MARIAN ORŁOWICZ

TRZECIE TYSIĄCLECIE SIĘ ZBLIŻA - ROZMYŚLANIA NAD PRZESZŁOŚIĄ, TERAŹNIEJSZOŚCIĄ I PRZYSZŁOŚCIĄ KOŚCIOŁA

Tekst powstał z inspiracji s. Janiny Sabat - katechetki w IV Liceum Ogólnokształcącym im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Słupsku. Wyimek z tego tekstu został pomieszczony w książce pt . „Papież rzuca słowa na wiatr…”, która w oryginalnym wydaniu została wrę- czona Janowi Pawłowi II przez delegację IV Liceum i znajduje się w zbiorach Watykanu. W Polsce książka ukazała się przy wsparciu Caritas, Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz młodzieży i nauczycieli IV Liceum. Druk GRAWIPOL Słupsk - 2000r. .

Marian Orłowicz

Trzecie tysiąclecie się zbliża.

I.

Tytuł: „ Trzecie tysiąclecie się zbliża ” - w oryginale „ Tertio Millennio Adveniente ” (w tekście zamiennie skrót: „TMA”) - zapożyczyłem z listu apostolskiego Jana Pawła II, skie- rowanego do biskupów, duchowieństwa i wiernych w związku z przygotowaniem jubileuszu roku 2000.

Biskupi, duchowieństwo i wierni, to swego rodzaju trójca tworząca jedność, wyróżnio-na w papieskim liście; jedność, ponieważ wszyscy oni mieszczą się w pojęciu „wierni” i wszy- scy, w znaczeniu ewangelicznym, tworzą jeden powszechny Kościół. Owczarnia i jej pasterze, i pasterz w ziemskiej hierarchii najwyższy, papież Polak - Jan Paweł II.

Czy godzi się więc komuś takiemu jak ja, komuś kto nie jest pewien rozstrzygnięcia osobistego dylematu: „wierny” czy „niewierny”, wnieść swoje krytyczne spojrzenie do rozwa- żań nad historią chrześcijaństwa i wizją trzeciego tysiąclecia? Czy wolno mi przynajmniej w części poczuć się wiernym albo, posługując się zgranym eufemizmem, nazwać się chociaż-by „wiernym inaczej”? Wiara to wg wierzących obcowanie z prawdą. Jak więc rozpoznać dro-gi do prawdy wiodące nie używając rozumu? Jak oddzielić prawdziwe od nieprawdziwego, nie wątpiąc po drodze? Wątpić - dla wierzących znaczy grzeszyć; jak więc znaleźć prawdę nie grzesząc? Czyż mógł Bóg, obdarowując człowieka rozumem, korzystanie z niego uczynić dla siebie niemiłym?

Są to dylematy, z którymi wielu, tak jak ja wierzących, nie radzi sobie albo radzi uło-mnie, błądząc wśród zgiełku współczesności i świadectw historii, usiłując oddzielać ziarno od plew. Długa to droga i trudna, zważywszy że można po prostu wierzyć.

Przypadek zrządził, że Tertio Millennio Adveniete dotarło do moich rąk. Rozum podpo-wiedział - przeczytaj; uczciwość każe powiedzieć - „co o tym myślisz”. Podjąłem wyzwanie ja-ko zrządzenie losu, rozdzielając zadania między „wiarę” i „rozum”. Rozumem przecież posłu- giwał się św. Tomasz z Akwinu, poszukując zgody państwa Bożego z państwem ziemskim. On

również z tego powodu przeżywał rozterki, o czym świadczy chociażby fragment jego modli-twy: „...proszę Cię o większą pokorę i mniej niezachwianą pewność, gdy moje wspomnienia wydają się sprzeczne z cudzymi. Użycz mi chwalebnego poczucia, że czasem mogę się mylić” - (pełny tekst znajduje się ponoć przy jego grobie w Tuluzie). Chociaż doktor Kościoła - „może się mylić”. Szukał używając rozumu, za co został, nawet publicznie, wychłostany. Jego przy - kład uczy pokory, ale też i dodaje odwagi.

Szukam i ja - zgody „TMA” z poglądami własnymi - i wiem, że rzadko będę pewien swojej racji. Myślę, że nie zabraknie mi świadomości „...że czasem mogę się mylić”. Jeśli za- służę na „chłostę” przyjmę ją bez skargi. Moje przemyślenia odnoszą się do historii chrześci- jaństwa w zakresie w jakim dane mi było ją poznać i do polskiego katolicyzmu, w którym wy-rastałem. Chciałbym - byłbym wdzięczny, aby owoc moich przemyśleń, jak bardzo by nie był krytyczny, przyjęty został jako uwagi przyjaciela, a nie wroga.

