Stanisław Just

PRI 2007 - inteligencja

Opracowanie powstałe na podstawie tekstów na do przeczytania na ćwiczenia i przy pomocy materiałów nadesłanych do bazy „Zasoby Frojda”

2007-06-07

Spis treści

• Pojęcie, struktura i geneza inteligencji

1. Klasyczne definicje Inteligencji

1. Sir Francis Galton

• Ulegał silnym wpływom ewolucjonizmu, z którego zapożyczył pojęcia indywidualnej zmienności cech i przystosowania do wymagań środowiska. Istotę zdolności umysłowych upatrywał w 2 podstawowych cechach:

• Energii działania

• Wrażliwości zmysłowej

• „Geniusz” charakteryzuje się:

• zdolnością do wytężonego, długotrwałego wysiłku

• podwyższoną wrażliwością (absolutną i różnicową) na dźwięki, zapachy i inne wrażenia zmysłowe

• 1 cecha jest niezbędna, aby „geniusz” był w stanie oddawać się długotrwałej pracy umysłowej, a 2 ma gwarantować niezakłócony odbiór informacji z otoczenia

• Galton empirysta: „nie ma niczego w umyśle, czego by wcześniej nie było w zmysłach”, a z 2 strony natywista: „geniusz” jest dziedziczny, próbował udowodnić ten ogład z szeroko zakrojonych badaniach statystycznych

• Empiryzm + natywizm = zdolności intelektualne są zależne od sprawności w zakresie odbioru wrażeń z otoczenia, ale wrażliwość zmysłowa jest cechą wrodzoną

• Zasługi: zapoczątkował badania empiryczne nad zdolnościami i wprowadzenie pierwszych testów. Testy Galtona: zadania psychofizyczne wymagające długotrwałego wysiłku lub różnicowania fizycznych cech przedmiotów (np. wagi ciężarków, wysokości dźwięków)

• Trafność teoretyczna owych testów była wysoka, ponieważ ściśle odpowiadała przyjętej koncepcji. Jeśli I rozwija się na podłożu sensorycznym, najlepiej badać ją testami psychofizycznymi (współczesne ujęcie I odbiega od tego)

• Zauważył i opisał zjawisko „regresji do średniej”-> potomstwo osobników wysoce uzdolnionych jest przeciętnie mniej uzdolnione od swoich rodziców. Cecha ta jak gdyby cofa się w wyniku dziedziczenia, co uznano za przejaw degradacji „geniuszu”. Galton nie zauważył jednak zjawiska odwrotnego: wzrostu przeciętnego poziomu uzdolnień potomstwa osób mniej zdolnych w stosunku do rodziców. Oba fakty dobrze wyjaśnia współczesna genetyka.

2. Alfred Binet

• W przeciwieństwie do Galtona działał pod wpływem potrzeba społecznych: opracowywanie testów do diagnozy dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym

• Kluczowa zdolność intelektualna: umiejętność dokonywania sądów (zdrowy rozsądek)

• Prekursor procesualno-poznawczych koncepcji I: szukał źródeł zdolności umysłowych w cechach procesu myślenia. Myślenie osób inteligentnych charakteryzuje się:

• Ukierunkowaniem - polega na planowaniu procesu myślenia i składających się nań operacji mentalnych

• Przystosowaniem - polega na przyjęciu właściwego sposobu rozwiązywania zadań (dziś powiedzielibyśmy: strategii), w szczególności na przestrzeganiu właściwej kolejności operacji umysłowych, łączy się też ze stosowaniem wiele alternatywnych sposobów podejścia do problemu

• Kontrolą - umiejętność krytykowania własnych myśli i działań

• Osoby upośledzone: ich myśl jest nieukierunkowana, nieprzystosowana i niepoddana skutecznej kontroli

• Jego idee przyjęły się w USA, gdzie powszechnie używano baterii testów Bineta w adaptacji Lewisa Termana (Stanford-Binet Intelligence Scale)

3. Wilhelm Stern

• Wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji (IQ), w którym wiek umysłowy dziecka dzieli się przez wiek życia, a następnie mnoży przez sto. Wiek umysłowy to umowne określenie rzeczywistego poziomu rozwoju intelektualnego konkretnego dziecka, odpowiadające wiekowi, w którym większość dzieci osiąga właśnie ten poziom rozwoju

• Obecnie, zwłaszcza w odniesieniu do ludzi dorosłych, stosuje się tzw. dewiacyjny IQ, czyli skalę, w której wynikowi przeciętnemu dla danej populacji przypisuje się umowna wartość 100, a odchyleniu standardowemu od przeciętnej - umowna wartość 15.

• Zasługa: upowszechnienie tezy, że istotnym przejawem I jest umiejętność przystosowania się do nowych okoliczności i zadań (pogląd ten obecny jest w wielu współczesnych teoriach I, a niektórzy teoretycy wręcz definiują I jako zdolność radzenia sobie w nowych sytuacjach)

4. Charles Spearman

• Uznany za najbardziej wpływowego klasyka badań nad I

• Zdefiniował I jako rodzaj energii mentalnej, przydzielanej poszczególnym czynnością i zadaniom umysłowym. Różnice indywidualne wynikają z tego, jaką ilością potencjalnej energii mentalnej się dysponuje. Wszystkie czynności wymagają owej energii, choć nie wszystkie w równym stopniu. Zadania i czynności różnią się zatem pod względem tego, jak bardzo są „intelektualne”, czyli w jakim stopniu zależą od wydatkowa energii mentalnej.

• Podział na 3 podstawowe czynności poznawcze:

• Nabywanie doświadczeń - zdolność do „inteligentnego” postrzegania świata. /Sternberg: termin ten odpowiada współczesnemu pojęciu kodowania, czyli postrzegania wspomaganego procesami kategoryzowania i kojarzenia wiedzy nowej ze starą/. Znajdowanie sensu w postrzeganych treściach. Dotyczy 3 sfer funkcjonowania człowieka:

• poznawczej

• emocjonalnej (afektywnej)

• motywacyjnej (konatywnej)

(wyróżnienie 2 ostatnich sfer każe uznać Spearmana za prekursora badań nad I emocjonalną)

• Wnioskowanie o relacjach (edukacja relacji) - dostrzeganie abstrakcyjnych zależności między obiektami lub sytuacjami. Wyprowadzenie relacji, aktywne tworzenie na podstawie wcześniej nabytych, odpowiednio zakodowanych doświadczeń. Poznanie 2 lub więcej obiektów, prostych czy złożonych, prowadzi do automatycznego poznania zachodzących między nimi związków, co jest podłożem I. Definicja I rozumianej jako zdolność do edukacji bliska jest współczesnej psychologii; sprowadza się do określenia I jako sprawności w zakresie wnioskowania indukcyjnego. Ważny jest nacisk na niezależność tej zdolności od treści zadania i wcześniej nabytej wiedzy. Dostrzeganie abstrakcyjnych relacji i posługiwanie się nimi ma być przejawem I „czystej” lub „płynnej”, niepodlegającej wpływom kultury, wiedzy i doświadczenia jednostkowego.

• Wnioskowanie o współzależności (edukacja korelatów) - łączy się z wyprowadzaniem reguł następstwa zdarzeń lub reguł ich współwystępowania. Jeśli znamy jakiś element i przypisana mu relację, natychmiast znajdujemy drugi element, pozostający w tejże relacji wobec pierwszego. Pojęcie korelatu jest tutaj rozumiane szeroko: odnosi się nie tylko do czegoś, co koreluje z czymś innym, ale też do czegoś, co zostaje zauważone dzięki wcześniejszemu dostrzeżeniu innego obiektu.

