ESDI
Przesłanki ESDI.
17 III 1948 - traktat Brukselski zawarty przez Wielką Brytanię, Francję, kraje Beneluksu. Udzielenie pomocy sojusznikowi za pomocą wszelkich dostępnych środków.
23 X 1954 - powstanie UZE (sygnatariusze traktatu Brukselskiego + Niemcy).
1978 - NAC - zwiększenie budżetu na cele wojskowe i modernizacja sił nuklearnych (rakiety średniego zasięgu typu Pershing i Cruise). Zwiększenie budżetu Pentagonu: rozwój programów budowy okrętów podwodnych, bombowców strategicznych B-1 i pocisków balistycznych typu MX).
Napięcia w stosunkach transatlantyckich. Koncepcja SDI (Reagan). Spotkanie Reagan - Gorbaczow 1986 w Rejkiaviku. 8 XII 1987 - traktat w Waszyngtonie o likwidacji rakiet krótkiego i średniego zasięgu.
Eskalacja konfliktu bliskowschodniego i wzrost zagrożenia terroryzmem, zagrożenie napływem nielegalnych emigrantów. Zmiany w Europie Śr.-Wsch.
Rozwój integracji europejskiej. Powstanie EWP w latach 70tych. 19 VI 1983 - uroczysta deklaracja ws. UE przyjęta przez Parlament Europejski. Koncepcja wspólnej polityki bezpieczeństwa (1 VII 1987 - Jednolity Akt Europejski).
Rozwój i ewolucja koncepcji ESDI.
Podstawową instytucją która miała być przydatna do rozwinięcia koncepcji ESDI była UZE (ze względu na różnice zdań GB, Francji i Niemiec). Na forum tej organizacji ścierały się poglądy państw europejskich.
Uzgodniony w X 1984 program zacieśnienia współpracy państw w ramach UZE (deklaracja rzymska) obejmował:
sprawy obrony,
ograniczenie i kontrolę zbrojeń,
wpływ na ewolucję stosunków Wschód - Zachód,
rozwój współpracy europejskiej w dziedzinie uzbrojenia,
Postulat włączenia spraw obrony do zakresu działania WE (1991) w ramach CFSP. UZE miała tu występować jako komponent obronny. Wg koncepcji niemiecko - francuskiej UZE miała stać się integralną częścią UE, w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Natomiast koncepcja brytyjska opowiedziała się za utrzymaniem odrębności UZE jako podmiotu obronnego.
Wg traktatu z Maastricht z 7 II 1992 II filar UE obejmował CFSP, która zastąpiła EWP. Cele CFSP:
obrona wspólnych wartości i interesów,
umacnianie bezpieczeństwa UE i państw członkowskich,
zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego,
rozwijanie i konsolidacja demokracji i rządów prawa.
Misje pokojowe - deklaracja petersberska z 19 VI 1992 (Bonn). Upoważnienie UZE do stosowania środków zapobiegania konfliktom i opanowywania sytuacji kryzysowych. Jednostki wojskowe UZE mogą być wykorzystane do następujących zadań:
operacji humanitarnych i ratowniczych,
przeprowadzenia operacji pokojowych,
zadań bojowych przy opanowywaniu sytuacji kryzysowych.
Wzmacnianie obronności Europy Zachodniej:
a) budowanie zdolności operacyjnej UZE: gotowość państw do oddania do dyspozycji UZE oddziałów wojskowych wszystkich rodzajów konwencjonalnych sił zbrojnych. Koncepcja utworzenia Połączonych Sił Wielonarodowych pod dowództwem NATO. Kluczowe znaczenie miało rozpoczęcie dyskusji nad wspólną polityka obronną UE. Polityka taka miała prowadzić do wspólnej obrony w ramach NATO.
