Resocjalizacja nieletnich- czy ma sens??

Resocjalizacja to "proces wtórnej socjalizacji (ponownego nabywania umiejętności pełnienia ról społecznych); ogół zabiegów pedagogicznych i terapeutycznych zmierzających do przywrócenia jednostkom społecznie niedostosowanym prawidłowego kontaktu ze społeczeństwem; polega na przyswojeniu jednostce społecznie akceptowanych sposobów realizacji własnych potrzeb, ukształtowaniu w niej zdolności i gotowości do pełnienia - zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami - właściwych jej ról społecznych."

W życiu codziennym spotykamy się z takimi czynami, które zakłócają ład społeczny i z takimi zachowaniami, które są szczególnie użyteczne i pożądane. Czynom takim towarzyszy zazwyczaj rzecz ważna - reakcja otoczenia: pochwalenie albo potępianie określonego postępowania, czasami obojętność.

Przestępczość nieletnich jest obecnie poważnym problemem na całym świecie. Stanowi ona przedmiot wielu badań naukowych prowadzonych również w Polsce. Walka z niekorzystnymi zjawiskami społecznymi, do których zaliczamy przestępczość i demoralizację nieletnich, wymaga określenia i poznania czynników je rodzących. Jeśli przyczyn nieprzystosowania poszukuje się w sferze funkcjonowania osobowości, wówczas kładzie się nacisk na składniki psychologiczne i biologiczne. W rozwoju psychicznym dziecka , o jego przystosowaniu, względnie nieprzystosowaniu decyduje wiele czynników wzajemnie ze sobą powiązanych. Ich siła oddziaływania zależy od indywidualnych układów i od całokształtu sytuacji, w której dziecko się znajduje, a także od jego właściwości psychicznych, jego otoczenia, sposobu realizowania własnych zadań życiowych. Przyczyny wykolejenia społecznego nieletnich są różne i złożone, tak jak objawy, postawy formy zachowania oraz motywacja postępowania niezgodnego z zasadami moralnymi czy obyczajami.

Niedostosowanymi społecznie są jednostki, które nie są zdolne pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami, jak również te, które nie są skłonne ich pełnić wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec oczekiwań społecznych. W drugim przypadku mamy do czynienia z wykolejeniem społecznym.

Przyczyny przestępczości nieletnich

Przestępczość nieletnich jest wypadkową wielu czynników, takich jak:

• kryzysu w rodzinie (rozluźnienie więzi rodzinnych, niewydolność wychowawcza, niekorzystne wzorce osobowe - alkoholizm, narkomania)

• niepowodzeń szkolnych (brak zainteresowań i miejsc do ich rozwijania, zagospodarowania wolnego czasu)

• zagrożeń wynikających z alkoholizmu, narkomanii, przynależności do nieformalnych grup młodzieżowych

Od wielu lat odnotowuje się stały wzrost przestępczości wśród nieletnich. Zwiększa się zarówno ilość sprawców, jak i liczba popełnionych przez nich czynów karalnych. Niepokojącym zjawiskiem jest tendencja wzrostowa nieletnich sprawców, popełniających czyny o największym ciężarze gatunkowym, niebezpieczne dla życia lub zdrowia ludzkiego, a mianowicie:

• uszkodzenie ciała

• bójki i pobicia

• zgwałcenia

• kradzieże i wymuszenia rozbójnicze.

Wśród wielu elementów determinujących przestępczość nieletnich wymienić należy takie jak:

• chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych

• zaimponowanie innym

• namowa kolegów lub dorosłych osób

• chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych

• powielanie wzorców i zachowań, mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź lansowanych w środkach masowego przekazu, scen przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu

• poczucie bezkarności za wcześniejsze czyny oraz poszukiwanie akceptacji, nie mogących znaleźć oparcia i poczucia bezpieczeństwa wśród rodziców lub opiekunów.

Analizując problemy związane z przestępczością nieletnich, należy zwrócić uwagę na działania przestępcze w zorganizowanych grupach, często z udziałem dorosłych. Jest to zjawisko bardzo niepokojące, bowiem działalność przestępcza w grupach powoduje szybkie pogłębianie się procesu demoralizacji, a w związku z tym zmniejszanie szans na resocjalizację. Z tym też bardzo często wiąże się powrót do przestępstwa (recydywa).