• Takie ujęcie czynności poznawczych stało się podstawą konstrukcji wiele testów I, np. Testu Matryc Progresywnych Ravena lub Testu Rozumowania Abstrakcyjnego autorstwa Susan Embretson. Autorzy tych narzędzi przyjęli, że istotą I jest dostrzeganie abstrakcyjnych relacji zachodzących między poszczególnymi elementami zadania, a następnie wykorzystanie tych relacji do poszukiwania rozwiązania.

1. Współczesne definicje Inteligencji

• Współcześnie I jest określana jako zdolność umysłowa lub grupa zdolności, nie ma jednak zgody co do sposobu rozumienia terminu „zdolność”. W literaturze używa się tego pojęcia co najmniej w 3 znaczeniach:

• zdolności potencjalne (capacities)- określają, do czego człowiek byłby zdolny, gdyby zostały spełnione optymalne warunki jego rozwoju: środowiskowe, zdrowotne, społeczne, osobiste itd.

• zdolności rzeczywiste (abilities)- odpowiadają temu, do czego człowiek jest faktycznie zdolny, jeśli są spełnione optymalne warunki ekspresji jego możliwości: dobry stan psychofizyczny organizmu, sprzyjające warunki otoczenia, brak stresu itp.

• rzeczywisty poziom wykonania określonych czynności lub zadań (performance) - to, co można zmierzyć lub zaobserwować w konkretnej sytuacji.

• Każdy człowiek rozwija tylko część swoich potencjalnych zdolności, a z tego jedynie część ujawnia się w pomiarach i obserwacjach. W odniesieniu do zdolności umysłowych takie ujęcie odpowiada wprowadzonej przez Hebba (1949) podziałowi na:

• Inteligencję A - wrodzone możliwości

• Inteligencję B - możliwości rzeczywiście rozwinięte

• Inteligencję C - to, co się ujawnia w testach

• Problem z definicją I:

• Zdolności umysłowe - mało precyzyjne

• Sprawność myślenia - zbyt wąska

• Myślenie abstrakcyjne - jeszcze bardziej wąska

• Badacze w 2 połowie XX wieku - unikanie prób definiowania np. Guilford

• Praca Sternberga i Dettermana (1986), zorganizowali sympozjum w celu zebrania opinii reprezentatywnej grupy badaczy, współczesne definicje I można podzielić na 3 grupy, I to:

• Zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń. Osoba inteligentna może popełnić błąd, ale raczej go nie powtórzy. Będzie też próbować wykorzystać uprzednie doświadczenia w pewnej dziedzinie lub w związku z określonym rodzajem zadań, planując bieżące czynności intelektualne.

• Zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska. Osoba inteligentna zachowuje się adekwatnie do okoliczności, a jeśli nie przestrzega reguł panujących w środowisku, czyni to z chęci kontestacji, a nie z braku rozeznania w tych regułach, czy też z powodu nieumiejętności wypracowania przystosowawczych wzorów działania.

• Zdolność metapoznawcza, czyli rozeznanie we własnych procesach poznawczych i zdolność ich kontrolowania. Osoba inteligentna „używa” umysłu bardziej refleksyjnie i jest w stanie intencjonalnie sterować własnymi procesami poznawczymi.

• Powrót do rozważań nad I po publikacji książki „Krzywa w kształcie dzwonu” Herrnsteina i Murraya (1994), wywołana ostrą polemikę na temat dziedziczności I, różnic międzyrasowych w zakresie sprawności intelektualnych, a także znaczenia I dla życiowego i materialnego sukcesu człowieka.

• Artykuł socjologa Lindy Gottfredson, podsumowanie poglądów zgodnych z obowiązującym „głównym nurtem” badań naukowych, wysłała do 100 uczonych, 52 podpisało się, reszta nie zgadzała się z przedstawionymi tam poglądami (publikacja w „Wall Street Journal”, a potem w „Intelligence”, 1997).

• Gottfredson - definicja: „I jest bardzo ogólną zdolnością umysłową, która między innymi obejmuje umiejętność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenia abstrakcyjnego, rozumienia złożonych kwestii, szybkiego uczenia się oraz uczenia się na podstawie osobistego doświadczenia”

• Definicja ta sugeruje możliwość rozbicia I na 2 podstawowe zdolności. 1 byłaby odpowiedzialna za radzenie sobie w sytuacjach złożonych, 2 w sytuacjach nowych. Umiejętność zmagania się ze złożonością i nowością stanowi zatem wyróżnik I jako zdolności umysłowej.

2. Ukryte koncepcje I

• Neisser: I to pojęcie naturalne, a nie naukowe, więc nie wymaga ścisłych określeń, nawet gdyby były możliwe. Jak wiele pojęć naturalnych jest zbudowane wokół prototypu, czyli najlepszego egzemplarza wszystkich obiektów należących do kategorii.

• Wyidealizowany prototyp szczególnie uzdolnionej osoby, konkretne „egzemplarze”, czyli ludzie, są porównywani z prototypem i na tej podstawie klasyfikowani jako mniej lub bardziej inteligentni.

• Neisser reprezentuje podejście tych teoretyków, którzy uważają, że żadne definicje nie są im potrzebne, ponieważ mogą się ograniczyć do badania wzorców poznawczego funkcjonowania osób uznanych za inteligentne na mocy powszechnie przyjętego kryterium.

• Konsekwencje:

• Zaprzestać dalszych prób definiowania I, jako że żadna definicja nie będzie dostatecznie dokładna i wyczerpująca (pojęcia naturalne nie wymagają definicji, aby się nimi posługiwać np. nie trzeba definiować owoców, żeby je uprawiać, kupować i spożywać)

• Ważnym zadaniem dla badaczy jest określenie ukrytych teorii I. Są to koncepcje potoczne, nieuświadomione i niepodbudowane teoretycznie. Ich podstawą są potoczne obserwacje zachowań ludzkich, stanowiące punkt wyjścia do uogólnień. Ujawniają się dopiero w monecie, gdy o nie umiejętnie zapytamy.

• Badanie ukrytych teorii I

Sternberg, Conway, Ketron, Bernstein (1981): pytali zwykłych ludzi i doktorów psychologii zajmujących się I, jakie zachowania ludzkie wydają się im inteligentne. Definicje laików i ekspertów nie były identyczne, ale dość podobne. Ukryte koncepcje I można wyrazić w postaci 3 wymiarów: umiejętności rozwiązywania problemów praktycznych, zdolności werbalnych i kompetencji społecznych. Tylko 2 wymiar (zdolności werbalne) odpowiada temu, co większość zawodowych psychologów uznałaby za przejaw I (dwóch pozostałych psychologia nie bierze pod uwagę).

Różnice międzykulturowe: Chińczycy z Tajwanu przypisują osobie inteligentnej niektóre cechy osobowości np. umiejętność dbania o swoje interesy i samotność.

• Badania nad ukrytymi koncepcjami są ważne, ponieważ ich treść determinuje określone zachowania ich zwolenników w stosunku do innych ludzi (jeśli istotą I jest szybkość rozwiązywania zadań, to szybcy ->inteligentni, a jeśli uznamy, że I łączy się z umiejętnością powstrzymywania się od impulsywnych/ nieprzemyślanych odpowiedzi, to kogoś szybkiego nie nazwiemy inteligentnym).

