asada bezpośredniego skutku prawa europejskiego
Zasada bezpośredniego skutku (bezpośredniego stosowania) pozwala osobom na bezpośrednie przywoływanie normy przed krajowym lub wspólnotowym wymiarem sprawiedliwości. Zasada ta dotyczy tylko niektórych aktów wspólnotowych i podlega wielu uwarunkowaniom.
Zasada bezpośredniego skutku prawa europejskiego jest wraz z zasadą pierwszeństwa, fundamentem prawa wspólnotowego. Została zatwierdzona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Dzięki niej podmioty indywidualne mogą powoływać się bezpośrednio na prawo wspólnotowe przed sądami niezależnie od tego, czy w prawie krajowym istnieją podobne regulacje.
W ten sposób zasada bezpośredniego skutku gwarantuje stosowanie i skuteczność prawa UE w państwach członkowskich. Jednak TSUE określił szereg warunków możliwości bezpośredniego stosowania wspólnotowych aktów prawnych. Bezpośredni skutek aktu może ponadto dotyczyć wyłącznie stosunków między podmiotem indywidualnym a państwem członkowskim lub być rozszerzony na stosunki między osobami.
Definicja: Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego została ustanowiona przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie Van Gend en Loos z 5 lutego 1963 r. W wyroku tym Trybunał oświadcza, że prawo unijne tworzy nie tylko obowiązki dla państw członkowskich, ale także prawa dla obywateli. W efekcie osoby otrzymują prawa i mogą bezpośrednio powoływać się na normy europejskie przed sądami krajowymi i wspólnotowymi. Nie ma nawet konieczności, żeby państwo członkowskie wprowadzało daną normę europejską do swojego wewnętrznego porządku prawnego.
Bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny
Bezpośredni skutek ma dwa aspekty: wertykalny i horyzontalny.
Bezpośredni skutek wertykalny ma znaczenie dla stosunków między osobami a państwem. Oznacza to, że obywatele mogą powoływać się na normę europejską w stosunku do państwa.
Bezpośredni skutek horyzontalny ma znaczenie dla stosunków między osobami indywidualnymi. Co oznacza, że osoba prywatna może przywołać normę unijną w sporze z inną osobą.
W zależności od rodzaju aktu Trybunał Sprawiedliwości przyjął bądź pełny bezpośredni skutek (tzn. bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny) bądź częściowy bezpośredni skutek (tylko skutek wertykalny).
Skutek bezpośredni a prawo pierwotne
Trybunał Sprawiedliwości w wyroku Van Gend en Loos umieścił zasadę bezpośredniego skutku w prawie pierwotnym, znajdującym się na szczycie wspólnotowego porządku prawnego. Z tym że zaznaczył jako warunek, że obowiązki muszą być doprecyzowane, jasne, bezwarunkowe i nie odwołujące się do dodatkowych środków, krajowych czy wspólnotowych.
W wyroku Becker (z 19 stycznia 1982 r.) Trybunał Sprawiedliwości odmawia stosowania zasady bezpośredniego skutku, jeśli państwo posiada pewien najmniejszy nawet margines działania dotyczący wprowadzenia danego przepisu (wyrok z 12 grudnia 1990 r., Kaefer i Proccaci).
Bezpośredni skutek a prawo wtórne
Zasada bezpośredniego skutku dotyczy także aktów prawa wtórnego tzn. przyjętych przez instytucje na podstawie traktatów założycielskich. Jednak zakres bezpośredniego skutku zależy od rodzaju aktu:
rozporządzenie: rozporządzenie zawsze ma bezpośredni skutek. Artykuł 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że rozporządzenia są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich. Trybunał Sprawiedliwości dodaje w wyroku Politi z 14 grudnia 1972 r., że chodzi o pełny skutek bezpośredni,
dyrektywa: dyrektywa jest aktem adresowanym do państw członkowskich i musi zostać przez nie poddana transpozycji do prawa krajowego. Jednak Trybunał Sprawiedliwości uznaje, że w niektórych przypadkach ma zastosowanie zasada bezpośredniego skutku w celu ochrony praw osób indywidualnych. Trybunał uznał w orzecznictwie, że dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne (wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn). Niemniej jednak skutek bezpośredni może mieć tylko charakter wertykalny i może być stosowany tylko, jeśli państwa członkowskie nie transponowały dyrektywy w terminie (wyrok z 5 kwietnia 1979 r., Ratti),
decyzja: decyzje mogą mieć bezpośredni skutek, jeśli adresowane są do państwa członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości uznaje tylko bezpośredni skutek wertykalny (wyrok z 10 listopada 1972 r., Hansa Fleisch),
umowy międzynarodowe: w wyroku w sprawie Demirel z 30 września 1987 r. Trybunał Sprawiedliwości uznał bezpośredni skutek niektórych umów zgodnie z kryteriami określonymi w wyroku Van Gend en Loos,
opinie i zalecenia: opinie i zalecenia nie są prawnie wiążące. Wobec tego nie mają bezpośredniego skutku.
Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawo wspólnotowe ma wartość nadrzędną nad prawem krajowym państw członkowskich. Zasada pierwszeństwa dotyczy wszystkich aktów wspólnotowych, które mają moc wiążącą. Państwa członkowskie nie mogą więc stosować przepisu krajowego, który jest niezgodny z prawem wspólnotowym.
Zasada pierwszeństwa gwarantuje nadrzędność prawa wspólnotowego nad krajowym. Jest to podstawowa zasada prawa wspólnotowego. Podobnie jak zasada bezpośredniego skutku, nie jest zapisana w traktatach, ale została zatwierdzona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE).
Definicja
TSUE ustanowił zasadę pierwszeństwa w sprawie Costa przeciwko Enel z 15 lipca 1964 r. W wyroku tym Trybunał orzekł, że prawa wydane przez instytucje europejskie włączają się do systemu prawnego państw członkowskich, które zobowiązane są do ich przestrzegania. Prawo wspólnotowe jest więc nadrzędne w stosunku do prawa krajowego. W ten sposób jeśli norma krajowa jest sprzeczna z przepisem wspólnotowym, władze państw członkowskich muszą stosować przepis wspólnotowy. Prawo krajowe nie jest zniesione czy uchylone, jedynie jego moc wiążąca jest zawieszona.
Trybunał dodał następnie, że nadrzędność prawa wspólnotowego stosuje się do wszystkich aktów krajowych, niezależnie od tego, czy były przyjęte przed czy po danym akcie wspólnotowym.
Prawo wspólnotowe jest nadrzędne w stosunku do prawa krajowego, a zasada pierwszeństwa gwarantuje jednolitą ochronę prawną obywateli na całym terytorium UE.
Zakres stosowania zasady
Pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad prawem krajowym jest absolutne. Dlatego zasada ta stosuje się do wszystkich wiążących aktów wspólnotowych niezależnie od tego, czy zaliczają się do prawa pierwotnego czy do prawa wtórnego.
Podobnie wszystkie akty krajowe podlegają tej zasadzie, niezależnie od ich rodzaju: ustawa, rozporządzenie, uchwała, dekret, okólnik itp. Nie ma znaczenia, czy teksty zostały wydane przez władzę wykonawczą czy ustawodawczą państwa członkowskiego. Władza sądownicza także zobowiązana jest do stosowania zasady pierwszeństwa. Prawo tworzone przez nią, orzecznictwo, także musi przestrzegać przepisów UE.
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że również konstytucje krajowe podlegają zasadzie pierwszeństwa. Sędziowie krajowi zobowiązani są do niestosowania przepisów konstytucji sprzecznych z prawem wspólnotowym.
Odpowiedzialni za przestrzeganie zasady
Podobnie jak w przypadku zasady bezpośredniego skutku, Trybunał Sprawiedliwości sprawuje kontrolę nad należytym stosowaniem zasady pierwszeństwa. Może ukarać państwa członkowskie, które jej nie stosują, poprzez decyzje wydane na podstawie różnych środków przewidzianych przez traktaty założycielskie, a w szczególności skargi w sprawie naruszenia traktatu.
Także sędziowie krajowi muszą czuwać nad przestrzeganiem zasady pierwszeństwa. W związku z tym mogą stosować odesłanie prejudycjalne, jeśli mają wątpliwości co do stosowania zasady. W wyroku z 19 czerwca 1990 r. (Factortame) Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że sąd krajowy w ramach pytania prejudycjalnego dotyczącego ważności normy krajowej musi niezwłocznie zawiesić stosowanie tej normy w oczekiwaniu na rozwiązanie preferowane przez Trybunał Sprawiedliwości oraz orzeczenia, jakie sąd wyda co do treści.
ROLA TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI
Traktat lizboński utrzymuje zasadę, że Trybunał Sprawiedliwości UE nie jest właściwy w zakresie WPZiB (art. 24 Traktatu o UE), z tym że zakłada dwa wyjątki, kiedy Trybunał Sprawiedliwości może wykonać kontrolę sądową:
kontrola legalności środków ograniczających przyjętych przez Unię wobec osób fizycznych lub prawnych (art. 275 Traktatu o funkcjonowaniu UE),
kontrola przestrzegania art. 40 Traktatu o UE dotyczącego przestrzegania zakresu uprawnień instytucji europejskich przy realizacji WPZiB.
Ponadto art. 218 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że można wnosić o opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności umowy międzynarodowej z traktatami założycielskimi UE.
Zasada pomocniczości
Zasada pomocniczości jest podstawą funkcjonowania Unii Europejskiej (UE), a ściślej ujmując – wspólnego podejmowania decyzji. Pozwala w szczególności na określenie, kiedy UE jest kompetentna do tworzenia ustaw, i przyczynia się do podejmowania decyzji jak najbliżej obywateli.
Zasada pomocniczości jest potwierdzona w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Opisana jest wraz z dwiema innymi zasadami, które także uznawane są za niezbędne do wspólnego podejmowania decyzji. Są to zasady przyznania oraz proporcjonalności.
Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności dodatkowo opisuje sposób stosowania zasady pomocniczości. Ponadto traktat lizboński znacznie wzmocnił zasadę pomocniczości, ustanawiając kilka mechanizmów kontroli, aby nadzorować należyte stosowanie zasady.
DEFINICJA
Zasada pomocniczości ma na celu określenie odpowiedniego poziomu interwencji w dziedzinach kompetencji dzielonych między UE a państwami członkowskimi. Dotyczy to działań na szczeblu europejskim, krajowym lub regionalnym. W każdym z przypadków UE może interweniować tylko wówczas, jeśli jest w stanie działać skuteczniej niż państwa członkowskie. Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności wymienia trzy kryteria, na podstawie których można ocenić, czy interwencja na szczeblu europejskim jest konieczna:
Czy działanie prezentuje wymiar międzynarodowy i nie może być uregulowane przez państwa członkowskie?
Czy działanie narodowe lub brak działania mogą być niezgodne z wymogami traktatu?
Czy działanie na szczeblu europejskim może być szczególnie korzystne?
Zasada pomocniczości ma na celu także zbliżenie UE i obywateli poprzez zagwarantowanie, że w razie konieczności działania zostaną podjęte także na szczeblu lokalnym. Niemniej jednak zasada pomocniczości nie oznacza, że działania zostaną podjęte zawsze jak najbliżej obywatela.
UZUPEŁNIANIE SIĘ ZASAD PRZYZNANIA I PROPORCJONALNOŚCI
Artykuł 5 TUE ustanawia podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi. Najpierw opisuje zasadę przyznania, zgodnie z którą Unia dysponuje jedynie kompetencjami przyznanymi jej w traktatach.
Pomocniczość i proporcjonalność są zasadami wynikającymi z zasady przyznania. Określają, w jakim stopniu UE może wykonywać swoje kompetencje przyznane jej w traktatach. Zgodnie z zasadą proporcjonalności środki wprowadzone przez UE na realizację celów postawionych przez traktaty nie mogą przekraczać granic konieczności.
Dlatego Unia może podjąć działania w dziedzinie politycznej tylko wtedy, gdy:
działanie to jest jedną z kompetencji udzielonych UE w traktatach (zasada przyznania),
w ramach kompetencji dzielonych z państwami członkowskimi szczebel europejski jest najodpowiedniejszy do osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada pomocniczości),
treść i forma działania nie przekraczają granic konieczności dla osiągnięcia celów wyznaczonych w traktatach (zasada proporcjonalności).
