Superszybki komputer do zadań specjalnych lub cichy i oszczędny pecet do codziennej pracy
- BIOS pozwoli ci przyśpieszyć działanie maszyny lub pohamować jej zapotrzebowanie na
energię elektryczną. Pokażemy ci, za które dźwignie pociągnąć, aby dopiąć swego, i co daje
najlepsze efekty. Komputerowi majsterkowicze na wyciszenie swoich pecetów potrzebują
wielu godzin dłubaniny z wykorzystaniem pianek, gumowych konstrukcji i ogromnych
elementów chłodzących, znawcy BIOS-u osiągną ten cel wielokrotnie szybciej. Gdy
zastosujesz się do poniższych wskazówek, twój komputer będzie działał spokojniej, taniej i
szybciej. I nie wydasz na to ani grosza.

Skracanie rozruchu Windows

Niech moc będzie z tobą - najpierw odblokuj możliwość

podnoszenia częstotliwości systemowej (opcja User Defi ned), a potem zwiększ wydajność w
polu External Clock.
Długie minuty, które upływają od momentu włączenia komputera do uruchomienia systemu,
to zmora wielu użytkowników. Tymczasem można znacznie skrócić oczekiwanie. Dobierając
optymalne ustawienia w BIOS-ie, udało nam się przyśpieszyć rozruch różnych komputerów
maksymalnie o 30 procent - na przykład w jednej z maszyn testowych wczytywanie systemu
trwało początkowo aż 107, a po zmianach w BIOS-ie zaledwie 75 sekund.

Opcje szybkiego rozruchu. W większości komputerów parametr Quickboot w menu Boot jest
fabrycznie ustawiony na Disabled. Wybierz opcję Enabled, a oszczędzisz do 19 sekund.
Wprawdzie od tej pory komputer nie będzie podawał na ekranie, które podzespoły działają w
trybie DMA i które przerwania są zajęte, ale jeśli będziesz potrzebował tych informacji, po
prostu przywrócisz pierwotne ustawienie parametru Quickboot.

Wyłącz technologię Express Gate. Niektóre pecety oferują podczas rozruchu menu, które
zapewnia klienta Skype, a także funkcje multimedialne i internetowe dostępne bez
zainstalowanego systemu operacyjnego. Jeśli nie są ci potrzebne, możesz zaoszczędzić od 5
do 30 sekund.

Porządkowanie listy startowej. Czy na pewno chcesz, aby twój komputer za każdym razem
sprawdzał, czy na dyskietce w stacji dysków, płycie CD/DVD lub napędzie pendrive
włożonym do gniazda USB jest zainstalowany system operacyjny? W zdecydowanej
większości wypadków jest to konieczne tylko raz - podczas instalowania systemu. Później
system uruchamia się z reguły z twardego dysku. Zmień więc kolejność napędów startowych,
przesuwając twardy dysk na pierwsze miejsce. Pozostałe ustawienia nie będą wówczas miały
ż

adnego znaczenia. Możesz zaznaczyć w tych polach opcję Disabled i zaoszczędzisz nawet 7

sekund.

Wyłączanie niepotrzebnych urządzeń. Im mniej sterowników ma do wczytania Windows i im
mniej podzespołów musi zainicjować, tym szybciej jest gotowy do pracy. Zastanów się, które
urządzenia są ci potrzebne, a z których możesz zrezygnować. Podczas naszych testów
zaoszczędziliśmy 3 sekundy, wyłączając zbędne interfejsy.

Rozruch o określonej godzinie. Możesz zabierać się do pracy bez straty czasu, jeśli komputer

będzie się uruchamiał, zanim wejdziesz do biura. Jeśli system wczyta się np. godzinę
wcześniej, starczy mu czasu, aby przed twoim przyjściem pobrać aktualizacje z Internetu i
sporządzić kopie zapasowe. Godzinę rozruchu wpisuje się w menu Power Management | Auto
Power On. Jeśli maszyna ma się uruchamiać automatycznie tylko w dni robocze, zamień
opcję Everyday w polu RTC Alarm Date na Weekdays. Jeśli w twoim BIOS-ie brakuje tej
opcji, rozważ kupno czasowego włącznika zasilania. Aby zmusić komputer do włączenia się i
wczytania systemu, gdy zegar wznowi zasilanie, przejdź do menu Power Management i ustaw
opcję Power On (zamiast dotychczasowej Power Off) w polu Restore on AC Power Loss.

Zwiększanie wydajności peceta

Im wyższa częstotliwość robocza, tym większa wydajność obliczeniowa procesora.
Częstotliwość robocza to iloczyn częstotliwości szyny systemowej i wewnętrznego
multiplikatora - ten ostatni jest na ustawiony na stałe niemal we wszystkich procesorach i nie
da się go zmienić.