• Naukowe teorie I są w dużej mierze ekspresją koncepcji ukrytych - bo psycholodzy też są ludźmi:-) więc ich prywatne poglądy mogą rzutować na preferowane modele teoretyczne i metody badawcze

• Boring (1923): I jest tym, co mierzą testy

3. Robocza definicja I

Oparta głównie na autorach: Sternberg, Detterman i Gottfredson:

Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.

• Biologiczne korelaty inteligencji

Biologicznego podłoża inteligencji (I) obecnie upatruje się w 3 źródłach:

1. szybkości neuronalnej

2. sprawności układu nerwowego (UN)

3. wielkości mózgu

1. Szybkość przewodzenia nerwowego

Podłożem I jest szybkość przewodzenia impulsów w UN.

Hobbes: I to szybkość, z jaką pojedyncza myśl wywodzi się z poprzedniej i po niej następuje. Asocjacyjny model umysłu: poszczególne ogniwa łańcucha skojarzeń pojawiają się w określonym, indywidualnym tempie, które przekłada się na ogólną sprawność umysłową. Potoczna intuicja językowa: I - „bystrość” umysłu.

Zgodnie z tym poglądem: niektóre osoby uzyskują przewagę w zadaniach intelektualnych dzięki zwiększonemu tempu przewodzenia neuronalnego, ponieważ:

1. szybkie przewodzenie impulsów daje korzyści w zadaniach i sytuacjach, które wymagają szybkiego reagowania lub narzucają badanym ograniczenia czasowe np. test I. Ale również w sytuacjach pozatestowych szybkie tempo reagowania uznaje się za przejaw I.

2. szybkie tempo procesów nerwowych może sprawić że człowiek „prześcignie” naturalne procesy utraty informacji, przede wszystkim proces zapominania w pamięci krótkotrwałej (STM). Im szybciej UN przewodzi impulsy, tym mniej jesteśmy narażeni na to, że nie zdążymy wypracować rozwiązania, zanim informacje przechowywane w STM zanikną w wyniki procesów zapominania.

Dowodów słuszności teorii szybkości neuronalnej szukano na 3 sposoby:

1. badania behawioralne

• ujemna korelacja między ilorazem I a czasem reakcji (RT) prostej lub z wyborem

• Jensen: iloraz I koreluje ujemnie z czasem decyzji ( r = - 0,32) - im wyższy poziom I, tym krócej trwa proces mentalny zaangażowany w wypracowanie pożądanego sposobu reagowania

• siła korelacji IQ/RT była wprost proporcjonalna do stopnia złożoności zadania, ciągle bardzo prostego i „nieintelektualnego”

• badania Vernona potwierdziły te wyniki. Ujemna korelacja I z RT wystąpiła również, gdy nie zastosowana presji czasowej (uniknięto zarzutu: „czas koreluje z czasem”)

• krytyka Jensena (badani studenci, „poprawki” statystyczne)

• badania Deary, Der, Ford (duża, w miarę reprezentatywna grupa): współczynniki korelacji między wynikiem testu I ogólnej a RT prostej na poziomie r = -0,31 oraz RT z wyborem na poziomie r = -0,49 => oznacza to, że około 25% zmienności w zakresie I ogólnej można „wyjaśnić” tempem reagowania na proste, zupełnie nieintelektualne bodźce

• badania nad tzw. czasem inspekcji, polegają na bardzo krótkiej prezentacji bodźców, zwykle 2 pionowych odcinków nierównej długości, połączonych u góry odcinkiem poziomym. Po ekspozycji bodźca właściwego następuje maska, czyli bodziec eliminujący wpływ utrzymywania się pobudzenia na siatkówce oka (patrz rys. niżej). OB ma podjąć decyzję, który odcinek jest dłuższy: lewy czy prawy, i nacisnąć 1 z dwóch przycisków. Czas inspekcji to minimalny czas ekspozycji bodźca, zezwalający na wykonanie zadania wg założonego kryterium poprawności (np. 97,5% poprawnych decyzji - Nettelbeck). Nie mierzy się czasu reakcji - liczy się wyłącznie czas ekspozycji bodźca, potrzebny na jego percepcyjne przetworzenie

• badania: im wyższy iloraz I, tym krótsze czasy ekspozycji, niezbędne do prawidłowej inspekcji bodźca. Siła tego związku waha się między r = -0,20 a r = -0,50, przy czym korelacja okazuje się zwykle silniejsza w wypadku testów I płynnej i podtestów wykonania (np. w teście WAIS-R), a słabsza w wypadku testów werbalnych

• wniosek: I ma swoje źródło w szybkim tempie przebiegu elementarnych procesów poznawczych (w tym wypadku percepcyjnych), czy wręcz nerwowych. Jednak stosunek szybkości neuronalnej do szybkości mentalnej nie jest jasny, podobnie jak mechanizmy, na których mocy szybkość (nerwowa lub umysłowa) miałaby się przekładać na iloraz I















A B C

• już Galton i Spearman doszukiwali się źródeł I w zdolnościach percepcyjnych, szczególnie do odróżniania wrażeń zmysłowych

• zadania psychofizyczne, takie jak czas inspekcji nadają się do różnicowania osób inteligentnych i mniej inteligentnych, ale pojawia się problem, do jakiego stopnia w zadaniach tych liczy się czynnik I ogólnej, a do jakiego stopnia - specyficzne zdolności percepcyjne

1. badania psychofizjologiczne

• pomiar potencjałów wywołanych: osoby inteligentne charakteryzują się krótszym czasem latencji

• potencjał wywołany (ERP) to fazowa zmiana aktywności elektrycznej mózgu (EEG), przyjmująca charakterystyczna postać (ryc. 3.2, str. 51). Po pojawieniu się bodźca wzrokowego lub słuchowego obserwujemy najpierw okres utajenia (latencji), a następnie spadek ERP w stosunku do poziomu wyjściowego. Szczyt potencjału negatywnego występuje zwykle po upływie ok. 100ms, dlatego nazwano go pikiem N100. Później obserwuje się systematyczny wzrost potencjału do wartości pozytywnych, ze szczytem w okolicy 300ms, stąd nazwa: pik P300.

• lata 60-te, laboratorium Ertla: pierwsze dane wskazujące na negatywna korelacje ilorazu I z czasem latencji potencjału wywołanego pojedynczym bodźcem wzrokowym, później: wielokrotne próby replikacji, bez powodzenia, dopiero Reed i Jensen: potwierdzenie wyników badań Ertla. Eksponowali OB bodziec świetlny, a następnie mierzyli czas, jaki mija od ekspozycji bodźca do pojawienia się w korze wzrokowej potencjału czynnościowego, związanego z analizą bodźca. Ów czas latencji porównywano z miarami I ogólnej, stwierdzając zależność odwrotnie proporcjonalną

• Reed i Jensen konkludują: biologicznym podłożem I ogólnej (tzw. czynnika g) jest szybkość neuronalna, odzwierciedlona w skróconym czasie wędrówki impulsu nerwowego od siatkówki do kory

• psychometryczna I jest dodatnio skorelowana z amplitudą piku P300, a ujemnie z czasem pojawienia się tegoż piku. Osoby inteligentne osiągają wcześniej pik P300, a jego wartość, mierzona odchyleniem od potencjału wyjściowego, jest w ich wypadku większa

• uważa się, że pik N100 reprezentuje wczesną, przeduwagową i automatyczną rejestrację bodźca, a P300 odpowiada świadomym procesom uwagi, związanym z detekcją, rozpoznawaniem i kategoryzacją bodźca