KONTROLA ZASADY POMOCNICZOŚCI
Mechanizmy kontroli zasady pomocniczości są opisane w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Traktat lizboński zreformował ten protokół, aby poprawić i wzmocnić kontrolę.
Protokół wprowadzony wraz z traktatem z Amsterdamu już wtedy zakładał przestrzeganie pewnych zobowiązań w czasie przygotowywania projektów ustawodawczych. Przed zaproponowaniem aktu ustawodawczego Komisja musi opracować zieloną księgę. Opracowanie zielonej księgi polega na przeprowadzeniu szeroko zakrojonych konsultacji. Umożliwiają one Komisji zgromadzenie opinii instytucji krajowych i lokalnych oraz społeczeństwa obywatelskiego dotyczących przydatności danego wniosku ustawodawczego, w szczególności mając na względzie zasadę pomocniczości.
Protokół zobowiązuje także Komisję do załączenia do projektów aktów ustawodawczych dokumentu wykazującego, że zasady pomocniczości i proporcjonalności są przestrzegane.
Traktat lizboński wprowadza nowość poprzez pełne włączenie parlamentów narodowych do kontroli zasady pomocniczości. Parlamenty narodowe sprawują teraz podwójną kontrolę:
mają prawo sprzeciwu już w momencie opracowywania projektów – mogą odesłać wniosek do Komisji, jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest zachowana (zob. „parlamenty narodowe”),
jeśli uznają, że zasada pomocniczości nie jest przestrzegana, mogą – za pośrednictwem swojego państwa członkowskiego – skierować skargę na akt ustawodawczy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem zasady pomocniczości traktat lizboński włącza także Komitet Regionów. Tak jak parlamenty narodowe, Komitet może wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargę na akt ustawodawczy naruszający zasadę pomocniczości.
Podział kompetencji w Unii Europejskiej
WPROWADZENIE
Traktat lizboński jasno wyznacza podział kompetencji między Unią Europejską (UE) a państwami członkowskimi. Po raz pierwszy wprowadza do traktatów założycielskich wyraźne rozróżnienie na trzy podstawowe rodzaje kompetencji: kompetencje wyłączne, kompetencje dzielone i kompetencje wspierające.
Samo doprecyzowanie zakresu nie powoduje istotnego przekazania kompetencji. Jednak ta reforma jest bardzo ważna i konieczna do odpowiedniego funkcjonowania UE. W przeszłości brak takich ram powodował wiele konfliktów między UE a państwami członkowskimi. Ale teraz granice kompetencji są wyraźnie wyznaczone. Taka przejrzystość ułatwia także stosowanie podstawowych zasad kontroli i wykonywania kompetencji.
ZNIESIENIE PODZIAŁU NA FILARY UE
Jedną z najistotniejszych zmian wynikających z traktatu lizbońskiego jest zniesienie struktury trzech filarów UE. Przypomnijmy, że chodziło o podział na:
Wspólnotę Europejską,
wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB),
współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych.
Przy takim podziale wiele kompetencji się nakładało. W ramach pierwszego filaru przyjmowano akty zgodnie z procedurami ustawodawczymi UE. Natomiast drugi i trzeci filar opierały się na współpracy między rządami państw członkowskich.
Traktat lizboński likwiduje tę skomplikowaną strukturę. Znika Wspólnota Europejska. Zostaje zastąpiona przez UE, która otrzymuje narzędzia w postaci procedur ustawodawczych, umożliwiających pełne wykonywanie swoich kompetencji. Prócz tego UE uzyskała osobowość prawną, która dawniej zarezerwowana była dla Wspólnoty. Z tej racji może już zawierać traktaty w ramach swojego zakresu kompetencji.
TRZY RODZAJE KOMPETENCJI
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wprowadza trzy kategorie kompetencji, a dla każdej z nich proponuje niewyczerpującą listę dziedzin:
wyłączne kompetencje (art. 3 TFUE): jedynie UE jest uprawniona do ustanawiania przepisów w tych dziedzinach. Rola państw członkowskich ogranicza się do stosowania tych przepisów, chyba że Unia zezwoli im na przyjęcie innych aktów,
kompetencje dzielone (art. 4 TFUE): UE i państwa członkowskie mogą przyjmować akty prawne obowiązujące w tych dziedzinach. Niemniej państwa członkowskie mogą wykonywać swoją kompetencję tylko w zakresie, w jakim UE nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji,
kompetencje wspierające (art. 6 TFUE): UE może jedynie wspierać, koordynować lub uzupełniać działania państw członkowskich. Oznacza to, że nie posiada władzy ustawodawczej w tych dziedzinach i nie może wpływać na wykonywanie kompetencji zarezerwowanych dla państw członkowskich.
KOMPETENCJE SZCZEGÓLNE
UE posiada kompetencje szczególne w niektórych dziedzinach:
koordynacja polityki gospodarczej i zatrudnienia (art. 5 TFUE): Unia posiada kompetencje do zapewnienia warunków takiej koordynacji. Określa wytyczne i kierunki działania dla państw członkowskich,
WPZiB (art. 24 Traktatu o UE): UE posiada kompetencje we wszystkich dziedzinach związanych ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa. Definiuje i wykonuje tę politykę m.in. przez Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, których zadania i status określa traktat lizboński. Jednakże UE nie może przyjmować aktów ustawodawczych w tej dziedzinie. Poza tym Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w tym zakresie,
„klauzula elastyczności” (art. 352 TFUE): pozwala UE wykroczyć poza uprawnienia przyznane przez traktaty, jeśli wymaga tego określony cel. Możliwość ta jest ograniczona ścisłą procedurą i zastrzeżeniami dotyczącymi stosowania.
WYKONYWANIE KOMPETENCJI
Wykonywanie kompetencji Unii podlega trzem podstawowym zasadom zamieszczonym w art. 5 Traktatu o UE. Wyznaczenie granic kompetencji UE znacznie ułatwiło odpowiednie stosowanie tych zasad:
zasady przyznania: Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej w traktatach,
zasady proporcjonalności: wykonywanie kompetencji Unii nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów traktatów,
zasady pomocniczości: w zakresie kompetencji dzielonych UE może interweniować tylko, jeśli jest w stanie działać skuteczniej niż państwa członkowskie.
PRZEKAZYWANIE KOMPETENCJI
Obowiązujący obecnie podział kompetencji między UE a państwa członkowskie nie jest sztywny. Lecz ograniczenie lub rozszerzenie kompetencji UE jest trudnym tematem i wymaga zgody wszystkich państw członkowskich oraz przeprowadzenia procedury zmiany traktatów.
Zmiany traktatów
Zmiana traktatów założycielskich jest konieczna dla Unii Europejskiej (UE). Pozwala przystosować ustawodawstwo i polityki europejskie do nowych wyzwań, z którym UE musi się zmierzyć. Przed wejściem w życie traktatu lizbońskiego istniała tylko jedna procedura zmiany traktatów. Procedura ta wymagała zwołania konferencji międzyrządowej(IGC).
Traktat lizboński łagodzi procedurę zmiany, zwiększając jej demokratyczny charakter. Nieznacznie modyfikuje zwykłą procedurę zmiany, zwiększając udział Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych. Przede wszystkim należy podkreślić, że traktat lizboński tworzy dwa rodzaje procedur uproszczonych, aby ułatwić zmianę niektórych postanowień traktatów.
Złagodzenie sposobu zmiany traktatów ograniczone jest utrzymaniem jednogłośnego głosowania. Niezależnie od wybranej procedury państwa członkowskie muszą jednogłośnie przyjąć zmianę postanowień.
Procedury zmiany zawarte są w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej.
ZWYKŁA PROCEDURA ZMIANY
Zwykła procedura rewizji dotyczy najistotniejszych zmian wprowadzonych do traktatów, takich jak zwiększenie lub zmniejszenie kompetencji UE. Zakłada zwołanie konferencji międzyrządowej, która przyjmie projekt rewizji w drodze porozumienia. Zmiany wprowadzane do traktatów wchodzą w życie dopiero po ich ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie.
Traktat lizboński uznaje także aktualną praktykę zwoływania konwencji europejskiej przed konferencją międzyrządową. Konwencja ta ma za zadanie rozpatrzyć projekty rewizji i wydać konferencji międzyrządowej odpowiednie zalecenia. Konwencja gromadzi przedstawicieli szefów państw lub rządów, Komisji, a także parlamentów narodowych i Parlamentu Europejskiego. Traktat lizboński chce w ten sposób nadać procesowi rewizji bardziej demokratyczny charakter. Inną istotną zmianą jest to, że Parlament Europejski uzyskuje prawo inicjatywy. Może więc proponować projekty zmiany tak samo jak rządy państw członkowskich i Komisja.
Rada Europejska – za zgodą Parlamentu Europejskiego – może także decydować o niezwoływaniu konwencji, jeśli zmiany mają niewielkie znaczenie. W takim przypadku ustanawiany jest mandat dla konferencji międzyrządowej.
UPROSZCZONA PROCEDURA ZMIANY
Traktat lizboński ustanawia procedurę uproszczoną dla zmiany polityk i działań wewnętrznych UE. Celem jest ułatwienie budowania struktury europejskiej w tym zakresie. Taka procedura pozwala na niezwoływanie konwencji europejskiej i konferencji międzyrządowej. Jednak kompetencje UE nie mogą być rozszerzone przy zastosowaniu uproszczonej procedury zmiany.
Podobnie jak w zwykłej procedurze rząd każdego z państw członkowskich, Komisja lub Parlament Europejski mogą przedstawić Radzie Europejskiej projekt zmiany. Rada Europejska podejmuje następnie decyzję ogłaszającą zmiany wniesione do traktatów. Rada Europejska stanowi jednogłośnie po konsultacji z Komisją, Parlamentem Europejskim i Europejskim Bankiem Centralnym, jeśli zmiana dotyczy kwestii monetarnych. Nowe przepisy traktatów wchodzą w życie dopiero po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie zgodnie z ich wewnętrznymi zasadami konstytucyjnymi.
OGÓLNA KLAUZULA POMOSTOWA
Klauzula pomostowa wprowadzona przez traktat lizboński stanowi drugi rodzaj uproszczonej procedury zmiany. Klauzula ta umożliwia przyjęcie aktu zgodnie z zasadami innymi niż zasady przyjęte w traktatach europejskich bez wprowadzania formalnych zmian traktatów. Ogólna klauzula pomostowa dotyczy dwóch przypadków:
kiedy traktaty zakładają, że akt przyjmowany jest przez Radę jednogłośnie, Rada Europejska może podjąć decyzję pozwalającą jej na stanowienie większością kwalifikowaną,
kiedy traktaty zakładają, że akty przyjmowane są zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, Rada Europejska może podjąć decyzję pozwalającą na przyjęcie danych aktów zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą.
W obu przypadkach Rada Europejska stanowi jednogłośnie i musi uzyskać zgodę Parlamentu Europejskiego. Każdy parlament narodowy ma ponadto prawo sprzeciwu i może zablokować stosowanie ogólnej klauzuli pomostowej.
Klauzula pomostowa zdefiniowana w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej może być stosowana do wszystkich polityk europejskich z wyjątkiem decyzji w kwestiach obronności i wojskowości. Jednak Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewidują klauzule pomostowe stosowane w pewnych szczególnych dziedzinach (zob. „procedury ustawodawcze”). Wartością dodaną tych klauzul w stosunku do klauzuli ogólnej są pewne szczegóły proceduralne. Zwykle parlamenty narodowe nie dysponują prawem sprzeciwu.
Akty prawne Unii Europejskiej
Traktatem lizbońskim wprowadzono kilka zmian w zakresie typologii aktów prawnych Unii Europejskiej (UE). Aby je objaśnić i uprościć, w pierwszej kolejności zmniejszona zostaje liczba instrumentów prawnych, które ma do dyspozycji Unia.
Komisja może przyjmować nową kategorię aktów: akty delegowane. Ponadto uprawnienia Komisji w ramach przyjmowania aktów wykonawczych są większe. Te dwie zmiany mają na celu zwiększenie skuteczności europejskiego procesu decyzyjnego i wykonywania podjętych w jego ramach decyzji.
