75.Rola wartości w procesie poznawania rzeczywistości społecznej:

Działania ludzkie zawsze są odniesione do wartości – nawet badacz sam jest w jakiś system wartości uwikłany (a jego celem jest uzmysławianie ludziom, co czynią, jaki system wartości tkwi u postaw ich czynów).
Weber twierdził, że badacz nie jest w stanie zachować aksjologicznej neutralności – rzeczywistość społeczna jawi się jako chaos, to właśnie systemy aksjologiczne wprowadzają pewien porządek (jedne rzeczy są ważne, inne mniej); już św. Augustyn dzielił ludzi ze względu na ich stosunek do Boga.
Systemy wartości są wg. Weber’a wybierane arbitralnie (zależne od woli), na światopogląd nie wpływa zatem nic poza wolą i wybranym systemem. Światopoglądy zawierają system ideałów, wyobrażeń o wartościach; zmieniają się tylko w walce z innymi ideałami.


76.Koncepcja rozumienia M. Weber’a:

Weber tworzy socjologię rozumiejącą (była częścią tzw. nauki społecznej: historia, socjologia, ekonomia – łączył te je ze sobą), odrzucał pozytywizm Comte’a (fakty nie mówią same za siebie, zrozumienie faktu możliwe jest poprzez poznanie historii – stoi więc na stanowisku historycyzmu, you know).
Rodzaje rozumienia wg. M. Weber’a:
a) bezpośrednie – kiedy sens działań ludzkich daje się łatwo rozpoznać, rozumienie elementarne
b) pośrednie – wyjaśniające / motywacyjne
Rozumienie miało wyjaśniać nie tylko to, co jednostka robi, ale i przyczyny jej działania, bez specjalnego zagłębiania się w psychologię. Weber był jest ostrym przeciwnikiem (antypsychologistą):
1. uważał, że rzeczywiste motywy mogą być ukryte zarówno przed obserwatorem, jak i osobą działającą
2. podmiot działający może być pod wpływem wielu motywów, nawet sprzecznych ze sobą
3. podmiot czynności i obserwator mogą inaczej postrzegać tę samą sytuację – rozpoznanie motywów będzie niemożliwe
Idealnym działaniem ludzkim jest działanie racjonalne w pełni (wyobrażamy sobie, co byłoby całkowicie racjonalne i porównujemy z działaniem rzeczywistym), operacja verstehen jest możliwa, bo większość działań jest racjonalna. Tak w ogóle – działanie racjonalne to takie, gdy działa człowiek wolny, mający nieograniczone możliwości wyboru celów i środków (ludzie nie mają jednak całkowitego wpływu na cele i środki, kierują się światopoglądem). Zachowania odruchowe nie są przedmiotem badania za punktu widzenia socjologii.


77.Biurokracja jako przejaw racjonalizacji życia społecznego wg. M. Weber’a:

Weber podjął się badań nad kapitalizmem, porównując rodziny katolickie z protestanckimi (purytanie uważali, że człowiek jest istotą bardzo grzeszną, a zaspokajanie potrzeb jest obrazą Boga; wyrazem miłości do Boga miała być ciężka, nieustanna praca toteż protestanci stali się bardzo pożądaną siłą roboczą).
Powstanie biurokracji – przejaw racjonalności zachowań:
1. podporządkowanie bezosobowym przepisom
2. podział kompetencji – nie jesteśmy zależni od jednego człowieka)
3. hierarchia pozycji – istnieją szczeble, od których decyzji możemy się odwoływać)
4. dostępność do urzędu dla osób, które mają odpowiednie kompetencje – wcześniej było to uzależnione np. od tego, czy było się szlachcicem, czy nie; niektórzy mogli pozwolić sobie na kupno tytułu bądź urzędu (za Weber’a istniał jeszcze system absolutny)
5. wymienialność – biurokracja funkcjonuje niezależnie od osób, które dane stanowiska zajmują


78.Podział czynności ludzkich wg. Weber’a:

Klasyfikacja zachowań:
a) tradycyjne – najbardziej oddalone od typu racjonalnego; ani celów zachowania, ani środków nie kwestionujemy – robimy coś nawykowo, mimo że świadomie
b) emocjonalne – mniej oddalone; wprawdzie nie panujemy całkowicie nad celami (afekty), ale racjonalnie dobieramy środki
c) czynności zasadniczoracjonalne (jedno słowo, na bank!) – bardzo podobne do emocjonalnych, z tym że występuje pewna „bezmyślność”, kłopot z celami (uwaga skupiona na środkach)
d) czynności celoworacjonalne (też.) – cel jest także głęboko przemyślany (maksimum racjonalności)


79.Pojęcie twórczości i jego znaczenie dla rozumienia procesów społecznych wg. F. Znanieckiego:

Po pierwsze, twórczość nie oznacza bezpośredniej relacji między podmiotem twórczym, a przedmiotem (czyli rezultatem) – elementem pośredniczącym są wartości (twórczość przez pryzmat wartości).
Po drugie, rzeczywistość społeczna, kulturalna jest procesem – jesteśmy twórczy, wszystko ulega zmianom.
Ci, którzy mówią o postępie, mówią tak, jakby był jakąś ponadludzką istotą, tymczasem ewolucja jest tylko pustym słowem – działa tylko twórczy człowiek, twórczość jest źródłem nowości.
Na początku wszelkiej zmiany był czyn (twórczość – czynienie czegoś, co jest nowe, np. dzidy), twórczość i czyn należy więc rozumieć szeroko (to nie tylko tworzenie poezji, muzyki, itd.); czyn początkowo ma charakter praktyczny. Nawet sposób zaspokajania potrzeb ma charakter twórczy (nigdy nie jest czysto biologiczny, jest w różnym stopniu w tę twórczość uwikłany – twórczy sposób gotowania, podawania, itd.)
Twórcze jest nie samo działanie, ale też myślenie o przeszłości (przeszłość nie „zastyga”, ale jest nadal przedmiotem wartościowania). Wg. Znanieckiego proces odbioru rzeczywistości (w którym wartości są „filtrem”) jest na każdym poziomie twórczy i to samo dotyczy przeszłości – fakty odnoszone są do własnego systemu wartości. Tworzenie rzeczywistości nie jest jej odbiciem, nie zakłada się więc prawdziwości lub fałszywości. Jeśli nie pretendujemy do wartości absolutnych, każdy ma prawo widzieć rzeczy inaczej.