• sugestia: I jest powiązana z szybkością działania zarówno przeduwagowych, jak i uwagowych procesów detekcji informacji, a także z wydatnością tychże procesów, mierzoną wielkością amplitudy określonych załomków

1. badania neurofizjologiczne

• badania Vernona i Mori: mierzono czas propagacji aferentnego impulsu nerwowego np. czas potrzebny impulsowi na pokonanie drogi nerwowej między nadgarstkiem a barkiem

• im wyższe wyniki w testach I, tym krótszy czas propagacji

• replikacja: w odniesieniu do różnych nerwów obwodowych - niespójne rezultaty

• / zarówno w badaniach nad potencjałem wywołanym, jak i nad czasem propagacji uwzględniono poprawkę na wzrost OB i związaną z tym długość połączeń nerwowych. Szybkość (droga/czas) - ten sam czas może oznaczać różną szybkość przewodzenia w zależności od długości aksonu, a ta z kolei zależy od parametrów budowy OB/

• pozytywny związek I (mierzonej testami) z szybkością przewodzenia impulsów przez nerwy obwodowe może sugerować, że biologicznym podłożem I jest elementarna właściwość całego UN (a nie tylko mózgu) związana z tempem jego działania

• I ma być skutkiem, pierwotnym czynnikiem sprawczym ma być szybkość przewodzenia nerwowego, która z jednej strony decyduje o krótkim czasie reakcji lub inspekcji, a z drugiej o podwyższonej sprawności w zakresie rozwiązywania testów I i innych zadań kryterialnych

• proporcja wariancji ilorazu I „wyjaśnionej” przez miary szybkości neuronalnej nie przekracza 15%

• 2 różne konstrukty, funkcjonujące na różnych poziomach analizy naukowej: tempo przewodzenia impulsów nerwowych i tempo przebiegu procesów poznawczych

• teoretyków interesuje szybkość mentalna (jak ją rozumiał Hobbes) - szybkość następstwa myśli lub innych jednostek poznawczych

• badania empiryczne z reguły nawiązują do szybkości neuronalnej - do tempa, w jakim przebiegają elementarne procesy nerwowe, np. przewodzenie impulsów w pewnej części UN

• o jednej i drugiej szybkości próbuje się wnioskować na podstawie jeszcze czegoś innego, np. czasu reakcji, inspekcji lub latencji

• szybkie tempo procesów nerwowych może (ale nie musi) skutkować szybkim tempem myślenia, spostrzegania, podejmowania decyzji i innych procesów poznawczych (ktoś stosujący wyrafinowane, złożone lub nazbyt okrężne strategie myślenia może wykazać się obniżoną szybkością mentalną, a ktoś stosujący sprawdzone heurystyki, skutecznie upraszczające zadanie poznawcze, może wykazać podwyższoną szybkością mentalną przy przeciętnej lub niewielkiej szybkości neuronalnej)

• modele koneksjonistyczne: im bardziej złożona sieć, tym wyższy poziom I, ale przejście impulsu nerwowego przez złożoną sieć powinno trwać dłużej niż przez sieć ubogą w połączenia. Może to oznaczać, że im bardziej złożona sieć, tym wyższy poziom I, ale jednocześnie tym wolniejsze tempo procesów poznawczych! Może się okazać, że szybkość neuronalna jest tym silniej skorelowana z I, im wyższy poziom tejże I stwierdza się u danej jednostki /nikt nie sprawdzał/

/Ramka 3.1, str. 48 - „O czym świadczy czas inspekcji?” - opis badań/

1. Sprawność mózgu

• Jensen: istotnym korelatem I ogólnej jest nie tylko czas reakcji, ale też jego intraindywidualna wariancja=> osoby inteligentne charakteryzują się krótkim średnim czasem reakcji, ale też stosunkowo niewielkim odchyleniem poszczególnych czasów reakcji od średniej, reagują więc szybciej i bardziej regularnie w porównaniu z osobami mniej inteligentnymi /większość badań nad I i RT potwierdza tę zależność/

• UN osoby inteligentnej jest systemem bardziej niezawodnym w porównaniu z UN osoby mniej uzdolnionej

• niezawodność systemu, jego odporność na działanie czynników zakłócających transmisję neuronalną, zezwala na większą regularność reagowania w prostych zadaniach na RT, prowadzi też do skrócenia samego RT, ponadto: podwyższony poziom kompetencji w zakresie trudnych zadań, wymagających myślenia, rozumowania i innych czynności intelektualnych=> system bezbłędnie przesyłający impulsy nerwowe jest systemem bardziej inteligentnym

• badania nad wydajnością energetyczną mózgu: technika PET, mierzono poziom metabolizmu określonych obszarów kory mózgowej podczas rozwiązywania zadań o różnym stopniu trudności przez ludzi o różnym poziomie I

• Haier: rozwiązywaniu zadań trudniejszych towarzyszy większe zużycie glukozy. Zadania złożone są bardziej energochłonne (niż prostsze), ale efekt ten jest relatywnie mniejszy u osób intelektualnie uzdolnionych, które potrafiły rozwiązać zadania trudne przy stosunkowo niewielkim zapotrzebowaniu na glukozę=> osoby inteligentne wykonywały trudne zadania, wydatkując mniej energii (niż osoby mało inteligentne)

• interpretacja, przyczyna różnic: wydajność tkanki mózgowej/ lub lepsza organizacja pracy, upraszczanie zadań

• badania psychofizjologiczne z wykorzystaniem potencjałów wywołanych, próba weryfikacji: krzywa obrazująca przebieg fazowej zmiany potencjału pod wpływem bodźca jest u osób inteligentnych bardziej regularna i powtarzalna w długiej serii identycznych pomiarów, jeżeli krzywa jest bardziej regularna i powtarzalna, to znaczy, że mózg reaguje na bodziec ze zwiększoną niezawodnością i rzetelnością - dane empiryczne nie są jednoznaczne

/ Ramka 3.2, str. 55 - „Czy inteligencja wiąże się z długością sznurka?”- opis badań/

2. Wielkość mózgu

• Rushton badania: zewnętrzne pomiary czaszki, technika funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) (różnica technik: PET -„fotografia”, a fMRI -„krótki film”)

• Rushton wykrył znaczące różnice międzyrasowe i międzypłciowe w zakresie względnej pojemności czaszki, najbardziej pojemne czaszki (w proporcji do wagi ciała) u rasy żółtej, nieco mniejsze u białych, najmniejsze u rasy czarnej (ryc. 3.4, str. 58), znacząco bardziej pojemne czaszki mężczyzn, niż kobiet (niezależnie od rasy), pozytywna korelacja (ok. +0,40) między pojemnością czaszki, a ilorazem I (niezależnie od rasy i płci)

• im wyżej określony test „ładuje” czynnik I ogólne, tym silniej jego wynik koreluje z pojemnością czaszki, różnica w zakresie ilorazu I i skorelowane z nimi różnice pojemności czaszki ujawniają się tuz po urodzeniu i utrzymują w późniejszych okresach rozwoju

• Vernon (zestawienie badań): z badań nad fizycznymi parametrami czaszek (54 doniesienia) wynika, że uśredniona korelacja wielkości mózgu z ilorazem I wynosi +0,19, a badania z użyciem fMRI (15 doniesień) wykazują jeszcze silniejszy związek - uśredniona korelacja objętości mózgu z ilorazem I wynosi +0,33

• w żadnym wypadku nie stwierdzono negatywnej zależności między I a fizycznymi parametrami czaszki lub mózgu