II.

„Oto idą dni, mówi Pan, i puszczą głód na ziemię: nie głód chleba, ani pragnienia wo-dy, ale słuchania Słowa Bożego” - cytat pochodzi z Księgi Amosa i przytoczony jest przez pry-masa Stefana Wyszyńskiego w liście zawartym w Biblii Tysiąclecia - Wydawnictwo Pallo- ttinum 1990r. Z kolei w „TMA” czytamy - „Księgi Starego Przymiera są natomiast stałymi

świadkami troskliwej Boskiej pedagogii”; czyli są źródłem „Słowa Bożego” i jednocześnie

środkiem oraz metodą jego poznania i chrześcijańskiego wychowania.

Dał nam ST obraz jedynego Boga i dziesięcioro przykazań - można rzec, fundament moralności świata po czasy współczesne. Dał nam jednak ST również obraz nieprawości zna- czony podstępem, gwałtem, okrucieństwem, a nawet zbrodnią i nie zawsze te niegodziwe ludzkie dokonania spotykają się z Bożą przyganą. To w Księdze Rodzaju Jakub podstępem wy-łudza pierworództwo i staje się wodzem Izraela. W Księdze Liczb za zbieranie drewna w sza- bat „Człowiek ten musi umrzeć...” rzekł Pan Mojżeszowi. W innym miejscu: „Zabijecie więc spośród dzieci wszystkich chłopców, a spośród kobiet te, które już obcowały z mężczyzną” - rozkazał Mojżesz swym dowódcom w imię Pana, w wojnie z Madianitami. Dalej: „Gdy przej- dziecie Jordan do ziemi Kanaan, macie wypędzić wszystkich mieszkańców kraju przed sobą” - rzekł Bóg do Mojżesza na równinach Moabu. Z kolei w Księdze Powtórzonego Prawa czyta - my: „...zdobyliśmy wszystkie miasta i klątwą obłożyliśmy każde miasto, mężczyzn, kobiety i dzieci, nie oszczędzając niczego oprócz zwierząt (…) wszystkie nam dał Pan, Bóg nasz” - to w wojnie z Sichonem, królem Cheszbonu, przed wejściem do Kanaanu.

Klątwa - cherem; osoba lub rzecz przeznaczona przez Boga na zagładę - szczególny to przedmiot pedagogii. A przecież mamy jeszcze klątwę rzuconą na Jerycho, na Aj... Jozue „króla Aj powiesił na drzewie aż do wieczora” - to w Księdze Jozuego. W dalszych Księgach mamy Saula i kierowany do niego rozkaz kapłana Samuela: „...pobijesz Amaleka (...) nie lituj się nad nim, lecz zabijaj tak mężczyzn jak kobiety, młodzież i dzieci... Tak mówi Pan Zastępów. Ukarzę Amaleka”. Jest dalej również protoplasta rodu Chrystusowego - Dawid król Izraela i jest Batszeba, którą on pragnął posiąść, i jej mąż Uriasz, który musiał zginąć, aby rzecz się stała.

Jak w świetle przytoczonych faktów pojmować „troskliwą Boską Pedagogię”? Nie wiem i nie wiem, gdzie to pytanie kierować. W Księdze Powtórzonego Prawa znajduje się prawo obowiązujące się przy zdobywaniu miast: „...wszystkich mężczyzn wytniesz ostrzem miecza” - jeśli miasto się będzie bronić, jeśli się podda zrobisz z nich niewolników. Glosa do tego zapisu głosi: „Tego rodzaju prawo wojenne stosowały wszystkie ówczesne ludy”. Jak to rozumieć? Stary Testament to słowo - to prawo objawione przez Boga; a dla Boga nie ma „wtedy” - dla Boga jest zawsze „teraz” - nie od ówczesnych ludów zależało więc prawo. Mo- że trzeba zmienić glosę. Tylko co wtedy z - „Boską Pedagogią” w Księgach Starego Przymie- rza? Na szczęście mamy jeszcze Nowy Testament. Boska pedagogia tam zawarta jest mi bliż-sza i bardziej zrozumiała.

III.

