Przykład podziału na kategorie - Plutchik 

Plutchik uważał, że można wyróżnić podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji świadczy z jednej strony - gdybyśmy patrzyli z poziomów interakcji - jakość interakcji. Różne są rodzaje interakcji, różne są kategorie interakcji np. Interakcja z drugim człowiekiem i wtedy może to być inna jakość niż interakcja z jakimś źródłem dźwięków. Inny rodzaj interakcji i wyzwala inną jakość. Ta inna jakość jest często kategoryzowana i da się uchwycić (ująć) w pewne ramy. O jakości emocji czy o kategorii emocji świadczy inność odczuć, które człowiek przeżywa, ale poza tym również inność mechanizmów neurofizjologicznych tkwiących u podłoża emocji. Plutchik wyróżnia pewne kategorie emocji a oprócz tego każda kategoria emocji może mieć różną intensywność i ona w różnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej może być opisana. Mogą być emocje o pewnej kategorii, które mają charakter bardziej pociągający-bardziej odpychający; bardziej przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje silniejsze (intensywniejsze)-słabsze. R. Plutchik opracował tzw. Bryłę emocji ( zachwyt, podziw, strach, zdumienie, żal, obrzydzenie, wściekłość, czujność)   w górę idąc oznaczył intensywność emocji  wymiar intensywności emocji polega na tym, że im wyżej położona emocja tym bardziej intensywna np. Zachwyt jest bardziej intensywny niż zaduma im emocje są położone dalej od siebie tym bardziej są różne np. Żal i zachwyt dalej od siebie niż żal i obrzydzenie on uważał, że to kategorie dla emocji są ważne bo kategoria da się opisać zachowaniem. Kluczem do zrozumienia tego jest motyw nazwa „prototypowy wzorzec zachowania" czyli inkorporacja dla zachowania, związanego z pożywieniem, które prowadzi do odrzucenia czegoś np. Wymioty emocją jest wstręt. Każde zachowanie jest związane z właściwą sobie emocją. Emocje trzeba opisać przy pomocy wymiarów przyjemność - nieprzyjemność, odprężenie - napięcie, spokój - podniecenie. Wymiary emocji, bo emocji jest więcej niż wrażeń, których da się wyróżnić ok. 50 tyś. Dlatego, że emocji jest więcej, by je  nazwać lepiej użyć dymensji. Są autorzy, którzy opisują emocje za pomocą kategorii i dymensji - łączą je ze sobą np. R. Plutchik uważa, że są kategorie emocji (radość, akceptacja, lęk, zdziwienie, smutek, wstręt, gniew, antycypacja, radość) ale każda emocja może być może być bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej intensywna jest to też wymiarowość. Obecnie uważa się, że lepsza jest wymiarowość.

Ujęcie r. Plutchika, on podkreśla b. Istotny, przyczynowy związek emocji z kulturą,. Wg niego emocje są czymś, co jest wynikiem naturalnych dyspozycji i łańcuch ewolucji (adaptacji do środowiska). Plutchik podkreśla związek emocji z osobowością (z cechami osobowości). W tym wymiarze swej teorii podkreśla istotny związek emocji z instytucjami społecznymi. To jest interpretacja plutchika, ona ma charakter ewolucyjny. Te instytucje pomagają w jakimś sensie radzić sobie z emocjami. Pomagają manipulować ekspresją emocji. Np. Religia musi uporać się z problemami śmierci i utraty a śmierć i utrata wyzwala zawsze lęk. Religia musi uporać się z lękiem egzystencjalnym człowieka. Lęk egzystencjalny jest motorem by przyjmować pewien system wierzeń małżeństwo jako instytucja musi uporać się z doświadczanym powszechnie przeżyciem typu zachowanie związane z popędem seksualnym. Popęd seksualny wiąże się z emocja radości czyli instytucja małżeństwa musi sobie poradzić z emocją radości, która wynika z popędu seksualnego przez stworzenie instytucji małżeństwa i rodziny, bo inaczej byłyby zaburzenia w życiu społecznym. Instytucja wojny i policji jest odpowiedzią na emocję gniewu. Policja musi sobie radzić z gniewem człowieka. Instytucja psychoterapeuty radzi sobie z emocją akceptacji - choroba umysłowa wyzwala pewien stan emocjonalny, powoduje zerwanie z rzeczywistością co jest b. Trudne dla podmiotu, który może być odseparowany od społeczności. Społeczność musi darzyć tę osobę akceptacją ale ta osoba jest trudna do zaakceptowania więc buduje instytucje psychoterapeuty, żeby ludzie mogli zaakceptować chorego. Terapia jest forma akceptacji pewnej odmienności.

