1.Krótko scharakteryzuj różnice budowy pomiędzy komórką pro- i eukariotyczną:

-komórka prokariotyczna: brak jądra komórkowego(obecny nukleoid a w nim genofor), brak organelli błoniastych(AG, ER, lizosomy), obecne małe rybosomy o stałej sedymentacji 70s, podziały komórkowe o charakterze amitozy, brak plastydów, obecne plazmidy, słabiej rozbudowany cytoszkielet, ściana komórkowa z mureiny.

-komórka eukariotyczna: DNA znajduje się w jądrze, dobrze rozbudowany system organelli błoniastych(AG, ER, lizosomy), duże rybosomy(stała sedymentacji 80s), mitoza i mejoza, plastydy(komórka roślinna), dobrze rozbudowany cytoszkielet, ściana komórkowa(rośliny-celuloza, grzyby-chityna).

2. Budowa, rodzaje i funkcja plastydów:

a) budowa:

-otoczone podwójną błoną plazmatyczną(zewnętrzna przepuszczalna, wewnętrzna nie)

-organella półautonomiczne(własne rybosomy i DNA)

- zawierają kolisty genom (plastom – 100 genów kodujących RNA i białka) określany jako nukleoid plastydowy, jednakże geny zawarte w jądrze komórkowym kodują większość białek plastydu. Ekspresja genów plastydu i jądrowych jest ściśle skorelowana dla wykształcenia odpowiednich typów plastydów przy zróżnicowaniu komórek roślinnych. W jednym plastydzie może być jednocześnie wiele kopii DNA.

b) rodzaje:

- protoplasty

-etiopisty – z nich chloroplasty

-chloroplasty

-chromoplasty – synteza i przechowywanie barwników

-gerontoplasty – stare chloroplasty

-leukoplasty – synteza monoterpenów. Mogą różnicować się w:

*amyloplasty (skrobia)

*elajoplasty (tłuszcze)

*proteinoplasty (przechowywanie i modyfikacja białek

c) funkcje:

CHLOROPLASTY

-zadanie: fotosynteza – wychwyt energii słonecznej dla zachowania wolnej energii w formie ATP i redukcji NADP do NADPH

-organella półautonomiczne, teoria endosymbiozy

-płaski dysk, otoczka z 2 błon biologicznych, między nimi przestrzeń międzybłonowa, wewnątrz stroma, w niej koliste kopie DNA i rybosomy oraz tylakoidy w storach (granach) i tylkoidy intergranowe

-tylakoidy zbudowane z błony tylakoidu i jego światła, w nich chlorofil i karotenoidy, w chloroplaście również istnieją własne materiały zapasowe (skrobia, lipidy)

-poszczególne chloroplasty połączone są stromulami – rurkowate wypustki zewnętrznych błon chloroplastu tworzą sieć do transportu białek.

LEUKOPLASTY

-niepigmentowane, zlokalizowane głównie w komórkach i tkankach niefotosyntetyzujących

-w wielu typach komórek ich zadaniem nie jest magazynowanie substancji, lecz ich biosynteza

-są dużo mniejsze o chloroplastów, zmienna morfologia, często opisywane jako ameboidalne

-etioplasty – przedgranowe, niedojrzałe chloroplasty lub chromoplasty, pozbawione dostępu światła, nie mają aktywnego pigmentu, czasem zaliczane również do leukoplastów, jednak po kilku minutach ekspozycji na światło ulegają transformacji w funkcjonalne chloroplasty.

CHROMOPLASTY

-plastydy odpowiedzialne za syntezę i przechowywanie barwników

-lokalizują się głównie w owocach i płatkach kwiatów, gromadzą karoten, ksantofile i różne czerwone barwniki

-możliwa konwersja chloroplastów w chromoplasty (dojrzewający pomidor)

-w chloroplastach również występuje wiele karotenoidów, zwiększających wydajność chlorofilu. Zmiana barwy liści jesienią wynika z utraty chlorofilu do tej pory maskującego obecność innych barwników.

3. Krótko scharakteryzuj cechy wyróżniające komórkę roślinną spośród innych eukariontów:

-ściana komórkowa z celulozy, hemiceluloz i pektyn, ewentualnie ligniny, produkowana przez protoplast

-plazmodesmy – pory w pierwotnych ścianach komórkowych, przez które przechodzi plazmolemma i ER sąsiadujących ze sobą komórek

-jedna, duża wakuola otoczona tonoplastem, zapewniająca turgor, kontrolująca transport cząsteczek, gromadząca przydatne materiały, lub wydaliny i substancje potencjalnie szkodliwe.

