BIOS - 22 najlepsze porady

Christian Helmiss, Krzysztof Daszkiewicz, Michael Schmelzle

BIOS uchodzi za prawdziwy skarb. Za jego pomocą można w mgnieniu oka zwiększyć wydajność każdego peceta. Możesz zmusić swój komputer, aby działał ciszej i zużywał mniej prądu.

Superszybki komputer do zadań specjalnych lub cichy i oszczędny pecet do codziennej pracy - BIOS pozwoli ci przyśpieszyć działanie maszyny lub pohamować jej zapotrzebowanie na energię elektryczną. Pokażemy ci, za które dźwignie pociągnąć, aby dopiąć swego, i co daje najlepsze efekty. Komputerowi majsterkowicze na wyciszenie swoich pecetów potrzebują wielu godzin dłubaniny z wykorzystaniem pianek, gumowych konstrukcji i ogromnych elementów chłodzących, znawcy BIOS-u osiągną ten cel wielokrotnie szybciej. Gdy zastosujesz się do poniższych wskazówek, twój komputer będzie działał spokojniej, taniej i szybciej. I nie wydasz na to ani grosza.

Skracanie rozruchu Windows

Niech moc będzie z tobą - najpierw odblokuj możliwość podnoszenia częstotliwości systemowej (opcja User Defi ned), a potem zwiększ wydajność w polu External Clock.

Długie minuty, które upływają od momentu włączenia komputera do uruchomienia systemu, to zmora wielu użytkowników. Tymczasem można znacznie skrócić oczekiwanie. Dobierając optymalne ustawienia w BIOS-ie, udało nam się przyśpieszyć rozruch różnych komputerów maksymalnie o 30 procent - na przykład w jednej z maszyn testowych wczytywanie systemu trwało początkowo aż 107, a po zmianach w BIOS-ie zaledwie 75 sekund.

Opcje szybkiego rozruchu. W większości komputerów parametr Quickboot w menu Boot jest fabrycznie ustawiony na Disabled. Wybierz opcję Enabled, a oszczędzisz do 19 sekund. Wprawdzie od tej pory komputer nie będzie podawał na ekranie, które podzespoły działają w trybie DMA i które przerwania są zajęte, ale jeśli będziesz potrzebował tych informacji, po prostu przywrócisz pierwotne ustawienie parametru Quickboot.

Wyłącz technologię Express Gate. Niektóre pecety oferują podczas rozruchu menu, które zapewnia klienta Skype, a także funkcje multimedialne i internetowe dostępne bez zainstalowanego systemu operacyjnego. Jeśli nie są ci potrzebne, możesz zaoszczędzić od 5 do 30 sekund.

Porządkowanie listy startowej. Czy na pewno chcesz, aby twój komputer za każdym razem sprawdzał, czy na dyskietce w stacji dysków, płycie CD/DVD lub napędzie pendrive włożonym do gniazda USB jest zainstalowany system operacyjny? W zdecydowanej większości wypadków jest to konieczne tylko raz - podczas instalowania systemu. Później system uruchamia się z reguły z twardego dysku. Zmień więc kolejność napędów startowych, przesuwając twardy dysk na pierwsze miejsce. Pozostałe ustawienia nie będą wówczas miały żadnego znaczenia. Możesz zaznaczyć w tych polach opcję Disabled i zaoszczędzisz nawet 7 sekund.

Wyłączanie niepotrzebnych urządzeń. Im mniej sterowników ma do wczytania Windows i im mniej podzespołów musi zainicjować, tym szybciej jest gotowy do pracy. Zastanów się, które urządzenia są ci potrzebne, a z których możesz zrezygnować. Podczas naszych testów zaoszczędziliśmy 3 sekundy, wyłączając zbędne interfejsy.

Rozruch o określonej godzinie. Możesz zabierać się do pracy bez straty czasu, jeśli komputer będzie się uruchamiał, zanim wejdziesz do biura. Jeśli system wczyta się np. godzinę wcześniej, starczy mu czasu, aby przed twoim przyjściem pobrać aktualizacje z Internetu i sporządzić kopie zapasowe. Godzinę rozruchu wpisuje się w menu Power Management | Auto Power On. Jeśli maszyna ma się uruchamiać automatycznie tylko w dni robocze, zamień opcję Everyday w polu RTC Alarm Date na Weekdays. Jeśli w twoim BIOS-ie brakuje tej opcji, rozważ kupno czasowego włącznika zasilania. Aby zmusić komputer do włączenia się i wczytania systemu, gdy zegar wznowi zasilanie, przejdź do menu Power Management i ustaw opcję Power On (zamiast dotychczasowej Power Off) w polu Restore on AC Power Loss.