Cele, którym ma służyć europejska polityka obronna (Noordwijk, 14 XI 1994) :
odpowiedzialność rządów UZE za obronę narodów,
odpowiedzialność za bezpieczeństwo i obroną całej Europy,
zwiększenie bezpieczeństwa europejskiego przez zwiększenie stabilności w krajach południowego wybrzeża Morza Śródziemnego,
podejmowanie działań na rzecz utrzymania pokoju i rozwiązywania kryzysów (w ramach UZE i NATO),
Założono też wzmocnienie zdolności operacyjnej UZE poprzez rozwój zdolności bojowych sił zbrojnych, mobilności, rozwój wywiadu wojskowego, planowania, obrony antyrakietowej i systemu zbierania danych za pomocą satelitów.
b) Europejskiej odstraszanie nuklearne: wykorzystanie potencjału nuklearnego GB i Francji do obrony całej Europy. Niektóre państwa neutralne wyraziły jednak sprzeciw wobec tej idei. Inne państwa obawiały się kontroli Francji nad siłami nuklearnymi i polityki francuskiej zorientowanej antyamerykańsko.
c) współpraca w dziedzinie uzbrojenia - rozwój przemysłu zbrojeniowego i zaopatrzenia w broń. Forum współpracy: Zachodnioeuropejska Grupa ds. Uzbrojenia, która miała koordynować współpracę z NATO.
d) kontrola zbrojeń i rozbrojenie - wypracowanie wspólnego stanowiska ws. ograniczenia zbrojeń i rozbrojenia. Apele o realizację programu „otwarte niebo”, CFE, START I, o wycofanie wojsk rosyjskich z krajów Europy Wschodniej i uchwalenie konwencji o zakazie broni chemicznej. Wyrażenie aprobaty dla przedłużenia NPT. Działania na rzecz nieproliferacji broni ABC.
Polityka wschodnia: zwrócenie uwagi na konieczność współpracy z państwami Europy Śr. - Wsch. oraz z Rosją i Ukrainą. Dialog z państwami Europy Śr. - Wsch. miał obejmować: wymianę informacji, wymianę poglądów między ekspertami, spotkania na szczeblu ministerialnym, seminaria i stypendia Instytutu Studiów Bezpieczeństwa.
Działania WE, UZE i NATO miały wspierać się wzajemnie w realizacji w/w zadań.
Koncepcja powołania Forum Konsultacyjnego, w 1994 roku zdecydowano o przyznaniu członkom Forum statusu partnera stowarzyszonego.
W XI 1997 Zgromadzenie UZE zaleciło Radzie Ministrów zaproszenie Polski, Czech i Węgier do przystąpienia do Traktatu Brukselskiego.
Śródziemnomorski wymiar bezpieczeństwa europejskiego - kwestia dostępu do surowców i zapewnienia w tym celu stabilności w regionie. Partnerstwo z Grecją i Turcją.
Wypracowywanie wspólnych stanowisk w ramach EWP ws. problemów basenu Morza Śródziemnego (np. konfliktu izraelsko - palestyńskiego).
Deklaracja o wspieraniu reform społeczno - gospodarczych w krajach basenu Morza Śródziemnego. Stwierdzenie o kluczowej roli tego obszaru dla bezpieczeństwa UE.
Konferencja Międzyrządowa.
1996: debata ws. ESDI. Kwestia przyszłości UZE i jej związków z UE. Trzy koncepcje:
UZE pozostaje odrębną organizacją z własnymi organami, zwiększenie spójności działania i współpracy z UE. Przejęcie przez UZE operacji wojskowych (koncepcja brytyjska).
Stopniowe zbliżenie obu organizacji na płaszczyźnie politycznej i prawnej, przejęcie przez UZE kierownictwa operacjami petersberskimi (koncepcja francuska).
Pełne włączenie UZE do UE, likwidacja UZE jako odrębnej organizacji, przekazanie kompetencji UE (Niemcy, Belgia, Hiszpania).
Zgromadzenie UZE poparło opcję trzecią (II 1996), projekt ten poparła także Komisja Europejska, postulując, by rozwój ESDI zmierzał do przejęcia przez nią wspólnej obrony. Pomimo rozbieżności ws. usytuowania UZE w ramach UE ministrowie SZ i obrony uzgodnili plany działania w rozwiązywaniu kryzysów. Najsilniejsze poparcie dla powstania silnych instytucji ponadnarodowych przejawiały Niemcy, pośrednie Francja, a najmniejsze GB. Konferencję międzyrządową zakończyło posiedzenie Rady Europejskiej w XI 1997 w Amsterdamie. Ustanowiono urząd wysokiego przedstawiciela ds. CFSP (został nim Javier Solana).
