HISTOLOGIA 13. Ćwiczenia (wejściówka)
temat: Układ pokarmowy (część I) - język
- brodawki mechaniczne
- brodawki smakowe
- ślinianki
- ząb
I. Język (lingua)___________________________________________________________________
- narząd pomagający przy pobieraniu pokarmu, rozdrabnianiu go, zmieszaniu ze
śliną i połykaniu
1) Mięśnie języka
- głównie mięśnie poprzecznie prążkowane rozwijające się z mioblastów, które
przywędrowują do zawiązka języka z miotomów potylicznych
- mięśnie pokryte są błoną śluzową
- w brzusznej części języka znajduje się błona podśluzowa, w związku z czym w tym
miejscu błona śluzowa jest przesuwana
- wyróżnia się mięśnie poziome i mięsień pionowy
a. mięśnie poziome
- mięśnie podłużne - tworzą dwa pokłady
- mięsień poprzeczny - składa się z włókien mięśniowych, które biegną od
łącznotkankowej przegrody języka do brzegów języka
b. mięsień pionowy
- składa się z włókien mięśniowych, które biegną od grzbietowej do brzusznej
powierzchni języka
2) Brodawki językowe
- błona śluzowa języka składa się z nabłonka wielowarstwowego płaskiego oraz
blaszki właściwej błony śluzowej, wpuklającej się do nabłonka w postaci
brodawek
- nabłonek jest pochodzenia ektodermalnego, z wyjątkiem rozwijającego się z
endodermy nabłonka pokrywającego nasadę języka
- w tym miejscu mogą występować mieszki językowe
- rodzaje brodawek: a. mechaniczne - nitkowate (papillae filiformes)
- stożkowate (papillae conicae)
- soczewkowate (papillae lenticulares)
b. smakowe - grzybowate (papillae fungiformes)
- okolone (papillae vallatae)
- liściaste (papillae foliatae)
3) Kubki smakowe
- stanowią narząd smaku
- odbierają również wrażenia dotykowe i cieplne
- u wyższych kręgowców występują na języku, tylnej ścianie gardła, nagłośni,
podniebieniu miękkim i łukach podniebienno-językowych
- rozwijają się z elementów zarodkowej tkanki glejowej
- kubek smakowy zajmuje całą szerokość komórki nabłonka
- zbudowany jest z komórek zrębowych i komórek smakowych
4) Unaczynienie i unerwienie języka
- do języka dochodzą tętnice, które rozgałęziając się wytwarzają w obrębie mięśni
szeroką sieć, od której odchodzą gałązki ku powierzchni narządu
- naczynia te przebiegają horyzontalnie, oddając odgałęzienia wnikające do
brodawek
- mięśnie języka są unerwione przez gałązki nerwu podjęzykowego i struny
bębenkowej -> zakończenia ruchowe
- poza tym język otrzymuje gałązki nerwów trójdzielnego i językowo-gardłowego,
które wytwarzają zakończenia czuciowe
II. Brodawki mechaniczne_________________________________________________________
1) Brodawki nitkowate
- stanowią główną masę wszystkich brodawek języka
- są rozmieszczone na całej powierzchni grzbietowej języka
- w ich części wierzchołkowej komórki powierzchowne nabłonka ulegają
rogowaceniu, dzięki czemu brodawki nitkowate odgrywają rolę mechaniczną
przy pobieraniu i rozdrabnianiu pokarmu
- szczególnie duży stopień rogowacenia nabłonka występuje u kota, u którego
powstają w ten sposób tzw. zęby rogowe języka
- u człowieka warstwa zrogowaciała najczęściej się złuszcza
- wskutek pęcznienia i złuszczania się nabłonka brodawek nitkowatych powstaje
na języku nalot, widoczny w stanach chorobowych
2) Brodawki stożkowate
- występują na nasadzie języka zwierząt przeżuwających
- zwrócone w stronę gardła
- zapobiegają wypadaniu pokarmu z jamy ustnej
- są również wytwarzane przez błonę śluzową warg i policzków
3) Brodawki soczewkowate
- występują w środkowej części grzbietowej powierzchni języka zwierząt
przeżuwających
- są niskie i spłaszczone
- tworzą rodzaj plastra i nie pozwalają, by żuty pokarm omijał brodawki smakowe