-obecność plastydów ( chloro-, chromo-, amylo-, elajoplasty)

-brak zdolności ruchu, zwykle brak wici i rzęsek -> komórka stacjonarna

-brak centrioli

4. Merystemy- cechy budowy, podział i funkcje:

a)Cechy budowy:

-komórki niewyspecjalizowane

-komórki dzielące się (figury mitotyczne)

-drobne, sześcienne

-gęsto upakowane, brak przestworów międzykomórkowych

-cienka ściana, duże, centralnie położone jądro

-gęsta cytoplazma

-słabo zwakuolizowane, proplastydy

b)Podziały

1.Pierwotne i wtórne:

-pierwotne – powstają bezpośrednio z merystemu zarodkowego i powodują pierwotny przyrost rośliny:

*wierczhołkowe (stożki wzrostu korzenia i łodygi)

*boczny – prokambialny

*interkalarne (wstawowe)

-wtórne – powstają z tkanek stałych w wyniku ich odróżnicowania:

*miazga twórcza – kambium

*miazga korkotwórcza – fellogen

*kallus – tkanka regeneracyjna, przyranna

*merystem archesporialny (archespor)

2.Wierzchołkowe, boczne, interkalarne

-wierzchołkowe – stożki wzrostu korzenia i łodygi:

*odpowiadają za przyrost rośliny na długość i tylko niewielki przyrost pierwotny na grubość

*komórki bardzo delikatne, wymagają ochrony – w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające w korzeniu przez czapeczkę

*wyróżniamy w nich strefy: merystematyczną, elongacji, specjalizacji

*w stożku wzrostu korzenia pojawiają się już włośniki

-boczne – biorą udział we wtórnym przyroście rośliny na grubość

*Kambium (miazga twórcza) w postaci walca wzdłuż łodygi i korzenia, pomiędzy łykiem i drewnem pierwotnym:

>wytwarza komórki drewna i łyka wtórnego

>u roślin wieloletnich funkcjonuje przez ich całe życie,

*Fellogen (miazga korkotwórcza) – powstaje pod skórką łodygi:

>wytwarza komórki wtórnej tkanki okrywającej – korka i fellodermy

te 3 warstwy tworzą korkowicę (perydermę)

>komórki tej tkanki zawierają duże ilości garbników i flawonoidów

>nie występuje w korzeniu – jest tutaj zastępowana przez okolnicę (perycykl), czyli zewnętrzną warstwę komórek walca osiowego

*interkalarne (wstawowe):

>odpowiadają za przyrost na grubość u roślin jednoliściennych i goździkowatych

>znajdują się u podstawy międzywęźli i chronione są przez pochewki liściowe

*merystem archesporialny – archespor

>roślinna tkanka zarodnikowtwórcza

>w tkance tej zachodzi proces mejozy, w efekcie którego powstają haploidalne mejospory (u roślin niższych) makro- i mikrospory (u roślin nasiennych)

*kalus

>powstaje w miejscu zranienia rośliny, wskutek odróżnicowania otaczających tkanek stałych, zwykle tkanki miękiszowej

>amorfotyczna masa komórek, mająca postać białego nalotu

>komórki kalusa większe od komórek pierwotnych merystemów

>podziały szybsze w ciemności i przy większej wilgotności

>po wystawieniu na działanie światła komórki kalusa wytwarzają chloroplasty

>czasem nadmierne bujanie – tworzenie narośli

>powstaje głównie u roślin nasiennych, rzadko u plechowców i paprotników

>in vitro może powstać z każdej tkanki roślinnej poddanej działaniu hormonów (auksyny i cytokininy)

5. Budowa i funkcje drewna u okrytonasiennych:

-rozprowadza wodę i sole mineralne pobrane przez korzeń

-u wieloletnich roślin, strefy umiarkowanej, wiosną transportuje związki organiczne z tkanek spichrzowych korzeni i łodyg do rozwijających się pędów i liści

większość komórek ma zdrewniałe ściany- funkcja mechaniczna

-Budowa drewna (4 typy komórek):

* cewki (tracheidy)- wydłużone, zwężone na końcach lub o skośnych ścianach poprzecznych, ściany zdrewniałe, wtórne ściany odkładają się nieregularnie tworząc zgrubienia(jamkowe,siatkowe,obrączkowe,spiralne) martwe, brak protoplastów

*naczynia(tracheje)- długie rury z ułożonych na sobie komórek (członów naczyniowych), brak ścian poprzecznych, podobne zgrubienia ścian, martwe

*włókna- martwe, powstaly z cewek

*miękisz drzewny

* u niektórych roślin dodatkowo przewody żywiczne i kanały mleczne

6. Budowa, odmiany i funkcje tkanek miękiszowych:

-najpowszechniejsza, pojawia się już u roślin niższych

-wypełnia znaczne przestrzenie w organizmie

-ma zdolności do podziałów

-w razie potrzeby jej komórki ulegają odróżnicowaniu i dają początek merystemom wtórnym

-Budowa:

• kom. żywe, silnie zwakuolizowane, zawierają plastydy

• cienka celulozowa ściana pierwotna

*Miękisz zasadniczy(parenchyma)

• wypełnia przestrzenie między innymi tkankami w organach

• najwięcej w rdzeniu i korze pierwotnej młodych łodyg oraz w owocach

*Miękisz asymilacyjny:(zieleniowy, chlorenchyma)

• duże ilości chloroplastów

• w liściach i młodych łodygach

*Miękisz powietrzny(przewietrzający, arenchyma)

• u roślin wodnych i błotnych, w częściach gdzie wymiana gazowa jest utrudniana

• tworzy system kanałów wentylacyjnych(wewnętrzna atmosfera)

• duże przestwory między komórkowe wypełnione O2 i CO2

• większa wyporność, pozwala na unoszenie w toni wodnej

• rezerwuar gazów niezbędnych do oddychania

*Miękisz spichrzowy:

• magazynuje materiały zapasowe- skrobię(amyloplasty), tłuszcze(elajoplasty), białka(plastydy),wodę (wakuole)

