornamentyki; wprowadzenie do poezji „języka ludzi” – poezja jako spontaniczny wybuch uczuć, ich autentyzm)
atak na przeżytą, pseudoklasyczną formę konwencji – wprowadzenie do poezji języka naturalnego, potocznego, ale pozbawionego wulgaryzmów i banalności
natura jako temat poetycki; kryje w sobie źródła kreacyjnego natchnienia
metaforyczne znaczenie natury – synonim autentyzmu, jedności między człowiekiem, a światem zewnętrznym
kontemplacja; poezja jako sposób myślenia, równoległy do myślenia naukowego
wyobraźnia poetycka – walor artystyczny, tworzący przez metaforę i obraz klimat poezji, użyczający barw uczuciom
Percy Bysshe Shelley – wybitny poeta liryczny i dramaturg angielskiego romantyzmu; we wczesnej młodości manifestował postawę niezależną i zbuntowaną.
„Przedmowa” do „Rokoszu islamu”
1818r., ( w pierwodruku: Laon and Cynthia)
myśli niezwykle ważne dla kształtowania romantycznych ideałów sztuki rewolucyjnej i koncepcji romantycznego indywidualizmu
doświadczenie Rewolucji (francuskiej) dowodem, że nie ma wolności ducha bez wolności politycznej
apostrofy przeciw tyranii
rozbudzenie prawdziwego uniesienia dla idei wolności i sprawiedliwości
kwestie moralne i polityczne ukazane jako element dążeń ludzi ku doskonałości, idea emanacji geniuszu twórczego, przejawiającego się w człowieku
„Obrona poezji”
problem istoty i celów poezji
polemika z Czterema wiekami poezji Thomas’a Peacock’a
przedstawienie własnej koncepcji zasad historycznego rozwoju poezji oraz jej istoty i znaczenia
pod wpływem Platona formułował ideę doskonałości w sztuce
poezja – emanacja geniuszu, powstaje poza rozumem, ma charakter wizyjny
cel poezji – doskonałość, narzucanie jej idei praktycznych niweczy jej istotę (jednak przez dążność ku doskonałości pełni ważne funkcje społeczne)
duch klasyczny – piękno harmonii, piękno szlachetności bohatera
osiągając doskonałość poezja zbliża się do absolutu, zaciera granice czasu
artysta staje się uosobieniem duchowym zbiorowości, reprezentantem epoki
August Wilhelm Schlegel – filozof, tłumacz i historyk literatury, czołowy teoretyk pierwszej generacji niemieckiej szkoły romantycznej; w okresie kształtowania się jego poglądów wpływ wywarły idee historiozoficzne Herdera (koncepcja literatury uniwersalnej, zainteresowanie sztuką ludów pierwotnych, która odczytywał jako poezję naturalną i uniwersalną); fascynacja Szekspirem rozbudzona przez Goethego; wraz z bratem założył pismo Athenaum, na którego łamach narodził się romantyczny program poezji „uniwersalnej i progresywnej”.
„O dialogu dramatycznym”
rozdział z dyskursywnego wobec dzieła Goethego szkicu
nowe sformułowania teorii dramatu
zarysowane przyszłe postulaty krytyczne romantyków
idea sztuki spontanicznej, gwałcąca reguły, podporządkowana „mowie duszy”
obrona rymu
zerwanie z podporządkowywaniem się kulturze francuskiej
wydobycie cennych cech stylu szekspirowskiego – łączenie przeciwstawnych cech, wzniosłości i prostoty, tragizmu i bezpośredniości
„Wykłady o sztuce i literaturze dramatycznej”: wykład 26 i 25
przedstawienie twórczości Szekspira wiążąc ją z tłem biograficznym
ton polemiczny – zwalczanie poglądów prezentowanych przez atakujących Szekspira osiemnastowiecznych krytyków
prostowanie faktów ośmieszających Szekspira
dzieła Szekspira: jasność intelektu – przenikliwa charakterystyka postaci, ukazywaniu epok i namiętności
ranga prawdy jako obrona przed zarzutami o gminności języka i eksponowaniu szpetoty moralnej
podkreślenie znaczenia gry słów, stylu ironicznego i komizmu
uznanie Szekspira za najwyższy, genialny talent komiczny, patetyczny i tragiczny w dziejach sztuki dramatycznej
Friedrich Schlegel – pisarz, filozof, teoretyk i krytyk sztuki.