Obniżanie się granicy wieku nieletnich sprawców jest szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem społecznym. Wymaga podjęcia natychmiastowych przedsięwzięć w zakresie prawa, wychowania i resocjalizacji w celu ograniczenia bądź zahamowania negatywnych zachowań dzieci. Należy podkreślić, że zjawisko to świadczy o braku odpowiedzialnej opieki w stosunku do małoletnich, o zaniedbaniach wychowawczych w rodzinie i w szkole, a także o nie podejmowaniu we właściwym czasie odpowiednich środków zaradczych wobec małoletnich, przejawiających symptomy zdemoralizowania, bądź narażonych na demoralizację ze strony osób dorosłych.

Coraz większy niepokój budzi występowanie wśród dzieci i młodzieży zjawisk patologicznych takich jak:

• alkoholizm

• narkomania

• prostytucja

• ucieczka z domów rodzicielskich oraz placówek wychowawczo - opiekuńczych podległych resortowi edukacji

• zakładów resocjalizacyjnych podległych resortowi sprawiedliwości

Do najczęściej spotykanych przejawów nieprzystosowania społecznego, mających bezpośredni wpływ na przestępczość nieletnich, zalicza się ucieczki z domów rodzicielskich oraz placówek opiekuńczo - wychowawczych MEN i zakładów resocjalizacyjnych MS. Ucieczki wyjątkowo sprzyjają dewiacyjnym zachowaniom dzieci i młodzieży. Wielu uciekinierów nawiązało kontakt ze światem przestępczym rówieśników, a także zdeprawowanych osób dorosłych. Często pijąc alkohol uzależniało się od niego i innych środków chemicznych.

Popełnianie czynów karalnych przez nieletniego, mimo stosunkowo dużych rozmiarów, znacznego stopnia dynamiki i wysokiego współczynnika, stanowi margines tego społecznego zjawiska jakim jest przestępczość w ogóle. Jest to margines, którego istnienie nie powinno być lekceważone ani też wyolbrzymiane. Obie tendencje występują w różnej postaci, np. okresowego nasilenia publikacji prasowych, domagających się wobec nieletnich nadzwyczajnych środków represyjnych lub przeciwnie, wypowiadających się za zupełną liberalizacją. Jeżeli tendencje te są niewłaściwe, to może to stworzyć postawę do wysuwania błędnego wniosku, że w Polsce główne niebezpieczeństwo dla porządku prawnego stanowi młodzież przestępcza, a nie przestępczość ludzi dorosłych.

Na podstawie analizy okoliczności popełniania czynów karalnych przez nieletniego, zauważyć można, że stopień ich społecznego niebezpieczeństwa jest dużo mniejszy w porównaniu z przestępstwami popełnianymi przez dorosłych.

Zapobieganie przestępczości nieletnich

Przestępstwo jest zjawiskiem społecznym, wkraczającym masowo do współczesnego życia. Narusza ono wiele sfer i interesów społecznych ale i indywidualnych. Dlatego przeciwdziałanie temu zjawisku nie może stanowić domeny wyłącznie organów ścigania. Popełnianie czynów karalnych przez nieletnich stanowi wielki problem społeczny i zajmuje ważne miejsce we współczesnej kryminologii. Bezspornym jest twierdzenie, że przeciwdziałanie przestępczości nieletnich należy do istotnych zadań polityki społecznej państwa, systemu oświaty i wychowania, instytucji i organizacji społecznych, wymiaru sprawiedliwości oraz samych rodzin, częstokroć bezradnych wobec problemów, jakie stwarza im wychowanie dzieci. Powszechnie też uważa się, że profilaktyka jest znacznie skuteczniejszym środkiem eliminowania tych zjawisk niż działalność resocjalizacyjna, kiedy nieprzystosowanie społeczne jest już bardzo zaawansowane. Związek pomiędzy profilaktyką a resocjalizacją jest podobny do związku pomiędzy zapobieganiu chorobom, a uczeniem medycyny.