Zwiększanie wydajności peceta

Im wyższa częstotliwość robocza, tym większa wydajność obliczeniowa procesora. Częstotliwość robocza to iloczyn częstotliwości szyny systemowej i wewnętrznego multiplikatora - ten ostatni jest na ustawiony na stałe niemal we wszystkich procesorach i nie da się go zmienić.

Tymczasem częstotliwość systemową (AMD: częstotliwość referencyjna; Intel: częstotliwość Front Side Bus) można zmienić w BIOS-ie większości komputerów. Jednak stosowny parametr występuje pod wieloma nazwami w poszczególnych wersjach BIOS-u. Poszukaj w instrukcji obsługi płyty głównej takich terminów, jak CPU Clock, CPU (FSB) Frequency, External Clock, Frequency (Control), FSB Frequency lub podobnych. Po znalezieniu odpowiedniego menu trzeba je przeważnie odblokować, zamieniając opcję Auto na Enable, Manual lub User Defined (zależnie od wersji BIOS-u). Dopiero po wykonaniu tej czynności można zmieniać częstotliwość szyny. Podnoś ją bardzo ostrożnie, po 10 MHz. Po każdej modyfikacji gruntownie przetestuj stabilność działania komputera.

Jeśli przestanie pracować stabilnie, spróbuj ponadto podwyższyć napięcie zasilające procesor i chipset. W wypadku procesora służą do tego parametry o nazwach (zależnie od wersji BIOS-u): CPU VID, CPU (Core) Voltage i Vcore. W wypadku chipsetu są to pola: NB Voltage, Chipset Voltage bądź MCH Voltage. Podnoś napięcie o 0,01 V w każdym podejściu i nie przesadzaj - łączny wzrost nie powinien przekraczać 0,1 V. Pamiętaj także, że podkręcając podzespoły sprzętowe z poziomu BIOS-u, możesz doprowadzić do ich przegrzania i trwałego uszkodzenia - robisz to na własne ryzyko.

Optymalizacja pracy pamięci

Funkcja DDR2 Voltage pozwoli uzyskać większą stabilność działania pamięci po jej przetaktowaniu.

Im wyższa częstotliwość taktowania i krótsze czasy dostępu (z ang. timings) do komórek pamięci, tym większą wydajność uda ci się wykrzesać z jej modułów. Począwszy od układów z serii Athlon 64, AMD umieszcza kontroler pamięci wewnątrz procesora, dlatego sposób optymalizowania pamięci operacyjnej (RAM) na platformie AMD jest inny niż na platformie Intela.

Platforma AMD. Częstotliwość pamięci zależy od częstotliwości łącza HyperTransport. Zgodnie z ustawieniami domyślnymi, kontroler pamięci sam ustala dzielnik RAM z częstotliwości referencyjnej, czyli systemowej. Aby podnieść częstotliwość pamięci operacyjnej, musisz zwiększyć częstotliwość systemową (patrz punkt "Zwiększanie wydajności peceta") lub zmniejszyć o jeden dzielnik RAM.

Platforma Intel. Tu częstotliwość pamięci operacyjnej zależy bezpośrednio od magistrali Front Side Bus, dlatego prędkość jej działania wzrasta automatycznie wraz z częstotliwością systemową (patrz punkt "Zwiększanie wydajności peceta").

Czasy dostępu. Przeważnie BIOS sam ustala czasy dostępu, odczytując je ze specjalnego układu, tzw. SPD-EPROM (SPD), umieszczonego w każdym module AM. Domyślnie nie można ich modyfikować. Aby znieść tę blokadę, zamień opcję by SPD na Manual w polu DRAM Timings.

W kategorii czasów dostępu rozróżnia się pięć różnych parametrów: CAS Latency (tCL), RAS to CAS Delay (tRCD), RAS Precharge Time (tRP), RAS Active Time (tRAS) i Row (Refresh) Cycle Time (tRC). Czasy dostępu podaje się w postaci liczby cyklów, a więc są to wartości całkowitoliczbowe, np. 5-5-5-5-15. Zazwyczaj można skrócić o jeden pierwsze cztery czasy dostępu. Tymczasem ostatni parametr, Row Cycle Time, nie daje się zmniejszyć, jeśli użytkownik zwiększył częstotliwość taktowania pamięci RAM. Jeżeli po podkręceniu pamięci komputer zacznie działać niestabilnie lub pojawią się błędy pamięci (uwaga! - utrata danych), spróbuj stopniowo zwiększyć napięcie zasilające moduły RAM. Stosowne pole nosi nazwę DDR Voltage, DDR2 Voltage lub DRAM Voltage. W niektórych wariantach BIOS-u znajduje się w menu nadrzędnym, np. Voltage Control. Podnoś napięcie etapami, o 0,05 V. Również w tym wypadku zaleca się wyjątkową ostrożność. Kieruj się zaleceniami producenta, które są podane na module. Nie przekrocz wartości wyjściowej o 0,2 V.