• obecny głównie w organach spichrzowych- bulwy, korzenie, nasiona, owoce

*Miękisz wodny(wodonośny)

• wyspecjalizowany w gromadzeniu i przechowywaniu H2O

• komórki cienkościenne, duże wakuole wypełnione śluzem i pektynami pęczniejącymi pod wpływem wody

• najczęściej u sukulentów w łodygach(kaktusy,...), liściach (aloes, agawa, grubosz), rzadko w korzeniu

*Miękisz rdzeniowy:

• komórki cienkościenne, wypełnione skrobią, kształt wieloboczny, lub zaokrąglony

• buduje centralną część łodyg

7. Wymień i krótko scharakteryzuj modyfikacje korzeni:

• korz. spichrzowe- u niektórych roślin dwuletnich, grube, mięsiste z dużą ilością miękiszu spichrzowego. W organy spichrzowe mogą się przekształcać także korzenie boczne i przybyszowe- bulwy korzeniowe

• korz. Kurczliwe- mają zdolność skracania swoich górnych części i wciągania rośliny głębiej w glebę. występuje u roślin, których nasiona kiełkują na powierzchni gleby, a później części ich pędów rosną pod ziemią

• korz. Podporowe- u roślin o wysokich nadziemnych pędach, których system korzeniowy nie jest głęboki lub rośnie na grząskim podłożu. Są to korz. Przybyszowe wyrastające z łodygi, biegnące częściowo w powietrzuprzed zagłębieniem się w ziemie

• korz. Czepne- u pnączy i epifitów, korz. Przbyszowe wyrastają z lodyg, przymocowujące rośline do podpory

• korz. Powietrzne- u niektórych epifitów zwisają swobodnie w powietrzu, za ich pomocą roślina pobiera wode z powietrza

• korz. Oddechowe- u roslin tropikalnych, bagiennych(podloże ubogie w tlen), odgałęzienia korzeni podziemnych, wyrastającą pionowo w góre ponad powierzchnie podłoża, służące do pobiernia tlenu- nawet do 1,5 m wysokości

• k. asym.- przejmują f. Asym u roslin których łodygi i liści są silnie zredukowane( epifity, tropikalne rośliny wodne)

• k. pasorzytów- ssawki( haustoria) dzięki enzymom wnikają do wiązek przewodzących rosliny żywiciela

8. Wymień i krótko scharakteryzuj modyfikacje pędu( liście i łodyga):

-rozłogi- odgałęzienia pędu nadziemnego rosnące poziomo tuz przy powierchni ziemi lu pod nią, służące do rozmnażania wegetatywnego

-kłącza- podziemne pędy posiadające pąki z których mogą wyrastać nowe pędy nadziemne- rozmn. wegetatywne, mogą też być org. wegetatywnymi

-bulwy pędowe- podziemne łodygi- f. Spichrzowa i rozmnażanie wegetatywne

-cebule- organ podziemny, którego główną część stanowią przekształcone liści. Łodyga skrócona, tworzy piętkę, na niej gęsto osadzone, duze mięsiste liście magazynujące subst,, zapasowe, zwł. Cukry

-gałęziaki- przekształcone lodygi pełniące funkcje asymilacyjne. U roślin rosnących w suchym środowisku, silna redukcja liści, a ich f. Przejmują łodygi często splaszczone i podobne do liści(asparagus)

-liściaki- podobne do gałęziaków, ale uwstecznienie liści obejmuje tylko blaszke, f. Asymilacyjne przejmuje spłaszczony, blaszkopodobny ogonek

-ciernie- przek. Organy boczne- liście kaktus, lub pedy boczne

-wąsy- organy czepne z przekształconych liści lub pędów

-lodygi sukulentów- asymilujące i grom. H2o

-liście pułapkowe- u roslin mięsożernych( zabarwienie, nektar, gruczoły trawienne, mechanizm pułapkowy)

9. Mikoryza- scharakteryzuj odmiany i podaj przykłady(kartki):

10. Krótko scharakteryzuj roślinne półpasożyty, pasożyty i saprofity- podaj przykłady(kartki):

11. Opisz czynniki charakteryzujące cechu życia na ziemi:

- jedność świata żywego:

*zbudowane z tych samych pierwiastków, znajdujących się w środowisku(przyroda nieożywiona)

*tworzenie takich samych połączeń(związki organiczne)

*do życia niezbędna woda

-poziomy organizacji:

*pierwiastkizwiązki chemicznemolekułykomórkitkankinarządy i układyorganizmy

-struktura:

*biegunowość

*powtarzalność budowy

*symetria(kształt, wielkość, wygląd)

-układy sterownicze:

*enzymy, hormony, witaminy

-wzrost:

*mitoza i mejoza

-rozmnażanie:

*gonady, morfogeneza

*listki zarodkowe i poziom ewolucyjny(onto- i filogeneza)

*rozwój

-umiejętność adaptacyjna zdolność do utrzymywania homeostazy

-śmierć organizmu

12. Atrybuty życia czyli „3s”:

-samoodtwarzalność:

*odtwarzanie odpowiedniej struktury w ciągu pokoleń, w którym jest ona zachowana( kształt, wielkość, itp.)

