1. PRACA

W naukach ekonomicznych PRACA to: świadoma i celowa działalność człowieka skierowana na środowisko przyrodnicze w celu przystosowania go do własnych potrzeb. Obejmuje tylko pracę człowieka

PRACA = WYSIŁEK FIZYCZNY + WYSIŁEK INTELEKTUALNY

Dwa wymiary czynnika praca:

- o charakterze ilościowym

- o charakterze jakościowym

Specyficzne cechy pracy w rolnictwie

- uciążliwość - różnorodność - wielomiejscowość - sezonowość

Sposoby ujmowania zasobów pracy

Zasoby pracy jakimi dysponuje dana jednostka (gospodarstwo, rejon, czy rolnictwo określonego państwa) wyrażone są przez ilość siły roboczej jaką posiada.

Siła robocza – ogół uzdolnień fizycznych i umysłowych człowieka uruchamianych przez niego w procesie pracy.

1) OSOBA AKTYWNA ZAWODOWO

- każda osoba biorąca systematyczny udział w pracy i uzyskująca z tej pracy ekwiwalent w postaci płacy (pracownicy najemni) lub dochód (pracujący na własny rachunek)

Do osób aktywnych zawodowo nie zalicza się osób:

▪ pracujących w sferze obsługi konsumpcyjnej (gospodynie),

▪ stale pracujących poza gospodarstwem (chłopo-robotnicy),

▪ uczących się w trybie stacjonarnym,

▪ niezdolnych do pracy.

2) OSOBA PEŁNOZATRUDNIONA

- osoba zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w zakładzie pracy lub danym stanowisku pracy ( w tym osoba która zgodnie z obowiązującymi przepisami pracuje w skróconym czasie pracy, np. z tytułu warunków szkodliwych dla zdrowia lub przedłużonym czasie pracy)

- w rolnictwie nominalny czas pracy osoby pełnozatrudnionej wynosi 2120 godzin w roku, tj, 265 dni

Grupy ludności wg. ekonomicznych grup wieku

- osoby w wieku PRZEDPRODUKCYJNYM – poniżej 18 lat

- osoby w wieku PRODUKCYJNYM – 18-59 lat (K)/ 64 lat (M)

a) osoba w wieku mobilnym – 18-44 lat

b) osoba w wieku niemobilnym – 45-59 (K) lub 64 (M) lat

- osoba w wieku POPRODUKCYJNYM – powyżej 60 (K) lub 65 (M) lat

1. ZIEMIA

ZIEMIA to:

1. wierzchnia warstwa lądu: grunt, gleba (gleboznawstwo);

2. teren, obszar stanowiący czyjąś własność i dający właścicielowi dochód z uprawy, gospodarki hodowlanej, leśnej, itp.(ekonomika rolnictwa);

3. czynnik wytwórczy, nieodzowny składnik procesu gospodarczego będący jednością wszystkich sił przyrody związanych z daną jednostką terytorialną (ekonomika rolnictwa) (Encyklopedia Ekonomiczno-Rolnicza, PWRiL, W-wa 1984).

Czyli ZIEMIA to: obszar, na którym gospodarujemy lub zespół czynników naturalnych

OBSZAR + WARUNKI KLIMATYCZNE = ZIEMIA= PRZYRODA

Ziemia z punktu widzenia sił wytwórczych

1. PRZEDMIOT PRACY

2. ŚRODEK PRACY: a) przestrzeń, obszar, b) środek produkcji biorący czynny (aktywny) udział w procesie produkcji (ziemia - siedlisko dla roślin)

CECHY ZIEMI jako środka produkcji (wg Ricarda i Goltza)

1. Nieruchomość (nieporuszalność, nieprzesuwalność), 2)Niepomnażalność (niepowiększalność), 3) Niezniszczalność, 4) Przestrzenne zróżnicowanie produkcyjności (wg Z.Adamowskiego).

Zjawiska produkcyjne i ekonomiczne związane z tymi cechami:

1. Występowanie renty gruntowej absolutnej (niepomnażalność) i różniczkowej (przestrzenny charakter, nieruchomość, zróżnicowanie produkcyjności),

2. Ograniczone możliwości wzrostu produkcji rolnej (ograniczoność),

3. Brak nakładów ziemi produkcji rolnej w dosłownym tego słowa znaczeniu (niezniszczalność),

4. Przestrzenny charakter produkcji rolniczej zmusza do stosowania maszyn pracujących w ruchu i wymaga dużych nakładów na transport.

