| Odmiany ziemniaka różnią się długością okresu wegetacji, od bardzo wczesnych do późnych. Korzenie rosną początkowo prawie poziomo, po czym zmieniają kierunek na pionowy. Plonem są bulwy, które są zgrubiałymi częściami podziemnych łodyg - stolonów (nie korzeni). Okres grubienia stolonów (tworzenia się bulw) rozpoczyna się tuż przed tworzeniem pąków kwiatowych i trwa w fazie kwitnienia. Okres krytyczny na brak wody to faza zawiązywania bulw i ich wzrostu. |
|---|
Ziemniak najlepiej plonuje na glebach lżejszych i przewiewnych. Prawidłowy rozwój stolonów i zawiązywanie bulw zależy w dużym stopniu od dostępu powietrza, dlatego gleby muszą być bardzo strukturalne. Źle plonuje na suchych, bardzo lekkich oraz zlewnych glebach gliniastych. Gleba powinna mieć uregulowany odczyn (pH w 1M KCl powyżej 5,0), zawierać jak najwięcej próchnicy i co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu. Zasobność gleby powinna być taka sama jak dla buraka cukrowego. Nie powinno uprawiać się ziemniaka na glebach zaperzonych. Jeżeli gleba jest bardzo kwaśna (pH w 1M KCl poniżej 5,0), to co najmniej z dwuletnim wyprzedzeniem zastosować wapno węglanowe. Nie lubi gleby świeżo wapnowanej; bulwy silnie atakowane są przez parcha ziemniaczanego. W przypadku bardzo niskiej zasobności gleby w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, nawet bezpośrednio po przedplonie, w niewielkich ilościach - 300-500 kg/ha dolomitu. Źle rośnie na glebach ubogich w magnez. Ziemniak jest rośliną, która dobrze wykorzystuje nawozy organiczne - szczególnie odmiany o dłuższym okresie wegetacji, czyli odmiany późniejsze. Optymalną efektywność wykazuje dawka 25 t/ha obornika. Bez względu na przeznaczenie bulw, ziemniak pobiera podobne ilości składników pokarmowych na jednostkę plonu. Im gorsze warunki glebowe, agrotechniczne i pogodowe, tym może pobrać więcej składników, nie wytwarzając wyższego plonu, a jakość bulw ulega wówczas pogorszeniu. Wymagania pokarmowe ziemniaka to ilość składników pobierana przez rośliny i tak z plonem 10 t bulw i odpowiednią masą łęcin przeciętnie pobierane jest: 40 kg azotu (N), 15 kg fosforu (P2O5), 55-75 kg potasu (K2O), 6 kg wapnia (CaO), 6-8 kg magnezu (MgO), 6 kg siarki (S), 25 g boru (B), 20 g miedzi (Cu), 70 g manganu (Mn), 1 g molibdenu (Mo) i 65 g cynku (Zn). Wykazuje dużą wrażliwość na niedobór cynku i średnią na mangan. Tabela 12
*- w zależności od spodziewanego plonu obliczyć dawkę nawozu i np. plon 30 t bulw ziemniaka na glebie średnio zasobnej (25 ton obornika) wymaga stosowania 90 kg POLIFOSKI 4 na każde 10 t bulw (odczyt z tabeli 12) x 3 = 270 kg/ha POLIFOSKI4 lub (130 kg x 3) 390 kg/ha POLIFOSKI V, w uprawie bez obornika po 125 kg POLIFOSKI 4 i 25 kg soli potasowej na każde 10 ton bulw (tabela 12) x 3, czyli 375 kg/ha POLIFOSKI 4 i 75 kg/ha soli potasowej; W uprawie ziemniaka bez obornika dawki potasu są bardzo wysokie, dlatego nawozy wieloskładnikowe i sól potasową zaleca się stosować bardzo wczesną wiosną, na 3-4 tygodnie przed sadzeniem bulw, najlepiej jednak - gdy gleba nie jest zbyt lekka - już jesienią, by zostały dobrze wymieszane z glebą, i by wymyciu uległy chlorki zawarte w nawozach. Takie wcześniejsze stosowanie soli potasowej praktycznie eliminuje ujemny wpływ chlorków na jakość bulw. Zaleca się stosować POLIFOSKI, POLIMAGI i POLIWAP, szczególnie POLIFOSKI 4 i B. Stosowanie niskoskoncentrowanych nawozów mineralnych bezpośrednio przed sadzeniem ujemnie wpływa na jakość bulw, szczególnie odmian wcześniejszych. W nawożeniu odmian jadalnych, wczesnych odmian sadzeniaka oraz odmian przeznaczonych na frytki lub chipsy, zaleca się stosować nawóz bezchlorkowy, czyli POLIMAG S z mikroelementami. Dopóki ziemniak będzie traktowany jako roślina gleb słabych - o małych potrzebach