Tytułem przypomnienia akty prawne UE to akty prawodawcze i akty o charakterze nieprawodawczym przyjmowane przez instytucje europejskie. W zależności od ich charakteru mogą mieć wiążący skutek prawny.
ZMNIEJSZENIE LICZBY AKTÓW PRAWNYCH
Przed wejściem w życie traktatu lizbońskiego instytucje europejskie mogły przyjmować czternaście rodzajów aktów prawnych. Ich mnogość wynikała przede wszystkim z uprzedniej struktury filarowej UE, w której każdy filar dysponował własnymi instrumentami prawnymi.
Traktatem lizbońskim struktura filarowa została zniesiona i wprowadzono nową klasyfikację aktów prawnych. Od tego czasu instytucje europejskie mogą przyjmować tylko pięć rodzajów aktów:
zalecenie,
opinię.
Na mocy art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej rozporządzenie, dyrektywa i decyzja są aktami wiążącymi. Wiążące wobec wskazanych adresatów nie są natomiast zalecenie i opinia.
W decyzji ponadto nie ma obowiązku wskazania adresata. W ten sposób zyskuje ona większy zakres i zastępuje wszystkie instrumenty stosowane w ramach uprzedniego systemu dla dziedziny WPZiB.
AKTY DELEGOWANE
Traktatem lizbońskim utworzono nową kategorię aktów prawnych: akty delegowane. Prawodawca przekazuje w ten sposób Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów, które zmieniają elementy inne niż istotne aktu prawodawczego.
Akty delegowane mogą na przykład dotyczyć uściślenia pewnych szczegółów technicznych lub polegać na późniejszej zmianie określonych elementów aktu prawodawczego. Dzięki temu prawodawca będzie mógł skupić się na kierunku politycznym i celach bez zbytniego angażowania się w dyskusje na tematy techniczne.
Przekazanie tych uprawnień podlega jednak ścisłym ograniczeniom: do przyjmowania aktów delegowanych jako jedyna upoważniona jest Komisja, a warunki, na jakich takie przekazanie uprawnień może się odbyć, określone są przez prawodawcę. W art. 290 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej uściślono, że Rada i Parlament mogą odwołać przekazane uprawnienia lub wskazać, że takie przekazanie uprawnień jest na czas określony.
AKTY WYKONAWCZE
Na mocy traktatu lizbońskiego Komisji nadane są większe uprawnienia wykonawcze. Tytułem przypomnienia obowiązek wykonywania prawa europejskiego na terytorium państw członkowskich spoczywa na państwach członkowskich. Jednak niektóre europejskie środki wymagają wprowadzenia w UE jednolitych warunków wykonania. Do przyjęcia aktów wykonawczych, które dotyczą wprowadzenia w życie takich środków, upoważniona jest Komisja.
Do czasu wejścia w życie traktatu lizbońskiego uprawnienia wykonawcze należały do Rady, która uprawnienia do przyjęcia aktów wykonawczych przekazywała Komisji. W art.291 Traktatu o funkcjonowaniu UE uznane zostały uprawnienia zasadnicze Komisji. W ten sposób europejskie środki, które wymagają jednolitego wykonania w państwach członkowskich, bezpośrednio upoważniają Komisję do przyjęcia aktów wykonawczych.
Na mocy traktatu lizbońskiego również uprawnienia Parlamentu z zakresu kontroli uprawnień wykonawczych Komisji są większe. Wcześniej tryb kontroli uchwalała Rada. Teraz uchwalany jest zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, w ramach której Parlament i Rada traktowane są na zasadzie równości.
Jednolity akt europejski (JAE) stanowi rewizję traktatów rzymskich w celu ożywienia integracji europejskiej i realizacji rynku wewnętrznego. Zmienia zasady działania instytucji europejskich i rozszerza kompetencje wspólnotowe, w szczególności w zakresie badań, rozwoju, środowiska naturalnego i wspólnej polityki zagranicznej.
NARODZINY
JAE podpisany w Luksemburgu 17 lutego 1986 r. przez dziewięć państw członkowskich i 28 lutego 1986 r. przez Danię, Włochy i Grecję jest pierwszą tak doniosłą zmianą Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Wszedł w życie 1 lipca 1987 r.
Podpisanie JAE poprzedziły następujące etapy:
Uroczysta Deklaracja Stuttgarcka z 19 czerwca 1983 r.
Tekst opracowany na podstawie planu Hansa Dietricha Genschera niemieckiego ministra spraw zagranicznych i jego włoskiego odpowiednika – Emilio Colombo – zawiera deklarację państw członkowskich dotyczącą osiągnięcia celów w zakresie stosunków między instytucjami, kompetencji wspólnotowych i współpracy politycznej. Szefowie państw i rządów zobowiązali się do powtórnej analizy postępów dokonanych w tych dziedzinach i do podjęcia decyzji o tym, czy należy je włączyć do Traktatu o Unii Europejskiej.
Projekt Traktatu ustanawiającego Unię Europejską
Pod wpływem włoskiego parlamentarzysty Altiero Spinelli utworzono komisję parlamentarną do spraw instytucjonalnych, zakładającą opracowanie traktatu zastępującego istniejące Wspólnoty przez jedną Unię Europejską. Parlament Europejski przyjął projekt traktatu 14 lutego 1984 r.
Posiedzenie Rady Europejskiej w Fontainebleau, 25–26 czerwca 1984 r.
Parlamentarny projekt traktatu zainspirował powołanie komitetu do opracowania projektu zmian, w którego skład weszli przedstawiciele szefów państw i rządów z irlandzkim senatorem Jamesem Dooge'em na czele. Raport komitetu Dooge’a zachęcił Radę Europejską do zwołania konferencji międzyrządowej do negocjowania traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej.
Biała księga ds. realizacji rynku wewnętrznego z 1985 r.
Komisja – z inicjatywy swojego przewodniczącego Jacques’a Delors’a – opublikowała białą księgę, która wylicza 279 regulacji prawnych koniecznych do realizacji rynku wewnętrznego. Proponuje harmonogram realizacji i ostateczną datę 31 grudnia 1992 r.
W trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w Mediolanie w dniach 28–29 czerwca 1985 r. zaproponowano zwołanie konferencji międzyrządowej, która rozpoczęła się wraz z otwarciem prezydencji luksemburskiej 9 września 1985 r., a zakończyła w Hadze 28 lutego 1986 r.
CELE
Pierwszym celem JAE jest wznowienie procesu tworzenia struktur europejskich w dążeniu do zakończenia realizacji rynku wewnętrznego. Na podstawie istniejących traktatów wydawało się to trudne w szczególności z powodu procesu decyzyjnego obowiązującego w Radzie, narzucającego głosowanie jednogłośne w sprawach ujednolicania przepisów.
Dlatego konferencja międzyrządowa, która zakończyła się podpisaniem JAE, miała podwójny mandat. Z jednej strony chodziło o przyjęcie traktatu w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, a z drugiej – o akt zmieniający traktat EWG, zwłaszcza w sprawach:
procedury podejmowania decyzji przez Radę,
kompetencji Komisji,
kompetencji Parlamentu Europejskiego,
rozszerzenia kompetencji Wspólnot.
STRUKTURA
Akt składa się z preambuły, czterech tytułów i serii deklaracji przyjętych w czasie konferencji.
Preambuła odzwierciedla podstawowe założenia traktatu i wyraża wolę państw członkowskich do zmiany stosunków w celu ustanowienia Unii Europejskiej. W tej części stwierdza się także jednolity charakter Aktu, który łączy postanowienia wspólne dla współpracy w zakresie polityki zagranicznej i Wspólnot Europejskich. Wreszcie uwydatnia dwa cele rewizji traktatów: „poprawiać sytuację gospodarczą i społeczną poprzez poszerzanie zakresu wspólnej polityki oraz dążenie do osiągania nowych celów, a także zapewniać sprawniejsze funkcjonowanie Wspólnot”.
Tytuł pierwszy zawiera postanowienia wspólne dla współpracy politycznej i Wspólnot Europejskich. Tytuł II poświęcony jest zmianom traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie. Tytuł III zawiera postanowienia w sprawie współpracy europejskiej w dziedzinie polityki zagranicznej. W tytule IV zawarto przepisy ogólne i końcowe.
WKŁAD TRAKTATU – ZMIANY INSTYTUCJONALNE
W celu ułatwienia realizacji rynku wewnętrznego Akt przewiduje zwiększenie ilości przypadków, w których Rada może stanowić większością kwalifikowaną, zamiast jednogłośnie. Podejmowanie decyzji staje się łatwiejsze, ponieważ unika się blokowania – tak częstego przy poszukiwaniu jednomyślnych rozwiązań przez 12 państw członkowskich. Głosowanie jednogłośne wymagane jest już tylko przy podejmowaniu środków przeznaczonych do ustanowienia rynku wewnętrznego, z wyjątkiem środków dotyczących systemu podatkowego, swobodnego przepływu osób oraz praw i interesów pracowników.
JAE ustanawia Radę Europejską, która czyni oficjalnymi konferencje i szczyty szefów państw i rządów. Jednak kompetencje tego organu nie są sprecyzowane. Rada Europejska nie posiada uprawnień do podejmowania decyzji ani władzy wywierania przymusu na inne instytucje.
Uprawnienia Parlamentu zostały wzmocnione poprzez wprowadzenie wymogu zgody PE przy zawieraniu umowy o stowarzyszeniu. Ponadto Akt ustanawia procedurę współpracy, nadającą Parlamentowi Europejskiemu znaczenia w dialogu międzyinstytucjonalnym dzięki możliwości podwójnego czytania projektów. Jednak zakres stosowania tej procedury jest ograniczony do sytuacji, kiedy Rada stanowi większością kwalifikowaną, z wyłączeniem dziedziny ochrony środowiska.
Akt wyjaśnia istniejące przepisy dotyczące władzy wykonawczej. Artykuł 10 zmienia art. 145 traktatu EWG, ustanawiając ogólną zasadę, że Rada przyznaje Komisji uprawnienia wykonawcze aktów. Rada może zastrzec sobie uprawnienia wykonawcze jedynie w szczególnych przypadkach. JAE daje podwaliny pod utworzenie Sądu Pierwszej Instancji. Wszelkie sprawy mogą być skierowane do tego sądu z wyjątkiem postępowań prejudycjalnych złożonych przez państwa członkowskie lub przez instytucje, a także pytań prejudycjalnych.
WKŁAD TRAKTATU – ZMIANY POLITYCZNE
Artykuł 8A określa bardzo jasno cel Aktu, którym jest stopniowe ustanowienie rynku wewnętrznego w terminie do 31 grudnia 1992 r. Rynek wewnętrzny zdefiniowany jest jako „obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu”.
Akt zamieszcza postanowienia dotyczące zdolności walutowej, ale nie pozwala na wprowadzenie nowej polityki. Zbieżność polityki gospodarczej i walutowej wchodzi już w zakres istniejących kompetencji.
Polityka społeczna regulowana jest w traktacie EWG, ale Akt wprowadza dwa nowe artykuły w tej dziedzinie. Artykuł 118a traktatu WE upoważnia Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną w ramach procedury współpracy, do „ustalenia minimalnych wymogów dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników”. Artykuł 118b traktatu WE wyznacza Komisji zadanie rozwijania dialogu społecznego na poziomie europejskim.
Akt wprowadza politykę wspólnotową spójności ekonomicznej i społecznej dla zrównoważenia konsekwencji realizacji rynku wewnętrznego w mniej rozwiniętych państwach członkowskich i dla zmniejszenia dystansu dzielącego regiony. Interwencja wspólnotowa realizuje się przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR).
W zakresie badań i rozwoju technicznego artykuł 130F traktatu WE ustala jako cel „wzmacnianie bazy naukowej i technologicznej przemysłu Wspólnoty i sprzyjanie zwiększaniu jego międzynarodowej konkurencyjności”. W tym celu Akt przewiduje wdrożenie wieloletnich programów ramowych przyjmowanych przez Radę jednogłośnie.
Troska o ochronę środowiska we Wspólnocie przejawiła się już w traktacie rzymskim. Akt dodaje do tego trzy artykuły (art. 130r, 130s i 130t traktatu WE), które pozwalają Wspólnocie wyznaczyć następujące cele: „zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego, przyczynianie się do ochrony zdrowia ludzkiego, zapewnianie ostrożnego i racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych”. Dodaje się, że Wspólnota podejmuje działania dotyczące środowiska naturalnego, tylko jeśli mogą zostać lepiej zrealizowane na poziomie Wspólnoty niż na szczeblu krajowym (zasada pomocniczości).
