Powrót Posła komedią polityczną

"Powrót posła" to utwór powstały w przeciągu kilku dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Jest to komedia polityczna, która utrzymała klasyczny charakter. Zachowana została zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji, brak jest scen zbiorowych, a całość utrzymana jest w jednej konwencji. "Powrót posła" napisany został na zamówienie obozu reform, a Niemcewicz chciał w ten sposób wpłynąć na opinię publiczną oraz na postawy polityczne poszczególnych posłów.

Utwór ukazywał konflikt, jaki zaistniał w drugiej połowie i pod koniec XVIII wieku w Rzeczypospolitej między sarmackimi konserwatystami i zwolennikami reform. Miał też spełniać ważne zadania polityczne, głównie agitacyjne. Niemcewicz wykazał konieczność i nieuchronność zmian ustrojowych Polski, ośmieszył jednocześnie przedstawicieli obozu konserwatystów, chcąc zyskać jak najwięcej zwolenników dla obozu królewskiego i reformatorskiego. W tym celu wykorzystał typowy dla komedii politycznej chwyt i przedstawił bohaterów dość jednoznacznie: jako pozytywnych (patriotów) i negatywnych (konserwatystów). Naturalnie "spłycił" w ten sposób ich sylwetki psychologiczne i ograniczył ich najczęściej do wygłaszania wypowiedzi przedstawiających poszczególne racje i poglądy polityczne. Rzecz jasna, bohaterowie pozytywni posiadać będą same zalety, negatywni zaś - mnóstwo wad.

Akcja utworu rozgrywa się w trakcie kilku godzin w dworku Podkomorzego w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Do domu przyjeżdża syn Podkomorzego, Walery - poseł stronnictwa patriotycznego i zwolennik reform oraz ukochany Teresy. W domu ojca spotyka goszczących tu sąsiadów: Starostę z żoną oraz Szarmanckiego, zwolenników obozu konserwatywnego oraz zdecydowanych przeciwników reform. Ich obecność jest przyczyną wielu dyskusji i sporów politycznych. Pojawia się nawet intryga miłosna - polujący na posag Szarmancki postanawia zdobyć rękę Teresy i w tym celu posuwa się nawet do oszczerstw i oszustw. Ostatecznie wszystko kończy się dobrze, bohaterowie negatywni zostają ośmieszeni i skompromitowani, a Walery zdobywa Teresę.

"Powrót posła" jest również prezentacją postulatów wysuwanych przez obóż postępowy. Należały tu przede wszystkim: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, wprowadzenie dziedziczności tronu, możliwość wejścia w sojusz z Prusami przeciw Rosji, zwiększenie liczby wojsk regularnych oraz zmiany statusu i doli chłopów.

"Powrót posła" jawi się nam więc jako utwór poruszający aktualną problematykę polityczną kraju, sprawę wyłonienia w Polsce silnej i stabilnej władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jest dziełem ściśle związanym z działalnością Sejmu Czteroletniego w okresie wielu napięć politycznych oraz dramatycznej sytuacji narodu. Stanowi wyraźne echo niemalże wszystkich ważniejszych problemów rozpatrywanych przez Sejm. Równocześnie jest najostrzejszą polską satyrą na sarmatyzm w życiu politycznym, dramatycznym apelem do sumień ludzkich o przyjęcie właściwej, patriotycznej postawy.