nawozowych, źle chroniony przed chorobami, dopóty jakość bulw będzie zła, a plony będą tak niskie jak obecnie, czyli praktycznie niezmienne od okresu przedwojennego. Nawożenie azotem Zaleca się po 40 kg azotu na każde 10 t bulw, czyli przewidując plon 30 t z hektara stosować 120 kg/ha azotu. W uprawie na oborniku obniżyć dawkę o 30-50 kg N/ha, czyli stosować 70-90 kg/ha azotu. Przed sadzeniem stosować całą dawkę azotu pod wczesne odmiany ziemniaka jadalnego i sadzeniaka, uwzględniając azot zastosowany w nawozach wieloskładnikowych. Pod ziemniaka przemysłowego oraz późniejsze odmiany ziemniaka jadalnego zaleca się dawkę azotu dzielić. Przed sadzeniem stosować do 2/3 dawki azotu w formie MOCZNIKA, saletry amonowej lub saletrzaku. Niskie temperatury i powolny wzrost roślin, a w związku z tym powolne pobieranie azotu powoduje, że azot z MOCZNIKA jest dłużej wykorzystywany. Najlepszym nawozem azotowym pod ziemniaka jest MOCZNIK. Drugą dawką azotu stosować w okresie od wschodów aż do kwitnienia. Im później zastosuje się drugą dawkę azotu, tym może mieć (nie musi) ona bardziej ujemny wpływ na jakość bulw. Jeżeli ziemniak uprawiany jest na glebie lekkiej, a występują intensywne opady, wówczas celowe jest - szczególnie w uprawie bez obornika - dodatkowe stosowanie azotu, w późniejszym terminie. Można wtedy stosować wszystkie nawozy azotowe, poza siarczanem amonu, który powoduje bardzo duże zakwaszenie gleby. Stosowanie saletry wapniowej sprzyja natomiast gromadzeniu się w bulwach szkodliwych dla ludzi i zwierząt azotanów oraz pogarsza walory smakowe, a także użytkowe ziemniaka. Najlepszymi nawozem do stosowania w tym terminie jest MOCZNIK i saletra amonowa. O jakości bulw decyduje nie tylko nawożenie, ale także termin ich zbioru. Na jakość bulw wpływa też niszczenie łęcin na 7-21 dni przed zbiorem, zbiór w momencie pełnej dojrzałości, czyli wówczas gdy w pełni wykształcona jest skórka oraz prawidłowe ich osuszenie. Gleba podczas zbioru powinna być przesuszona i ciepła - powyżej 12oC. Zbiór z mokrej i zimnej gleby oraz uszkodzenia mechaniczne bulw (kamienie, maszyny, złe przeładunki) podczas zbioru, mogą bardziej pogorszyć ich jakość, jak późniejszy termin nawożenia azotem. Dokarmianie dolistne ziemniaka jest najbardziej skuteczne na dobrych, zdrowych plantacjach i wykonywać można je od fazy wytworzenia pędów bocznych do fazy formowania jagód, również w fazie kwitnienia. Stosować 6% wodny roztwór MOCZNIKA (6 kg masy MOCZNIKA w 100 litrach wody), razem z magnezem, mikroelementami, głównie podczas zabiegów ochrony roślin. Teoretycznie można wykonać 4-7 oprysków, co wpływa znacząco na wzrost plonu i jego jakość. MOCZNIK zwiększa zawartość skrobi, a obniża zawartość azotanów w bulwach. Tabela 13
Wykonując 4 opryski po 250 l cieczy na ha stosuje się około 60 kg MOCZNIKA, czyli 27 kg azotu. Przyorując łęciny, pozostawia się w glebie średnio na każde 10 ton bulw: 20 kg azotu (N), 4 kg fosforu (P2O5) i 32 kg potasu (K2O), czyli przy średnim plonie 30 ton stanowi to 60 kg azotu, 12 kg fosforu i 96 kg potasu, co powinno być uwzględnione przy ustalaniu dawki nawozu pod następną roślinę. |
|---|
Ziemniaki do uzyskania plonu 40 t/ha potrzebują pobrać z gleby ok. 200 kg N, 60 kg P2O5, 300 kg K2O, 45 kg CaO, 25 kg MgO oraz niewielkie ilości mikroskładników. Przy wyższych plonach potrzeby są proporcjonalnie wyższe. Z obornika lub poplonów zielonych (łubin, gorczyca) przyoranych jesienią w ilości ok. 25-30 t/ha, ziemniaki wykorzystują w pierwszym roku do 50 kg N/ha. Aby nie nastąpiło obniżenie żyzności gleby brakujące ilości azotu należy uzupełnić nawozami mineralnymi lub nawożeniem dolistnym. Pobieranie składników pokarmowych rozpoczyna się po 3-4 tygodniach od sadzenia, a osiąga maksimum w okresie kwitnienia.