Pod koniec lat 90tych koncepcja ESDI zaczęła zmierzać do budowy komponentu wojskowego UE. Obawy USA o podważenie spoistości NATO. NATO udzieliło poparcia koncepcji ESDI w latach 1996 i 1997. Zwrócenie uwagi na konieczność prowadzenia przez UE samodzielnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Konflikt w Kosowie udowodnił jednak, że UE nie jest w stanie czynić tego bez zaangażowania USA.
Zmiana stanowiska GB: poparcie rządu Tony'ego Blaira dla koncepcji budowy obrony europejskiej. UE powinna przejąć funkcje UZE (polityczne), a NATO wojskowe. Propozycja „czwartego filaru” - ds. obronnych, odrębnego od CFSP. GB zwracała uwagę na to, aby budowa europejskiej zdolności obronnej nie osłabiła NATO, odrzuca też koncepcję budowy stałej armii europejskiej, postuluje też zaangażowanie państw europejskich nienależących do UE (Turcja, Norwegia), podejmowanie decyzji na szczeblu międzyrządowym i jednomyślnie. Zgoda GB i Francji co do tego, że UE powinna odgrywać większą rolę na arenie międzynarodowej.
Budowa ESDI.
a) UZE jako regionalna organizacja obronna.
Cztery kategorie członków: 10 pełnoprawnych członków, 6 członków stowarzyszonych (w tym Polska), 5 obserwatorów. Wszyscy mogą uczestniczyć w dyskusjach dotyczących bezpieczeństwa europejskiego i rozwiązywaniu kryzysów.
Poszerzenie kompetencji UZE o możliwość prowadzenia operacji pokojowych. Dla Francji ESDI ma charakter antyamerykański, służy autonomizacji Europy w dziedzinie bezpieczeństwa.
b) rozbudowa organów UZE. Od początku UZE była podporządkowana NATO i nie mogła dublować prac organów NATO (poza Agencją Kontroli Zbrojeń).
Rada UZE - obraduje 2x w roku, na szczebli ministrów obrony i spraw zagranicznych. Siedzibą jest Bruksela. Najważniejszym organem pomocniczym jest Grupa Polityczno - Wojskowa, która zajmuje się analizą spraw bieżących i rozwiązywaniem kryzysów.
Sekretariat Generalny - stały organ, na jego czele stoi sekretarz generalny UZE, który przewodniczy obradom Rady i reprezentuje organizację na zewnątrz.
Zgromadzenie UZE - formułuje zalecenia i opinie pod adresem Rady, parlamentów i rządów państw członkowskich oraz organizacji międzynarodowych w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony. Składa się ze 115 przedstawicieli państw członkowskich. Zbiera się 2x w roku w Paryżu.
Komórka Planowania - przygotowuje plany użycia sił zbrojnych UZE, ćwiczeń, itp. W czasie kryzysów przygotowuje dla Rady opinie o rozwoju sytuacji i możliwościach interwencji, koordynuje i przygotowuje do użycia siły zbrojne UE. W 1995 utworzono w jej ramach Sekcję Wywiadu.
Centrum Sytuacyjne - obserwacja sytuacji w rejonach kryzysów, dostarczanie informacji Grupie Polityczno - Wojskowej.
Komitet Wojskowy - zbiera się 2x w roku, jako spotkanie szefów sztabów generalnych państw członkowskich.
Centrum Satelitarne - interpretacja obrazów satelitarnych, weryfikacja porozumień rozbrojeniowych, obserwacja rejonów kryzysów.
Instytut Studiów Bezpieczeństwa - współpraca z podobnymi instytucjami z innych krajów, stypendia.
Zachodnioeuropejska Grupa ds. Uzbrojenia - forum współpracy w dziedzinie przemysłu obronnego i dostaw uzbrojenia. Organizacja współpracy, ujednolicenie norm, otwarcie rynków, współpraca badawczo - rozwojowa.