Chciałbym znajdować w praktyce Kościoła mądrość NT zawsze. Chciałbym, aby wska- zania „Kazania na Górze” i „Ośmiu Błogosławieństw” były praktyką w Kościele powszechną - tak ze strony wiernych jak i ich pasterzy. Aby „cisi” i ci, „którzy wprowadzają pokój” zasłu-giwali na rzeczywiste uznanie i błogosławieństwo w całym Kościele. Zdumiewam się, gdy słyszę z ust najwyższych autorytetów Kościoła zapewnienia o gotowości do walki, czy o „ujadających kundelkach” zagrażających Kościołowi. Nie jest to język skromności i pokory chrzścijańskiej, a przecież powiedziano: „Miłujcie nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują...” i „Wszystko, więc co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie”. Jak pogodzić brak stosowania tych wskazań u wielu „najprawdziwszych katoli- ków”? Trudno pogodzić głośny, pielgrzymkowy, procesyjny i często wiecowy katolicyzm ze wskazaniem: „Ty zaś, gdy chcesz się modlić wejdź do izdebki (...) i módl się do Ojca twego, który jest w ukryciu. A Ojciec, który widzi w ukryciu, odda tobie.” Czyli „módl się nie tak jak ci co lubią w synagogach i na rogach ulic się modlić żeby się ludziom pokazać”. Jak to więc jest z wagą słowa świętego?

Mówił Papież w jednej ze swoich homilii, w czasie ubiegłorocznej wizyty w Ojczyźnie, aby się nie bać wprowadzać Krzyża do życia publicznego. Jedni to odczytywali jako przyzwo- lenie na wprowadzanie symbolu Krzyża do szkól i urzędów, inni, mniej głośni, odczytywali w tym wskazanie potrzeby wnoszenia do miejsc publicznych idei, którą Krzyż symbolizuje. Tak czy inaczej, Krzyż do budynków publicznych wchodzi. Szczególne to mieszanie sacrum i profanum. Ci, którzy te krzyże wieszają zdają się wołać: „Bóg jest z nami, kto przeciwko nam?” - to hasło zapamiętane z transparentu pielgrzymkowego. Oryginalne to świadectwo, chyba nie ewangelicznego, nawoływania do pokoju. „Krzyż wbity na Golgocie tego nie wyba-wi, kto w sercu swoim Krzyża nie postawi!” - to wpis w moim pamiętniku, jeszcze z lat szkol- nych.

Krzyż nie może być orężem. Krzyż wg ewangelii jest znakiem miłości Bożej. „Bogiem nie wojuj bo Go nie oszukasz” - te słowa, skierowane do posłów krzyżackich, włożył Sienkie-wicz w usta księcia Janusza Mazowieckiego. Warto, żeby o tym współcześni „krzyżowcy” pa-miętali. Niech pamiętają wskazanie (dla chrześcijan nakaz) o „nie rzucaniu psom tego co święte” i „pereł przed wieprze”. Niech pamiętają również, że „Nie każdy, który mówi >>Panie, Panie<< wejdzie do królestwa niebieskiego...”

Nie znajduję w ewangelii ducha walki i nienawiści. Najpiękniejsze słowa o miłości z NT pochodzą. „Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą...” - św. Paweł w hymnie o miłości, w I. - liście do Koryntian. Życzę Kościo- łowi, aby był semper fidelis ewangelii, aby był jej blisko, najbliżej. Bliskość ewangelii, z której Kościół wyrasta, pomoże wielu być bliżej Kościoła. „Nie wystarczy katechizować, ale trzeba jeszcze pokazać, że w katechizmie kryje się dobra, a nie zła nowina” i dalej „...trzeba umieć być bardziej >>dla kogoś<< niż >>przeciwko komuś<<”- to ks. Józef Tischner(za „GW” z 24-25. 01.1998r.). Takiego i tylko takiego wypełniania swego posłannictwa życzę pasterzom Kościo- ła i jego owczarni w III. - tysiącleciu.

IV.

Kościół nie może pozwolić sobie na hipokryzję. Musi eliminować ze swej praktyki to wszystko co hipokryzję znamionuje. „Wcale nie przysięgajcie - ani na niebo, bo jest tronem Bożym; ani na ziemię, bo jest podnóżkiem stóp Jego;(...) Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest od złego pochodzi”. Co nadto, od złego pochodzi. Niech więc wystę-pek fałszywego sądu o ludziach znaczy: „taką miarą(...) Was odmierzą”, a nie jakieś, w oce- nie arcypasterzy „chlapnięcie”; niech posługiwanie się językiem nienawiści na falach eteru, nazwane będzie nienawiścią, a nie cennym wkładem w ewangelizację; niech język walki nie spływa z ambon, kwitowany usprawiedliwiającym komentarzem, że księża to też obywatele mający swoje poglądy - a Kościół do polityki się nie miesza(?).