Nawożenie mineralne stosowane równolegle z organicznym pozwala na uzyskanie większych plonów.
Wysokość dawek nawożenia mineralnego pod ziemniaki powinna zależeć od zasobności gleby, wartości przedplonu, możliwości nawadniania w okresie letniej suszy, kierunku użytkowania oraz uprawianej odmiany. W przypadku nieznanej zasobności gleby w makroskładniki należy przyjąć ogólne zasady nawożenia ziemniaków i stosować dla ziemniaków jadalnych i nasiennych, proporcje N : P : K jak: 1 : 0,5-1,0 : 1,5-2,0, a ziemniaków skrobiowych i do przetwórstwa jak: 1 : 0,5-1,0 : 1,2-1,5.
Niezastąpiony obornik
Obornik poza swoistymi cechami nawozowymi wpływa również na podwyższenie skuteczności nawożenia mineralnego, zwiększa zawartość skrobi, poprawia wartości smakowe bulw, pomaga zapobiegaç alternariozie.
Wykorzystanie składników przez ziemniaki z obornika w pierwszym roku zależy od terminu przyorania, jego jakości, temperatury i wilgotności gleby oraz liczebności drobnoustrojów i wynosi 10-50%. W największym stopniu, bo prawie w 50% wykorzystany jest azot wówczas, gdy obornik jest przyorany bezpośrednio po sprzęcie zbóż pod podorywkę, w mniejszym stopniu ok. 25-30% - gdy jest przyorany pod ork´ przedzimową, a najmniejszym ok. 10-15%, jeśli zastosuje się go wiosną, przed sadzeniem ziemniaków. Obniżenie kosztów produkcji ziemniaka można uzyskać w tych gospodarstwach, w których tradycyjny obornik zastąpi się przyoraną słomą z dodatkiem mocznika lub poplonami zielonymi.
W miarę wzrostu roślin i wprowadzenia nawożenia mineralnego znaczenie obornika jako zródła NPK maleje.
Nawozić mądrze
Azot służy głównie do tworzenia części wegetatywnych, w związku z czym zbyt wysokie lub jednostronne nawożenie azotem powoduje wybujanie części nadziemnych przy jednoczesnym niedorozwoju bulw, opóznia dojrzewanie, obniża zawartość skrobi i ogólnie pogarsza jakość ziemniaków jadalnych i przydatność bulw do przechowywania. Zwiększa również podatność na infekcje zarazą ziemniaka, chorobami wirusowymi i parchem zwykłym. Nawozy azotowe, najlepiej w formie mocznika, należy stosować wiosną w dawkach w zależności od zasobności gleby, odmiany i kierunku użytkowania ziemniaków. Na plantacjach nasiennych wymagane są niższe dawki nawożenia azotowego, gdyż ułatwiają selekcj´ negatywnà i usuwanie roÊlin pora˝onych wirusami oraz skracają okres wegetacji, przez co zwiększa się udział frakcji sadzeniaka w plonie.
Efektywność nawożenia azotem wzrasta w korzystnych warunkach wilgotnościowych, na glebach zasobnych w przyswajalny fosfor i potas oraz o odczynie słabo kwaśnym lub obojętnym. Jeżeli chodzi o wymagania ziemniaków względem azotu istnieją spore różnice pomiędzy odmianami. Pod ziemniaki jadalne na jesienny zbiór optymalne dawki nawożenia azotowego w zależności od odmian wynoszą 110-170 kg N/ha. Wysokich dawek azotu przy tradycyjnym nawożeniu powyżej 150 kg N/ha wymagajà odmiany jadalne: Felka, Lord, Gracja, Andromeda, Cekin, Ibis, Maryna, Tara, Wigry, Wiking, Zebra, ˚agiel, Elanda, Salto. Wolfram i Ursus oraz odmiany skrobiowe: Dorota, Gabi, Alicja, Pasat, Rumpel, Lawina, Bzura, Hinga, Jasia, Neptun, Rudawa, Âl´za i Umiak. Stosunkowo małe potrzeby nawozowe na glebach średnio zwięzłych w ilości 90-120 kg N/ha posiadają odmiany jadalne: Aster, Bard, Bartek, Bila, Czapla, Oman, Niagara, Medea Zeus oraz skrobiowe: Gandawa i Sonda.