• krytyka: badania rasistowskie i seksistowskie, a poza tym nie tylko wielkość ważna, ale też złożoność np. liczba neuronów, aksonów i połączeń synaptycznych

3. Dziedziczność inteligencji

• badania nad bliźniętami homo- i heterozygotycznymi, wychowywanymi w jednej rodzinie lub adoptowanych i wychowywanych oddzielnie

• korelacja ilorazu I bliźniąt homozygotycznych wychowywanych: razem +0,86, oddzielnie +0,72; bliźnięta heterozygotyczne wychowywane: razem +0,60; dla „zwykłego” rodzeństwa wychowywanego: razem +0,47, oddzielnie +0,24

• genetyka zachowania: czynnik genetyczny addytywny i nieaddytywny; środowisko: wspólne i specyficzne

• Strelau: czynnik genetyczny (addytywny i nieaddytywny) wyjaśnia ok. 50% zmienności w zakresie poziomu I, czynnik środowiska wspólnego wyjaśnia 25% wariancji, reszta to wpływ środowiska specyficznego i błąd pomiaru

• Plomin i Petrill: wpływ czynnika genetycznego (40%) jako równy wpływowi środowiska wspólnego (40%); wpływ środowiska specyficznego: 20%

• w odniesieniu do temperamentu znaczenie czynnika genetycznego jest nieco mniejsze; ponadto temperament okazuje się w dużym stopniu zdeterminowany wpływem środowiska wspólnego; mimo wyraźnego biologicznego podłoża temperament jest w mniejszym stopniu zdeterminowany genetycznie niż I

• na cechy temperamentu niewielki wpływ wywierają wspólne cechy środowiska (np. atmosfera rodzinna, zasoby intelektualne domu), podczas gdy w wypadku I wpływ tych czynników jest znaczący (rys. patrz niżej)

G - czynnik genetyczny (addytywny i nieaddytywny), C - środowisko wspólne,

E - środowisko specyficzne, B - błąd pomiaru





• współcześnie uznaje się zasadę poligenowego uwarunkowania cech intelektu człowieka=> I jest cechą determinowaną ilościowo, a nie na zasadzie „wszystko albo nic”

• prawdopodobnie istnieje wiele markerów DNA, związanych z I, ulokowanych w różnych miejscach genotypu; nasilenie cechy fenotypowej (iloraz I) ma być tym większe, im większa jest liczba takich markerów w wypadku konkretnego osobnika

• mechanizm dziedziczenia I ( i prawdopodobnie innych cech zachowania) może być odmienny od mechanizmu przekazywania cech fizycznych, a także wielu zaburzeń i chorób

/ Ramka 3.3, str. 61 - „Jak dziedziczymy inteligencję?”- opis badań/

• Poznawcze korelaty inteligencji

Inteligencja to sprawne posługiwanie się umysłem, więc o naturze inteligencji należy wnioskować na podstawie ogólnych badań nad umysłem lub prawidłościami przetwarzania informacji. Rozwój poznawczych koncepcji inteligencji stał się możliwy dzięki rozwojowi teorii i metod psychologii poznawczej. W obszarze zainteresowań znalazły się poznawcze podłoże cech intelektu oraz możliwe stało się nieróżnicowe ujęcie problematyki inteligencji.

1. Poznawcze korelaty inteligencji

• W badaniach do poszukiwania korelatów wykorzystywano elementarne zadania poznawcze (ECT) np. Sternberg - funkcjonowanie pamięci krótkotrwałej

Posner i Mitchell - proces porównywania liter

• Jednym z pionierów nowego podejścia do badania inteligencji był Earl Hunt oraz jego współpracownicy. Interesował się poznawczym podłożem zdolności werbalnych. Do tego celu badał, czy czas potrzebnym na identyfikacje semantycznych aspektów liter jest różny dla różnych osób. Okazało się że różnica czasu (dostępu do leksykonu umysłowego) porównywania liter identycznych semantycznie i fizycznie ma rozkłady podobne do większości zmiennych stosowanych w badaniach nad różnicami indywidualnymi. Stąd wniosek, że różnice indywidualne w zakresie elementarnych procesów poznawczych (czas identyfikacji znaczenia liter - poziom molekularny) mogą wyjaśniać fakt występowania różnic indywidualnych w zakresie posługiwania się językiem (poziom molarny).

• Zaczęto teoretyczne rozważania dotyczące kierunku tej zależności. Jeśli elementarny proces poznawczy współwystępuje ze złożoną cechą to poziom tej cechy może jest uwarunkowany sprawnością lub tempem przebiegu procesu. Problem został nierozstrzygnięty.

• Sposoby wyjaśniania natury związków inteligencji z procesami poznawczymi:

• Odgórne (top - down) - cecha molarna z wyższego piętra analizy psychologicznej determinuje przebieg procesów molekularnych z piętra niższego.

Np. inteligencja jest przyczyną , a różne parametry wykonania zadań poznawczych (głównie chronometryczne - oparte na pomiarze czasu reakcji) są skutkiem.

• Oddolne (bottom - up) - elementarne procesy poznawcze są odpowiedzialne za zjawiska wyższego rzędu - cechy intelektualne.

• Badania Hunta i współpracowników dały początek eksperymentom poszukującym poznawczych korelatów zdolności umysłowych Schemat polegał na mierzeniu parametrów wykonania rozmaitych elementarnych zadań poznawczych (czas reakcji i poprawność reagowania) oraz posługiwano się testami psychometrycznymi ( test Wechslera, matryce Ravena). Wykryto, że osoby inteligentne wykazują przewagę nad mniej inteligentnymi w zakresie weryfikowania treści zdań, decyzji semantycznych, tempa rotacji mentalnej oraz w zakresie funkcjonowania pamięci krótkotrwałej.

• Dynamika czasu reakcji ( przyspieszenia, zwrotności, inercji) pozwoliło uzyskać bardzie znaczące korelaty inteligencji ogólnej <ewentualnie odsyłam do ramki 4.2 na str 69>

1. Poznawcze komponenty inteligencji

Przedstawicielem tego podejścia był Robert Sternberg. Nie poszukiwał poznawczych korelatów różnic indywidualnych, lecz jego celem była próba dekompozycji inteligentnych procesów poznawczych <z jakich procesów się składa, i jaka jest relatywna ważność każdego z etapów. Wykorzystał on Cattelowskie twierdzenie, że inteligencję płynną dobrze się mierzy przy użyciu zadań wymagających rozumowania indukcyjnego. Są to zadania wykorzystywujące analogie oraz uzupełnianie serii, kategoryzowania logicznego uzupełniania wzorców. Na tej podstawie sformułował teoretyczny, pięcioetapowy model myślenia przez analogie:

1. Kodowanie poszczególnych składników analogii

2. Wnioskowanie o relacji między dwoma pierwszymi składnikami

3. Umiejscowienie trzeciego składnika w logicznej strukturze analogii

4. Wykorzystanie wykrytej wiedzy na temat logicznej struktury w celu wybrania poprawnej odpowiedzi

5. Udzielenie odpowiedzi na pytanie

Model ten wykorzystał do badań, w których wykorzystał analizę komponentową (pomiar czasu potrzebnego na wykonanie różnych wariantów i wersji zadania), która nie potrzebowała założeń dotyczących występowania różnic indywidualnych. Sternberg ustalił, że osoby inteligentne reagują ogólnie szybciej, jednak nie dotyczy to wstępnych etapów analizy zadania Zastanawiając się nad istotą różnic indywidualnych wyróżnił ich źródła:

1. Liczba i rodzaj komponentów

2. Reguły ich zestawienia w proces poznawczy

3. Kolejność komponentów

4. Reguły kończenia przez nie aktywności

5. Czas i poprawność ich działania

6. Rodzaj reprezentacji poznawczej

Podstawowym walorem podejścia Sternberga była możliwość niezróżnicowanego badania inteligencji, pod warunkiem przyjęcia założenia, że niektóre zadania z definicji wymagają zdolności intelektualnych.