Generalnie r. Plutchik pokazuje związek emocjonalny tej dyspozycji biologicznej z kulturą, ze społecznością. Ten związek jest na tyle silny i wyrazisty, że daje szansę rozróżnienia pewnych prawidłowości tyle można powiedzieć na temat układu czynników socjokulturowych i samych teorii socjokulturowych. Jest to propozycja pewnego myślenia. Kultura, społeczność w efekcie buduje pewne predyspozycje emocjonalne. Gdybyśmy powiedzieli, że predyspozycją emocjonalną są cechy naturalne człowieka (np. Kompozycja neurofizjologiczna) to kultura poprzez wykorzystanie tej kompozycji neurofizjologicznej (tej predyspozycji) buduje jakiś stan dysponujący do łatwiejszego wzbudzania pewnych stanów emocjonalnych, buduje coś z czym człowiek później łatwiej sobie radzi, buduje instytucje, które go wspomagają. Kultura jest czynnikiem b. Ważnym, ale nie wystarczającym do pełnego uchwycenia emocji dlatego wymagane jest b. Wiele wymiarów sfery życia emocjonalnego.

Model lazarusa. Jest on w tej chwili dominującą postacią jeśli chodzi o interpretacje stresu. Żeby zbudować teorie stresu lazarus musiał opracować koncepcję emocji. Tak naprawdę dla lazarusa bardzo istotną rzeczą jest zrozumienie jakości relacji. Emocja jest zdarzeniem relacyjnym , to jest  relacja, pewien układ nic można zrozumieć emocji jeśli nie zrozumie się ich od strony relacji. Relacji pomiędzy mną a pewnymi zdarzeniami. To co jest istotne dla człowieka i wyznacza jakość relacji musi być też związany z osobistym interesem. Jeżeli nie jest związane z osobistym interesem nie wyzwala stanu emocjonalnego. Z jednej strony dla zrozumienia emocji ważny jest fakt że emocje są stanami relacyjnymi. Z drugiej strony ważne jest to że interakcja musi być związana z osobistym interesem. Osobisty interes wyznacza możliwość kierowania zdarzeniami i wymaganiami . Każdą emocję cechuję specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego. Chodzi o to że każdą emocje charakteryzuje podstawowy temat relacyjny. Temat relacyjny to np.: Dla emocji lęku podstawowym tematem relacyjnym jest stanie w obliczu niepewnego zdarzenia. W zależności od tego jaką treść ma to zdarzenie,, ono wyzwala pewien styl zachowania. Żeby zrozumieć jak generuje się emocja to trzeba uwzględnić trzy podstawowe elementy. One opisują sposób powstawania emocji.

- podstawą emocji jest proces oszacowania, proces oceny. Angażuje on wiele komponentów . Generalnie do procesu oszacowania należą:

-ocena prymalna ( pierwotna)

-ocena wtórna również należą jako następstwa:

-środki zaradcze

Te trzy elementy   tworzą   teorię emocji.   Ocena pierwotna i wtórna może być podporządkowana  pod pojęcie szersze a mianowicie-oszacowanie, ocena. Można by oszacowanie, ocenę traktować w kategoriach stylu lub w kategoriach procesu. Proces wskazuje na zmiany poznawcze , na konstruowanie rzeczywistości. Czyli oszacowanie w znaczeniu procesu oznacza konstruowanie rzeczywistości , z których wyłania się jakość relacji. Natomiast styl oszacowania oznacza pewna dyspozycję do pewnego sposobu oceniania rzeczywistości. My w wyniku doświadczeń z różnymi zdarzeniami wypracowujemy pewne style, formy oceny zjawisk. Te style, formy można nazwać stylem oszacowania. Każdy z nas ma pewien styl oszacowania zjawisk. Ten styl zależy od wielu rzeczy , ale głównie zależy od właściwości podmiotu, od pewnych dyspozycji osobowościowych. Według lazarusa ocena , oszacowanie , która składa się na ocenę pierwotną i wtórna jest kluczem do zrozumienia emocji, czyli jest oceną pierwotną . Otóż to jest jakby rozpoznanie jakie następstwa mają dla osobistego dobrostanu pewne zdarzenia. Jakie znaczenie ma osoba pojawiająca się w nocnym zaułku . To jest ocena pierwotna, ocena zdarzenia dla mojego dobrostanu. Czy to może zagrażać czy nie. Ta ocena pierwotna , ocena zdarzenia dla mojego dobrostanu. Czy to może zagrażać czy nie. I ta ocena pierwotna ona następuje w sposób automatyczny , jest wynikiem pewnych doświadczeń, pewnego stylu, pewnych dyspozycji. Ocena pierwotna jest czymś co można nazwać emocjonalnym rozgrzaniem. Ocena pierwotna bazuje na trzech elementach: chodzi o to że są różne poziomy , na których przetwarzana jest informacja. Jest poziom sensomotoryezny i na tym poziomie może być nagła stymulacja , która wyzwala wrażenie. Wtedy wcale nie potrzeba do tego poznania od razu jest stan emocjonalny.. Nie można powiedzieć że u seherera jest bardzo ładnie pokazany poziom schematyczny.  Struktura poznawcza musi być nabyta , tu nie ma nie wrodzonego w efekcie to tworzy schemat. Można powiedzieć że na poziomie schematycznym poznanie ma już bardzo istotny udział , ale niekoniecznie dominujący. Natomiast dominujący udział ma poznanie wtedy kiedy mówimy o informacji na poziomie pojęciowym . Kiedy pojawia się stan emocjonalny: przypominam sobie jak kiedyś byłem na spotkaniu i było bardzo przyjemnie. To przypomnienie wyzwala stan emocjonalny , ale to jest układ pojęcia, abstraktu.