Artykuł 30 zakłada, że państwa członkowskie wspólnie zmierzają do opracowania i realizacji polityki zagranicznej. Dlatego zobowiązują się przeprowadzać wzajemne konsultacje na temat wszelkich kwestii dotyczących polityki zagranicznej, które mogą mieć znaczenie dla bezpieczeństwa państw członkowskich. W tej dziedzinie Prezydencja Rady jest odpowiedzialna za inicjowanie działań, koordynację i reprezentację stanowisk państw członkowskich w stosunkach z państwami trzecimi.
JAE: BILANS I PERSPEKTYWY
Dzięki JAE 1 stycznia 1993 r. mogło dojść do transformacji wspólnego rynku w rynek jednolity. Poprzez stworzenie nowych kompetencji i reformowanie instytucji JAE otworzył drogę do integracji politycznej oraz unii gospodarczej i walutowej, które zostaną ustanowione w Maastricht w Traktacie o Unii Europejskiej.
ZMIANY WNIESIONE DO TRAKTATU
Traktat o Unii Europejskiej nazywany traktatem z Maastricht (1992)
Traktat z Maastricht ujmuje w jedną Unię Europejską trzy Wspólnoty (Euratom, EWWS, EWG) oraz zinstytucjonalizowaną współpracę polityczną w zakresie polityki zagranicznej, obrony, policji i sprawiedliwości. Przekształca Europejską Wspólnotę Gospodarczą we Wspólnotę Europejską. Ponadto traktat ten ustanawia unię gospodarczą i walutową, wdraża nowe polityki wspólnotowe (edukacja, kultura, współpraca na rzecz rozwoju, spójność) i rozszerza kompetencje Parlamentu Europejskiego (procedura współdecydowania).
Traktat z Amsterdamu (1997)
Traktat z Amsterdamu pozwolił na zwiększenie kompetencji Unii dzięki utworzeniu polityki zatrudnienia WE, włączeniu do działań wspólnotowych pewnych dziedzin, wynikających wcześniej ze współpracy w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, podjęciu działań zmierzających do przybliżenia Unii do obywateli, możliwości ściślejszej współpracy między niektórymi państwami członkowskimi (wzmocniona współpraca). Ponadto rozszerza zakres stosowania procedury współdecydowania oraz głosowania większością kwalifikowaną. Wprowadza nową i prostszą numerację artykułów w traktatach.
Traktat z Nicei (2001)
Traktat z Nicei jest w głównej mierze poświęcony sprawom niedokończonym w 1997 r. w Amsterdamie, tzn. problemom instytucjonalnym związanym z rozszerzeniem. Chodzi o skład Komisji, system ważenia głosów w Radzie i rozszerzenie przypadków stanowienia większością kwalifikowaną. Ułatwiono także stosowanie wzmocnionej współpracy i zwiększono skuteczność systemu sądowego.
Traktat lizboński (2007)
Traktat lizboński przeprowadza szeroko zakrojone reformy instytucjonalne. Znosi poprzednią strukturę instytucjonalną ustanowioną w traktacie z Maastricht, a Unia zastępuje Wspólnotę Europejską. Wprowadza także istotne zmiany w sposobie funkcjonowania instytucji europejskich, podejmowania decyzji i podziału kompetencji między UE a państwami członkowskimi. Ma za zadanie usprawnić podejmowanie decyzji w Unii rozszerzonej do 27 państw członkowskich. Traktat lizboński reorganizuje także polityki wewnętrzne i zewnętrzne UE. Umożliwia na przykład instytucjom uchwalanie przepisów oraz podejmowanie środków w nowych zakresach polityk.
Omawiany traktat został także zmieniony następującymi traktatami akcesyjnymi:
Traktatem w sprawie przystąpienia Austrii, Finlandii i Szwecji (1994).
Po przyjęciu tego traktatu liczba państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zmienia się z dwunastu na piętnaście.
Traktatem w sprawie przystąpienia Cypru, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Malty, Polski, Czech, Słowacja i Słowenii (2003).
Po przyjęciu tego traktatu liczba państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej wynosi dwadzieścia pięć.
Traktatem w sprawie przystąpienie Bułgarii i Rumunii (2005). Po przyjęciu tego traktatu liczba państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej nie wynosi już dwadzieścia pięć, a dwadzieścia siedem.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
WPROWADZENIE
Traktat lizboński ma na celu poprawę funkcjonowania systemu sądowego Unii Europejskiej (UE), dostosowując go do zmieniającego się prawa wspólnotowego. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej poddany jest wewnętrznej reformie struktury oraz nazewnictwa poszczególnych organów. Traktat lizboński zwiększa także kontrolę sądową sprawowaną przez TSUE dzięki nadaniu mu nowych kompetencji i rozszerzeniu jego kontroli nad innymi organami UE.
ORGANY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Traktat lizboński zmienia nazewnictwo poszczególnych organów wymiaru sprawiedliwości UE. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej oznacza obecnie cały system sądownictwa UE, który obejmuje:
Trybunał Sprawiedliwości,
Sąd, zwany dawniej Sądem Pierwszej Instancji,
sądy wyspecjalizowane, zwane dawniej izbami sądowymi.
Zmiany nazw mają na celu uproszczenie systemu sądownictwa UE i nie wprowadzają żadnych zmian dotyczących kompetencji poszczególnych organów.
Traktat lizboński zwiększa także elastyczność systemu sądowego UE. Zmiany statutu Trybunału oraz utworzenie nowych sądów wyspecjalizowanych mogą być wprowadzane zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, a nie – jak dotychczas – na podstawie jednogłośnej decyzji Rady.
Znacząco zmieniła się procedura nominacji sędziów i rzeczników generalnych. Traktat lizboński powołuje do życia komitet doradczy do spraw nominowania sędziów i rzeczników. Dotychczas urząd ten piastowało 8 rzeczników generalnych, jednak ich liczba została zwiększona do 11.
KONTROLA SĄDOWA
Traktat lizboński rozszerza kontrolę sądową Trybunału na akty Rady Europejskiej. Ponadto harmonizuje przepisy dotyczące działań agend i organów UE. Akty te mogą stanowić przedmiot skarg wnoszonych do Trybunału Sprawiedliwości UE.
Traktat lizboński umożliwia także wnoszenie skarg przez nowych pozywających. Parlamenty narodowe oraz Komitet Regionów mogą wnosić o stwierdzenie nieważności aktów, które uznają za niezgodne z zasadą pomocniczości. Komitet Regionów może ponadto dochodzić przed Trybunałem Sprawiedliwości UE przestrzegania własnych prerogatyw.
Traktat lizboński wprowadza też pomniejsze zmiany dotyczące skarg wnoszonych przez osoby prywatne. Mają one teraz możliwość wnoszenia skarg na akty prawne, które nie wymagają środków wykonawczych. Zachowany jest natomiast wymóg, że osoby prywatne mogą wnosić skargę tylko wówczas, jeśli postanowienia aktu dotyczą ich bezpośrednio lub indywidualnie.
Traktat lizboński upraszcza także mechanizm stosowania sankcji w przypadku niewykonywania wyroku. Komisja może teraz kierować sprawę do Trybunału po wcześniejszym wezwaniu państwa członkowskiego do wykonania wyroku. Usunięto zatem etap pośredni, w którym Komisja musiała jeszcze wydać uzasadnioną opinię.
Traktat lizboński upraszcza także procedurę skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom w przypadku braku zawiadomienia o krajowych środkach transpozycji. W takim przypadku Komisja może skierować skargę o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom oraz wnosić o karę finansową, kiedy dwie różne procedury były już wcześniej konieczne.
DZIEDZINY KOMPETENCJI
Kontrola sądowa Trybunału objęła także przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Akty odnoszące się do wiz, azylu, imigracji i innych polityk związanych ze swobodnym przepływem osób mogą stanowić przedmiot skargi, co stanowi znaczący postęp w konstrukcji europejskiej. Niemniej jednak traktat lizboński ustanawia pewne ograniczenia nowej kontroli sądowej. Trybunał nie może postanawiać o wszczęciu działań policyjnych prowadzonych przez państwa członkowskie lub decydować o odpowiedzialności państw członkowskich w sprawach utrzymania porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego.
W sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nadal obowiązuje zasada wyłączenia właściwości Trybunału. Jednak traktat lizboński wprowadza dwie wyjątkowe sytuacje, w których można zwracać się do Trybunału o rozstrzygnięcie:
w sprawie środków ograniczających podjętych przez Unię wobec osób fizycznych lub prawnych (art. 275 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej),
w sprawie umów międzynarodowych, jeśli opinia Trybunału jest niekorzystna, sporna umowa nie może wejść w życie bez wprowadzenia zmian lub rewizji traktatów (art.218 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).
Odesłanie prejudycjalne
Odesłanie prejudycjalne jest procedurą umożliwiającą sądowi krajowemu zadawanie Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytań o interpretację lub stwierdzenie ważności prawa wspólnotowego w sprawie zawisłej przed tym sądem. Odesłanie prejudycjalne pomaga zatem zagwarantować bezpieczeństwo prawne dzięki jednolitemu stosowaniu prawa wspólnotowego w całej Unii Europejskiej.
Odesłanie prejudycjalne jest jedną z procedur stosowanych przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Procedura ta jest otwarta dla sędziów krajowych państw członkowskich. Mogą oni zwracać się do Trybunału z pytaniem dotyczącym interpretacji lub ważności prawa UE w rozpatrywanej sprawie.
W odróżnieniu od innych postępowań sądowych odesłanie prejudycjalne nie jest skargą skierowaną przeciwko aktowi europejskiemu lub krajowemu, ale pytaniem dotyczącymstosowania prawa UE.
Odesłanie prejudycjalne wspiera współpracę między krajowym wymiarem sprawiedliwości a Trybunałem Sprawiedliwości oraz jednolite stosowanie prawa wspólnotowego w całej UE.
Charakter odesłania prejudycjalnego
Każdy sąd krajowy, przed którym toczy się sprawa, w której zastosowanie zasady prawa europejskiego budzi zastrzeżenia (postępowanie przed sądem krajowym), może zdecydować o zadaniu Trybunałowi Sprawiedliwości pytania prejudycjalnego. Są dwa rodzaje odesłania prejudycjalnego:
pytanie o interpretację normy europejskiej: sędzia krajowy prosi Trybunał Sprawiedliwości o doprecyzowanie kwestii wykładni prawa europejskiego, aby odpowiednio ją zastosować,
pytanie o ważność normy europejskiej: sędzia krajowy prosi Trybunał Sprawiedliwości o sprawdzenie ważności aktu prawa europejskiego.
Odesłanie prejudycjalne stanowi zatem procedurę „między sądami”. Nawet jeśli wnioskować o nie może jedna ze stron sporu, to sąd krajowy decyduje o odesłaniu pytania do Trybunału Sprawiedliwości. Artykuł 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dodaje, że sądy krajowe rozstrzygające w ostatniej instancji (od których decyzji nie ma odwołania) są zobowiązane do dokonania odesłania prejudycjalnego, jeśli jedna ze stron o to wnosi. Natomiast sądy krajowe niebędące sądami ostatniej instancji nie mają obowiązku stosowania odesłania, nawet jeśli jedna ze stron o to wnosi. W każdej sytuacji wszystkie sądy krajowe mogą spontanicznie wnioskować do Trybunału Sprawiedliwości w przypadku wątpliwości dotyczącej przepisów wspólnotowych.
Trybunał Sprawiedliwości wypowiada się wtedy wyłącznie na temat elementów stanowiących odesłanie prejudycjalne. Sąd krajowy pozostaje głównym decydentem w sprawie.
Z zasady Trybunał Sprawiedliwości jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi. Nie może odmówić udzielenia odpowiedzi, uzasadniając, że odpowiedź nie jest właściwa w sporze przed sądem krajowym. Może natomiast sprzeciwić się, jeśli pytanie wykracza poza zakres jego kompetencji.