Tymczasem częstotliwość systemową (AMD: częstotliwość referencyjna; Intel: częstotliwość
Front Side Bus) można zmienić w BIOS-ie większości komputerów. Jednak stosowny
parametr występuje pod wieloma nazwami w poszczególnych wersjach BIOS-u. Poszukaj w
instrukcji obsługi płyty głównej takich terminów, jak CPU Clock, CPU (FSB) Frequency,
External Clock, Frequency (Control), FSB Frequency lub podobnych. Po znalezieniu
odpowiedniego menu trzeba je przeważnie odblokować, zamieniając opcję Auto na Enable,
Manual lub User Defined (zależnie od wersji BIOS-u). Dopiero po wykonaniu tej czynności
można zmieniać częstotliwość szyny. Podnoś ją bardzo ostrożnie, po 10 MHz. Po każdej
modyfikacji gruntownie przetestuj stabilność działania komputera.

Jeśli przestanie pracować stabilnie, spróbuj ponadto podwyższyć napięcie zasilające procesor
i chipset. W wypadku procesora służą do tego parametry o nazwach (zależnie od wersji
BIOS-u): CPU VID, CPU (Core) Voltage i Vcore. W wypadku chipsetu są to pola: NB
Voltage, Chipset Voltage bądź MCH Voltage. Podnoś napięcie o 0,01 V w każdym podejściu
i nie przesadzaj - łączny wzrost nie powinien przekraczać 0,1 V. Pamiętaj także, że
podkręcając podzespoły sprzętowe z poziomu BIOS-u, możesz doprowadzić do ich
przegrzania i trwałego uszkodzenia - robisz to na własne ryzyko.

Optymalizacja pracy pamięci

Funkcja DDR2 Voltage pozwoli uzyskać większą stabilność

działania pamięci po jej przetaktowaniu.
Im wyższa częstotliwość taktowania i krótsze czasy dostępu (z ang. timings) do komórek
pamięci, tym większą wydajność uda ci się wykrzesać z jej modułów. Począwszy od układów
z serii Athlon 64, AMD umieszcza kontroler pamięci wewnątrz procesora, dlatego sposób
optymalizowania pamięci operacyjnej (RAM) na platformie AMD jest inny niż na platformie
Intela.

Platforma AMD. Częstotliwość pamięci zależy od częstotliwości łącza HyperTransport.
Zgodnie z ustawieniami domyślnymi, kontroler pamięci sam ustala dzielnik RAM z
częstotliwości referencyjnej, czyli systemowej. Aby podnieść częstotliwość pamięci
operacyjnej, musisz zwiększyć częstotliwość systemową (patrz punkt "Zwiększanie
wydajności peceta") lub zmniejszyć o jeden dzielnik RAM.

Platforma Intel. Tu częstotliwość pamięci operacyjnej zależy bezpośrednio od magistrali
Front Side Bus, dlatego prędkość jej działania wzrasta automatycznie wraz z częstotliwością
systemową (patrz punkt "Zwiększanie wydajności peceta").

Czasy dostępu. Przeważnie BIOS sam ustala czasy dostępu, odczytując je ze specjalnego
układu, tzw. SPD-EPROM (SPD), umieszczonego w każdym module AM. Domyślnie nie
można ich modyfikować. Aby znieść tę blokadę, zamień opcję by SPD na Manual w polu
DRAM Timings.

W kategorii czasów dostępu rozróżnia się pięć różnych parametrów: CAS Latency (tCL),
RAS to CAS Delay (tRCD), RAS Precharge Time (tRP), RAS Active Time (tRAS) i Row
(Refresh) Cycle Time (tRC). Czasy dostępu podaje się w postaci liczby cyklów, a więc są to
wartości całkowitoliczbowe, np. 5-5-5-5-15. Zazwyczaj można skrócić o jeden pierwsze
cztery czasy dostępu. Tymczasem ostatni parametr, Row Cycle Time, nie daje się zmniejszyć,
jeśli użytkownik zwiększył częstotliwość taktowania pamięci RAM. Jeżeli po podkręceniu
pamięci komputer zacznie działać niestabilnie lub pojawią się błędy pamięci (uwaga! - utrata
danych), spróbuj stopniowo zwiększyć napięcie zasilające moduły RAM. Stosowne pole nosi
nazwę DDR Voltage, DDR2 Voltage lub DRAM Voltage. W niektórych wariantach BIOS-u
znajduje się w menu nadrzędnym, np. Voltage Control. Podnoś napięcie etapami, o 0,05 V.
Również w tym wypadku zaleca się wyjątkową ostrożność. Kieruj się zaleceniami
producenta, które są podane na module. Nie przekrocz wartości wyjściowej o 0,2 V.