*przekazanie cech własnych oraz nabytych przy zachowaniu swoistości gatunkowej, osobniczej(swoistość białka)

*powielanie kwasów nukleinowych pozwalających na przekazanie puli genów z komórki macierzystej na potomną w celu zachowania ciągłości życia jednostkowego

*biosynteza białka w każdej nowej komórce zgodnie z zasadami komplementarności

*odtworzenie enzymów i hormonów z umiejętnością wykorzystania energii(cykle przemian i energii)

-samozachowawczość:

*wyodrębnienie i zachowanie struktur decydujących o indywidualizmie organizmu

*zachowanie układu otwartego w stosunku do środowiska- wymiana materii i energii

*magazynowanie energii i jej przetwarzanie

*zdobywanie energii i niezbędnych pierwiastków, związków i materii

*przeprowadzanie metabolizmu, ułatwiającego istnienie organizmu, wzrost i rozmnażanie

*przemieszczanie się w poszukiwaniu pokarmu

*rozpoznawanie substancji toksycznych w środowisku(ucieczka) oraz usuwanie zbędnych produktów z organizmu

*zachowanie stałości składu środowiska gazowego

-samoregulacja:

*wewnętrzna

*zewnętrzna(biotyczna i abiotyczne)

*utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu(wody, składu chemicznego)

*zachowanie ciągłości procesów energetycznych

*regulacja zawartości i aktywności enzymów, hormonów, oraz nadzorowanie procesów metabolicznych

*reakcja obronna organizmu w niesprzyjających warunkach

*synchronizacja procesów wewnętrznych w komórce i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych

*zewnętrzne regulacje adaptacyjne w stosunku do środowiska oraz innych organizmów w nim żyjących(relacje wewnątrz- i międzygatunkowe)

*samoregulacja polega więc na układzie sprzężenia zwrotnego. Regulatory: jądro(DNA), mózg, układ nerwowy, immunologiczny i hormonalny. Jest to regulacja chemiczna( wydzielanie mediatorów) lub genowa(geny regulatory)

*bodziecregulator(modyfikator)efektbodziec

13. Wymień cechy samoregulacji:

-samoregulacja:

*wewnętrzna

*zewnętrzna(biotyczna i abiotyczne)

*utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu(wody, składu chemicznego)

*zachowanie ciągłości procesów energetycznych

*regulacja zawartości i aktywności enzymów, hormonów, oraz nadzorowanie procesów metabolicznych

*reakcja obronna organizmu w niesprzyjających warunkach

*synchronizacja procesów wewnętrznych w komórce i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych

*zewnętrzne regulacje adaptacyjne w stosunku do środowiska oraz innych organizmów w nim żyjących(relacje wewnątrz- i międzygatunkowe)

*samoregulacja polega więc na układzie sprzężenia zwrotnego. Regulatory: jądro(DNA), mózg, układ nerwowy, immunologiczny i hormonalny. Jest to regulacja chemiczna( wydzielanie mediatorów) lub genowa(geny regulatory)

*bodziecregulator(modyfikator)efektbodziec

14. Porównaj cechy i właściwości leków chemicznych i roślinnych:

-leki chemiczne: leczą tylko dany organ, organizm zawsze się przed nimi broni

-leki roślinne: leczą cały organizm, organizm chętnie je przyswaja jako naturalny napój i pokarm, a to co nie potrzebne usuwa, nie można ich przedawkować, zawierają w sobie związki organiczne i czynne, działanie zespołowe(synergistyczne) potęgują swoje działanie, dużo witamin, soli i garbników

15. Radiowitalnośc komórek roślinnych:

-każda żywa komórka wysyła promieniowanie o różnej długości fali, francuski inżynier L. Simenton wprowadził jednostkę Angstrem( A⁰), bardzo mała brak jej w SI

-według Simentona wszystkie leki poniżej 300A⁰ są szkodliwe dlatego i m więcej A⁰ tym lepiej

-zioła mogą mieć radiowitalnośc nawet 9000A⁰

-zwykłe leki mają radiowitalniość 0A⁰, tylko antybiotyi mają dużą

-rośliny mają również właściwości antybiotyczne

-zioła w mieszankach dobiera się nieparzyście

-sztuczne leki są doraźne, szybkie, silne, bakteriobójcze, zioła działają profilaktyczne

-ziół poza korą i korzeniami nie gotujemy bo tracą witaminę C

16. Współczesne kierunki rozwoju ziołolecznictwa:

-nowoczesne postaci leków roślinnych(napary, tabletki, granulaty, zastrzyki), których technologia produkcji polega , mówiąc ogólnie, na wyosobnieniu czystych substancji o znanych parametrach fizykochemicznych, a przede wszystkim o określonych właściwościach leczniczych. W ten sposób można taki lek roślinny dokładnie dawkować, zbadać jego skuteczność oraz współdziałanie z innymi lekami.