Przed Sternbergiem, Carroll dokonał analizy najważniejszych czynników intelektualnych. Wyróżnił 10 elementarnych procesów poznawczych, przypuszczalnie znajdujących się u podłoża poszczególnych zdolności i składających się na proces rozwiązywania zadań intelektualnych:

1. Monitorowanie przebiegu innych procesów poznawczych

2. Selektywny odbiór informacji

3. Rejestrowanie wrażeń zmysłowych w buforze pamięci sensorycznej

4. Rozpoznawanie wzorców percepcyjnych

5. Kodowanie

6. Porównywanie bodźców

7. Integrowanie nowej informacji z wcześniej utworzoną reprezentacją poznawczą

8. Przywoływanie z pamięci informacji zgodnej z wcześniej utworzoną reprezentacją poznawczą

9. Przekształcenie elementów reprezentacji poznawczej

10. Nadzór nad wykonaniem reakcji

Zarys komponentowej Teorii Inteligencji Sternberga <ramka 4.3/73>

Caroll jako prekursor badań łączących podejście poznawczo-experymentalne i korelacyjno-czynnikowe

1. Uczenie się

• Sternberg - inteligencja powiązana jest z szybkim automatyzowaniem procesów poznawczych

Czynności wielokrotnie wykonywane automatyzują się, czyli jej sterowanie przechodzi z poziomu globalnego (świadomej kontroli) na poziom lokalny, związany z przetwarzaniem automatycznym, niekontrolowanym i niewymagającym wysiłku. Według Sternberga osoby inteligentne szybciej automatyzują procesy poznawcze <ale w miarę prób widoczny efekt>.

• Ackerman i Schneider- zależność inteligencja vs uczenie się tłumaczą przez odwołanie do 3 faz uczenia się sformułowaną przez Fittsa i Posnera.

1. Faza poznawcza - opanowanie podstawowych umiejętności do wykonywania zadania.

2. Faza asocjacyjna - tworzy się i utrwala skojarzenie typu S-R

3. Faza antonomiczna - całkowita automatyzacja czynności

Inteligencja jako ogólna zdolność poznawcza ważna jest tylko w pierwszej fazie nabywania, w drugiej szybkość percepcyjna, w trzeciej zdolności psychomotoryczne.

W miarę nabywania wprawy, korelacja inteligencja - czas reakcji powinna zaniknąć, Sternberg natomiast uważała, że powinna zyskać na sile!

• Słuszność, któreś z hipotez nie została potwierdzona w badaniach. Prawdopodobnie obie są słuszne, ponieważ każda z nich odwołuje się do innego mechanizmu sprawczego. Na sposób wyjaśniania wpływa także, sposób pojmowania procesu uczenia się oraz sposób operacjonalizacji jego efektów.

1. Uwaga

• Hunt i Lansman - poznawczym podłożem inteligencji są zasoby uwagi, interpretowane jako wielkość „mocy przetwarzania” systemu poznawczego. Wszystkie czynności dzielą się na takie, których wykonanie zależy od wiedzy i tych , które zależą od wielkości przydzielonych zasobów. Wielkość zasobów uwagi jest stała, ale zróżnicowana indywidualnie. Wystąpienie deficytu zasobów może być spowodowane wykonywaniem wielu równoczesnych czynności, które konkurują o zasoby lub nadzorowana czynność jest bardzo złożona, czyli pochłania wszystkie dostępne zasoby systemu.

• Lazar Stankov - prowadził badania empiryczne, w których posłużył się metodą prezentowania osobom badanym dwóch równoległych zadań. Korelacja poziomu wykonania zadań poznawczych z miarami inteligencji płynnej i skrystalizowanej były wyższe przy gdy prezentowano równolegle dwa zadania. Związki te wyły silniejsze w wypadku testów inteligencji płynnej niż skrystalizowanej. Na tej podstawi Stankov wyciągnął wniosek, że inteligencja zależy od wielkości zasobów poznawczych.

• Nęcka - hipoteza „przełączania” zasobów uwagi z jednej czynności na drugą.

• Krytyka badań prowadzonych w paradygmacie dwóch równoległych zadań obejmuje kwestionowanie teorii zasobów uwagi oraz możliwości zmierzenia wielkości

1. Pamięć robocza

Ograniczenie pojemności pamięci krótkotrwałej wpływa na wykonanie zadań pamięciowych, rozwiązywania problemów, analizy tekstów , rozumienia dyskursu.

Baddeley - pamięć robocza, która przechowuje informacje i jest nadrzędnym mechanizmem bieżącego przetwarzania informacji <przechowywanej albo w brudnopisie wzrokowo-przestrzennym albo pętli artyqlacyjnej B. Szymura Junior!

Korelacja inteligencji płynnej z pamięcią roboczą +0.80 <wniosek: inteligencja płynna = pam. Robocza>

Nęcka - oprócz pojemności o inteligencji człowieka może decydować wolne tempo samoistnego zanikania informacji przechowywanej w pamięci bezpośredniej, natomiast szybkość dokonywania operacji w pamięci roboczej nie ma większego znaczenia.

Bardziej pojemna pętla artykulacyjna - uzasadnienie empiryczne:

• daje przewagę w zadaniach wymagających operacji kombinatorycznych

• daje przewagę w sytuacjach , które wymagają utrzymywania rosnącego zbioru jednostek informacji w aktywnej, gotowej do natychmiastowego przetworzenia postaci np. zadania werbalne

Pam. Robocza - podlega zasadzie przetargu <bo centralny system wykonawczy i dwa podsystemy przechowujące>. Szczególny przypadek przetargu: gorsze przechowywanie informacji w pętli, jeśli system daje priorytet bieżącemu przetwarzaniu informacji. Zawartość pętli może podlegać wówczas samoistnemu zanikaniu, a tempo zanikania decyduje o wydolności systemu. Przewage jakkolwiek we wszystkich sytuacjach zachowują osoby o większej pojemności pam. Rob.

Pamięć robocza: angażuje zarówno pętlę artyqlacyjną lub brudnopis wzrokowo-przestrzenny i centralny system wykonawczy, kiedy pamięć krótkotrwała przede wszystkim pętlę lub szkicownik!

Inteligencja płynna to <niemal> nic innego jak skuteczność funkcjonowania pamięci roboczej.

1. Strategie poznawcze

• Jest to swoisty, jakościowo odrębny sposób wykonania zadania lub grupy zadań poznawczych Są mniej trwałe od stylów poznawczych i o węższym zakresie. Przypominają style poznawcze pod względem, że dotyczą sposobu wykonania zadania, a nie poziomu osiągnięć czy kompetencji.