Wyciszanie komputera

W większości pecetów mechanizmy chroniące przed nadmiernym hałasem są wyłączone. W ten sposób producenci uzyskują pewność, że komputer będzie działał stabilnie i nie przegrzeje się nawet wtedy, gdy użytkownik postawi go w szafie, nad kaloryferem bądź w pełnym słońcu. Jeśli twój komputer nie jest narażony na takie warunki, możesz zmusić go, aby pracował znacznie ciszej.

Zmierz temperaturę. Najpierw sprawdź, czy w twoim komputerze jest potrzebny hałaśliwy system wentylacyjny, tzn. czy podzespoły sprzętowe nadmiernie się nagrzewają. Nie trzeba sięgać po termometr. Płyta główna i procesor są wyposażone w czujniki temperatury. Wyniki pomiarów znajdziesz w menu Power | Hardware Monitor. Temperatura procesora nie powinna przekraczać 70, a temperatura płyty głównej 50 stopni Celsjusza.

Włącz sterowanie wentylatorami. Wentylator schładzający procesor powinien się obracać z maksymalną prędkością tylko podczas dużego obciążenia procesora, bo właśnie wtedy układ nagrzewa się najbardziej. Aby uzyskać ten efekt, trzeba włączyć sterowanie wentylatorem. Przejdź w tym celu do menu Power | Hardware Monitor i ustaw opcję Enabled w polu CPU Fan Control. W ten sposób zadbasz o to, aby procesor się nie przegrzewał, natomiast wentylator nie będzie działał szybciej, niż jest to konieczne w danej chwili. Podobnie można kontrolować pracę wentylatora w obudowie - wystarczy włączyć funkcję Chassis Fan Controls.

Wentylatory będą pracować najciszej, gdy uaktywnisz predefiniowany schemat ustawień Silent Mode w polu CPU Fan Profile. Mechanizm sterowania wentylacją włączy się dopiero po ponownym zrestartowaniu komputera.

Przełóż wtyczki wentylatorów. Aby wentylatory mogły być sterowane automatycznie, muszą być podłączone do właściwych gniazd na płycie głównej - mogą być oznaczone jako CPU_Fan i CHA_Fan lub podobnie. Bieżącą prędkość obrotową odczytasz w menu Power | Hardware Monitor BIOS-u. Będzie podana w polach CPU Fan Speed i Chassis Fan 1 Speed. Natomiast wentylatory czerpiące energię elektryczną bezpośrednio z zasilacza przez cały czas będą pracowały z maksymalną prędkością obrotową.

Oszczędzanie energii elektrycznej

Lepszy wybór - jeśli podłączysz wentylator do tego gniazda, BIOS będzie sterował jego prędkością obrotową, co znacznie wyciszy twój komputer.

Większość komputerów jest skonfigurowana tak, aby uzyskać dużą - choć nie maksymalną - wydajność. Zużycie prądu odgrywa zazwyczaj drugorzędną rolę. Tymczasem BIOS zapewnia kilka możliwości ograniczania wydajności, aby zaoszczędzić prąd i zmniejszyć koszty używania peceta. W komputerach przenośnych uzyskasz dodatkowe korzyści - twój laptop popracuje dłużej w terenie, gdy nie będzie podłączony do zasilania.

Zanim zabierzesz się do dzieła, powinieneś rozważyć zakup miernika poboru energii. Za jego pomocą możesz sprawdzić efekty podejmowanych działań. Urządzenie tego typu podaje zużycie prądu w watach i jest do nabycia w sklepach z artykułami elektrotechnicznymi. Pamiętaj jednak, aby nie zostawiać miernika w gniazdku, bo sam także pobiera energię elektryczną (ok. 2 W). Nam udało się zredukować pobór mocy komputera testowego o 16 procent - z 139 do 120 W. Trzeba jednak dodać, że wydajność procesora badana programem 3D Mark 06 spadła o 59 procent.

Underclocking. Ten termin odnosi się do częstotliwości taktowania podzespołów komputera. To antonim przetaktowania, bo oznacza zmniejszenie wspomnianej częstotliwości poniżej poziomu podanego w specyfikacjach producentów. Zatem nie musisz się obawiać, że twój sprzęt ulegnie przegrzaniu. Oprócz tego możesz obniżać częstotliwość większymi etapami. Praca na niższych obrotach, niż zaleca producent, nie powinna sprawiać kłopotów żadnemu z urządzeń.

