Temat: Chłopi i inteligencja w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. 25.11.2011

	Chłopi	Inteligencja
Scena I (Czepiec - Dziennikarz)	prosty język, gwara na bieżąco z aktualnościami chcą powstania chłopskiego chłopi garną się do świata Z takich, jak my, był Głowacki mit chłopa kosyniera, kościuszkowski, chłop patriota Czepiec nie mówi o Jakubie Szeli – 1846 r. rabacja galicyjska, zbuntowani chłopi zaatakowali szlachciców polskich A, jak myślę, ze panowie duza by juz mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć! bierność inteligencji	poprawna polszczyzna boi się powstania chłopskiego poczucie wyższości Ale tu wieś spokojna. — Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna. mit arkadyjskiej wsi, mit bożego prostaczka, mit chłopa oracza
Scena IV (Klimina - Radczyni)	skłonna do swatania nie ma kompleksów trochę pyskata	Pochwalony — zwyczajowy skrót tradycyjnego powitania „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”, tu połączony charakterystycznie z „miejskim” „dobry wieczór państwu” Wyście sobie, a my sobie. / Każden sobie rzepkę skrobie. powściągliwa
Scena VII (Klimina - Radczyni)	Operuje gwarą oraz frazeologizmami zrozumianymi dla chłopów („Jak po Marcinie jagoda.”)	Brak pojęcia o rolnictwie. Zadaje trywialne pytania o rolnictwo.
Scena IX i XII (Panna Młoda - Pan Młody)	trzeźwość umysłu oburzona, że Pan każe zdjąć jej buty, bo są one rarytasem (obraza dla chłopskiej etykiety)	sakralizacja Panny Młodej, patrzy na nią jak na laleczkę mit wsi arkadyjskiej płytko zauroczony wsią nie zna obyczajów
Scena XXIX	CZEPIEC Psie dusze‼ Niech jegomość sie nie gniewa, ale takim w gorącości, żebym, psiakrew, potłukł kości nawet rodzonemu bratu.
Scena XXV	Czepiec ino kto by nos chcioł użyć — kosy wissom nad boiskiem mit przywódczej roli inteligencji / szlachty	mit przywódczej roli inteligencji / szlachty nie reagują oni na to
Scena XXIV		Poeta Duch się w każdym poniewiera, że czasami dech zapiera; tak by gdzieś het gnało, gnało, tak by się nam serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy, a tu pospolitość skrzeczy, a tu pospolitość tłoczy, marazm, bierność, dekadentyzm Poeta […] w oczach naszych chłop urasta do potęgi króla Piasta! Gospodarz A bo chłop i ma coś z Piasta, coś z tych królów Piastów — wiele! — Już lat dziesięć pośród siedzę, sąsiadujemy o miedzę. Kiedy sieje, orze, miele, taka godność, takie wzięcie; co czyni, to czyni święcie; godność, rozwaga, pojęcie. A jak modli się w kościele, taka godność, to przejęcie; bardzo wiele, wiele z Piasta; chłop potęgą jest i basta. Mit chłopa dobrego oracza. Mit ten obala rabacja galicyjska.

Pan Młody [chłopomania, Scena XIX]

Tak to czuję, tak to słyszę:

i ten spokój, i tę ciszę,

sady, strzechy, łąki, gaje,

orki, żniwa, słoty, maje.

Żyłem dotąd w takiej cieśni,

pośród murów szarej pleśni:

wszystko było szare, stare,

a tu naraz wszystko młode,

znalazłem żywą urodę,

więc wdecham to życie młode;

teraz patrzę się i patrzę

w ten lud krasy, kolorowy,

taki rześki, taki zdrowy —

choćby szorstki, choć surowy.

Wszystko dawne coraz bladsze,

ja to czuję, ja to słyszę,

kiedyś wszystko to napiszę;

teraz tak w powietrzu wiszę

w tej urodzie, w tym weselu;

lecę, jak mnie konie niosą —

od miesiąca chodzę boso,

od razu się czuję zdrowo,

chadzam boso, z gołą głową;

pod spód więcej nic nie wdziewam

od razu się lepiej miewam.

Dziennikarz jest dekadentem. Rudolf Starzewski popełnił samobójstwo. Dał również po zobaczeniu Weselu dobrą recenzję – zrozumiał wymowę utworu.