Zasięg decyzji prejudycjalnych
Decyzja Trybunału Sprawiedliwości ma powagę rzeczy osądzonej. Jest wiążąca nie tylko dla sądu krajowego kierującego odesłanie, ale także dla wszystkich sądów krajowych państw członkowskich.
Jeśli po rozpatrzeniu odesłania prejudycjalnego o ważność stwierdzi się, że akt europejski jest nieważny, wszystkie akty podjęte na jego podstawie także tracą ważność. Zadaniem instytucji europejskich jest wtedy przyjęcie nowego aktu.
Rozporządzenie
Rozporządzenie jest aktem normatywnym wymienionym w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Ma zasięg ogólny, jest wiążące w całości i bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich.
Rozporządzenie jest częścią jednostronnego prawa wtórnego, a to oznacza, że wynika z woli odpowiedniego organu Unii Europejskiej. Wymienione jest w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który stwierdza, że rozporządzenie „ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”.
Rozporządzenie ma zasięg ogólny
Kierowane jest do wszystkich, a nie do wyraźnie określonych adresatów.
Trybunał Sprawiedliwości uzupełnił, że rozporządzenie jest skierowane do ogólnej kategorii ludzi, ale może być ograniczone do pewnej grupy odbiorców. Mamy do czynienia z rozporządzeniem, nawet jeśli w momencie publikacji aktu można było określić liczbę lub tożsamość tych odbiorców.
Rozporządzenie wiąże w całości
Jest wiążące w całości, więc nie może być stosowane w sposób niepełny, wybiórczy lub częściowy. Jest to akt prawny wiążący dla:
instytucji,
państw członkowskich,
obywateli.
Rozporządzenie jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich
Oznacza to, że:
nie musi być w żaden sposób transponowane do prawa krajowego,
przydziela prawa i obowiązki niezależnie od krajowych przepisów wykonawczych. Nie oznacza to jednak, że państwa członkowskie nie mogą przyjąć takich przepisów. Są do tego nawet zobowiązane, jeśli istnieje taka konieczność w celu przestrzegania obowiązku lojalności wynikającego z art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE),
obywatele mogą się na nie powoływać w stosunkach z innymi osobami, państwami członkowskimi i organami unijnymi.
Jest stosowane we wszystkich państwach członkowskich od momentu wejścia w życie, czyli dwadzieścia dni po publikacji w Dzienniku Urzędowym. Jego skutki prawne oddziałują na całość ustawodawstwa krajowego w sposób jednoczesny, automatyczny i jednolity.
Rozporządzenie wykonawcze
Organy unijne mogą także podejmować środki wykonawcze czyli rozporządzenia wykonawcze. Taki rodzaj rozporządzenia opisany jest w art. 164 i 178 TFUE dotyczących rozporządzeń wykonawczych Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Jest to akt prawny, którego ważność zależy od „rozporządzenia podstawowego”. Podczas gdy rozporządzenie podstawowe zawiera najważniejsze regulacje, rozporządzenie wykonawcze organizuje przepisy techniczne.
Decyzja
Decyzja jest instrumentem prawnym, którą instytucje mają do dyspozycji, aby wykonywać polityki europejskie. Jest aktem wiążącym o zakresie ogólnym lub, jeżeli wskazuje konkretnego adresata, o charakterze indywidualnym.
Decyzja jest aktem prawnym stanowiącym część prawa wtórnego Unii Europejskiej (UE). Przyjmowana jest przez instytucje europejskie na podstawie traktatów ustanawiających UE. W zależności od przypadku decyzja może być skierowana do jednego lub kilku adresatów, ale może też nie określać żadnego.
Akt wiążący w całości
Art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu UE stanowi, że decyzja jest aktem wiążącym w całości. Nie może więc być wykonywana w sposób niekompletny, selektywny lub częściowy.
Decyzja przyjmowana jest w drodze procedury prawodawczej. Jest więc aktem prawodawczym przyjmowanym przez Radę i Parlament zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą albo specjalną procedurą prawodawczą.
Z drugiej strony, decyzja jest aktem o charakterze nieprawodawczym, jeżeli jedna z instytucji europejskich przyjmuje ją jednostronnie. Odnosi się więc do przepisów przyjętych przez Radę Europejską, Radę albo Komisję dotyczących przypadków, które nie wchodzą w zakres kompetencji prawodawcy.
Decyzja ze wskazanym adresatem
Decyzja może być skierowana do jednego lub kilku adresatów. Ma wówczas charakter bardzo indywidualny i jest wiążąca tylko wobec swoich adresatów.
Adresatami decyzji mogą być państwa członkowskie lub osoby indywidualne. Komisja korzysta na przykład z decyzji, aby podjąć działania przeciw przedsiębiorstwom, które dopuściły się praktyk uzgodnionych albo nadużyły pozycji dominującej.
Aby decyzja była wprowadzona w życie, musi być podana do wiadomości strony zainteresowanej. Procedura ta polega na przesłaniu decyzji listem poleconym z potwierdzeniem odbioru. Decyzja może też zostać opublikowana w Dzienniku Urzędowym; taka publikacja nie zwalnia jednak z obowiązku powiadomienia zainteresowanej strony. Tylko poprzez powiadomienie decyzja staje się wobec adresata wiążąca.
Decyzja bez wskazanego adresata
Od wejścia w życie traktatu lizbońskiego w decyzji nie musi być wskazany adresat. Dzięki temu decyzja zyskuje szerszy zasięg i staje się podstawowym instrumentem w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Rada i Rada Europejska mogą przyjmować decyzje dotyczące:
strategicznych interesów i celów Unii,
działań, jakie Unia ma podjąć na poziomie międzynarodowym,
stanowisk, jakie Unia ma zająć w zakresie kwestii międzynarodowych,
zasad realizowania działań i stanowisk Unii.
Dyrektywa
Dyrektywa jest jednym z instrumentów prawnych, którymi dysponują instytucje unijne w celu realizacji polityki UE. Jest to narządzie stosowane przede wszystkim w ramach ujednolicania ustawodawstwa narodowego. Dyrektywa charakteryzuje się elastycznością stosowania: nakłada obowiązek osiągnięcia celu, ale zostawia państwom swobodę w jego realizacji.
Dyrektywa tworzy prawo wtórne Unii Europejskiej (UE). Jest przyjmowana przez instytucje europejskie na podstawie traktatów założycielskich. Po jej uchwaleniu na poziomie europejskim musi zostać transponowana przez państwa członkowskie do prawa krajowego.
Akt wiążący o zasięgu ogólnym
Artykuł 288 Traktatu o funkcjonowaniu UE stwierdza, że dyrektywa jest wiążąca. Podobnie jak rozporządzenie europejskie oraz decyzja, jest wiążąca dla państw członkowskich, do których jest skierowana. Jest wiążąca w całości, więc nie może być stosowana w sposób niepełny, wybiórczy lub częściowy.
Niemniej jednak dyrektywa różni się od decyzji i rozporządzenia. O ile rozporządzenie obowiązuje natychmiast po wejściu w życie w prawie wewnętrznym państw członkowskich, o tyle dyrektywa musi przejść transpozycję do prawa krajowego. Ponadto dyrektywa nie zawiera sposobów stosowania: nakłada na państwa członkowskie jedynie obowiązek osiągnięcia celu. Każde państwo dowolnie wybiera formę i sposób stosowania dyrektywy.
Dyrektywa różni się także od decyzji, ponieważ jest tekstem o zasięgu ogólnym przeznaczonym dla wszystkich państw członkowskich.
Ponadto artykuł 289 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej dodaje, że dyrektywa jest aktem prawnym, jeśli przyjęta jest w drodze procedury ustawodawczej. Z zasady dyrektywa proponowana jest przez Komisję. Następnie przyjęta zostaje przez Radę i Parlament Europejski zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą lub specjalną procedurą ustawodawczą.
Dyrektywa wchodzi w życie po zawiadomieniu państw członkowskich lub po opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym.
Akt prawny, który podlega transpozycji
Jest to dwustopniowy akt prawny, który składa się z:
samej dyrektywy wydanej przez instytucje europejskie,
krajowych środków wykonawczych wydanych przez państwa członkowskie.
Wejście w życie nie powoduje w zasadzie bezpośrednich efektów w prawie krajowym. Aby to osiągnąć, należy podjąć następny krok jakim jest transpozycja. Transpozycja jest aktem dokonywanym przez państwa członkowskie, polegającym na przyjęciu środków krajowych, umożliwiających osiągnięcie celów wyznaczonych przez dyrektywę. Władze krajowe przedstawiają te środki Komisji.
Rozwiązania zapobiegające niewłaściwej transpozycji dyrektyw
Z zasady dyrektywa musi zostać podana transpozycji w terminie ustalonym przez instytucje (od 6 do 24 miesięcy). Po upływie tego terminu:
Komisja może wnioskować do Trybunału Sprawiedliwości o nałożenie kary na państwa (nieprzestrzeganie tej decyzji może spowodować ponowne skazanie na zapłatę kar pieniężnych),
Trybunał Sprawiedliwości dopuścił także pod pewnymi warunkami możliwość uzyskania odszkodowań przez osoby prywatne za złą lub spóźnioną transpozycję dyrektyw (orzeczenie Francovitch i Bonifaci z 19 listopada 1991 r.),
Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że dyrektywa jest bezpośrednio skuteczna (tzn. osoby indywidualne mogą się powoływać przed sądem na jej postanowienia).
Dyrektywa ma bezpośrednią wertykalną skuteczność w momencie upłynięcia terminu transpozycji. Oznacza to, że osoby prywatne mogą powoływać się na nią w sądach w sporach przeciwko państwu. Natomiast dyrektywa nie ma bezpośredniego oddziaływania horyzontalnego (osoba indywidualna nie może powoływać się na jej treść w sporze z inną osobą).
Trybunał Sprawiedliwości określił szereg warunków, aby osoba prywatna mogła przywoływać dyrektywę przed sądem:
przepisy dyrektywy muszą być bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne,
dyrektywa nie może być prawidłowo przetransponowana przez akt krajowy w przewidzianym terminie.
Źródła prawa Unii Europejskiej
Są trzy źródła prawa Unii Europejskiej: źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła prawa pomocniczego.
Źródła pierwotne lub prawo pierwotne obejmują przede wszystkim traktaty ustanawiające Unię Europejską.
Źródła wtórne składają się z elementów prawa ustanowionego na podstawie traktatów. Dzielą się na prawo wtórne jednostronne i prawo umowne.
Źródła pomocnicze składają się z elementów prawa nieprzewidzianych w traktatach. Chodzi o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, prawo międzynarodowe oraz ogólne zasady prawa.
Wymienia się trzy źródła prawa Unii Europejskiej (UE): źródła pierwotne, źródła wtórne i źródła pomocnicze.
Źródła prawa pierwotnego
Źródła pierwotne lub prawo pierwotne, wynikają głównie z traktatów założycielskich: Traktatu o UE i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Traktaty te ustalają podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi i ustanawiają władzę instytucji unijnych. W ten sposób wyznaczają prawne ramy realizacji polityk europejskich przez instytucje UE.
Ponadto prawo pierwotne obejmuje także:
traktaty zmieniające UE,
protokoły załączone do traktatów założycielskich i traktatów zmieniających,
traktaty akcesyjne państw członkowskich UE.
Źródła prawa wtórnego
Na prawo wtórne składają się akty jednostronne i akty umowne.
Akty jednostronne można podzielić na dwie kategorie:
wymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja, opinie i zalecenia,
niewymienione w art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są to akty nietypowe, takie jak komunikaty, zalecenia oraz białe i zielone księgi.
Akty umowne obejmują:
umowy międzynarodowe zawarte między UE a krajami lub organizacjami trzecimi,
umowy między państwami członkowskimi,
umowy międzyinstytucjonalne tzn. zawarte między instytucjami UE.
Źródła prawa pomocniczego
Poza orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości źródła prawa pomocniczego obejmują prawo międzynarodowe i ogólne zasady prawa. Źródła te pozwalają Trybunałowi na uzupełnienie luk w prawie pierwotnym i/lub wtórnym.
Prawo międzynarodowe jest dla Trybunału Sprawiedliwości źródłem inspiracji przy opracowywaniu orzecznictwa. Wzoruje się na nim, powołując się na prawo pisane, obyczaj i praktykę
Ogólne zasady prawa są niepisanym źródłem przywoływanym w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości. Pozwalają Trybunałowi na stosowanie zasad w różnych dziedzinach nieregulowanych traktatami.