Wyciszanie komputera

W większości pecetów mechanizmy chroniące przed nadmiernym hałasem są wyłączone. W
ten sposób producenci uzyskują pewność, że komputer będzie działał stabilnie i nie przegrzeje
się nawet wtedy, gdy użytkownik postawi go w szafie, nad kaloryferem bądź w pełnym
słońcu. Jeśli twój komputer nie jest narażony na takie warunki, możesz zmusić go, aby
pracował znacznie ciszej.

Zmierz temperaturę. Najpierw sprawdź, czy w twoim komputerze jest potrzebny hałaśliwy
system wentylacyjny, tzn. czy podzespoły sprzętowe nadmiernie się nagrzewają. Nie trzeba
sięgać po termometr. Płyta główna i procesor są wyposażone w czujniki temperatury. Wyniki
pomiarów znajdziesz w menu Power | Hardware Monitor. Temperatura procesora nie powinna
przekraczać 70, a temperatura płyty głównej 50 stopni Celsjusza.

Włącz sterowanie wentylatorami. Wentylator schładzający procesor powinien się obracać z
maksymalną prędkością tylko podczas dużego obciążenia procesora, bo właśnie wtedy układ
nagrzewa się najbardziej. Aby uzyskać ten efekt, trzeba włączyć sterowanie wentylatorem.
Przejdź w tym celu do menu Power | Hardware Monitor i ustaw opcję Enabled w polu CPU
Fan Control. W ten sposób zadbasz o to, aby procesor się nie przegrzewał, natomiast
wentylator nie będzie działał szybciej, niż jest to konieczne w danej chwili. Podobnie można
kontrolować pracę wentylatora w obudowie - wystarczy włączyć funkcję Chassis Fan
Controls.

Wentylatory będą pracować najciszej, gdy uaktywnisz predefiniowany schemat ustawień
Silent Mode w polu CPU Fan Profile. Mechanizm sterowania wentylacją włączy się dopiero
po ponownym zrestartowaniu komputera.

Przełóż wtyczki wentylatorów. Aby wentylatory mogły być sterowane automatycznie, muszą
być podłączone do właściwych gniazd na płycie głównej - mogą być oznaczone jako
CPU_Fan i CHA_Fan lub podobnie. Bieżącą prędkość obrotową odczytasz w menu Power |
Hardware Monitor BIOS-u. Będzie podana w polach CPU Fan Speed i Chassis Fan 1 Speed.
Natomiast wentylatory czerpiące energię elektryczną bezpośrednio z zasilacza przez cały czas
będą pracowały z maksymalną prędkością obrotową.

Oszczędzanie energii elektrycznej

Lepszy wybór - jeśli podłączysz wentylator do tego gniazda, BIOS

będzie sterował jego prędkością obrotową, co znacznie wyciszy twój komputer.
Większość komputerów jest skonfigurowana tak, aby uzyskać dużą - choć nie maksymalną -
wydajność. Zużycie prądu odgrywa zazwyczaj drugorzędną rolę. Tymczasem BIOS zapewnia
kilka możliwości ograniczania wydajności, aby zaoszczędzić prąd i zmniejszyć koszty
używania peceta. W komputerach przenośnych uzyskasz dodatkowe korzyści - twój laptop
popracuje dłużej w terenie, gdy nie będzie podłączony do zasilania.

Zanim zabierzesz się do dzieła, powinieneś rozważyć zakup miernika poboru energii. Za jego
pomocą możesz sprawdzić efekty podejmowanych działań. Urządzenie tego typu podaje
zużycie prądu w watach i jest do nabycia w sklepach z artykułami elektrotechnicznymi.
Pamiętaj jednak, aby nie zostawiać miernika w gniazdku, bo sam także pobiera energię
elektryczną (ok. 2 W). Nam udało się zredukować pobór mocy komputera testowego o 16
procent - z 139 do 120 W. Trzeba jednak dodać, że wydajność procesora badana programem
3D Mark 06 spadła o 59 procent.

Underclocking. Ten termin odnosi się do częstotliwości taktowania podzespołów komputera.
To antonim przetaktowania, bo oznacza zmniejszenie wspomnianej częstotliwości poniżej
poziomu podanego w specyfikacjach producentów. Zatem nie musisz się obawiać, że twój
sprzęt ulegnie przegrzaniu. Oprócz tego możesz obniżać częstotliwość większymi etapami.
Praca na niższych obrotach, niż zaleca producent, nie powinna sprawiać kłopotów żadnemu z
urządzeń.

Największe korzyści daje obniżenie częstotliwości procesora. Najpierw zmniejsz - jeśli to
możliwe - mnożnik. W dalszej kolejności zredukuj częstotliwość FSB (Front Side Bus). Po
wykonaniu tych czynności zużycie prądu przez nasz testowy komputer spadło w mgnieniu
oka o całe 12 W. Za to ograniczenie częstotliwości pamięci RAM i magistrali PCI nie
przyniosły poważniejszego zysku.