Jak to jest, że duchowni prowadzący podwójne życie mają dostęp do sakramentów i prawo ich udzielania, a inni, pojmujący inaczej nakazy moralne, łączący się ze swoimi dzie - ćmi i ich matką, tego prawa nie mają? Jak to jest, że w hierarchii wartości Kościoła, wyżej no-tuje się rodzinę zdemoralizowaną, ale formalnie związaną świętym węzłem małżeńskim, niż rodzinę dwojga ludzi, prowadzących przykładne życie, dla których jednak święty sakrament małżeństwa - jak zresztą i pozostałe - jest niedostępny?

„Kim jesteś ty, co odważasz się sądzić cudzego sługę? ...czy on stoi, czy upada , jest

rzeczą Pana(...). Dlaczego więc ty potępiasz swego brata” - mówi św. Paweł w liście do Rzy-mian. Sądźmy więc nie ludzi, a ich czyny: „...poznacie ich po owocach”.

V.

Są w historii Kościoła karty chwały i są karty mroczne. Uważam że wszystkie one, na Jubileusz, winny być odkryte. Część tych kart zapisuje historia papiestwa i są to karty nie za-wsze chwalebne. Dla wielu papieży, zwłaszcza w X. i XI. wieku, najczęściej odprawianą litur- gią było usilne korzystanie z uciech tego świata, a podstęp i przemoc - czasem nawet zbro - dnia - narzędziem zdobywania papieskiego urzędu. Benedykt V, Stefan VII, Sergiusz III, JanXI, Jan XII, Jan XIII, Benedykt VII i Benedykt IX, to „najwybitniejsi” z nich. Miał Kościół i takich pa-pieży w wiekach późniejszych, że wspomnę tu chociażby Bonifacego VIII, Klemensa V i Kle- mensa VI, Urbana VI, czy geniusza w handlu odpustami, autora bulli wprowadzającej Inkwi-zycję w Kastylii w 1478r. - Sykstusa IV, który zostawił wiernym kaplicę Sykstyńską. Z błogosła- wieństwem tego papieża w jednym tylko roku 1482 spalono w Andaluzji dwa tysiące herety-ków. Był wreszcie Aleksander VI - Borgia, który „przykładnym” wypełnianiem swych papies - kich powinności nie zasłużył nawet sobie na pogrzeb w Watykanie. Otruł go własny syn, je- den z dziesięciorga nieślubnych dzieci (o które podobno bardzo dbał). Czy te karty odsłaniać wiernym? - nie wiem. Myślę, że naprawdę wierzący i tak wierzyć nie przestaną, a może mniej wierzący łatwiej uwierzą w uczciwość Kościoła.

Jakimś wskazaniem mogą być tu słowa wielkiego papieża Jana XXIII, skierowane do młodych w Angers, w 1946r. - rozważające problem przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Późniejszy papież - wówczas jeszcze nuncjusz Angelo Roncalli - mówił między innymi: „nie traćcie czasu na oskarżanie teraźniejszości ani wzdychanie ku przeszłości, która nie ma (...) znaczenia poza tym, że może stanowić pożyteczną lekcję i ostrzeżenie...” - Peter de Rosa w „Namiestnikach Chrystusa”. Trafnym jest również zapis w dokumentach I. - Soboru Waty- kańskiego z 1870r. Nawiązujący do „mrocznych” czasów papiestwa: „Najważniejszą lekcją tamtych czasów jest fakt, że Kościół znakomicie obchodzi się bez papieży. Do przetrwania Ko-ścioła nie jest niezbędny papież, lecz Jezus Chrystus” - Peter de Rosa...Trudno podważyć rację tych słów; św. Augustyn w swych „Wyznaniach” nie wymienia ani jednego papieża, nie uży- wa nawet formuły : „biskup Rzymu”, a chrzest przyjmuje od biskupa Mediolanu, św. Ambro - żego. Inne chyba wówczas (IV - V w .) było znaczenie papiestwa.

VI.

Znaczenie papiestwa nie wynika z ewangelicznego nakazu. Instytucja papiestwa, po- tęga tej instytucji, stworzona została przez ludzi - przez samych papieży. Chrystus mówił: „Królestwo moje nie jest z tego świata”, a papieże wynosili się ponad królów i cesarzy. Chrys- tus w ogrodzie oliwnym poddawał się ludzkiemu zwątpieniu. W obliczu cierpienia prosił Ojca o oddalenie „kielicha goryczy”; prawo do ludzkiego zwątpienia podkreślił jeszcze z wysokości Krzyża zawołaniem: „Boże mój , Boże mój, czemuś mnie opuścił?”. Papieże mienili najpierw Kościół Chrystusowy, a potem siebie, nieomylnymi. Grzegorz VII w swym „Dictatusie”, między innymi, podaje:

„Nikt na ziemi nie może sądzić papieża.