-trwałość staje się mniejszym problemem

-leki z roślin otrzymywane syntetycznie

- używane kwas salicylowy i as korbowy

-bioflawonoidy- mała toksyczność, szerokie i wielokierunkowe działanie

-brak działania antagonistycznego miedzy lekiem syntetycznym i naturalnym

-w fazie ostrej choroby najpierw podaje się leki syntetyczne a potem naturalne

-leki naturalne tańsze od syntetycznych

17. Definicja trucizny według Parcelusa:

-„wszystko i nic jest trucizną-decyduje dawka”

18. Klasyfikacja trucizn:

-endogenne- powstają w organizmie

-egzogenne- dostarczane z zewnątrz

-chemiczne

-pochodzenia roślinnego

-pochodzenia zwierzęcego

19. Synergizm i antagonizm:

- synergizm jest to zgodne, jednokierunkowe działanie leków, prowadzące do wzmożenia działania

-antagonizm - jest to przeciwne, różnokierunkowe działanie leków, prowadzące do osłabienia lub całkowitego zahamowania działania. Odróżniamy antagonizm kompetycyjny oraz niekompetycyjny.

20. Definicja i przykłady zastosowań odkryć z dziedziny biomimetyki:

-bomimetyka(bionika)- z gr. bios- życie, mimesis-naśladować; interdyscyplinarna nauka badająca budowę i zasady działania organizmów oraz ich adaptowanie w technice i budowie urządzeń technicznych na wzór organizmów żywych.

-naśladowanie naturalnych metod wytwarzania związków chemicznych, by utworzyć nowe,

-imitowanie mechanizmów znalezionych w naturze

-studiowanie zasad społecznego życia organizmów, takie jak stadne zachowanie ptaków, pszczół, mrówek

-jaszczurka moloch straszliwy- mechanizm pobierania wody z gleby

-oczy chrząszczy- badanie powłok przeciwodblaskowych, wyraźniejsze wyświetlacze do telefonów komórkowych, metody zapobiegania fałszerstwom

-naturalny połysk okrzemków do kosmetyków (Procter& Gamble, Yves Saint Laurent)

-zgrubienie na płetwie humbaka- do super zwrotnych samolotów

-lotki pierwszego rzędu u ptaków- skrzydła do samolotów zmieniające profil w trakcie lotu

-igły imitujące kłujkę komara- mniejszy ból

-zapięcie na rzepy(velcro) od owoców rzepienia pospolitego

-kolory ptaków nie z barwników a specjalnie ukształtowane by odbijały tylko częśc widma światła- do farb, kosmetyków, lakierów, karty kredytowe

-guzki na płetwie humbaka do produkcji nowych śmigieł turbin wiatrowych, więcej energii przy niższej prędkości i są cichsze

21. Efekt liścia lotosu:

- w technologii zjawisko samooczyszczania się powierzchni, odkryte po raz pierwszy u roślin z rodzaju lotos(Nelumbo) przez botanika Wilhelma Berthlotta z Uniwersytetu w Bonn. Lotos mimo, że rośnie w mulistych rzekach jego liście zawsze pozostają czyste. Botanicy odkryli naturalny mechanizm. Mikroskopowa struktura liści i jej skład chemiczny nie pozwala im się zamoczyć. Krople wody toczą się po powierzchni liścia i zbierają zanieczyszczenia. Nanotechnolodzy wykorzystali ten efekt produkując farby. Lakiery, dachówki nadając im zdolność do samooczyszczania. Efekt ten osiąga się poprzez traktowanie powierzchni silikonem lub środkami fluorochemicznymi.

22. Przykłady biologicznych receptorów u zwierząt:

-termoreceptory- informują o temperaturze otoczenia

-mechanoreceptory- informują o zakłóceniach samego receptora lub komórek sąsiadujących( wrażenia dotykowe, słuchowe, zmysł równowagi, informacje o pozycji ciała

-fotoreceptory-odbierają bodźce świetlne i są odpowiedzialne za widzenie

-chemoreceptory odbierają bodźce o lotnych i stałych substancjach chemicznych(węch, smak)

-elektroreceptory m.in. u rekinów i płaszczek; zmodyfikowane mechanoreceptory zdolne do odbioru słabych bodźców elektrycznych

-magnetoreceptory-odbierają słabe pole magnetyczne

23. Sposoby lokalizacji źródeł dźwięku u zwierząt:

-po głośności-jeśli dźwięk jest cichy jego źródło znajduje się daleko jeśli głośny blisko, zaangażowane dwoje uszu: dźwięk dociera do jednego ucha, następuje porównanie głośności dźwięku z jednego i drugiego ucha

-różnice w fazie dźwięku-dźwięk dociera do jednego i drugiego ucha z różnicą fazy, która zależy także od częstotliwości dźwięku, zdolność słyszenia stereofonicznego szczególnie rozwinięta u drapieżników

-sowa płomykówka lokalizuje swoją ofiarą z dokładnością do 1⁰ w dwóch płaszczyznach, a także ustala swoje położenie po szelestach ofiary, brak u sowy małżowin usznych ale obecny charakterystyczny kołnierz z piór

-otocjon słyszy ruch z 50cm pod ziemią

24.Kairomony:

-gr. kairos- korzyści; substancja semiochemiczna wydzielana mimowolnie przez organizm, niosąca sygnał neutralny lub niekorzystny dla nadawcy, a korzystny dla odbiorcy, np. jako kairomon może działać zapach drapieżnika wyczuwany przez ofiarę, która po detekcji może podjąć działania obronne .