• Strategia analityczna:

• Przeciwna w stosunku do globalnej

• Polega na szeregowym przetwarzaniu kolejnych fragmentów zadania

• Związana z wysokim poziomem inteligencji

• Osoby inteligentne łatwiej zmieniają strategie. Małgorzata Kossowska - niski i średni poziom inteligencji może być kompensowany przez wybór odpowiednich strategii poznawczych

• Jonathan Baron - inteligencja składa się z 3 wymiarów: etapy przetwarzania informacji, strategie zmagania się z zadaniem , style poznawcze. Wyróżnia strategie lokalne (wykonywanie wąskich klas zadań) lub centralne (wszystkie zadania poznawcze). Strategie centralne uważa za istotne dla inteligencji ogólnej, ponieważ dzięki nim zachodzą uniwersalne procesy poznawcze: poszukiwanie związków między informacjami przechowywanymi i docierającymi, analiza wspólnych cech bodźców należących do różnych kategorii pojęciowych, sprawdzanie przebiegu i wyniku czynności poznawczych.

• wyborze strategii stwierdzamy na podstawie rozkładu czasów reakcji np.

Strategia analityczna - więcej czasu na przeznaczony na etap przygotowawczy.

Strategia globalna - więcej czasu na przeznaczony na etap wykonawczy

Strategia werbalna - czas reakcji jest tym dłuższy im bardziej złożona staje się werbalna struktura zadania

1. Kontrola poznawcza

Czynniki metapoznawcze - odpowiadają za planowanie, nadzór, kontrolę procesów poznawczych, analizę informacji zwrotnych, hamowanie procesów niepożądanych

Sternberg wprowadził do swojej teorii pojęcie metakomponentów - nadrzędne składniki kontrolne. Ich funkcje to:

1. Dostrzeżenie problemu

2. Zdefiniowanie

3. Wybór właściwego zestawu komponentów wykonawczych

4. Wybór strategii decydującej o kolejności i układzie komponentów

5. Wybór poznawczej reprezentacji problemu

6. właściwe ulokowanie zasobów uwagi

7. monitorowanie przebiegu procesu poznawczego

8. odbiór wewnętrznych i zewnętrznych informacji zwrotnych na temat wykonania zadania

9. decydowanie o wykorzystaniu informacji zwrotnej

10. wykorzystanie wniosków płynących z analizy informacji zwrotnej

Jednym z czynniqw determinujących inteligencję może być silna kontrola poznawcza, czyli zdolność hamowania procesu poznawczego.

• Inteligencje wielorakie. Metody pomiaru inteligencji

1. INTELIGENCJA SPOŁECZNA

Najdłuższa tradycja badań nad int. społeczną: E.Thorndike w 1920 r.- nie można jej Mierzyc konwencjonalnymi testami, chodź obserwujemy ja na placu zabaw, w sklepie, etc. Zaproponował jako pierwszy jej definicję jako : UMIEJĘTNOŚĆ ROZUMIENIA LUDZI I MĄDREGO POSTEPOWANIA Z NIMI.

Zamiast drogich i długich obserwacji można by posłużyć się obiektywnymi wskaźnikami osiągnięć osoby badanej w jakiejś sferze życia społecznego.

Trzeba odróżnić inteligencję społeczną od kompetencji jednostki( skuteczność dzialania w trudnych sytuacjach społecznych- mogą ale nie muszą wynikać z wysokiego poziom int.społ.)

BADANIA NAD POZNAWCZYMI MECHANIZMAMI INTELIGENCJI W LABORATORIUM GUILFORDA.

Guilford założył, że każdy proces umysłowy może dotyczyć określonego materiału:

1.semantycznego

2.symbolicznego

3.figuralnej (obrazowej),

4.behawioralnego( dotyczy zachowań innych ludzi) 2 kat. Zdolności: zw. Z poznawaniem i zw. Z wytwarzaniem dywergencyjnym.

(kognitywizm: proc.umysł. dotyczy któregoś z czterech rodz. Poz.j reprezentacji świata w umysle).

Wg Guilforda inteligencja społeczna to: ZESPÓŁ SZCZEGÓŁÓWYCH ZDOLNOŚCI UMYSŁOWYCH, KTÓRE TYM TYLKO RÓŻNIĄ SIĘ OD INNYCH, BARDZIEJ „KONWENCJONALNYCH”, ŻE SA APLIKOWANE DO BEHAWIORALNYCH FORM REPREZENTACJI ŚWIATA W UMYŚLE, CZYLI DO PROBLEMÓW WYNIKAJĄCYCH Z ZACHOWAŃ I EMOCJI INNYCH LUDZI( SA to zdolności: do orientowania się w stanach psychicznych innych osób, czytanie znaczenia mimiki, spostrzegania relacji łączących dwoje ludzi, interpretowania sytuacji w grupie, zdolności do poznawania samego siebie).

G. zaproponował TEST PYTAŃ - jest to jego zdaniem test mierzący „ poznawanie jednostek behawioralnych”.

Model Guilforda jest morfologiczny: Pierwsza kategoria związana z poznawczymi zdolnościami[

1. Poznawanie jednostek behawioralnych.(rozpoznanie stanu psych. Na podstawie mimiki)

2. Poznawanie klas behawioralnych( kategoryzowanie stan.psych. na podst. Podobieństwa)

3. Poznawanie relacji behawioralnych( aroganki X wycofanieY)

4. Poznawanie systemów behawioralnych( sekwencja zachowań społecznych)

5. Poznawanie transformacji behawioralnej( plastyczne reagowanie na zmiany)

6. Poznawanie implikacji behawioralnych (przewidywanie, unikanie złych następstw)

Druga kategoria: wytwarzanie dywergencyjne( kreatywna inteligencja społeczna”):

1. Dywergencyjne wytwarzanie jednostek beh.(trafne przekazywanie)

2. D. W. klas beh.( tworzenie czytelnych kategorii zachowań)

3. D.w. relacji behawioralnych adekwatne reagowanie)

4. D.w. systemów b.(podtrzymywanie sekwencji)

5. D.w. transformacji beh.(zmiana ex presji pod wpływem zmiany w syt)

6. D.w. implikacji beh.(warientne przewidywania)

[Pozostałe 3 grupy zdolności: pamięć, wytwarzanie konwers., ocena]

STENBERG (lata `80): inteligencja społeczna : umiejętność dostrzegania subtelnych wskazówek, informujących o sensie i znaczeniu danej sytuacji społecznej.

Badania(zdjęcia-okreslić realcje) wykazały, czym kierują się ludzie dokonując ocen społecznych.

CANTOR I KIHLSTROM(1987): inteligencja społeczna zależy o d wzorców funkcjonowania pamięci

( poznawcza teoria)[ jest próbą opisu zdolności społecznych w języku ogólnej teorii funkcjonowania umysłu]:

Społeczna wiedza deklaratywna: abstrakcyjne pojęcia i konkretne wspomnienia dot. Ludzi, emocji,etc.\:

A\ wiedza semantyczna: ogólna, niezależne od kontekstu

B\ wiedza epizodyczna(katalog autobiograficznych narracji)

Społeczna wiedza proceduralna: reguły i strategie, dzięki który jednostka funkcjonuje w społeczeństwie

MAGDALENA SMIEJA: Trzy składniki inteligencji społecznej: (stwierdziła umiarkowana korelację z testem inteligencji)

1. Dekodowanie - rozumienie znaczenia…

2. Planowanie - wymyślenie sekwencji działań, które są adekwatne do sytuacji

3. Wykonanie- nadzór nad wykonaniem przedsięwziętego wcześniej planu

DAVID WECHSLER - inteligencja nie jest niczym specjalnym, jest inteligencją ogólna też( autor jednego z najbardziej popularnych testów inteligencji)[tak samo: H.Eysenck i Jensen - zwolennicy redukcjonistycznego opisu inteligencji w terminach czynnika ogólnego g].