Największe korzyści daje obniżenie częstotliwości procesora. Najpierw zmniejsz - jeśli to możliwe - mnożnik. W dalszej kolejności zredukuj częstotliwość FSB (Front Side Bus). Po wykonaniu tych czynności zużycie prądu przez nasz testowy komputer spadło w mgnieniu oka o całe 12 W. Za to ograniczenie częstotliwości pamięci RAM i magistrali PCI nie przyniosły poważniejszego zysku.

Undervolting. Zmniejszenie napięcia zasilającego procesor zaowocuje spadkiem zużycia prądu. Jeśli zdecydowałeś się obniżyć częstotliwość taktowania go, możesz od razu wypróbować najniższy poziom napięcia. W testowym pececie ustawiliśmy napięcie 1,1 V, a wyjściowe wynosiło 1,296 V. W ten sposób zaoszczędziliśmy 7 W. Jeżeli jednak nie zszedłeś z częstotliwością poniżej zaleceń producenta, redukuj napięcie stopniowo, niewielkimi skokami.

Blokowanie układów na płycie. Zastanów się, które interfejsy i podzespoły są ci potrzebne, i unieruchom te, z których nie korzystasz (patrz punkt "Skracanie rozruchu Windows"). W testowym komputerze zrezygnowaliśmy z kilku układów-kontrolerów, zaoszczędzając w ten sposób 3 W.

Pięć najistotniejszych porad dotyczących BIOS-u - podstawy w pigułce Zanim zaczniesz optymalizować ustawienia BIOS-u, zapoznaj się z opisanymi poniżej, podstawowymi aspektami. Znając je, szybciej dotrzesz do celu, a w razie ewentualnych problemów przywrócisz do działania fundament swojego komputera. Jak dostać się do BIOS-u? Włącz komputer. Po upływie kilku sekund na ekranie startowym pojawią się różne informacje - zależnie od modelu - np. logo producenta, dane pamięci, nazwa procesora, częstotliwość taktowania i inne. To faza inicjowania podzespołów sprzętowych i rozruchu komputera. Aby przywołać BIOS, naciśnijj w jej trakcie klawisz [F2] lub [Del] (na ekranie powinna się pojawić stosowna wzmianka). Koła ratunkowe. Jeśli pomylisz się podczas modyfikowania ustawień BIOS-u, możesz cofnąć wszystkie zmiany dokonane w bieżącej sesji. Wystarczy wskazać polecenie Discard Changes. Tymczasem naciskając klawisz [Esc] lub korzystając z polecenia Exit | Exit & Discard Changes, zrestartujesz system bez wprowadzania nowych ustawień. Oprócz tego możesz przywrócić fabryczne ustawienia BIOS-u i płyty głównej. Służy do tego polecenie Load Setup Defaults. Ostatnia deska ratunku. Jeśli zdarzy ci się sparaliżować komputer do tego stopnia, że nie będzie możliwe przywołanie BIOS-u, odtworzysz ustawienia fabryczne, wyjmując baterię zasilającą układ scalony z BIOS-em. Wyjmij wtyczkę z gniazda sieciowego, dotknij np. kaloryfera, aby pobyć się niebezpiecznych ładunków elektrostatycznych, a potem ostrożnie wyciągnij baterię. Po upływie kilku sekund BIOS powróci do pierwotnego stanu. Działanie etapami. Za jednym podejściem zmieniaj tylko jeden parametr w BIOS-ie, a następnie zapisuj nowe ustawienia (np. poleceniem Exit | Exit & Save Changes) i restartuj system. Zbadaj gruntownie, czy modyfikacja ma pozytywny wpływ na działanie komputera. Jeśli np. Windows odmówi posłuszeństwa, powróć do BIOS-u i cofnij ostatnią zmianę. Jeżeli nie zastosujesz się do tej zasady i pozmieniasz kilka parametrów naraz, w razie problemu będzie trudniej ustalić przyczynę i przywrócić pierwotną konfigurację. Aktualizacja BIOS-u. Wgrywając nową wersję BIOS-u, można wyposażyć swój komputer w obsługę nowych modeli urządzeń - np. procesorów, kart graficznych czy napędów USB. Plik aktualizacyjny trzeba pobrać z działu pomocy w internetowej witrynie producenta komputera lub płyty głównej. W dodatkowym pliku tekstowym znajdziesz informacje o tym, jakie nowości wnosi nowa wersja BIOS-u. Obecnie nie trzeba aktualizować BIOS-u z użyciem dyskietek startowych. Większość producentów dostarcza program, który uruchamia się bezpośrednio w Windows. A jeśli jeszcze nie zainstalowałeś systemu operacyjnego, możesz użyć funkcji aktualizowania zawartej w BIOS-ie, np. w wypadku narzędzia Tools | Asus EZ Flash 2 wystarczy podać ścieżkę do pliku aktualizacyjnego - pozostałe czynności zostaną wykonane samoczynnie.