Prawo pierwotne
Prawo pierwotne nazywane też pierwotnym źródłem prawa stanowi najwyższe prawo Unii Europejskiej (UE). Znajduje się na szczycie porządku prawnego UE. Zawiera głównie traktaty ustanawiające UE.
Prawo pierwotne (pierwotne źródło) jest prawem zasadniczym Unii Europejskiej (UE) i dominuje nad wszystkimi innymi źródłami prawa. Obowiązkiem Trybunału Sprawiedliwości jest czuwanie nad poszanowaniem tego pierwszeństwa poprzez różnego rodzaju procedury np. o unieważnienie (art. 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)) lub postępowanie prejudycjalne (art. 267 TFUE).
Na prawo pierwotne składają się przede wszystkim traktaty UE. Zawierają one zasady formalne i materialne regulujące prowadzenie polityki instytucji europejskich. Określają także zasady formalne ustalające podział kompetencji między Unią a państwami członkowskimi, na których opiera się władza instytucji. Opisują także zasady materialne, wyznaczające zakres poszczególnych polityk oraz organizujące działania instytucji.
Zakres prawa pierwotnego
Prawo pierwotne składa się z traktatów założycielskich UE zmienianych i uzupełnianych przez różne traktaty i akty. Chodzi o:
traktaty założycielskie ustanawiające UE,
wielkie traktaty zmieniające UE,
protokoły załączane do traktatów,
traktaty uzupełniające, wprowadzające zmiany sektorowe do traktatów założycielskich,
traktaty akcesyjne państw do UE.
Traktaty założycielskie ustanawiające poszczególne Wspólnoty Europejskie:
traktat paryski (18 kwietnia 1951 r.),
traktaty rzymskie (Euratom i taktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą) (25 marca 1957 r.),
Traktat o Unii Europejskiej zawarty w Maastricht (7 lutego 1992 r.).
Traktaty zmieniające:
Jednolity akt europejski (17 i 28 lutego 1986 r.),
traktat z Amsterdamu (2 października 1997 r.),
traktat z Nicei (26 lutego 2001 r.),
traktat lizboński (13 grudnia 2007 r.) wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.
Traktaty uzupełniające, wprowadzające zmiany sektorowe do traktatów założycielskich:
traktat o fuzji (8 kwietnia 1965 r.),
traktat zmieniający niektóre postanowienia budżetowe traktatów ustanawiających Wspólnoty (22 kwietnia 1970 r.),
traktat brukselski zmieniający niektóre postanowienia finansowe traktatów ustanawiających Wspólnoty oraz ustanawiający Trybunał Obrachunkowy (22 lipca 1975 r.),
at ustanawiający wybory przedstawicieli do Parlamentu w powszechnych wyborach bezpośrednich (20 września 1976 r.).
Traktaty akcesyjne:
Wielka Brytania, Dania, Irlandia i Norwegia (22 stycznia 1972 r.),
Grecja (28 maja 1979 r.),
Hiszpania i Portugalia (12 czerwca 1985 r.),
Austria, Finlandia, Norwegia i Szwecja (24 czerwca 1994 r.),
Cypr, Estonia, Węgry, Malta, Polska, Łotwa, Litwa, Czechy, Słowacja i Słowenia (16 kwietnia 2003 r.),
Rumunia i Bułgaria (25 kwietnia 2005 r.).
Traktaty o przystąpieniu Norwegii z 22 stycznia 1972 r. i 24 czerwca 1994 r. nigdy nie weszły w życie. Pierwszego lutego 1985 roku podpisano traktat nadający szczególny status Grenlandii.
Zakres stosowania prawa pierwotnego
Artykuł 355 TFUE stwierdza, że terytorialny zakres stosowania prawa pierwotnego UE obejmuje terytoria państw członkowskich oraz niektóre wyspy i terytoria zamorskie (np. Madera, Wyspy Kanaryjskie i francuskie departamenty zamorskie). Stosuje się także do terytoriów, za których stosunki zewnętrzne odpowiedzialne jest państwo członkowskie (Gibraltar i Wyspy Alandzkie).
Artykuł 355 TFUE przewiduje, że Rada może określić szczególne postanowienia dla pewnych terytoriów. Tak jest w przypadku kwestii celnych dla Gibraltaru i Saint-Pierre i Miquelon. Ten sam art. 355 TFUE stwierdza wyraźnie, że prawo wspólnotowe nie ma zastosowania na pewnych obszarach, np. Wyspach Owczych.
W kwestii czasowego zakresu stosowania prawa pierwotnego, stosuje się je od momentu wejścia w życie traktatu, poza okresem przejściowym.
Natomiast czas obowiązywania przepisów prawa pierwotnego w zasadzie jest nieograniczony (np. TFUE zgodnie z art. 356).
Porządek prawny prawa pierwotnego
W przypadku zobowiązań podjętych przez państwa członkowskie między sobą, jeśli:
poprzedzają traktat rzymski, przestają mieć zastosowanie. W takiej sytuacji zobowiązania podlegają systemowi ważności traktatów zgodnie z prawem międzynarodowym. Wyjątkowo art. 350 TFUE dopuszcza w sposób wyraźny pewne sposoby stowarzyszania regionalnego między Belgią, Luksemburgiem i Niderlandami,
nastąpiły po traktacie rzymskim, podlegają ogólnemu obowiązkowi zasady lojalności wymienionej w art. 4 TUE. Zgodne z tym artykułem państwa nie podejmują działań, które mogłyby zagrozić realizacji celów TUE.
Co do zobowiązań zawartych przez państwa członkowskie i państwa trzecie, jeśli:
poprzedzają traktat rzymski, prawa państw trzecich są zabezpieczone zgodnie z art. 307 traktatu WE oraz orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości (TSUE, International Fruit Company z 12 grudnia 1972 r.). Inaczej mówiąc, porozumienia te są wiążące wobec Wspólnoty z powodu przekazania na nią kompetencji państw. Wyjątkowo prawa wynikające z porozumień niezgodnych z traktatem WE, nie są wiążące wobec Wspólnoty,
nastąpiły po traktacie rzymskim, uznane są za ważne, chyba że państwo przekroczyło swoje kompetencje (jeśli UE posiada kompetencję, której państwo nie uszanowało) oraz jeśli porozumienie zagraża zasadzie lojalności.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej może dokonać interpretacji traktatów. Natomiast nie dokonuje kontroli ich ważności, która jest określona prawem międzynarodowym.
W pewnych okolicznościach Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej dopuszcza możliwość powoływania się na przepisy prawa pierwotnego w sprawach poruszanych przez osoby prywatne. Przepisy te muszą mieć bezpośredni skutek oraz jasną, dokładną i bezwarunkową treść (TSUE, Sagoil z 19 grudnia 1968).
Europejska przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
WPROWADZENIE
Traktat lizboński wymaga intensyfikacji działań zmierzających do realizowania wspólnej przestrzeni europejskiej, w której ludzie swobodnie się przemieszczają i są objęci należytą ochroną prawną. Stworzenie takiej przestrzeni jest szczególnie istotne dla dziedzin, w których oczekiwania Europejczyków są bardzo duże: imigracja, walka z przestępczością zorganizowaną, terroryzm. Problemy te mają wymiar ponadgraniczny i wymagają sprawnej współpracy na poziomie ogólnoeuropejskim.
Traktat lizboński dzieli zagadnienia związane z przestrzenią wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości na cztery kategorie. Są to:
polityka dotycząca kontroli granicznych, udzielania azylu i imigracji,
współpraca sądowa w dziedzinie prawa cywilnego,
współpraca sądowa w sprawach karnych,
współpraca służb policji.
Przypomnijmy tylko, że kwestie związane ze współpracą sądową i policyjną obejmował 3. filar Unii Europejskiej (UE) oparty na współpracy międzyrządowej. W ramach 3. filaru instytucje europejskie nie posiadały kompetencji i nie mogły wydawać rozporządzeń ani przyjmować dyrektyw. Traktat lizboński położył kres takiemu podziałowi i pozwala na działania UE we wszystkich dziedzinach dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
KONTROLA GRANIC, POLITYKI AZYLOWEJ I IMIGRACYJNEJ
Traktat lizboński udzielił nowych kompetencji instytucjom europejskim, które mogą podejmować środki mające na celu:
wprowadzenie wspólnego zarządzania granicami zewnętrznymi UE, zwłaszcza dzięki wzmocnieniu pozycji Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (Frontex (EN)),
stworzenie wspólnego systemu azylowego, który opierałby się na jednolitych zasadach i wspólnych procedurach przyznawania i cofania azylu,
ustanowienia zasad, warunków i praw w zakresie legalnej imigracji.
WSPÓŁPRACA SĄDOWA W DZIEDZINIE PRAWA CYWILNEGO
Traktat lizboński upoważnia instytucje europejskie do przyjmowania nowych środków dotyczących:
wdrożenia zasady wzajemnego uznawania: każdy system sądowy musi uznawać za ważne i znajdujące zastosowanie decyzje podjęte przez systemy sądowe w innych państwach członkowskich,
rzeczywistego dostępu do wymiaru sprawiedliwości,
rozwoju nowych sposobów rozwiązywania sporów,
kształcenia sędziów i pracowników wymiaru sprawiedliwości.
WSPÓŁPRACA SĄDOWA W SPRAWACH KARNYCH
Wraz z likwidacją 3. filaru UE współpraca sądowa w sprawach karnych staje się dziedziną, w której wszystkie instytucje europejskie mogą ustanawiać przepisy.
W praktyce instytucje UE mogą określać minimalne przepisy dotyczące definiowania i wymiaru kary za najpoważniejsze przestępstwa karne. Ponadto UE może uczestniczyć w określaniu wspólnych zasad dotyczących przebiegu postępowania karnego, np. w kwestii dopuszczalności dowodów lub praw osób.
Poza tym traktat lizboński przewiduje wzmocnienie roli agencji Eurojust (EN) w UE. Przypomnijmy, że misją Eurojust jest wspieranie koordynacji śledztw i postępowań sądowych między odpowiednimi władzami państw członkowskich. Obecnie Eurojust ma jedynie prawo zgłaszania projektów: może wnioskować do władz krajowych o wszczęcie śledztwa lub postępowania sądowego. Traktat lizboński oferuje instytucjom europejskim możliwość rozszerzenia misji i uprawnień Eurojust zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą.
Co więcej, traktat lizboński uwzględnia możliwość utworzenia prawdziwej Prokuratury Europejskiej na bazie Eurojust. Prokuratura ta miałaby szerokie uprawnienia, ponieważ mogłaby prowadzić dochodzenia, ścigać i stawiać przed sądem sprawców przestępstw. Prokuratura Europejska mogłaby także wnosić do odpowiednich sądów państw członkowskich akty oskarżenia w sprawie ściganej z oskarżenia publicznego.
Niemniej jednak traktat lizboński nie ustanawia jeszcze wspólnej prokuratury. Uprawnia jedynie Radę do przyjęcia jednogłośnie rozporządzenia zmierzającego do utworzenia takiego organu. Jeśli Rada nie będzie w stanie osiągnąć jednomyślności, wówczas przynajmniej dziewięć państw członkowskich może stworzyć między sobą prokuraturę europejską w ramach wzmocnionej współpracy.
WSPÓŁPRACA SŁUŻB POLICJI
Podobnie jak w przypadku współpracy sądowej współpraca policyjna także poprawiła się dzięki likwidacji 3. filaru UE. Obecnie instytucje europejskie mają uprawnienia do wydawania rozporządzeń i przyjmowania dyrektyw w tym zakresie.
Zwykła procedura ustawodawcza rozszerzona jest na wszystkie aspekty nieoperacyjne współpracy policyjnej. Natomiast współpraca operacyjna regulowana będzie zgodnie zespecjalną procedurą ustawodawczą wymagającą jednomyślności Rady. Niemniej jednak traktat lizboński przewiduje także możliwość ustanowienia wzmocnionej współpracy, jeśli Rada nie może osiągnąć jednomyślności.