25. Opisz naturę sojuszu w mikoryzie(kartki):

26. Jak rośliny rozpoznają pokrewne sobie gatunki:

-wymiana informacji za pośrednictwem substancji chemicznych lotnych lub rozpuszczonych w glebie lub impulsów elektrycznych( największa aktywność elektryczna w korzenia między czapeczką a strefą wydłużeniową

-informacja rozprowadzana w roślinie za pomocą specjalnych komórek łyka za pomocą sygnałów elektrochemicznych(jak neurony)

-z rodziną czyli osobnikami tego samego gatunku lub pochodzących z nasion od tej samej matki wiele rośli żyje w zgodzie korzeń, w korzeń

27. Naturalne mechanizmy obrony roślin przed szkodnikami i wrogami:

-wytwarzanie przeróżnych związków chemicznych: fenole, flawonoidy, cukry, kwasy organiczne, aminokwasy i białka, które mogą stanowić skuteczną broń

-najgroźniejsze są nikotyna, strychnina, cyjanowodór, morfina

-korzenie niektórych roślin, potrafią sterować procesami cudzych liści. Pojawiając się w zasiedlonym miejscu wydzielają substancje zmuszające inne rośliny do zamykania aparatów szparkowych, przez co konkurencja gorzej się rozwija, mająca takie zdolności roślina rośnie szybciej i osiąga przewagę w walce o światło

-ochrona przed wrogami może być sterowana spod ziemi, np. tytoń chroni się nikotyną, jej produkcja zachodzi w korzeniach, skąd przechodzi do zranionych liści, które stają się niejadalne

28.Definicja i rola feromonów w świecie zwierząt:

-feromony- naturalnie występujące, lotne substancje chemiczne wydzielane przez organizmy żywe; są podstawą komunikacji zapachowej, osobniki tego samego gatunku komunikują się za ich pomocą w celu wymiany informacji, przekaźniki podniecenia.

-samiec dzięki feromonom może zlokalizować obecność partnerki mimo odległości przekraczającej kilometry

-środki chemiczne wydzielane w okresie młodości odpowiadają za łączenie się par w okresie godowym

29.Definicja apoptozy:

-to uporządkowany, uwarunkowany genetycznie proces, który uruchamiany jest w określonych warunkach, jest on najmniej szkodliwy dla sąsiadujących komórek i nie wywołuje stanu zapalnego, są to zmiany biochemiczne, morfologiczne i genetyczne towarzyszące aktywnemu i uporządkowanemu programowi śmierci komórki.

30. Wymień rodzaje substancji czynnych produkowanych prze rośliny:

-glikozydy:

*flawonidy

*kumarynowce

*antrachinony

*gorycze

*saponiny

*kardionidy

-garbniki

-alkaloidy

*tropanowe

*opiumowe

*sporyszowe

-olejki eteryczne

-śluzy

-pektyny

-związki działające podobnie do hormonów zwierzęcych

-fitoncydy

31. Charakterystyka kumarynowców:

-związki aromatyczne, łatwo ulegają rozkładowi, w pojedynczej roślinie jest ich bardzo mało; pochodne kumaryny, duże podobieństwo do flawonoidów, występują w roślinach z rodzin: motylkowych, baldaszkowatych, rutowatych, psiankowatych, złożonych i traw

Działanie: rozkurczowe, uspokajające, żółciopędne, odkażające, przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe

32. Charakterystyka antrachinonów:

-rzadko spotykane, u nielicznych gatunków roślin z rodzin: rdestowatych, szakłakowatych i motylkowatych; występują w roślinach rozpuszczone w soku komórkowym w postaci wolnej lub jako związki aglikanów z cukrami, często dopiero w trakcie suszenia związki te przechodzą w antrachinony dlatego też nie działają w stanie świeżym

Działanie: drażnią błonę śluzową jelit, należą do najważniejszych leków przeczyszczających, w dużych ilościach mogą powodować boleści i poronienia.

33. Charakterystyka saponin:

-glikozydy zbudowane z 3-5 cukrów prostych i części niecukrowej(aglikonu) zwanej ssapogeniną, którą tworzą trój terpeny lub steroidy; powstają w liściach i są odkładane jako substancje zapasowe w innych częściach rośliny, głównie korzeniu

-saponiny sterydowe(podstawa do syntezy hormonów sterydowych),

-trójterpenowe(drażnią błony śluzowe narządów wewnętrznych),

-kasztanowca(escyna- zmniejsza krwawienia, wybroczyny z naczyń krwionośnych, przeciwdziała obrzękom, zastoinom żylnym) ,

-nagietka(działają przeciwzapalnie),

-korzenia lukrecji(przeciwzapalnie we wrzodach)

-panaksydozy(saponiny żeń-szenia i Aralii mandżurskiej, działanie psychopobudzające)

Działanie:mają drażniący smak i, powodują kichanie, działają moczopędnie i wzmagają wydzielanie soków trawiennych, ich wodne roztwory silnie się pienią, zwykle trujące, powodują hemolizę, wymioty i zapalenie spojówek, emulgują tłuszcze, zmniejszają napięcie powierzchniowe cieczy (mydelnica lekarska)

34. Charakterystyka alkaloidów sporyszowych:

-alkaloidy ergonilowe obecne w sporyszu (przetrwalniki grzybów z klasy workowców), duże znaczenie w lecznictwie, porażanie nerwów współczulnych, pobudzanie do skurczu mięśni gładkich naczyń obwodowych i macicy