na grzbiecie języka
III. Brodawki smakowe____________________________________________________________
1) Brodawki grzybowate
- uwypuklenia błony śluzowej w formie grzyba
- są rozmieszczone między brodawkami nitkowatymi
- mają żywo czerwone zabarwienie
- zawierają kubki smakowe
2) Brodawki okolone
- największe brodawki języka
- mają kształt kulisty
- leżą na pograniczu, między trzonem a nasadą języka
- brodawka okolona leży w błonie śluzowej i jest otoczona wałem
3) Brodawki liściaste
- znajdują się na bocznych brzegach tylnej części języka
- brak ich u bydła
- utworzone z fałdów błony śluzowej
- między fałdami znajdują się rowki brodawki do których uchodzą przewody
wyprowadzające gruczołów brodawki liściastej
- w nabłonku w obrębie rowków występują kubki smakowe
IV. Ślinianki (gruczoły ślinowe - glandulae salivales)________________________________
- gruczoły o typie wydzielania egzokrynowym i merokrynowym
- mają budowę płacikową
- produkują ślinę (saliva)
a. surowicze (gruczoły brodawek języka, ślinianka przyuszna) - odcinki wydzielnicze
kształtu
pęcherzykowatego
b. śluzowe (gruczoły podniebienne) - odcinki wydzielnicze kształtu cewkowatego
c. śluzowo-surowicze (ślinianki żuchwowe, ślinianki podjęzykowe)
ślina - mieszanina wydzieliny wszystkich gruczołów ślinowych
- skład: woda (do 99,5%), związki nieorganiczne, związki organiczne (mucyny,
enzymy: α-amylaza, α-D-glukozydaza, lipazy, peptydazy, proteinazy),
elementy komórkowe (złuszczone nabłonki, leukocyty) oraz różne
drobnoustroje, które w przypadku zmniejszenia odporności organizmu
mogą wywoływać choroby
- funkcje: działa na pokarm za pomocą enzymów (pod wpływem α-amylazy,
α-D-glukozydazy, już w jamie ustnej rozpoczyna się proces
hydrolitycznego rozkładu węglowodanów na dekstrynę i maltozę
V. Ząb (dens)_____________________________________________________________________
- zęby to wytwory błony śluzowej jamy ustnej
- pełnią rolę mechaniczną, polegającą na rozdrabnianiu pokarmu
w zębie wyróżnia się:
a. koronę (corona dentis) - górna część zęba ponad zębodołem i dziąsłem
b. szyjkę (collum dentis)
c. korzeń (radix dentis) - tkwi w zębodole szczęki lub żuchwy
w zębie wyróżnia się trzy substancje twarde:
a. zębina (dentinum s. substantia eburnea) - stanowi główną masę zęba
- zbudowana z twardej substancji,
odpowiadającej substancji
międzykomórkowej tkanki kostnej
- zawiera włókna kolagenowe
b. szkliwo (enamelum) - zębina pokryta jest nim w obrębie korony
- najtwardsza substancja organizmu (dzięki bardzo dużej
zawartości związków mineralnych
- nie ma elementów komórkowych, naczyń krwionośnych ani
nerwów
- zbudowane z długich i cienkich bezstrukturalnych
pryzmatów szkliwa o kształcie pięcio- lub sześciobocznym
- powierzchnia szkliwa pokryta jest bezstrukturalną błonką
(oszkliwie), która jest odporna na działanie kwasów i zasad,
chroni ząb przed bakteriami i próchnicą
c. cement (cementum) - w obrębie korzenia
- jest podobny do tkanki kostnej
- zawiera włókna kolagenowe oraz substancję podstawową
bogatą w związki mineralne
- z wiekiem zwiększa się ilość cementu
- rozróżnia się cement bezkomórkowy (pierwotny i
komórkowy (wtórny)
- w okolicy szyjki wszystkie 3 części zachodzą na siebie
- wewnątrz zęba znajduje się jama zęba (cavum dentis)
- w kierunku korzenia jama przechodzi w kanał korzenia zęba (canalis radicis dentis),
kończący się otworem szczytowym zęba (foramen apicis dentis)
- w zębie wyróżnia się dwie substancje miękkie:
a. miazga (pulpa dentis) - wypełnia jamę zęba i kanał korzenia zęba
b. ozębna (periodontium) - wypełnia przestrzeń między zębem a ścianą zębodołu