Kościół rzymskokatolicki nigdy się nie mylił i mylić się nie może. Tylko papież (…) ma prawo do cesarskich insygniów. Może detronizować cesarzy i królów. Wszyscy mają obowiązek całować mu stopy.

(…) Prawowicie wybrany papież dzięki zasługom św. Piotra jest święty.”

- Peter de Rosa...

Oto obraz skromności i pokory chrześcijańskiej najwyższego pasterza - to jemu historia za - wdzięcza Canossę, a Bolesław Śmiały utratę korony. Wielu późniejszych papieży z tych prero- gatyw chętnie korzystało. Sobór Watykański I. - wrócił z wieku XIX do średniowiecza i uczynił z Grzegorzowej nieomylności Kościoła dogmat o nieomylności papieży.

Dzisiaj papież Polak - Jan Paweł II - woła na Kubie: „Zaufajcie Chrystusowi, zaufajcie Kościołowi, zaufajcie papieżowi”. Najpierw Chrystus, potem Kościół, a na końcu papież, i „za- ufajcie”, a nie: tak jest, bo ja tak mówię, bo jestem nieomylny. Odnajdujemy tu jakże piękny przykład skromności i pokory. Dla Jana Pawła II dogmat o nieomylności nie znalazł zastoso - wania. Nie powoływał się na niego już Jan XXIII. Piękne to przykłady, tylko wobec tego co z dogmatem? - co z wszystkimi dogmatami, od Soboru Nicejskiego z 325r. poczynając? Dog- maty stanowili ludzie - biskupi Soborowi. Czy powoływanie się na świadectwo Ducha św. roz-strzyga wszystko? Myślę, że to też niełatwy problem Kościoła schyłku XX w.

VII.

Wiek XX - jego schyłek; chciałoby się rzec: „ inny świat, inni ludzie”. Czy, zagrożenia dla Kościoła, o których wcześniej wspomniałem, minęły bezpowrotnie? Czy możliwe jest echo średniowiecza, jakie przytrafiło się w wieku XIX ? Słuchając głosów niektórych hierarchów, np. choćby o „pętakach sprawujących władzę”, słuchając wielu „słusznie wierzących”, nie sposób nie zauważyć postaw integrystycznych, zagrażających temu co do chrześcijaństwa wnosi pontyfikat trzech największych papieży XX w. - Jana XXIII, Pawła VI i Jana Pawła II.

Pisze ks. Michał Rychert - (za „GW” z 10 -11. 01. 1998r.) - salezjanin, dr ATK: „Inte- gryzm pojawia się wszędzie tam, gdzie po zderzeniu z innością pojawia się lęk o utratę włas- nej tożsamości (…) cechą jego jest zawsze niezdolność do dialogu i chorobliwe poszukiwanie wroga”. W innym miejscu: „ Wymaga bowiem wysiłku prowadzenie dialogu w zmieniającej się wciąż rzeczywistości”. I nawiązując do postaw zawłaszczających prawo do prawdy ksiądz pisze: „Odpowiedzialność za prawdę polega (…) na tym, aby pokazywać ją w sposób wiarygo- dny, a nie można tego czynić inaczej, jak tylko w miłości. Prawda odarta z miłości obraca się przeciwko niej samej”. Te jakże mądre słowa, czy przemawiają do tych, których dotyczą? Czy zrozumieją oni przesłanie św. Pawła z listu do Rzymian: „A tego, który jest słaby w wierze przygarnijcie życzliwie bez spierania się o poglądy”? To Pawłowe przesłanie wydaje się urze- czywistniać Sobór Watykański II. Jan XXIII, wielki wśród wielkich, zwołując II - Sobór rozwarł spiżową bramę Kościoła na sprawy tego świata. Jego następcy dzieło kontynuują nie bez przeszkód ze strony tych, o których pisze ks. Rychert. Kontynuacja ta znajduje również swoje miejsce w „Tertio Millennio Adveniente”.

VIII.

„Mniema się, że Sobór Watykański II oznacza nową epokę w życiu Kościoła” - czytamy w „TMA”. Nie pojmuję skąd to ostrożne „mniema się”, które wydaje się wręcz zaprzeczeniem tego, co możemy w „TMA” wyczytać dalej: „Sobór w oparciu o tę gruntowną odnowę otwo- rzył się na chrześcijan innych wyznań, na członków innych religii, na wszystkich ludzi naszych czasów”. Znajdujemy tam również: „Ojcowie soborowi mówili językiem (…) Kazania na Górze i Ośmiu Błogosławieństw”. Czy trzeba czegoś więcej na dowód szeroko otwartej „spiżowej bramy”? Co dyskusyjne w „TMA” , to pewna ostrożność w rodzaju „mniema się” i użycie eu- femizmów w sprawach, wydawałoby się, oczywistych. Może to cień otaczającego papiestwo integryzmu , a może specyfika języka dokumentów papieskich.