35. Wymień główne rośliny miododajne obszaru polski:

-kwitną od pierwszej dekady kwietnia do pierwszej dekady października

-klon zwyczajny

-wierzby

-śliwy

-wiśnie

-jabłonie

-czarna jagoda

-mniszek lekarski

-rzepak ozimy

-malina leśna

-kruszyna

-chaber bławatek

-nagietek lekarski

-akacja

-koniczyna biała

-nostrzyk biały(dwuletni)

-wyka ozima-

-łopucha-

-lipa drobnolistna

-koniczyna czerwona

-żmijowiec

-wierzbówka

-ostrożeń polny

-słoneczniki

-wrzos

-spadź liściasta

36. Produkty wytwarzane przez rodzinę pszczelą:

-miód-produkt wytwarzany przez robotnice z nektaru kwiatów i produktów pozakwiatowych, głównym produktem z którego powstaje miód jest nektar i spadź(wydaliny czerwców i mszyc zmieszane z wyciekającym sokiem komórkowym)

-pierzga-jest to pokarm białkowy pszczół, w skład, którego wchodzą pyłki roślin oraz domieszka nektaru lub miodu i śliny, pierzga zalana miodem i zasklepiona w komórkach plastrów jest przechowywana przez zimę

-wosk-jest produktem przemiany materii organizmu pszczół, jest wydzielany w postaci płynnej przez gruczoły woskowe(4 pary) usytuowane u robotnic pod brzusznymi półpierścieniami odwłoka

-kit(propolis)-jest substancją balsamiczną, którą rośliny zbierają z pąków drzew i wykorzystują do uszczelniania gniazda, w skład kitu wchodzą żywice i woski, pyłek kwiatowy, olejki eteryczne, substancje garbnikowe, makro- i mikroelementy

-mleczko pszczele-jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczół robotnic w wieku 8-10 dni, służy ono do odżywiana larw w okresie pierwszych 3 dni życia, matki, niektórych robotnic i trutni

-jad pszczeli-jest wytworem gruczołu jadowego pszczół, dawka toksyczna jadu pszczelego wynosi dla człowieka około 245mg/70kg masy ciała

37.Podaj przykłady naturalnego ziołolecznictwa w świecie zwierząt:

-kuracje okaleczonych zwierząt nad jeziorem Ngorongoro w Afryce, skaleczone zwierzęta brodzą w płytkiej wodzie, woda w jeziorze zawiera wiele substancji mineralnych: chlorek sodu, węglan sodu, siarczan sodu, które przyśpieszają gojenie się ran

-niedźwiedzie Grizzly z parku Yellowstone kąpią rany w źródle siarkowym

-ranne sarny i jelenie wypoczywają na mchu, który wytwarza antybakteryjne substancje

-piżmaki okładają rany żywicą jodłową-przyśpiesza gojenie się ran oraz działa bakteriobójczo

-skaleczone kozice tarzają się po babce alpejskiej

-krowy z reumatyzmem chodzą po jaskrze

-małpiatki sifakas z Madagaskaru przykładają do ran liście pewnego drzewa tropikalnego, dzięki czemu rany zamiast dwóch tygodni goją się w dwa dni

-foki pospolite- gdy są ranne lub potłuczone pływają na podziemnych łąkach morszczynu, morszczyn zawiera antybiotyki, fungicydy oraz substancje przyśpieszające gojenie

-pingwiny Adeli gdy mają zapalenie jelit zjadają Kryle, które z kolei odżywiają się glonami zawierającymi antybiotyk o leczniczym wpływie na jelita pingwina

-kawki wyściełają swoje gniazda liśćmi pomidorów, które zawierają trujące substancje dla pasożytniczych owadów

38. Definicja i przykłady hormezy:

-hormeza- inaczej pobudzanie organizmu do obrony, jest zjawiskiem towarzyszącym stresom, m.in.: takim jak niewielka dawka toksyn lub promieniowania jonizującego, dualna reakcja organizmu na dawkę, przy małej dawce pobudzenie, przy dużej osłabienie

-małe dawki promieniowania jonizującego mogą wpływać korzystnie na wzrost roślin, duże wpływają niekorzystnie

-małe dawki promieniowania jonizującego pomagają w leczeniu białaczki

-plony na Śląsku są wyższe co związane jest z większą ilością ołowiu

- osłonięcie przed promieniowaniem pantofelków powoduje spadek ich rozmnażania

39. Rola wątroby i trzustki w układzie pokarmowym ssaków:

-rola wątroby:

*wchłonięte cukry proste, aminokwasy i kwasy tłuszczowe dostają się żyłą wrotną do wątroby.

*wątroba uczestniczy w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów:

* utrzymuje stały poziom glukozy we krwi – przekształca jej nadmiar w glikogen (glikogenogeneza),

* magazynuje glikogen, rozkłada go w reakcjach glikogenolizy do glukozy,

* dokonuje dezaminacji aminokwasów,

* syntetyzuje mocznik, białka krwi (z wyjątkiem g-immunoglobulin),

* utlenia kwasy tłuszczowe,

* syntetyzuje fosfolipidy, cholesterol,

* produkuje żółć,

* neutralizuje trucizny,

* magazynuje żelazo, witaminy A, D, B12,

* produkuje heparynę (substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi),

* produkuje duże ilości ciepła.

* wątroby naczynia krwionośne niosą substancje odżywcze do komórek ciała.