Fosfor wpływa korzystnie na zawartość skrobi oraz na proces dojrzewania bulw i ich właściwości przechowalnicze. Duże znaczenie dla wysokości i jakości ma zachowanie proporcji między fosforem a azotem.
Potas usprawnia transport asymilatów do bulw, zwiększa zawartość skrobi i poprawia przydatność bulw do przechowywania. Potas w pewnym stopniu wykazuje przeciwdziałanie skutkom niewłaściwego nawożenia azotem, jednak stosowany w nadmiarze w stosunku do azotu i fosforu może wpłynąć na obniżenie zawartości skrobi w bulwach. Ziemniaki wykazują wysokie wymagania nawozowe w stosunku do potasu spowodowane słabym wykorzystaniem potasu z zapasów glebowych. Rodzaj nawozu potasowego ma duży wpływ na jakość bulw i zawartość skrobi. Najlepszymi z nawozów potasowych pod ziemniaki są siarczan potasu i kalimagnezja.
Nawożenie ziemniaków jest jednym z czynników nowoczesnej technologii produkcji decydującym o wysokości plonu, jego jakości i trwałości przechowalniczej. Tradycyjne nawożenie doglebowe nie zawsze gwarantuje dostępność niezbędnych składników do uzyskania wysokiego plonu dobrej jakości.
Niskie pH gleby przy niedostatku próchnicy, brak lub nadmiar opadów w okresie wegetacji, a także brak niezbędnych mikroelementów powodują utrudnienie i zahamowanie pobierania składników pokarmowych przez korzenie.
Przy nawożeniu dolistnym pobieranie składników pokarmowych jest znacznie szybsze niż przez system korzeniowy. Już w ciągu 4 - 5 godzin od wykonania zabiegu aż 80% nawozu jest pobrana przez roślinę. Przyjmuje się, że wykorzystanie składników mineralnych z nawozów dostarczonych dolistnie wynosi 90%.
Nawozy dolistne charakteryzują się całkowitą rozpuszczalnością w wodzie i nie przedostają się do wód gruntowych. Dolistne nawożenie może przyczynić się do zwyżki plonu nawet o kilkadziesiąt procent. Lepszemu pobieraniu składników przez liście sprzyja wysoka wilgotność i temperatura powietrza 12 - 15 oC. Jednak nie powinno wykonywać się takich zabiegów, gdy temperatura przekracza 20 oC, gdyż można wtedy doprowadzić do uszkodzeń blaszki liściowej. Optymalną porą dnia jest późne popołudnie lub wczesny ranek.
Nawożenie mocznikiem
Największe zastosowanie w dolistnym nawożeniu ma mocznik. W wypadku ziemniaka zaleca się stosowanie ok. 8% roztworu (25 kg mocznika rozpuszczonego w 300 l wody). Jednak do pierwszego zabiegu na młodsze rośliny powinno się stosować stężenie niższe - ok.6 %. Nawożenie roztworem mocznika można przeprowadzić 2 - 3 razy w okresie wegetacji (w zależności od wczesności odmian oraz wysokości dawek nawożenia doglebowego) i powtórzyć je w odstępach 7 - 14 dniowych.
Pamiętajmy o tym, że zbyt wysokie dawki azotu zwiększają tendencję do ciemnienia i powstawania pouderzeniowej plamistości miąższu. Zwiększa się też podatność na pustowatość bulw oraz rdzawą plamistość miąższu.
Nawożenie fosforem i potasem
Przy dużym niedoborze fosforu i potasu w roślinie wskazane jest interwencyjne dolistne nawożenie tymi składnikami. Fosfor najłatwiej jest przyswajalny w postaci kwasu ortofosforowego. Przemieszcza się on wolno w roślinie, ale szybciej niż wtedy, gdy pobierany jest przez korzenie. Dokarmianie dolistne fosforem przyspiesza dojrzewanie roślin, podnosi plon oraz wpływa na zmniejszenie uszkodzeń mechanicznych.
Stosowanie potasu zwiększa efektywność fotosyntezy i oddychania, zmniejsza straty spowodowane przez choroby w okresie przechowywania. Najlepsza formą potasu do dolistnego nawożenia jest siarczan potasu.