Przesunięcia akcentu działań resocjalizacyjnych na profilaktyczne następuje poprzez wzmożenie działalności opiekuńczo - wychowawczej, niesienie pomocy socjalnej i zdrowotnej dzieciom i ich rodzicom oraz odchodzenie w postępowaniu z młodzieżą wykolejoną od działań represyjnych na rzecz oddziaływań wychowawczych i terapeutycznych.

Zapobieganie nieprzystosowaniu społecznemu przez organy ścigania realizuje się przez trzy podstawowe funkcje:

• rozpoznanie

• zapobieganie

• ściganie przestępczości

Funkcjonariusze policji, którzy zajmują się problematyką nieletnich, preferują rozpoznanie moralnego zagrożenia młodzieży i zapobiegania jego skutkom. Policja podejmuje różnego typu działania wychowawcze, a także czynności polegające na aktywnym współdziałaniu z Sądami Rodzinnymi.

Zapobieganie w popełnianiu czynów karalnych przez nieletnich przejawia się bezpośrednio w interwencji policjanta lub na podejmowaniu czynności przez specjalistę do spraw nieletnich. Dotyczy to sytuacji gdy, nieletni zachowuje się w sposób antyspołeczny lub zagrożony jest wykolejeniem.

Policjanci niejednokrotnie jako pierwsi docierają do źródeł społecznego wykolejenia dzieci i młodzieży, stąd też mają duże możliwości zapobiegania temu zjawisku. Wykonanie działań profilaktycznych przez policjantów powinno następować we współdziałaniu z różnymi instytucjami państwowymi i organizacjami społecznymi. Należy zwrócić tutaj uwagę na potrzebę organizowania okresowych spotkań policjantów z gronem pedagogicznym szkół. Celem tych spotkań powinna być wymiana informacji na temat stanu bezpieczeństwa w rejonie szkoły i ustalenie przyczyn nagannego zachowania się uczniów.

Dość liczną grupą pozostającą w zainteresowaniu policji w ramach tzw. Rozpoznania terenowo - osobowego, jest ta młodzież, która nie uczy się i nie pracuje, a ze względu na dotychczasowy tryb życia, warunki rodzinne i utrzymywane kontakty jest moralnie zagrożona. Wypada tutaj stwierdzić, że ta kategoria nieletnich jest bardzo mało podatna na środki oddziaływania społecznego i w przypadku dewiacji, trudna do resocjalizacji.

Coraz większa liczba nieletnich jest sprawcami czynów przestępczych. Aspołeczne zachowania stają się zjawiskiem powszechnym, obejmującym wszystkie środowiska społeczne i grupy wiekowe. Zjawiska agresji, przemocy, gwałtu i nietolerancji na skutek ich popularności tracą na niezwykłości, stają się czymś normalnym, czymś do czego można przywyknąć. Stają się trwałym składnikiem codzienności. Zjawiska te głęboko i boleśnie dotknęły najważniejsze środowiska społeczno-wychowawcze, jak rodzina i szkoła.

Każdy człowiek ucząc się życia, chcąc „być dobrym”- czyni to dla kogoś. Jeżeli tego kogoś niema - brakuje motywacji. I tu rodzi się zagubienie, obojętność, patologia czy niedostosowanie społeczne. Często w takiej sytuacji znajdują się dzieci z rodzin patologicznych, np. z rodzin alkoholowych. Przy równoczesnym niedostrzeganiu lub lekceważeniu problemu przez szkołę dochodzi do demoralizacji i konfliktu z prawem. Zawsze, zarówno wobec młodzieży nie zagrożonej demoralizacją, jak i wobec młodzieży zagrożonej lub młodzieży zdemoralizowanej, rolę „przewodnika" musi podjąć człowiek dorosły. Do takiej roli powinni być przygotowani pedagodzy w szkołach, kuratorzy zajmujący się sprawami nieletnich i wychowawcy z różnego rodzaju placówek dla młodzieży niedostosowanej społecznie.