FORMY ROLNICZEGO UŻYTKOWANIA ZIEMI

GRUNTY ROLNE	UŻYTKI ROLNE	GRUNTY ORNE (GO)	UŻYTKI
			NIEUŻYTKI (ugory, odłogi)
		PLANTACJE WIELOLETNIE	SADY
			CHMIELNIKI
			PLANTACJE KRZEWÓW OWOCOWYCH
		TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE (TUZ)	ŁĄKI
			PASTWISKA
	ziemie pod zabudową, wybiegi dla zwierząt, podwórza, miedze, pasy wiatrochronne, drogi śródpolne;

Potencjał produkcyjny użytków rolnych zależy od:

1. ich ilości, 2) potencjalnej urodzajności gleby (funkcja żyzności efektywnej -naturalnej i nabytej - oraz warunków klimatycznych i rzeźby terenu) 3) formy użytkowania ziemi.

Jednostki zasobów ziemi

1. jednostki fizyczne: m², km², (1 ha = 10 000 m² , 1 ar = 100m², 1 km² = 1000 000m², 1 akr = 0,4047 ha)

2. jednostki umowne: hektar przeliczeniowy, przyrodniczy hektar przeliczeniowy, hektar przeliczeniowy gruntów ornych.

Systemy określania jakości gleb – bonitacja gleb

1) Bonitacja względna

współczynniki bonitacji względnej informują o wielokrotnościach wartości produkcyjnej poszczególnych klas gleb w stosunku do klasy podstawowej (bazowej) o współczynniku = 1,0 (np. klasa IV)

2) Bonitacja bezwzględna

6. klas gruntów ornych (z podklasami III a i b, IV a i b, VI z) oraz 6 klas użytków zielonych (łąk i pastwisk)

HEKTAR PRZELICZENIOWY

Jest to 1 ha ziemi o żyzności, jaką posiada klasa uznana z podstawową, bazową (w Polsce klasa IV - największy jej udział, średnia jakość).

Ha przeliczeniowy = ha fizyczny · współczynnik bonitacji względnej

PRZYRODNICZY HEKTAR PRZELICZENIOWY

Jest to powierzchnia, jaką pod względem potencjalnych możliwości produkcyjnych ma 1 ha fizyczny, posiadający liczbę waloryzacji równą 100.

Przyrodniczy Ha przeliczeniowy = ha fizyczny · wskaźnik jrpp

=

Oparty na metodzie punktowej, w której punkty przyznawane są za:

1. jakość gleby - 15 do 100 pkt

2. agroklimat - 0 do 15 pkt

3. rzeźbę terenu - 0 do 5 pkt

4. stosunki wodne - 0 do 5 pkt

Suma punktów = LICZBA WALORYZACJI jrpp

HEKTAR PRZELICZENIOWY GRUNTÓW ORNYCH

- niższa przeciętna produkcyjność TUZ niż GO:

1. 1 ha przel. łąk naturalnych = 0,6 ha przel. GO,

2. 1 ha przel. łąk zagospodarowanych = 0,8 ha przel. GO,

3. 1 ha przel. pastwisk naturalnych = 0,3 ha przel. GO,

4. 1 ha przel. pastwisk zagospodarowanych = 0,6 ha przel. GO.

Ha przeliczeniowy GO = ha przeliczeniowy x współczynnik przel. GO

PRZECIĘTNY WSKAŹNIK JAKOŚCI (BONITACJI) GLEBY

Jest to średnia arytmetyczna ważona indywidualnych wskaźników klas, jakie występują w gospodarstwie. Wagami mogą być obszary lub procent (odsetek) ziemi w poszczególnych klasach.

Przeciętny wskaźnik jakości gleb (wskaźnik bonitacji gleby) =

Gdzie:

O - obszar lub odsetek gleb w poszczególnych klasach bonitacyjnych,

I - wskaźnik bonitacji względnej poszczególnych klas.