Scena XXX

Gospodarz obawia się chłopstwa, które jest agresywne. Pan Młody jest powierzchowny:

Znam to tylko z opowiadań,
ale strzegę się tych badań,
bo mi trują myśl o polskiej wsi:
to byli jacyś psi,
co wody oddechem zatruli,
a krew im przyrosła do koszuli.
Patrzę się na chłopów dziś…

A Gospodarz „To, co było, może przyjś”.

Pan Młody

Myśmy wszystko zapomnieli;
mego dziadka piłą rżnęli…
Myśmy wszystko zapomnieli.

Gospodarz

Mego ojca gdzieś zadźgali,
gdzieś zatłukli, spopychali:
kijakami, motykami
krwawiącego przez lód gnali…
Myśmy wszystko zapomnieli.

Nadrzędnym tematem Wesela jest pytanie o zdolność Polaków do wyzwolenia narodowego. M.in. Stańczycy byli przeciwko zrywom narodowym, a do nich należy Dziennikarz.

Scena XXV., Scena XXX. (rabacja)

Przeczytać Scenę 24., kto do kogo przychodzi w scenie wizyjnej, Isia-Chochoł, Marysia-Widmo, Dziennikarz-Stańczyk.

Temat: „Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach” - sceny wizyjne „Wesela”.
30.11.2011

Isia (zdrobnienie od Jadwigi) – córka Gospodarzy (Tetmajerów).

Chochoł przychodzi do Isi.

Akt II Scena 3 – rozpoczyna się część wizyjna. Chochoł pewni rolę guślarza.

Są to monologi postaci rozpisane na dialogi.

Marysia Mikołajczykówna – Wojtek

Scena V Marysia – Widmo

Marysia

Ka ty mieszkasz, kaś ty jest?
Jechałeś do obcych miest,
czekałam cie długo, długo
i nie doczekałam sie.
Kaś ty jest, kajś ty jest,
gdzie ty mieszkasz, gdzie?

[…]

Miałabym tylo wesele,
co jak dziś, jak to dziś.

Scena 6 – Marysia woli Wojtka od Widma, scena poprzednia nawiązuje do Romantyczności (aluzja). Różnica jest taka, że Marysia odrzuca ideał miłości romantycznej, Marysia chce żyć dalej w przeciwieństwie do Karusi.

Isia – Chochoł, Marysia – Widmo, Stańczyk - Dziennika, Pan Młody – Hetman, …

Stańczycy – ugrupowanie polityczne, konserwatywne, uważające, że szlachta jest odpowiedzialna za upadek Polski (liberum veto, liberum conspiro (liberum conspiro [łac., ‘wolne spiskowanie’], termin utworzony przez „stańczyków” i krakowską szkołę historyczną na określenie swobody zawiązywania spisków i konspiracji bez liczenia się z okolicznościami i konsekwencjami politycznymi)). Trójlojalizm – zgoda na to co daje zaborca.

Stańczycy, konserwatyści krakowscy, ugrupowanie polityczne powstałe w Galicji po upadku powstania styczniowego, obejmujące głównie ziemiaństwo i wyższych urzędników. Nazwę przyjęło od opublikowanego w 1869 w Przeglądzie Polskim cyklu 20 pamfletów pod wspólnym tytułem Teka Stańczyka (autorstwa prawdopodobnie S. Tarnowskiego, S. Koźmiana, J. Szujskiego i L. Wodzickiego), które w formie listów prezentowały główne tezy programu politycznego stańczyków. Przedstawione w listach zasady zebrał J. Szujski w studium Kilka prawd z dziejów naszych, ku rozważaniu w chwili obecnej (1869).

Podstawowe tezy programu stańczyków zobowiązywały Polaków do obrony chrześcijaństwa i kultury zachodniej, kultywowania wrogości wobec schizmatyckiej Rosji, utrzymywania przewodniej roli wśród narodów słowiańskich, ścisłej i lojalnej współpracy z domem Habsburgów i Austrią.

Z czasem stańczycy przeszli od lojalizmu wobec domu habsburskiego do zasady trójlojalizmu wobec wszystkich państw zaborczych. Popierani przez większość ziemiaństwa galicyjskiego i cesarza Franciszka Józefa I, od początków lat 70. XIX w. obejmowali ważne stanowiska państwowe (K. Badeni - od 1866 namiestnik Galicji i 1895-1897 premier Austrii, L. Wodzicki - od 1877 marszałek krajowy, M. Bobrzyński - 1908-1914 namiestnik Galicji). 1907 stańczycy przekształcili się w Stronnictwo Prawicy Narodowej. Organy prasowe: Czas, Przegląd Polski.