Zachodnioeuropejska Organizacja ds. Uzbrojenia - rozwój wspólnej polityki zbrojeniowej, wspieranie rozwoju technologicznego. Współpraca ta napotyka na poważne trudności ze względu na zróżnicowanie przemysłów i dużą konkurencję ze strony USA.
Siły Zbrojne UZE.
1992 - decyzja o utworzeniu sił podległych UZE (FAWEU) i pozostających w dyspozycji organizacji. Jednostki wydzielone z sił konwencjonalnych państw członkowskich mają służyć do wspólnej obrony i prowadzenia operacji humanitarnych. Łącznie FAWEU liczą ok. 2000 jednostek, także wielonarodowych.
Korpus Europejski (Eurokorpus) - jednostki z Niemiec, Francji, Hiszpanii, Belgii, Luksemburga. Może działać poza obszarem państw członkowskich NATO. Oddanie korpusu do dyspozycji NATO wymaga każdorazowo zgody Francji i Niemiec. W 2000 roku część korpusu została wysłana do Kosowa.
Brytyjsko - Holenderskie Siły Amfibijne.
EuroFor - wspólne siły Francji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii przeznaczone do szybkiego reagowania na obszarze Morza Śródziemnego. Zdolność operacyjną uzyskały w 1998 roku.
Korpus Niemiecko - Holenderski.
Hiszpańsko - Włoskie Siły Amfibijne.
Europeizacja NATO.
Głównym jej zwolennikiem była Francja, obawy USA o trwałość partnerstwa transatlantyckiego. Koncepcja powołania Połączonych Sił Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (CTJF). Mają one służyć realizacji zadań petersberskich poza obszarem NATO. CTJF mają być kierowane przez międzynarodowe dowództwo w zgodzie ze standardami NATO.
Mechanizm CFSP w UE.
W traktacie z Maastricht instrumentami CFSP są wspólne stanowiska i wspólne działania. Obowiązek konsultacji i prowadzenia wspólnej polityki (nie jest prawnie wiążący).
CFSP opiera się na zasadzie jednomyślności. Dziedziny wspólnych działań to:
proces KBWE,
ograniczenie i kontrola zbrojeń,
nieproliferacja broni ABC,
ekonomiczne aspekty bezpieczeństwa.
Instrumenty CFSP wg traktatu Amsterdamskiego: zasady i ogólne wytyczne, wspólne strategie, wspólne stanowiska, działania i systematyczne współdziałanie między państwami. Zasada konstruktywnego wstrzymania się od głosu. UE może wykorzystywać UZE do opracowywania i realizacji decyzji oraz do prowadzenia działań w zakresie obrony.
Zmiana stanowiska GB: koncepcja budowy europejskiej zdolności obronnej. Dążenie do uzyskania przez Europę autonomii w działaniach dotyczących bezpieczeństwa. Założenie współpracy z ONZ, OBWE, Radą Europy i innymi organizacjami na rzecz stabilizacji i zapobiegania konfliktom.
Funkcjonowanie ESDI.
Współpraca z OJA, koncepcja prowadzenia operacji petersberskich w Afryce. Apele o zwołanie konferencji ws. konfliktów w Rwandzie i Zairze.
Operacje:
Zatoka Perska - koordynacja operacji ochrony tankowców, operacja rozminowania cieśniny Ormuz („Cleansweep”),
Operacje w b. Jugosławii - wskutek oporu GB nie zdecydowano się na operację zbrojną (sankcje i embargo na dostawy broni).
Adriatyk (działania nadzorujące przestrzeganie embarga, równolegle z NATO. Na ok. 6000 skontrolowanych statków 1400 zawrócono).
Operacja dunajska - pomoc Węgrom, Bułgarii, Rumunii w przestrzeganiu embarga (wspólnie z OBWE).
Mostar - kontyngent policyjny i tymczasowa administracja. Misja łącząca zadania cywilne i wojskowe.
Operacja rozminowania Chorwacji.
Wielonarodowa Jednostka Policyjna w Albanii. Operacja wspólna z OBWE i UE.