O`SULLIVAN I STENBERG twierdzą,że inteligencja społeczna jest poznawczo odrębna, bo korelacje z inteligencją SA niskie, gdyby sięgała 0,60-0,80 możnaby stwierdzic, że I.O.=I.Społ.

Brak doskonałych technik pomiaru.

1. INTELIGENCJA EMOCJONALNA

1990 P.Salovey i J.Mayer publikowali swój pierwszy artykuł o inteligencji emocjonalnej.

1995 Goleman - książka „Inteligencja emocjonalna” - era ilorazu emocjonalnego.

Psychologicznie: inteligencja emocjonalna jest grupą zdolności do poznawczej obróbki informacji związanych z emocjami lub problemami z nich wynikającymi. Zdolności te: spostrzeganie cudzych emocji, wyrażanie własnych, korzystanie z emocji w procesie myślenia i rozwiązywania problemów, rozumienie emocji, regulowanie własnych stanów emocjonalnych( Mayer, Salovey, Caruso,2000)

BARON: inteligencja emocjonalna to zestaw niepoznawczych umiejętności, kompetencji i sprawności, które wpływają na naszą zdolność do skutecznego zmagania się z wymaganiami i naciskami środowiska”

Mayer odróżnia inteligencje od przystosowania emocjonalnego( skuteczność działania człowieka w sytuacjach emocjonalnych).

Bardziej rozumie się inteligencję jako ZDOLNOSC POYNAWCZA.

MAYER, CARUSO, SALOVEY wyróżniają 4 zdolności składające się na inteligencje emocjonalną

1. Umiejętności dostrzegania i ekspresji emocji( emocje wtórne, rozpoznawanie prawdziwych emocji)

2. Włączanie emocji w procesy myślenia (rozumienie i kontrola, wspomaganie pamięci)

3. Właściwe rozumienie i analizowanie emocji (z czego się składa zakłopotanie?; emocjonalne następstwa).

4. Zarządzanie emocjami( rozumna regulacja stanów emocjonalnych).

Są autorami baterii testów MEIS: składa się z dwunastu zadań(od 2-4 na każdą kategorię):

1. Percepcja emocji( fotografie-dostrzeganie emocji)

2. Asymilacja emocji( Asymilacja uczuć przez procesy myślowe. 1. Procesy synestezji: jak gorący jest gniew?;2.samoświadomość oceny udzielonej pod wpływem nastroju)

3. Rozumienie emocji( z czego składa się gniew?)

4. Zarządzanie emocjami( historia z problemem, trzeba go rozwiązać)

1. INTELIGENCJA PRAKTYCZNA

I.P.- jest zdolnością rozwiązywania problemów osobistych i zawodowych mocno osadzonych w określonym kontekście i niezwiązanych z formalnym nauczaniem szkolnym, czy akademickim.

NEISSER mówi: trzeba odrzucić konwencjonalne narzędzia do badania inteligencji, bo NIEUWZGLEDNIAJĄ KONTEKSTU. Prawdziwe problemy życiowe są nie precyzyjnie sformułowane.

Jego zdaniem testy inteligencji SA miarą inteligencji „sztucznej”.

ZADANIA IZOMORFICZNE : jednakowe pod względem arytmetycznym, nie są jednakowo trudne pod względem psychologicznym.

S.CECI: badania nad wpływem kontekstu przy rozwiązywaniu zadań izomorficznych. ( Uczenie dzieci: figury same, figuryw grze komputerowej- tu: 90% skutecznośći, ale to mogła być motywacja).

Stategie interaktywne: polegaja na łącznym uwzględnieniu wpływu wielu czynników na końcowy wynik. CECI uznał je za przejaw podwyższonego poziomu inteligencji.

EWA KĄCA - badania - 8 zadań logicznych:

Wniosek: być możę decydujące znaczenie ma nie tyle forma problemu, ile jego związek z bezpośrednim doświadczeniem osoby, która go rozwiązuje.

WIEDZA UKRYTA (M.POLANYI) - wiedza o której nie wiemy, że nią dysponujemy.

Współczesne badania dowodzą, że wiedza ludzka funkcjonuje na różnych poziomach uświadomienia,. Poza wiedzą dysponujemy także „ meta wiedzą”- co wiemy, a czego nie.

STENBERG, FORSYTHE I HEDLUNG: WIEDZA UKRYTA MA CECHY:

1. Jest nabywana samodzielnie (bez pomocy nauczycieli)

2. Proceduralna( reguła : „jeżeli-to”)

3. Użyteczna w praktyce.

STENBERG- teoretyczny model: pokazuje sposób nabywania i funkcjonowania wiedzy ukrytej, a także relacje łączące ją z innymi rodzajami wiedzy.

ŚCIEŻKA A: nabywanie wiedzy epizodycznej dzięki osobistym doświadczeniom.

ŚCIEŻKA B: oficjane nabywanie wiedzy .

ŚCIEŻKA C: Nabywanie wiedzy proceduralnej.

Zakłada się,że osoby uzdolnione dysponuja większym zestawem zapamiętanych epizodów i będą w stanie dostarczyć bardziej szczegółowej wiedzy na temat przesłanek sukcesu.

KWESTIONARIUSZ INTELIGENCJI PRAKTYCZNEJ- STENBERG- badania z udziałem dowódców wojskowych:

1. Zapoznanie się z literatura podmiotu

2. Wywiady

3. Przepisanie wywiadów na streszczenia sytuacji, które odnosiły się do wiedzy ukrytej.

4. Selekcja jednostek wiedzy ze względu na teoretyczna trafność

5. Sonaż i Inwenarz

6. Kolejna selekcja jednostek.

1. INELIGENCJE WIELORAKIE

H.GARDNER - Inteligencja: zdolność do rozwiązywania problemów lub wytwarzania nowych produktów. POSTULUJE, żeby nie traktować terminu tego jako monolitu jednej zdolności.

G. zaproponował teorię wielu inteligencji ( 7 różnych zdolności) : 1. i. językowa;2.i. matematyczno-logiczna;3.i.muzyczna;4.i. kinestetyczna;5i. przestrzenna;6.i. intrapersonalna;7.i.interpersonalna.

G. nie twierdzi, że te siedem inteligencji tworzy wyczerpujący katalog.

Argumenty Gardner`a przemawiające za jego teoria:

1. Ar. genetyczne - filogenetyczne podłoże zdolności, np. inteligencji muzycznej- śpiew ptaków leży u podłoża.

2. Ar. Danych neuropsychologicznych: pozbawienie człowieka konkretnych części mózgu, może pozbawić człowieka np. zdolności werbalnych

3. Ar. „uczonych idiotów”- osoby wybitnie uzdolnione w jednej dziedzinie

4. Każdy rodzaj inteligencji charakteryzuje się swoim „punktem docelowym”, czyli max. Poziomem osiąganym tylko przez nieliczne, wybitne jednostki.

Kontrargumenty:

1. Inteligencja muzyczna to zdolność, talent.

2. Postulowana lista zdolności specjalnych

3. Sama sprawność nie wystarczy, by nazwać daną cechę inteligencją (trzeba zbadać sposób rozwiązywania problemów).

STENBERG: INTELIGENCJA TO ZDOLNOŚĆ UMYSŁU< A UMYSŁ TO przede wszystkim POZNANIE




2

Typowe bodźce używane w badaniach nad czasem inspekcji

1. wymagana reakcja „prawy”

2. wymagana reakcja „lewy”

3. maska

---