Dodatkowo traktat lizboński zakłada stopniowe wzmacnianie Europejskiego Urzędu Policji (Europol (EN)). Podobnie jak w przypadku Eurojust traktat lizboński upoważnia Radę i Parlament do rozwijania działań i uprawnień Europolu w ramach zwykłej procedury ustawodawczej. Obecnie rola Europolu ogranicza się do ułatwiania współpracy między odpowiednimi instytucjami państw członkowskich. Traktat lizboński dodaje, że nowe zadania mogą dotyczyć także koordynacji, organizacji i przeprowadzania akcji operacyjnych.
ODSTĘPSTWA
Wielka Brytania, Irlandia i Dania korzystają z prawa odstępstwa obejmującego wszelkie środki przyjęte w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Te trzy kraje mają możliwość nieuczestniczenia w procedurach ustawodawczych w tych dziedzinach. Przyjęte środki nie są dla nich wiążące.
Ponadto Wielka Brytania, Irlandia i Dania uzyskały jeszcze dwie klauzule wyłączające:
klauzula „opt-in” pozwalająca każdemu z tych państw na uczestniczenie w procedurze przyjęcia środka lub w stosowaniu środka już przyjętego. W takiej sytuacji będą związane tymże środkiem w takim samym stopniu, co pozostałe państwa członkowskie,
klauzula „opt-out” pozwalająca w każdej chwili na niestosowanie pewnego środka.
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
WPROWADZENIE
Traktat lizboński stara się wzmocnić rolę Unii Europejskiej (UE) na scenie międzynarodowej. Wprowadzone reformy mają na celu poprawę spójności i przejrzystości wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) UE.
W tym celu traktat lizboński wprowadza dwa nowe rozwiązania:
stworzenie stanowiska Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych,
Obok tych dwóch nowości traktat lizboński wprowadza także inne zmiany o mniejszym znaczeniu np. w kwestii sposobów wdrażania WPZiB.
LIKWIDACJA 2. FILARU UE
WPZiB tworzyła 2. filar w dawnej strukturze UE. W filarze tym obowiązywała współpraca międzyrządowa, a decyzje podejmowane były przede wszystkim jednomyślnie przez Radę lub Radę Europejską.
Traktat lizboński zmienia stary podział UE, likwidując podział na trzy filary (zob. „podział kompetencji”). Połączenie filarów nie wpłynęło na sposób podejmowania decyzji w dziedzinie WPZiB. Rada Europejska i Rada UE nadal pełnią nadrzędną rolę. Zachowana zostaje także zasada jednomyślnego stanowienia.
Połączenie filarów doprowadziło także do zniknięcia Wspólnoty Europejskiej, zastępując ją Unią Europejską. W rezultacie UE otrzymała osobowość prawną, która dotychczas była atrybutem wyłącznie Wspólnoty Europejskiej. Osobowość prawna daje UE nowe prawa na scenie międzynarodowej. Teraz UE może zawierać umowy międzynarodowe i wstępować do organizacji lub konwencji międzynarodowych.
INSTRUMENTY WPZiB
Traktat lizboński zmienia rodzaje aktów podejmowanych w dziedzinie WPZiB. Dawne instrumenty, takie jak wspólne strategie, stanowiska i działania, zostają zastąpione. Obecnie Rada Europejska i Rade UE podejmują wyłącznie decyzje dotyczące:
interesów i celów strategicznych Unii,
działań, które Unia powinna podjąć,
stanowisk, które Unia powinna przyjąć,
warunków wdrożenia działań i stanowisk Unii.
Przypomnijmy, że w dziedzinie WPZiB nie można podejmować żadnych aktów ustawodawczych.
PROCES DECYZYJNY
Traktat lizboński nie wnosi istotnych zmian do procesu decyzyjnego w zakresie WPZiB. Rada Europejska jest wciąż instytucją odpowiedzialną za określanie ogólnych wytycznych i strategii UE. Na tej podstawie Rada UE jest zobowiązana do opracowania i zastosowania środków wykonawczych.
W dziedzinie WPZiB państwa członkowskie i Wysoki Przedstawiciel Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa mają prawo inicjatywy. Wysoki przedstawiciel wykonuje to prawo przy wsparciu Komisji. Wysoki przedstawiciel regularnie informuje Parlament Europejski o realizacji WPZiB i konsultuje się z nim w tej sprawie. Musi w szczególności czuwać nad tym, aby koncepcje Parlamentu były należycie uwzględniane.
Poza tym jednogłośność pozostaje ogólną zasadą podejmowania decyzji w Radzie i Radzie Europejskiej w kwestiach WPZiB. Niemniej jednak traktat lizboński wprowadzaspecjalną klauzulę pomostową stosowaną do WPZiB, z wyjątkiem decyzji w kwestiach wojskowych lub obronnych. Dzięki takiemu zapisowi Rada Europejska może upoważnić Radę do stanowienia większością kwalifikowaną przy podejmowaniu pewnych środków.
Również art. 31 Traktatu o UE zawiera cztery inne odstępstwa, kiedy to Rada stanowi większością kwalifikowaną.
FINANSOWANIE WPZiB
Traktat lizboński nie wnosi zmian dotyczących finansowania wydatków związanych z WPZiB: wydatki związane z kwestiami wojskowymi lub podjęte w dziedzinieobronności są finansowane przez państwa członkowskie; pozostałe wydatki finansowane są z budżetu UE.
Za to traktat lizboński wprowadza dwa nowe mechanizmy, mające gwarantować szybkie finansowanie najpilniejszych działań:
działania pilne, które podlegają budżetowi Unii, realizowane są zgodnie z procedurami szybkiego finansowania, których warunki będą określone przez Radę,
działania pilne, które podlegają finansowaniu państw członkowskich, będą dysponowały funduszem początkowym zasilanym przez składki państw członkowskich.
Instytucja pytania prejudycjalnego – jest to mechanizm prawa Unii Europejskiej, który:
pozwala sądom krajowym zadawać Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytania, dotyczące wykładni prawa unijnego,
uznaje, że TSUE jest jedynym organem uprawnionym do orzekania wiążącej wykładni prawa unijnego,
został stworzony by wykonywanie prawa unijnego, było jednolite na terenie całej Unii, oraz by zapewnić przestrzeganie prawa unijnego na terenie krajów członkowskich w sposób, jaki był zamiarem prawodawcy.
stanowi, że jeśli nawet nie istnieje przepis prawa unijnego mający bezpośrednie zastosowane do danej sprawy, to TSUE może wymusić postępowanie sprzeczne z prawem krajowym, kraju na którym sprawa się odbywa, powołując się na jedną z zasad prawa unijnego (jeśli którakolwiek z zasad ma zastosowanie w danym przypadku).
jest zasadą prawa unijnego, jako że w razie wątpliwości co do wykładni prawa unijnego sądy krajowe mają obowiązek zadania pytania prejudycjalnego (patrz niżej).
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom)
Początkowo traktat Euratom miał za zadanie koordynować programy badawcze państw zmierzające do pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Obecnie wspiera wspólną wiedzę, infrastrukturę i finansowanie energii atomowej. Zapewnia bezpieczeństwo dostaw energii w ramach scentralizowanego nadzoru.
NARODZINY
Wraz z utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWS), działającej od lipca 1952 r., światło dzienne ujrzała po raz pierwszy Europa ponadnarodowa. Po raz pierwszy sześć państw tworzących tę organizację postanowiło zrezygnować do pewnego stopnia z części suwerenności na rzecz Wspólnoty.
Pierwsze wysiłki integracyjne wkrótce spełzły na niczym wraz z próbą powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) w 1954 r.
Już można się było obawiać, że usiłowania EWWS nie mają przyszłości, gdy ministrowie uczestniczący w konferencji w Messynie w czerwcu 1955 r. wyrazili pragnienie nadania nowego impetu procesowi integracyjnemu. Po niej odbyło się wiele spotkań gromadzących ministrów i specjalistów. Na początku 1956 r. rozpoczął działalność komitet przygotowawczy zobowiązany do przygotowania sprawozdania na temat utworzenia wspólnego rynku europejskiego. Miał siedzibę w Brukseli i działał pod przewodnictwem P.H. Spaaka, ówczesnego ministra spraw zagranicznych Belgii. W kwietniu 1956 r. komitet przedstawił dwa projekty odpowiadające dwóm opcjom przyjętym przez państwa:
stworzenie ogólnego wspólnego rynku,
stworzenie wspólnoty energii atomowej.
W 1957 r. zawarto we włoskiej stolicy słynne traktaty rzymskie.
Pierwszy ustanawiał Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), a drugi – Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, bardziej znaną pod nazwą Euratom.
Dzięki sprawnej ratyfikacji przez poszczególne państwa członkowskie oba traktaty mogły wejść w życie już 1 stycznia 1958 r.
Streszczenie to jest poświęcone w całości traktatowi Euratom.
CELE Aby walczyć z powszechnym w latach pięćdziesiątych deficytem energii ze źródeł tradycyjnych, sześć państw założycielskich (Niemcy, Belgia, Francja, Włochy, Luksemburg, Holandia) dostrzegło w energii jądrowej sposób na osiągnięcie niezależności energetycznej. W związku z tym, że koszty inwestycji w energię atomową przekraczały możliwości pojedynczych państw, założyciele postanowili razem stworzyć Euratom.
Traktat ma przyczyniać się do tworzenia i rozwoju europejskiego przemysłu jądrowego, tak aby wszystkie państwa członkowskie mogły korzystać z rozwoju energii atomowej, i zapewnić bezpieczeństwo dostaw. Jednocześnie traktat gwarantuje wysoki poziom bezpieczeństwa ludności i uniemożliwia nielegalne przejęcie materiału jądrowego przeznaczonego na cele cywilne do zastosowań wojskowych. Warto zauważyć, że Euratom ma kompetencje tylko w zakresie cywilnej i pokojowej energii jądrowej.
Już w preambule strony oświadczają:
„- uznając, że energia atomowa stanowi zasadnicze źródło rozwoju i ożywienia przemysłu, które umożliwi rozprzestrzenienie idei pokoju,
- zdecydowani stworzyć warunki niezbędne do rozwoju silnego przemysłu jądrowego zapewniającego szeroki dostęp do zasobów energetycznych, prowadzącego do modernizacji procesów technicznych i zapewniającego, dzięki wielu innym zastosowaniom, dobrobyt ich narodów,
- pragnąc stworzyć warunki bezpieczeństwa niezbędne do eliminacji zagrożeń dla życia i zdrowia ludności;
- pragnąc włączyć inne kraje w swoje prace i współpracować z organizacjami międzynarodowymi zaangażowanymi w pokojowe wykorzystanie energii atomowej…”.
ZAKRES STOSOWANIA
Traktat Euratom ma na celu połączenie przemysłów atomowych poszczególnych państw członkowskich. Stąd ma zastosowanie tylko do niektórych podmiotów (państwa członkowskie, osoby fizyczne i przedsiębiorstwa lub instytucje prawa publicznego lub prywatnego), które prowadzą część lub całość swojej działalności w dziedzinach objętych traktatem. Są to: specjalne materiały rozszczepialne, rudy i materiały źródłowe.
STRUKTURA
Traktat Euratom składa się z preambuły i 234 artykułów podzielonych na sześć tytułów. Po podpisaniu w grudniu 2007 r. traktatu zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej (traktat UE) oraz Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (traktat WE) ilość artykułów spadła do 177.
Tytuł pierwszy określa zadania powierzone Wspólnocie.
Drugi opisuje postanowienia dotyczące wspierania postępu w energetyce jądrowej (rozwój badań, wymiana wiedzy, ochrona zdrowia, inwestycje, wspólne przedsiębiorstwa, zaopatrzenie, kontrola bezpieczeństwa, prawa własności, wspólny rynek jądrowy i stosunki zewnętrzne).
W trzecim tytule opisane są instytucje Wspólnoty i ogólne postanowienia finansowe. Postanowienia te zostały odpowiednio zmienione zgodnie z traktatem zmieniającym traktat UE i traktat WE z grudnia 2007 r.
Czwarty tytuł porusza szczegółowe postanowienia finansowe.
Piąty i szósty tytuł są poświęcone postanowieniom ogólnym i postanowieniom dotyczącym okresu początkowego (powołanie instytucji, pierwsze przepisy wykonawcze i przepisy przejściowe).