Nawożenie magnezem
Na glebach o małej i średniej zasobności w magnez bardzo efektywne jest stosowanie siarczanu magnezu siedmiowodnego. Magnez ułatwia pobieranie azotu i przeciwdziała ewentualnym poparzeniom, odpowiada za proces fotosyntezy i gromadzenia skrobi. Siarczan magnezu siedmiowodny należy stosować od zwarcia międzyrzędzi do końca lipca w stężeniu 5%.
Stosowanie nawozów wieloskładnikowych
W dolistnym nawożeniu coraz większą rolę odgrywają nawozy wieloskładnikowe z udziałem makro i mikroelementów. Składniki pokarmowe powinny być dostarczane ziemniakowi szczególnie w okresie zawiązywania bulw, gdy zapotrzebowanie na nie jest największe. Dla większości odmian jest to okres czerwiec-lipiec. Najczęściej pierwszy zabieg dolistnego nawożenia roślin stosuje się dwa tygodnie przed kwitnieniem. Ostatni zabieg powinien przypadać w fazie pojawienia się zielonych jagód na roślinach. Na odmianach późnych ostatnie dolistne dokarmianie roślin należy przeprowadzić najpóźniej do 20 sierpnia.
Coraz częściej przy bardzo intensywnych uprawach ziemniaków notuje się niedobory niektórych mikroelementów. W takich sytuacjach zachodzi potrzeba szybkiego uzupełnienia ich w trakcie wegetacji. Najlepszym i najskuteczniejszym sposobem jest zastosowanie jednego z wielu nawozów dolistnych o zwiększonej zawartości poszczególnych mikroelementów a często z wyraźną przewagą jednego składnika. Termin wykonania oprysku uzależniony jest od stanu plantacji. Z reguły wykonuje się zabiegi interwencyjne, czyli po stwierdzeniu niedoboru w szczególności magnezu, boru lub manganu.
Zasady mieszania nawozów
Łączne stosowanie wielu gotowych nawozów dolistnych poprawia skuteczność dolistnego dokarmiania roślin. Jednak nie wszystkie nawozy dolistne mogą być ze sobą mieszane. Wśród Insoli zalecanych do dolistnego nawożenia ziemniaka nie wolno łącznie stosować między innymi:
- Insolu B z Insolem Zn;
- Insolu PK z Insolem Mn,
- siarczanem magnezu i Insolem Zn.
Natomiast dozwolone jest mieszanie:
- Insolu PK z Insolem B oraz
- Insolu 7 z Insolem Mn.
Samo nawożenie dolistne nie powoduje zwalczania występujących już na plantacji chorób czy szkodników. Niemniej przyczynia się do wzmocnienia odporności roślin.
Zasady mieszania nawozów ze środkami ochrony roślin
Istnieje możliwość łącznego stosowania nawozów dolistnych z niektórymi środkami ochrony roślin. Przyczynia się to w znaczny sposób do ograniczenia kosztów zabiegów oraz wpływa na poprawę ich działania. Niektóre nawozy dolistne stosowane łącznie z fungicydami, czy insektycydami, zwiększają efektywność ich stosowania w zwalczaniu chorób i szkodników przy jednoczesnym ograniczeniu dawki samego preparatu. Warto tutaj dodać, że łączne stosowanie wszystkich nawozów dolistnych z dostępnymi środkami roślin nie zawsze jest możliwe. Takie postępowanie niekiedy niesie za sobą niebezpieczeństwo wystąpienia reakcji ubocznych, niekorzystnych dla samej rośliny.
Ciecz użytkowa powinna być sporządzona bezpośrednio przed zabiegiem. Przetrzymywanie jej w zbiorniku przez dłuższy czas może spowodować wytrącenie się poszczególnych składników lub powstanie innych związków chemicznych, które mogą na roślinę działać fitotoksycznie. Warto też pamiętać o prawidłowej kolejności mieszania poszczególnych składników cieczy roboczej. W pierwszej kolejności dodajemy roztwór mocznika, roztwór siarczanu magnezu a dopiero potem nawozy mikroelementowe i odpowiedni środek ochrony roślin.
Ciecz użytkowa powinna mieć temperaturę powyżej 10oC. Nie wolno wsypywać poszczególnych składników bezpośrednio do zbiornika, bez ich wcześniejszego rozcieńczenia z wodą.
Nawożenie dolistne należy traktować głównie jako zabieg uzupełniający lub interwencyjny, a nie naprawianie błędów agrotechnicznych.