„TMA” wskazuje na potrzebę „dialogu z wielkimi religiami” i „konfrontację z sekula - ryzmem”. Jednocześnie przestrzega przed „ryzykiem synkretyzmu” i „łatwym i zwodniczym irenizmem”. Szczerze mówiąc , nie potrafię sobie wyobrazić dialogu bez założenia wspólnego celu, któremu dialog miałby służyć. A jeśli wspólny cel, to czy możliwe jest jego osiągnięcie bez kompromisu? Pojęcia „kompromis” w „TMA” nie znajduję. Jeśli założę, że kroczę „jedy- nie słuszną drogą”, to raczej trudno będzie mi spotkać kogokolwiek z kim dialog mógłbym prowadzić. Wszyscy potencjalni partnerzy dialogu kroczą innymi drogami - prawdopodobnie też „jedynie słusznymi”. Myślę, że szczery dialog kompromisu nie uniknie. A czy kompromis musi zawsze oznaczać: „ryzyko sekularyzmu” i „łatwy irenizm”? Myślę również, że i sekula- ryzm niesie z sobą pewne wartości, które mogą wzbogacić także chrześcijan. Wielki uczony i filozof XX. wieku - Polak Tadeusz Kotarbiński był ateistą, ale na pewno nie wrogiem Kościo- ła; można się wiele od niego nauczyć o godności pracy i „życiu godziwym”.

Trudno naprawdę będzie przekonać np. Hindusa, że „...Chrystus jest spełnieniem pra-wdy wszystkich religii świata i dlatego jest ich jedyną i ostateczną przystanią”. Dialog oparty o takie założenia - z hinduizmem, buddyzmem, szyntoizmem, a nawet z bliższymi: islamem i judaizmem - to byłby już nie dialog, a misjonarstwo.

Lepszą płaszczyznę dialogu stanowi tu chyba konstytucja dogmatyczna Soboru Waty- kańskiego II ( „Lumen Gentium”), która we fragmencie przytoczonym w „TMA” tak powiada: „Do tej zatem katolickiej jedności Ludu Bożego (…) powołani są wszyscy ludzie i w różny spo- sób do niej należą lub są jej przyporządkowani, zarówno wierni katolicy, jak inni wierzący w Chrystusa, jak wreszcie wszyscy w ogóle ludzie, z łaski bożej powołani do zbawienia”. Mo-żna by rzec za poetą: „Dla wszystkich starczy miejsca pod wielkim dachem nieba” - Edward Stachura: „Missa pagana”. W oparciu o „Lumen Gentium” wspólne spotkanie trzech wielkich religii w Betlejem, Jerozolimie i na Synaju wydaje się być realne...

Czytamy w „TMA” o „bolesnym zjawisku” stosowania przez Kościół „w obronie praw-dy metod nacechowanych nietolerancją, a nawet przemocą” - aż tyle i tylko tyle. Bo dalej czytamy: „Kościół pierwszego tysiąclecia zrodził się z krwi męczenników” i dalej: „To świa- dectwo nie może być zapomniane”. Nie może być zapomniane, to prawda. Ale też nie można cierpieniu i krwi przelanej „tych drugich” odmówić miana męczeństwa, określając ich eufemi-stycznym pojęciem ofiar „nietolerancji i przemocy”.

Trzeba jasno powiedzieć, że tę nietolerancję i przemoc błogosławili papieże i biskupi. Hekatomba dzieci pędzonych na wyprawę krzyżową, aby grób Chrystusowy niewinną krwią wyzwolić, to dzieło papieży. Zrównanie z ziemią Konstantynopola przez IV. Krucjatę, to dzieło katolickich rycerzy (nie darowano nawet kobietom i dzieciom - zwłaszcza kobietom). To pa-pież Innocenty III spowodował rzeź Langwedocji. Jego legat, cysterski generał, Arnald - Amar- lyk rozwiał wątpliwości rycerzy wzbraniających się dobywania katolickiej świątyni w Beziers, w której schronili się Albigensi, tymi słowami: „Zabijajcie wszystkich. Pan weźmie swoich w o-piekę”. A przecież była jeszcze Inkwizycja i chrystianizacja Ameryki, i noc św. Bartłomieja...