Undervolting. Zmniejszenie napięcia zasilającego procesor zaowocuje spadkiem zużycia
prądu. Jeśli zdecydowałeś się obniżyć częstotliwość taktowania go, możesz od razu

wypróbować najniższy poziom napięcia. W testowym pececie ustawiliśmy napięcie 1,1 V, a
wyjściowe wynosiło 1,296 V. W ten sposób zaoszczędziliśmy 7 W. Jeżeli jednak nie zszedłeś
z częstotliwością poniżej zaleceń producenta, redukuj napięcie stopniowo, niewielkimi
skokami.

Blokowanie układów na płycie. Zastanów się, które interfejsy i podzespoły są ci potrzebne, i
unieruchom te, z których nie korzystasz (patrz punkt "Skracanie rozruchu Windows"). W
testowym komputerze zrezygnowaliśmy z kilku układów-kontrolerów, zaoszczędzając w ten
sposób 3 W.

Pięć najistotniejszych porad dotyczących BIOS-u - podstawy w pigułce

Zanim zaczniesz optymalizować ustawienia BIOS-u, zapoznaj się z opisanymi poniżej,
podstawowymi aspektami. Znając je, szybciej dotrzesz do celu, a w razie ewentualnych
problemów przywrócisz do działania fundament swojego komputera.

Jak dostać się do BIOS-u? Włącz komputer. Po upływie kilku sekund na ekranie startowym
pojawią się różne informacje - zależnie od modelu - np. logo producenta, dane pamięci,
nazwa procesora, częstotliwość taktowania i inne. To faza inicjowania podzespołów
sprzętowych i rozruchu komputera. Aby przywołać BIOS, naciśnijj w jej trakcie klawisz
[F2] lub [Del] (na ekranie powinna się pojawić stosowna wzmianka).

Koła ratunkowe. Jeśli pomylisz się podczas modyfikowania ustawień BIOS-u, możesz
cofnąć wszystkie zmiany dokonane w bieżącej sesji. Wystarczy wskazać polecenie Discard
Changes. Tymczasem naciskając klawisz [Esc] lub korzystając z polecenia Exit | Exit &
Discard Changes, zrestartujesz system bez wprowadzania nowych ustawień. Oprócz tego
możesz przywrócić fabryczne ustawienia BIOS-u i płyty głównej. Służy do tego polecenie
Load Setup Defaults.

Ostatnia deska ratunku. Jeśli zdarzy ci się sparaliżować komputer do tego stopnia, że nie
będzie możliwe przywołanie BIOS-u, odtworzysz ustawienia fabryczne, wyjmując baterię
zasilającą układ scalony z BIOS-em. Wyjmij wtyczkę z gniazda sieciowego, dotknij np.
kaloryfera, aby pobyć się niebezpiecznych ładunków elektrostatycznych, a potem ostrożnie
wyciągnij baterię. Po upływie kilku sekund BIOS powróci do pierwotnego stanu.

Działanie etapami. Za jednym podejściem zmieniaj tylko jeden parametr w BIOS-ie, a
następnie zapisuj nowe ustawienia (np. poleceniem Exit | Exit & Save Changes) i restartuj
system. Zbadaj gruntownie, czy modyfikacja ma pozytywny wpływ na działanie komputera.
Jeśli np. Windows odmówi posłuszeństwa, powróć do BIOS-u i cofnij ostatnią zmianę.
Jeżeli nie zastosujesz się do tej zasady i pozmieniasz kilka parametrów naraz, w razie
problemu będzie trudniej ustalić przyczynę i przywrócić pierwotną konfigurację.

Aktualizacja BIOS-u. Wgrywając nową wersję BIOS-u, można wyposażyć swój komputer w
obsługę nowych modeli urządzeń - np. procesorów, kart graficznych czy napędów USB. Plik
aktualizacyjny trzeba pobrać z działu pomocy w internetowej witrynie producenta
komputera lub płyty głównej. W dodatkowym pliku tekstowym znajdziesz informacje o tym,
jakie nowości wnosi nowa wersja BIOS-u.

Obecnie nie trzeba aktualizować BIOS-u z użyciem dyskietek startowych. Większość
producentów dostarcza program, który uruchamia się bezpośrednio w Windows. A jeśli
jeszcze nie zainstalowałeś systemu operacyjnego, możesz użyć funkcji aktualizowania

zawartej w BIOS-ie, np. w wypadku narzędzia Tools | Asus EZ Flash 2 wystarczy podać
ś

cieżkę do pliku aktualizacyjnego - pozostałe czynności zostaną wykonane samoczynnie.