12. Europa jako źródło energii
To, że Europa, „niewielki półwysep Azji", odkryła całą kulę ziemską, podczas gdy jej samej nie odkrył nikt, i że podporządkowała sobie, jeden po drugim, wszystkie kontynenty, nie ulegając podbojowi żadnego z nich — wywodzi się z pewnego szczególnego dynamizmu. Jest on rezultatem określonego,, nie spotykanego dotąd w historii cywilizacji, zespołu sił. Każda siła rodzi się zaś z napięcia, każde napięcie z utrzymującej się różnicy, z przeciwieństwa, które rzuca wyzwanie i pobudza energię. Europa, przez pięć wieków będącą „perłą ziemskiej kuli i mózgiem ogromnego ciała", „ciasnym półwyspem, występującym na mapach tylko jako dodatek do Azji, ale który stał się stolicą rodzaju ludzkiego" zawdzięcza to w oczywisty sposób tylko „potędze ducha ludzkiego". Posłuszna tej oczywistości, która często jest tylko inercją naszego umysłu, jest więc nadal tym, czym jest w wymiarze materialnym: 4% wynurzonych z morza ziem naszej planety.
Europa jest więc energią, którą oznaczamy jako E, a która równa się iloczynowi jej masy, (powierzchni, surowców, ludności) oznaczonej jako m, i kultury, której efekty i konsekwencje przyrastają w postępie geometrycznym, co oznaczymy jako k2. Otrzymamy wówczas słynne równanie:
E = mk2,
co pozwolimy sobie odczytać w sposób następujący:
Europa = półwysep Azji pomnożony przez intensywność kultury.
Skąd jednak bierze się wyjątkowa siła przetwarzająca tej kultury, której intensywność równoważy z nawiązką niedostateczny potencjał materialny? Przyczyny są głębsze i wyższego rzędu niż rozczłonkowanie powierzchni naszego kontynentu na Państwa Narodowe, przy czym dwie trzecie ich nie liczy sobie więcej niż sto pięćdziesiąt lat. Jak widzieliśmy, napięcia, które zrodziły energię Europy, powstały z różnorodności naszych prapoczątków i wynikających stąd antynomii. Te zaś z kolei dały początek dwu seriom nierozdzielnych od siebie przeciwieństw, których ustawiczny konflikt zbudował naszą wspólną historię.
Pierwsza seria przeciwstawia sobie elementy zarazem antynomiczne i nacechowane dodatnio:
— duchowość i doczesność
— wolność i odpowiedzialność
— nowatorstwo i tradycjonalizm
— osoba i wspólnota
— autonomia i związek
— strona lewa i prawa
— południe i północ
— duch Ewangelii i rytualizm
— romantyzm i klasycyzm
— rewolucja i zasada reform
— mit i nauka
— twórcza herezja i zdrowa ortodoksja
— zamiłowanie do ryzyka i potrzeba bezpieczeństwa. Drugą serię tworzą antytezy, których oba człony w równym stopniu zasługują na zanegowanie, jak np.:
— centralistyczny etatyzm i zaściankowość
— sztywny autokratyzm i nie znający hamulców liberalizm
— indywidualizm i kolektywizm
— anarchia i tyrania
— uniformizacja i separatyzm.
Antytezy drugiej serii wykreślają granice historii, zwiększają entropię i powinny zostać usunięte poprzez zastąpienie każdego członu innym członem pochodzącym z płaszczyzny konfliktów twórczych. I tak na przykład para indywidualizm-kolektywizm tworzy w • istocie błędne koło, które jednak może się otworzyć z chwilą, gdy zostanie przeniesione na płaszczyznę interakcji osoba-wspólnota, co jest antynomią płodną i zasługującą na utrzymanie.
Jest jednak absolutnie wykluczone, aby te różnice, napięcia i antynomie wyłącznie twórcze współistniały ze sobą kiedykolwiek na rzeczywistym terytorium jednego z naszych Państw Narodowych. Przeciwnie, przekraczają one ich granice, każdemu Państwu nadając życie, toteż każde powinno na swoim terytorium respektować rzeczywistość tych różnic. Ale dzieje się zupełnie odwrotnie.