„Fragmenty” z „Lyceum”, „Fragmenty” z „Athenaum”
1797
w literaturze niemieckiej były innowacją, nawet gatunkową (wzorem formalnym były francuskie aforyzmy Chamfort’a)
treść filozoficzna
utożsamiał na gruncie idealizmu poezję, sztukę i naukę, dążąc do ujęcia świata jako jednolitej całości
artysta w momencie aktu kreacyjnego ma w sobie pierwiastek boski, a poezja jest językiem, którym przez twórcę przemawia Bóg
poezja ma charakter progresywny i uniwersalny
niezwykle ważne okazują się tematy z teorii sztuki – ironia, paradoks, groteska, arabeska, buffo
„Mowa o mitologii”
jedna z czterech części eseju Rozmowa o poezji (napisany w zapożyczonej od Platona w formie sympozjum – w wypowiedziach uczestników utrwalona atmosfera dyskusji młodych romantyków kręgu jońskiego); wykład prądów filozoficzno - estetycznych
zmierzanie do nadania poezji walorów filozoficznych, do utożsamiania jej z nauką i religią
to co istotne można poznać tylko pośrednio przez symbol
mitologia – system powiązań symboli, stwarza możliwość pojęcia świata, historii i natury, a jej językiem jest prawdziwa, czyli symboliczna, sztuka
domagał się stworzenia nowej mitologii w oparciu o syntezę fizyki i filozofii uniwersalnej
przyszła mitologia ma być wszechogarniająca – ma wchłonąć mistycyzm Orientu i spoić naukę z filozofią
sztuka, jako język mitologii, musi spełniać funkcje mediacyjne międzi człowiekiem i Bogiem
poeta – wyraża swą epokę (pojętą w perspektywie całości dziejów), ma zdolność pojęcia tego co najwyższe i wieszczenia przyszłości
„List o powieści”
jedna z czterech części eseju Rozmowa o poezji
zakwestionowanie sztywnych podziałów gatunkowych
poezja pojęciem nadrzędnym – obejmuje wszystkie gatunki literackie
powieść – przykład dogodny do sformułowania konkretnego programu literatury nowoczesnej i romantycznej
żądał zasad przemiany gatunku
arabeska (gra wyobraźni i ironii) – styl doskonały
ujawnianie uczuć, poglądów autora nie jest celem powieści
nisko cenił utwory psychologiczne i realistyczne
powieść = „książka romantyczna”
preferowanie tego co osobliwe, łączenie powagi i groteski, ironii, fantazji i oryginalności humoru, dążenie do zderzenia rysów przeciwstawnych, sprzyjanie wewnętrznemu doskonaleniu człowieka, prawda, namiętność uczuć – cechy stylu romantycznego
użycie terminu „romantyzm” w znaczeniu pozaczasowym (pierwiastki romantyczne u Homera i Szekspira)
Novalis (Friedrich von Hardenberg) – jeden z twórców jeneńskiej szkoły romantyków, poetą i filozofem; po śmierci narzeczonej pogrążył się w mistycyzmie; twórczość poetycka i filozoficzna zamyka się w latach 1797 – 1800.
„Kwietny pył”
krytyczne refleksje wobec teorii Schellinga (filozofia natury)
dyskusje filozoficzne z F. Schleglem
tematy śmierci, miłości i religii
problem osobowości i kwestii poznania, kreatorskiej myśli człowieka, religii, poezji jako kapłaństwa, roli ludzkości w perspektywie historii
„Chrześcijaństwo albo Europa”
1799
esej wzbudził kontrowersyjne opinie i żywe opory
wizja nadchodzącej ery nowego chrześcijaństwa, połączona z pierwiastkiem nacjonalizmu, i mityczny, wyidealizowany obraz średniowiecza – podstawowe pojęcia romantycznej historiozofii
zamknięty, poetycki wykład, w którym idee filozoficzne i koncepcje politycznego działania znajdują uzasadnienie w historii
styl – elementy kazania i proroctwa
fakty odnotowane w studium: Rewolucja francuska, zwycięstwo Napoleona we Włoszech i Egipcie, śmierć papież Piusa VI
cel Novalisa – chrześcijaństwo, które stanie się zasadą jednoczącą narody
traktat historiozoficzny łączący kształt kazania i hymnu poetyckiego
poeta = wieszcz, poezja = religia i wiedza
religia idealne wcielenie znalazła w średniowieczu, epoki upadku – epoki przyznające pierwszeństwo rozumowi (reformacja i oświecenie)
przeszłość to rzeczywistość mityczna (wizja nieokreślonego, idealnego czasu i idealnych ludzi, podporządkowanych ideałowi)
historia przedstawiona za pomocą metafor i symboli
epoki mogą być znakiem Wiary i Miłości lub Nauki i Posiadania
metafora kwiatu, spod którego więdnących płatków wyłania się zdrowy owoc – po okresach upadku następują ery odrodzenia
w jedności zlewają się przeciwieństwa, a część utożsamia się z całością
poezja może być sztuką i religią
wizja nowego chrześcijaństwa – pełna tolerancja (zjednoczenie ludzkości)
chrześcijaństwo odczytane na nowo w romantycznym duchu: mistyczne uniesienie, swobodne i twórcze doskonalenie jednostki i ludzkości
Victor Hugo - francuski pisarz, poeta, dramaturg i polityk; jeden z najważniejszych twórców literatury francuskiej i czołowy przedstawiciel romantyzmu francuskiego.
„Przedmowa” do dramatu „Cromwell”
1827
fakt przełomowy dla romantyzmu francuskiego
frenezja i groza, pojawiają się postaci monstrualne
traktat teoretyczny, programowy manifest romantycznego dramatu
kształt sztuki zależy od typu cywilizacji, a ta z kolei od stopnia rozwoju społeczeństwa (ogólna teoria rozwoju społeczeństw Bonald’a)
ery dziejów ludzkości: pierwotna, pogańska i chrześcijańska; odpowiadające im formy literatury: liryka, epika i dramat
szczególna rola chrześcijaństwa dla rozwoju uczuciowości i sztuki
własna teoria dramatu współczesnego: włączenie do tragedii elementów komicznych (zbliżanie sztuki do prawdy)
głębsze pojmowanie świata i człowieka – docenianiu wewnętrznych komplikacji zjawisk, jednoczących w sobie elementy przeciwstawne (dobro i zło, piękno i brzydotę); dramat jako gatunek szczególnie do tych celów odpowiedni
styl groteskowy w dramacie (łączy prawdę, liryzm, patos i wzniosłość)
groteska stylem realistycznym, odbicie groteskowości życia
wizja dramatu romantycznego
„Przedmowa” do dramatu „Hernani”
1830
pierwsza francuska sztuka romantyczna
nie jest traktatem o dramacie, a programową deklaracją romantyzmu
romantyzm – przeniesienie na teren sztuki najważniejszych zasad moralnych życia społecznego – liberalizmu, tolerancji, wolności
żądanie zniesienia cenzury teatralnej
swoboda do przyznania poecie prawa szerokiej modernizacji reguł
dziedzina idei politycznych – wolność rozważna, bez skrajności