Doprawdy nie podjąłbym się dokonać bilansu krwi przelanej „męczenników” chrześcijaństwa i ofiar „nietolerancji a nawet przemocy”. I jednym i drugim należny jest wawrzyn męczeń - stwa. Świadectwo krwi i jednych, i drugich u schyłku tysiąclecia nie może być zapomniane. Nasz papież Polak miał odwagę pierwszy zwrócić na ten problem uwagę. Mam nadzieję, że powtórzy to jeszcze nie raz, głosem jeszcze donioślejszym i bardziej jednoznacznym. U progu

trzeciego tysiąclecia potrzebne jest to Kościołowi, wiernym i światu. Święci są po obu stro -

nach. Może trzeba kanonizować Jana Husa?

IX.

Kończąc już prawie, chciałbym wyrazić swoje, w głębi duszy noszone, oczekiwanie. Chciałbym, aby Kościół dał nam, memu pokoleniu, wykładnię obecności Boskiego miłosier- dzia w losach świata, zwłaszcza w czasach nam współczesnych, w obfitującym w wojny i mi-liony ofiar wieku XX; szczególnie najżywsze w pamięci - ofiary II wojny światowej. Szli na śmierć tłumnie - nie zawsze „po kolei” - „Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”. Jeśli chodzi o dzieci, to nawet dosłownie - rzucane na głowy dorosłych, bo nie mieściły się inaczej w tłoku komór gazowych. To oczekiwanie, to nie prowokacja, to wyraz szczególnej tęsknoty za prawdą.

Papież mówił na Kubie: „Szczęście osiąga się cierpieniem”. Czy ta, głęboka w swej tre-ści, myśl może mieć odniesienie do cierpień Oświęcimia? Czy Księga Hioba wystarczy dla zrozumienia sensu tych ofiar? Posłużę się tu cytatem Zofii Kossak z jej książki „Z otchłani” - „Czy trzeba ci Jezu, aż tak okrutnego bicza, by zagnać kobiety do domowego ogniska? Czy przymusowy bezwstyd lagru to pokuta za harce nagich nimf po plażach i uzdrowiskach? Sko-

rupy i wrzody - za umalowane paznokcie u rąk i nóg?”. Takie zrodziły się autorce refleksje po doświadczeniach oświęcimskich, a przecież nie ma w tym cytacie śmierci, która była w tamtych realiach wszechobecna. A przecież Oświęcim, chociaż największy, nie był jedyny. Ginęły w obozach kobiety i mężczyźni, ginęły i dzieci, których jedynym grzechem - idąc tropem Zofii Kossak - była często tylko nagość niemowlęca. Jezu! - czy trzeba było tej ofiary? Wielu z nich umierało śmiercią po stokroć okrutną, bez nadziei zmartwychwstania; bo nie dane im było wierzyć.

X.

Wiek XX dał światu morze łez i nieszczęść, ale dał też olbrzymi postęp cywilizacyjny. W życiu Kościoła dał Sobór Watykański II i dał wielkich papieży. Pozostanę pełen uznania dla wielkości Jana XXIII, który otwierając bramy Watykanu zdawał się krzyczeć: „Kocham świat”.

Ponoć z wyjątkiem wzrostu, wszystko w nim było wielkie, a przede wszystkim serce. „Gdyby wszyscy księża byli tacy jak nuncjusz Roncalli, nie byłoby antyklerykałów” - mówił o przy - szłym papieżu Edouard Herriot - przywódca francuskich radykałów. „W Janie był prymat miłości; ojcostwo, którego zazdrościli mu protestanci” - pisze Peter de Rosa w swej książce o papieżach. Po nim dzieło Soboru Watykańskiego II kontynuował Paweł VI - ceniący go bardzo, jeszcze jako kardynała Montiniego, Jan XXIII mawiał życzliwie o nim: „Jego Eminecja Hamlet”. Coś w tej konstatacji Jana XXIII było na rzeczy. Paweł VI wahał się iście po hamleto-wsku, między otwarciem Kościoła na świat i naciskami integrystów, by dzieło Soboru dokoń- czyć. Myślę, że starał się tu być wierny zasadzie: „Czasem trzeba stracić wiele, żeby ocalić wszystko”. Ocalił chyba wszystko z Soborowego dorobku, co na tym etapie otwarcia Kościoła, ocalić można było. W efekcie spiżowa brama została nieco domknięta, ale przecież nie za- trzaśnięta. Po nim nastąpił Jan Paweł II - nasz papież. Wierzę, że będzie równie wielki jak je- go poprzednicy; papieże: Jan XXIII i Paweł VI. Jak wielki? - pozostawmy historii. I niepotrze- bne Mu są pomniki, place, ulice i szkoły Jego imienia. Prawdziwa wielkość bez tego będzie wielka. I niepotrzebne Mu wiernopoddańcze gesty dostojników świeckich, aby Jego wielkość kreować. Chrystus w swej wielkości miał krzyż tylko, dany mu w godzinę śmierci. Wielkość naszego Papieża określą owoce jego pontyfikatu - wierzę, że będą wielkie. Czasem mi tylko żal:

• że nasz papież nie powie tym idącym do Niego na kolanach: „ Nie trzeba, jestem tylko człowiekiem”;

• że nie zawoła z wyżyn swojego majestatu: „Nie pomników, placów i ulic swojego imienia czekam, a serc waszych”;

• że pozwala, aby ks. Tadeusz Rydzyk zdobywał legitymację obecnością przy naszym Papieżu w oku kamery;

• że nadał kościołowi św. Brygidy rangę bazyliki mniejszej z proboszczem, prałatem Henrykiem Jankowskim w środku...

Być może mój żal nie na miejscu; może Papież uważa, że ludzkie słabości trzeba okryć zasłoną miłosierdzia.

Myślę, że Jan Paweł II - przybierając imiona swych wielkich poprzedników - jest bar- dziej Pawłem niż Janem. Wygląda na to, że wszyscy trzej - razem stanowią o wielkości papie- stwa XX wieku. Czyżby więc znowu swoista trójca tworząca jedność? Jedność w wielkości; nie mam nic przeciwko takiemu odczytaniu historii papiestwa naszego wieku w trzecim tysiącle-ciu.

XI.

Czego więc życzę Kościołowi w trzecim tysiącleciu? Życzę osiągnięcia tego, co zamie- rzone w „TMA” - przede wszystkim jedności chrześcijaństwa i owocnego dialogu ze światem. Wśród owoców tego dialogu może znajdę coś dla siebie; coś co przynajmniej w części usunie moje, wyrażone wcześniej, wątpliwości.

Ojciec Salij w jednej z wypowiedzi telewizyjnych, wskazał na potrzebę troski Kościoła o ocalenie „wątłej nici” łączącej Kościół z tymi, którzy z różnych przyczyn się od Kościoła oddalili. Sadzę, że chęć podtrzymania tej „wątłej nici” występuje po stronie wielu niedo- kończonych apostatów i to nie tylko z powodu łatwej ekspiacji. Oni szukają często po tej stronie gdzie: „byt określa świadomość” , „rozum jest funkcją materii”, a „religia to opium dla ludu”. Znajdują tam nawet „jedynie słuszną drogę” - wiodącą donikąd. Szukają tego, czego w Kościele nie znajdują. W Kościele musi istnieć wspólny system wartości i w słowach, i w czynach ludzi Kościoła. Jeśli się co innego mówi i co innego czyni, zaczyna się poszuki- wanie...

Poglądy, które prezentuję, są subiektywne. Przytoczone cytaty są próbą ich zobiekty- wizowania. Jednak dobór cytatów, z natury rzeczy, jest też subiektywny. Piszącemu ten tekst cały czas towarzyszyła obawa, aby nie przekroczyć granicy, która dla wierzących mogłaby oznaczać bluźnierstwo. I nie ewentualna „chłosta” jest źródłem obawy, ale uczucia wszyst- kich, którzy mogą się z tym tekstem zetknąć. Przytoczę w tym miejscu(za „GW z 3- 4.01.1998) słowa brata Rogera - „Chrystus nie przyszedł na ziemię po to aby sądzić świat, ale po to, by (…) został zbawiony… Myśl, że Bóg karze człowieka, jest jedną z największych przesz- kód w wierze... Nigdy, przenigdy Bóg nie jest katem ludzkich sumień”. Po tym i moje sumie-nie spokojniejsze; a co do celu moich poszukiwań, posłużę się raz jeszcze wypowiedzią ks. Józefa Tischnera (za „SE” z 28.03.1997r.), który mówiąc o drogach zbawienia i katolikach wyraził taki pogląd: „Bo katolikom (…) potrzebne przekonanie, że w niebie będą sami. A do Boga wiodą przecież różne drogi”. Też bym wolał, aby katolicka soteriologia bardziej uczyła rozpoznawania znaków na wielu ścieżkach wiodących do zbawienia, niż wskazywania jedynie słusznej drogi... Mam nadzieję, że i dla mnie, katolika z ochrzczenia i z rodzinnej tra-dycji, znajdzie się jakaś, może nawet niezbyt wyraźnie oznaczona, ścieżka wiodąca do tej „je-dynej i ostatecznej przystani”.

Marian Orłowicz

Słupsk - styczeń - 1998r.

1

---