Scena VII (Rycerz - Stańczyk)

Stańczyk: „A wolicie spać —”

Dziennikarz: „śmierć ulga, ulga zgon”

Stańczyk jest ironiczny i sarkastyczny wobec Dziennikarza. Nie podoba mu się, że jest patronem Stańczyków. Próbuje wzbudzić ducha w Dziennikarzu, który jest elitą inteligencji. Dziennikarz usypia naród.

Dziennikarz: „Nad przepaścią stoję / i nie znam, gdzie drogi moje.” – zdemaskowany mit przywódcy narodu.

Stańczyk

ale Świętości nie szargać,
bo trza, żeby święte były,
ale Świętości nie szargać:
to boli.

[…]

Naści; rządź!
Masz tu kaduceus polski,
mąć nim wodę, mąć.

[…]

Mąć tę narodową kadź,
serce truj, głowę trać!
Na Wesele! Na Wesele!
Staj na czele‼!

Kaduceus (z łac.) — laska Hermesa, przewodnika dusz zmarłych w ich drodze do Hadesu, także jako herolda i posła Zeusa, również boga handlu. Laseczka Hermesa, w oplocie dwóch wężów, była skrzydlata. Tu ironicznie — jako symbol przewodnictwa ideowego, politycznego. Komentatorzy zwracają uwagę na później powstały portret R. Starzewskiego pędzla Jacka Malczewskiego — z kaduceuszem uwieńczonym główką S. Koźmiana, jednego z przywódców krakowskich „stańczyków”.

Dzwon Zygmunta symbolem siły narodowej.

Po obejrzeniu spektaklu Rudolf Starzewski zmienił swoje poglądy.

W domu: Scena Poeta-Rycerz

Scena IX (Poeta-Rycerz)

Rycerz — dalszy tekst ujawnia cechy, kojarzące go z historycznym Zawiszą Czarnym z Garbowa, który m.in. walczył pod Grunwaldem („Grunwald, miecze, król Jagiełło”), pozostał w tradycji jako symbol „rycerza niezłomnego”. Kazimierz Tetmajer był autorem „fantazji dramatycznej” Zawisza Czarny, którą wystawiono w teatrze krakowskim sześć tygodni przed premierą Wesela.

Kazimierz nie czuł tematu, napisał zły spektakl. Wyspiański oczekuje od Tetmajera poezji niesmęcącej tylko inspirującej naród.

Rycerz jest w środku pusty – kpina z dekadentyzmu.

Scena XI (Pan Młody-Hetman)

Przychodzi do niego bohater literacki

Branecki (hetman) — Branicki lub Branecki Franciszek Ksawery, hetman wielki koronny, współtwórca konfederacji targowickiej wraz z Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim; podczas powstania kościuszkowskiego zaocznie skazany na śmierć jako sprzedawczyk i zdrajca narodu.

wykupuje się diabłom pieniędzmi, jakie sam brał od carycy Katarzyny II. „Chór” występuje w roli diabłów–oficerów rosyjskich (tak też ucharakteryzowani byli grający te role aktorzy w przedstawieniu krakowskim). Obraz cały wystylizowany na wzór Widma (Doktora) z Dziadów cz. III (z epilogu).

Hetman: Czepiłeś się chamskiej dziewki?!

Czy to jest błazenada, maskarada?

W domu: Upiór - Dziad, Gospodarz - Wernyhora, uzupełnić powyższe.

Scena …

Źródło motywu - Kain i Abel (bracia). Piętno kainowe.

Motyw krwi nie do zmycia. Dziad widzi Upiora. Dla Dziada szokiem jest to, że panowie bawią się z chłopami. Odzywają się wyrzuty sumienia za uczestnictwo w rabacji galicyjskiej.

Temat: Wesele jako dramat narodowy. 7.12.2011

Scena XXIV

Kuba, Jasiek, Staszek – tylko oni widzą. Gospodyni chowa podkowę. Rekwizyty materialne – jakie?