1. KAPITAŁ

KAPITAŁ obejmuje wszystkie, za wyjątkiem ziemi (!) , środki materialne i zasoby pieniężne zaangażowane w procesie produkcji (= praca uprzedmiotowiona, środki materialne).

Funkcje kapitału: 1) środek pracy 2) przedmiot pracy

Podział kapitału

Według sposobu, w jaki środki przenoszą swą wartość na nowo powstały produkt:

1. Środki trwałe

2. Środki obrotowe

Ad a) Właściwości środków trwałych:

1)Uczestniczą w wielu cyklach produkcyjnych, 2) W toku produkcji nie zmieniają swojej postaci materialnej, 3) Zużywają się stopniowo, przenosząc tylko część swojej wartości na wytwarzane produkty, 4) Odtwarzane są po zużyciu.

Jakość i ilość środków trwałych określa górną granicę możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa (czyli zdolność produkcyjną).

Podział środków trwałych

⇒ Według stopnia wpływu na produkcję (podział stosowany w analizach ekonomicznych)

1. Produkcyjne

▪ bezpośrednio produkcyjne (stado podstawowe, trwałe plantacje, maszyny, melioracje),

▪ pośrednio produkcyjne (budynki inwentarskie),

▪ towarzyszące produkcji (spichrze, warsztaty).

2. Nieprodukcyjne (np. budynki mieszkalne, socjalne).

⇒ Według formy rzeczowej (podział stosowany w rachunkowości i analizach wyposażenia w kapitał)

1. budynki i budowle,

2. urządzenia melioracyjne,

3. plantacje wieloletnie,

4. maszyny i urządzenia rolnicze,

5. stado podstawowe,

6. pozostałe.

Sposoby wyrażania wyposażenia gospodarstwa w środki trwałe:

1. ILOŚCIOWO - ilość środka na 100 ha UR

2. WARTOŚCIOWO - w pieniądzu:

   1. WARTOŚĆ BILANSOWA

· Wartość bilansowa brutto (początkowa) = wartość środka w chwili wprowadzenia go do produkcji, wartość zaewidencjonowania

· Wartość bilansowa netto (bieżąca) = wartość bilansowa brutto (początkowa) − kwota dotychczasowego umorzenia (dotychczasowy stopień utraty wartości w wyniku eksploatacji)

1. WARTOŚĆ ODTWORZENIOWA - kwota, jaką należałoby wydać przy obecnym poziomie cen dla nabycia środka

Ad b) Środki obrotowe - składniki majątku przedsiębiorstwa, które zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym i w całości przenoszą swoją wartość na wytwarzany produkt.

▪ Ilość środków obrotowych decyduje o rozmiarach produkcji i często stanowi właściwą miarę intensywności procesów wytwórczych.

▪ Ilość zużytych środków obrotowych informuje o tym, jak wielki jest proces transformacji surowców i materiałów pomocniczych w produkty gotowe.

Zużycie środków obrotowych zależy od: 1) kierunku produkcji, 2) intensywności gospodarowania.

Podział środków obrotowych

⇒ Według udziału w tworzeniu nowych produktów

1. Środki obrotowe podstawowe (surowiec = nasiona, pasze, nawozy, młode zwierzęta),

2. Środki obrotowe pomocnicze (materiały energetyczne, środki ochrony roślin, przedmioty materialne, materiały do remontów bieżących).

⇒ Według miejsca w ruchu okrężnym kapitału

1. Znajdujące się w sferze produkcji (tj. produkcji w toku),

2. Znajdujące się w sferze obiegu (zapasy magazynowe, pieniądze, należności).

⇒ Według formy rzeczowej

1. Zapasy magazynowe,

2. Inwentarz żywy,

3. Środki pieniężne,

4. Należności.

Sposoby wyrażania zasobów środków obrotowych:

1. ILOŚCIOWO

2. WARTOŚCIOWO

1. Według cen nabycia (środki nabyte)

2. Według kosztów wytworzenia lub cen zaliczeniowych (środki wytworzone we własnym gospodarstwie).

3. Według ich stanu w konkretnym dniu (np. na pocz. roku gospodarczego - 1.01),

4. Za pomocą średniej ze stanów na koniec miesięcy lub kwartałów