Ponadto traktat zawiera pięć załączników dotyczących dziedziny badań nad energią jądrową zgodnie z art. 4 traktatu, sektorów przemysłowych zgodnie z art. 41 traktatu, przyznawania wspólnym przedsiębiorstwom korzyści zgodnie z art. 48 traktatu, list towarów i produktów opisanych w rozdziale IX, dotyczących wspólnego rynku jądrowego i wstępnego programu badawczo-szkoleniowego przewidzianego w art. 215 traktatu.
Do traktatu załączono także dwa protokoły. Protokół w sprawie stosowania Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej do pozaeuropejskich części Królestwa Niderlandów oraz Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.
DZIAŁALNOŚĆ
Zgodnie z treścią postanowień traktatu Wspólnota Euratom:
wspiera badania naukowe i zapewnia rozpowszechnianie wiedzy technicznej
Komisja zachęca państwa członkowskie, osoby lub przedsiębiorstwa do przedstawiania jej programów dotyczących badań jądrowych. Komisja regularnie publikuje listę sektorów badań jądrowych, które uznaje za niedostatecznie rozpoznane i powołuje wspólny ośrodek badań jądrowych. Wspólne Centrum Badawcze (WCB) stało się podstawowym ośrodkiem wspólnotowych badań jądrowych oraz badań w takich dziedzinach, jak ochrona środowiska czy bezpieczeństwo żywności.
Państwa członkowskie, osoby i przedsiębiorstwa mają prawo otrzymywać, na wniosek złożony Komisji, niewyłączne licencje z patentów, tymczasowo chronionych praw patentowych, wzorów użytkowych lub wniosków patentowych będących własnością Wspólnoty.
tworzy jednolite normy bezpieczeństwa mające chronić zdrowie pracowników i ludności oraz zapewnia ich stosowanie
Każde państwo członkowskie ustanawia przepisy ustawowe, regulacyjne i administracyjne odpowiednie do zapewnienia przestrzegania podstawowych norm ustalonych przez traktat, w tym środki dotyczące szkolnictwa, nauczania i kształcenia zawodowego. Przyjęte ustawodawstwo dotyczy także zastosowań medycznych, badań, maksymalnych dopuszczalnych dawek zanieczyszczeń radioaktywnych dla artykułów żywnościowych oraz środków ochrony przewidzianych na wypadek zagrożenia promieniowaniem.
Każde państwo członkowskie jest zobowiązane do przekazania Komisji ogólnych danych z planów usuwania odpadów promieniotwórczych. Jednocześnie konieczna jest zgodna opinia Komisji, jeśli działania te mogą oddziaływać na terytoria innych państw członkowskich.
ułatwia inwestycje i zapewnia, tworzenie podstawowych instalacji niezbędnych do rozwoju energetyki jądrowej w UE
Komisja publikuje regularnie przykładowe programy energetyki jądrowej (PPEJ), wskazując określone cele produkcyjne energetyki jądrowej oraz wszelkie typy inwestycji niezbędne do ich osiągnięcia. Osoby i przedsiębiorstwa działające w sektorach przemysłu wymienionych w załączniku II do traktatu są zobowiązane do przedstawiania Komisji projektów inwestycyjnych.
gwarantuje wszystkim użytkownikom w UE regularne i sprawiedliwe dostawy rud i paliw jądrowych
Dostawy rud i specjalnych materiałów rozszczepialnych są regulowane zgodnie z zasadą równego dostępu do zapatrzenia oraz w ramach wspólnej polityki zaopatrzeniowej. W związku z tym traktat:
zakazuje wszelkich praktyk mających zapewnić uprzywilejowaną pozycję określonym użytkownikom,
powołuje Agencję z prawem pierwokupu do rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych wyprodukowanych na obszarze państw członkowskich oraz wyłącznym prawem do zawierania umów o dostawy rud, materiałów wyjściowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych pochodzących ze Wspólnoty lub spoza niej.
Agencja Dostaw Euratomu, posiadająca osobowość prawną i niezależność finansową, podlega nadzorowi Komisji, która wydaje obowiązujące ją dyrektywy i posiada prawo weta w stosunku do jej decyzji.
Państwa członkowskie mają obowiązek przekazania Komisji rocznego sprawozdania na temat rozwoju poszukiwań i produkcji, przewidywanych rezerw i inwestycji górniczych, podjętych lub planowanych na ich obszarach.
zapewnia niestosowanie materiałów jądrowych do celów innych niż planowane (w szczególności militarne)
Traktat Euratom wprowadza pełny i surowy system kontroli, który ma na celu zagwarantowanie, że materiały jądrowe nie zostaną przejęte na cele inne niż cywilne, deklarowane przez państwa członkowskie. UE dysponuje wyłączną kompetencją w tej dziedzinie, realizowanej przez zespół 300 inspektorów zapewniających realizację kontroli bezpieczeństwa Euratom w UE.
Komisja musi upewnić się, że na terytorium państw członkowskich:
rudy, materiały wyjściowe i specjalne materiały rozszczepialne nie są eksploatowane niezgodnie z przeznaczeniem zadeklarowanym przez użytkowników,
przestrzegane są postanowienia dotyczące dostaw i wszelkie zobowiązania szczegółowe w zakresie zapewnienia dostępu do najlepszych środków technicznych dzięki wspólnemu rynkowi materiałów, urządzeń itp.
Komisja może skierować inspektorów na terytorium państw członkowskich. Inspektorzy mają zawsze prawo dostępu do wszystkich miejsc, danych i osób, które ze względu na wykonywany zawód są związane z materiałami, sprzętem lub instalacjami objętymi środkami bezpieczeństwa.
Kontrola bezpieczeństwa Euratom łączy się z gwarancjami wykonywanymi przez Międzynarodową Agencją Energii Atomowej – MAEA (EN) w ramach trójstronnego porozumienia zawartego przez państwa członkowskie, Wspólnotę i MAEA.
W przypadku łamania zobowiązań Komisja może zastosować kary wobec osób lub przedsiębiorstw, które zawiniły. Kara może mieć postać zwykłego ostrzeżenia, cofnięcia przywilejów (np. wsparcia finansowego czy pomocy technicznej), wprowadzenia w przedsiębiorstwie zarządu, ale także odebrania częściowego lub całkowitego rud lub specjalnych materiałów rozszczepialnych.
wykonuje przyznane jej prawo do własności specjalnych materiałów rozszczepialnych
promuje postęp w pokojowym wykorzystaniu energii jądrowej przy współpracy z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi
MAEA jest organizacją niezależną z siedzibą w Wiedniu (Austria), współpracującą z Organizacją Narodów Zjednoczonych (ONZ). Agencja ta z jednej strony propaguje pokojowe wykorzystanie energii jądrowej, a z drugiej czuwa nad tym, aby udzielone wsparcie nie zostało przeznaczone na cele wojskowe.
Komisja negocjuje i zawiera umowy, które organizują współpracę z państwami trzecimi w zakresie energii jądrowej. Zawarcie takiej umowy podlega akceptacji Rady. Państwa członkowskie natomiast mają obowiązek informowania Komisji o swoich planach dotyczących porozumień lub konwencji z państwem trzecim, organizacją międzynarodową lub osobą pochodzącą z państwa trzeciego. Obecnie istnieje wiele umów Euratomu z różnymi krajami, takimi jak Stany Zjednoczone, Australia czy Kanada.
tworzy wspólne przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwa te są powołane z myślą o specjalnym projekcie, który ma podstawowe znaczenie dla rozwoju europejskiego przemysłu jądrowego. Można tu wymienić Joint European Torus (JET) w dziedzinie syntezy jądrowej (przedsiębiorstwo rozwiązane w 2000; jego działalność jest kontynuowana przez konsorcjum European fusion development agreement, EFDA (EN)) czy też projekt ITER, który wykracza poza ramy europejskie.
INSTYTUCJE I KRAJE CZŁONKOWSKIE
Struktura instytucjonalna traktatu Euratom jest zasadniczo zbliżona do schematu opisanego w traktacie EWG i opiera się na takim samym trójkącie instytucjonalnym (Rada, Komisja i Parlament Europejski). Realizacja zadań powierzonych Wspólnocie jest zapewniona nie tylko przez Parlament Europejski, Komisję i Radę, ale także Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Każda instytucja działa w granicach swoich kompetencji zdefiniowanych w traktacie. Rada i Komisja wspierane są przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny, który pełni funkcje doradcze.
Instytucje wspólnotowe odpowiadają za realizację traktatu oraz za dwa podmioty właściwe dla Euratomu: Agencję Dostaw oraz urząd kontroli bezpieczeństwa (przeprowadzający kontrole rachunkowe i fizyczne we wszystkich obiektach jądrowych Wspólnoty).
Mimo że traktat Euratom nie nadaje Wspólnocie wyłącznych i określonych kompetencji w niektórych dziedzinach, pozostaje prawdziwą wartością dodaną dla swoich członków, na podstawie tego traktatu Komisja przyjęła bowiem zalecenia i decyzje, które choć nie są wiążące, ustanawiają normy europejskie. Ponadto warto podkreślić, że inne polityki wspólnotowe, jak ta dotycząca środowiska i badań, także wywierają wpływ na sektor jądrowy.
Wartość dodana Euratomu i UE jest szczególnie wyraźna w kontekście rozszerzenia. Dzięki Euratomowi UE wypracowała zharmonizowane podejście wspólnotowe w dziedzinie energii jądrowej, które narzucane jest krajom kandydującym. Rozszerzenia UE na wschód kładą nacisk na przemysł jądrowy, a w szczególności na kwestie dotykające bezpieczeństwa jądrowego. Energia jądrowa stanowi bowiem ważne źródło dostaw dla wielu państw Europy Wschodniej (kandydujących lub nowych członków UE). Natomiast poziom bezpieczeństwa ich central oraz ochrona ludności i pracowników nie zawsze są zadowalające. Dlatego Komisja przyszła im z pomocą dzięki programowi PHARE dla poprawienia sytuacji. W następstwie upadku Związku Radzieckiego wiele z Niepodległych Państw WNP musi zmierzyć się z podobnymi problemami. W takich przypadkach Komisja także może udzielić im wsparcia.
Ponadto w ciągu lat inne tematy związane z energią jądrową nabrały znaczenia, w szczególności bezpieczeństwo operacyjne obiektów jądrowych, składowanie odpadów jądrowych oraz nierozprzestrzenianie broni jądrowej (zabezpieczenia jądrowe). Chociaż państwa członkowskie zasadniczo mają kompetencje w tych dziedzinach, istnieje pewien poziom jednolitości na szczeblu międzynarodowym dzięki zbiorowi traktatów, umów i inicjatyw, które ustanowiły stopniowo międzynarodowe zasady regulujące niektóre kluczowe działania w sektorze jądrowym (konwencja bezpieczeństwa jądrowego).
PRZYSZŁOŚĆ TRAKTATU EURATOM
W przeciwieństwie do traktatu WE traktat Euratom nie był poddawany dużym zmianom i wciąż obowiązuje. Europejska Wspólnota Energii Atomowej nie połączyła się z Unią Europejską i zachowuje odrębną osobowość prawną, korzystając z tych samych instytucji. Traktat zmieniający traktaty UE i WE zawarty w grudniu 2007 r. zmienia pewne postanowienia traktatu Euratom poprzez „protokół (nr 12) zmieniający Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej”. Zmiany te ograniczają się do przyjęcia nowych zasad ustanowionych przez traktat zmieniający, w szczególności w dziedzinach instytucjonalnych i finansowych.
W marcu 2007 r. Komisja przystąpiła do opracowania bilansu i oceny perspektyw traktatu Euratom. Podsumowanie daje pozytywne wyniki zwłaszcza w zakresie badań, ochrony zdrowia, nadzoru nad pokojowym wykorzystaniem materiałów jądrowych i stosunków międzynarodowych. Konieczność zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii oraz troska wynikająca ze zmiany klimatu zwiększają zainteresowanie energią jądrową. W przyszłości stosowanie traktatu Euratom musi nadal przede wszystkim mieć na celu bezpieczeństwo i zabezpieczenie materiałów jądrowych. Wspólnota Euratom powinna nadal przyczyniać się do wspierania rozwoju przemysłu jądrowego oraz gwarantować przestrzeganie rygorystycznych norm w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem, bezpieczeństwa i gwarancji.