Wernyhora to legendarna (lub na pół legendarna) postać Kozaka–wróżbity, którego przepowiednie miały się spełnić w drugiej połowie XVIII i w początkach XIX wieku. Wróżby Wernyhory łączono z dalszymi losami Polski i Ukrainy, widząc w nim w szczególności proroka „zmartwychwstania” Polski i rzecznika pojednania między narodami obu krajów. Postać Wernyhory zyskała dużą popularność w literaturze romantycznej — u S. Goszczyńskiego, L. Siemieńskiego, M. Czajkowskiego, J. Słowackiego. Sen Srebrny Salomei (Słowacki) z występującą w nim postacią Wernyhory grano właśnie w teatrze krakowskim w 1900 roku (premiera 24 marca). Sam Wyspiański pisał (nieukończony) rapsod Wernyhora począwszy od kwietnia 1900 r. i rysował jego postać (projekty witraża).

Gospodarz, zna dobrze chłopów, oni jego, jest dal nich autorytetem, więc to on ma być przywódcą powstania.

Od sceny 24 aktu II jest w szczególności dramatem narodowym.

W Gospodarzu zapalił się.

Ma być jawne, co jest krytem;
co dalekie było — blisko.
Dziś u Waści weselisko;
prawie że są wszyscy społem;
roześlesz wici przed świtem;
niech jadą we cztery strony.

Powstanie musi być trójzaborowe.

Daję Waści złoty róg.

Gospodyni
Cóz takiego, cóz takiego?
możeś chory, któż ten stary?

[…]

Widmo z Piekła!
gwałtu, rety, jesteś chory,
cosi, gdziesi, kajsi, ktosi –
piłeś duza.

Dowód na to, że Gospodyni widziała.

Gospodarz przekazuje róg Jaśkowi (zapowiedź klęski, słomiany zapał). Jasiek gubi róg.

„Ja z synowcem na czele i jakoś to będzie!”

Jasiek ma czapkę gospodarza (wyjątkowo z powodu wesela).

Gospodyni
Ni ma cego — Scęście w ręku;
tego z ręki się nie zbywa,
w tajemnicy się ukrywa,
światom się nie przekazuje:
Scęście swoje sie szanuje!

Gospodarz „bałamuci się narodowo” [Żyd]. Podkowa jest symbolem szczęścia, symbolizuje udane powstanie, jednak gospodyni zamyka ją do skrzyni. Szczęście zamknięte w skrzyni jest niedostępne dla narodu.

Akt III

Czepiec
Panowie, jakeście som,
jeźli nie pójdziecie z nami,
to my na was — i z kosami!

[…]

Kręć pon ino próżne żarny,
poezyje, wirse, książki,
podobajom ci sie wstążki,
stroisz sie w te karazyje,
a jak trza sie mirzać z czego,
to pon w sobie szyćko skryje.

Poeta: „A to Polska właśnie.”

Ostatnia scena.

Scena 34

Jasiek
Aha; prawda, żywy Bóg,
przecie miałem trąbić w róg;
kaz ta, zaś ta, cyli zginoł,
cyli mi sie ka odwinoł —
kajsim zabył złoty róg,
ostał mi sie ino sznur.

Sznur symbolem spętania, a złoty róg – wezwaniem do powstania. Czapka symbolem prywaty (pochylenie się nad prywatą, a nie martwienie się o sprawę narodową).

Scena 36

Jasiek
Juz świtanie, juz świtanie —
tu trza bydłu paszę nieść,
trza rżnąć sieczki, warzyć jeść; —
jakże ja se rade dam,
oni w śnie — ja ino sam — ?

Scena 37

Rozbrajanie szlachty

Chochoł
Miałeś, chamie, złoty róg,
miałeś, chamie, czapkę z piór:
czapkę wicher niesie,
róg huka po lesie,
ostał ci sie ino sznur,
ostał ci sie ino sznur.

Taniec chocholi (nie chochoła!) – taniec somnambuliczny. Społeczeństwo nie jest gotowe do powstania, bierność i niedojrzałość obu grup społecznych. Niemoc. Chochoł jest symbolem polskich wad.

Inteligencja	Chłopstwo
nie są gotowi do przewodzenia powstaniu (dekadentyzm, sny, mity),	prywata nad sprawą narodową, niedojrzali, prywata, materializm, są zdolni do rebelii przeciwko inteligencji

Dramat Wyspiańskiego rozpętała dyskusję.

Chata bronowicka – polska w miniaturze

Kaducesz – ironiczne przekazanie władzy inteligentom.

Podkowa – prywata

Szur – niewola

Czapka – prywata chłopstwa

Wernychora – polska flaga

Rycerz – symbol dawnej mocy Polaków

Dzwon zygmuntowski.

Kowal Stafa, Przedśpiew