Starannie dobrana, wykwalifikowana kadra pedagogów, nauczycieli, wychowawców, którzy z własnego wyboru podejmują się nie tylko nauczania, ale i wychowywania cudzych dzieci to ważny czynnik, mający duży wpływ na proces resocjalizacji. Ludzie ci powinni za wszelką cenę dążyć do tego, aby być autorytetem w oczach młodzieży - kiedy człowiek cieszący się autorytetem, ktoś kogo lubimy, cenimy chce nam coś przekazać, zasugerować czy czegoś nauczyć, za wszelką cenę staramy się go nie zawieść. Moim zdaniem umiejętność zjednania sobie podopiecznego, zainteresowania go, partnerskie traktowanie i funkcjonowanie w jego oczach jako osoba znacząca to cechy będące podstawą skutecznej resocjalizacji. Takich ludzi brakuje. Sytuacja ekonomiczna dodatkowo deprymuje pracowników szkół, sądów i placówek opiekuńczo - wychowawczych. Wysiłek się po prostu nie opłaca. Lepiej przyjść do pracy, a potem z niej wyjść, odcinając się od wszelkich problemów podopiecznych. Takie postawy należałoby wyeliminować. Skuteczność zależy od tego, czy osoba przekazująca jest wiarygodna, akceptowana i czy jest autorytetem. Wielu „przewodników” cechuje brak wiary w skuteczność resocjalizacji, a to przekłada się na ich mierną aktywność. Tacy ludzie nie są w stanie przygotować wychowanków do przeciwstawienia się negatywnym społecznie wartościom, które podopieczny dotąd uznawał. Należy uświadomić wychowawcom, że nie chodzi o to, by kłopotliwego wychowanka przechować do ukończenia pełnoletności, kiedy to będzie można swobodnie odesłać go do więzienia. To nie przedmiot, nie numerek w dzienniku, lecz człowiek potrzebujący opieki i wsparcia, potrzebujący tego czego zabrakło mu widocznie wśród najbliższych.

Proces resocjalizacji nieletniego musi iść w parze z procesem resocjalizacji jego rodziny i otoczenia. Nie do przyjęcia jest sytuacja kiedy nieletni wychodzi z ośrodka wychowawczego i wraca do ojca - pijaka, obojętnej na wszystko matki, brata recydywisty czy ponownie wkracza w krąg zdemoralizowanej grupy rówieśniczej, którą nikt się nie zajął.

Sukces może zaistnieć tylko wtedy, kiedy wychowanek jest zdolny do odrzucenia wartości reprezentowanych przez spatologizowany dom oraz wykolejone środowisko rówieśnicze.

Moim zdaniem na przymusowy pobyt w instytucjach resocjalizacyjnych skazywani powinni być tylko szczególnie niebezpieczni dla otoczenia nieletni przestępcy. W stosunku do tych, którzy bezpośrednio nie zagrażają społeczeństwu powinny być organizowane inne formy oddziaływań, gdyż pobyt w placówkach zamkniętych najczęściej przyczynia się do pogłębienia demoralizacji. Tu wspólnymi siłami powinni działać odpowiednio przygotowani kuratorzy, nauczyciele, pedagodzy, policja.

Powinno się dążyć do poprawienia stosunków jednostki resocjalizowanej z otoczeniem (z innymi ludźmi). Zarówno w zakładzie, jak i poza nim powinno się zadbać o stworzenie pozytywnej grupy rówieśniczej dla wychowanka. Grupy, w której podopieczny będzie widział zdrowe wzorce, i która zmobilizuje go do aktywnego uczestnictwa w różnego rodzaju przedsięwzięciach zespołowych. Odpowiedni dobrany pod względem moralnym i osobowościowym personel wychowawczy, który zadba o wykształcenie u wychowanka szeregu zdrowych nawyków, takich jak samodyscyplina, umiejętność bezkonfliktowego funkcjonowania w środowisku społecznym, tolerancja itp. , to podstawowy wyznacznik powodzenia jakiejkolwiek resocjalizacji.

LITERATURA :

1. K. Pospiszyl : Resocjalizacja nieletnich - doświadczenia i koncepcje, Żak, Warszawa,1990

2. Cz. Czapów : Wychowanie resocjalizujące, PWN, Warszawa 1978

3. L.Pytka : Pedagogika resocjalizacyjna, Akademia Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2005

4. Encyklopedia PWN

Ewelina Kaźmierczak grupa 422 numer indeksu 4008

---