-rola trzustki:

-funkcje trzustki w organizmie człowieka dzielimy na wewnątrzwydzielnicze, polegające na wydzielaniu hormonów (m.in. insulina i glukagon) oraz zewnątrzwydzielnicze, opierające się na wydzielaniu i transporcie soku trzustkowego(trypsyny i peptydazy rozkładające białka na peptydy i aminokwasy, amylaza trzustkowa-skrobia do dwucukrów i lipaza trzustkowa-rozkłada tłuszcze) do dwunastnicy.

40. Rodzaje naturalnych ograniczeń społecznych wśród kręgowców:

-hierarchia dominacji-przypomina system kastowy, w którym członkom grupy przypisane są określone rangi odpowiednio do ich miejsca na drabinie względnego statusu wyższości, osobnik musi tu na własną rękę walczyć o swoją pozycję, pozycja ta może w czasie ulec zmianie na wyższą bądź niższą, w grupie liczącej więcej niż 2 osobniki ustala się hierarchiczny porządek dziobania, do którego dochodzi w toku walk parami każdy z każdym, mogą tworzyć się także koalicje i ugrupowania, dominacja redukuje konflikty ale nie wyklucza ich całkowicie. Może prowadzić do dezorganizacji psychicznej osobników gdy stracą pozycję

-terytorialność-umożliwia rozmieszczenie osobników w przestrzeni, co służy redukowaniu konfliktów, terytorialność wpływa także na rozmnażanie, ponieważ samce są rozmieszczone w przestrzeni i związane ze swoimi rewirami, współzawodnictwo ulega zmniejszeniu, czyni to osobniki dojrzałe efektywnymi reproduktorami i zapobiega kastracji psychologicznej, samce też współdziałają z samicami w opiece rodzicielskiej.

41.Przykłady systemu rang w świecie zwierząt:

-„porządek dziobania” w stadzie kur hierarchia która kura dziobie pierwsza, pojedynki dziobania, kura o wyższej randze może dziobać bez przeszkód te o niższej

-każdy osobnik na pierwszy rzut oka musi rozpoznać jakiej rangi jest drugi

-w zależności od pozycji osobniki są oznaczane literami greckimi(osobnik α, delta itd..)

-w sytuacjach głodu osobniki omega mogą umierać co jest jednak korzystne dla całej populacji bo przetrwają tylko najlepsi

42.Pojęcie i rola homeostazy w świecie zwierząt:

-zdolność organizmu do utrzymywania stałości swojego środowiska wewnętrznego, a także zasadnicze cechy jego organizacji, niezależnie od zmian parametrów środowiska otaczającego, podstawę homeostazy stanowią mechanizmy nabyte w procesie ewolucji dlatego są one dziedziczone

-zdolność do zapobiegania wnikaniu obcej informacji genetycznej do organizmu, która mogłaby zaburzyć równowagę

-podtrzymywanie stałości genetycznej organizmu na drodze specyficznej(mechanizmy komórkowej i humoralnej odporności) i niespecyficznej(właściwości skóry i błon śluzowych, fagocytoza, lizozym)

-utrzymywanie stałości składu chemicznego

43. Przykłady hormonów roślinnych:

-auksyny

-gibereliny

-cytokininy

-kwas abscynowy

-florigen

44. Biologiczno- lekarski opis dwóch dowolnie wybranych roślin leczniczych:

a) Mniszek lekarski (Taraxacum officinale):

Występowanie: występuje na siedliskach otwartych: nieużytkach, łąkach, polach, trawnikach, w ogrodach. Roślina światłolubna i azotolubna

Substancje czynne: inulina, kwas krzemowy i lakton (laktukopikryna)

Działanie: schorzenia dróg żółciowych i kamica żółciowa, problemy wątrobowe, działa moczopędnie, kłopoty trawienne, pomaga w leczeniu miażdżycy

b) Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus):

Występowanie: glistnik rośnie w miejscach ruderalnych (przydroża, przypłocia, rumowiska i wysypiska odpadów) oraz na obrzeżach lasów i w zaroślach, na siedliskach wilgotnych grądów oraz żyznych buczyn

Substancje czynne: chelidonina, berberyna, styl opina

Działanie: zwalczanie robaków przewodu pokarmowego, na kurzajki, rozkurcz mięśni gładkich, działanie żółciopędne, moczopędne, znoszenie bólów menstruacyjnych

45. Biologiczno- lekarski opis dwóch dowolnie wybranych roślin trujących:

a) Szalej jadowity (Cicuta virosa):

Występowanie: w miejscach podmokłych, na brzegach stawów, przy rowach, na torfowiskach, w szuwarach

Substancje czynne: cykutotoksyna,

Działanie: ślinotok, pieczenie w jamie ustnej, mdłości, wymioty, rozszerzenie źrenic, drgawki, utrata świadomości, trudności w oddychaniu. Śmierć może nastąpić wskutek porażenia ośrodka oddechowego

b)Tojad mocny(Aconitum firmum):

Występowanie: góry i podgórza, na wysypiskach skalnych i nad potokami, na brzegach lasów, na halach górskich, w ziołoroślach, w tatrach jest rośliną pospolitą i występuje od regla dolnego po piętro halne.

Substancje czynne: akonityna, akonina, napelina

Działanie: początkowo działa pobudzająco, a potem paraliżująco na nerwy czuciowe i ruchowe o może spowodować śmierć wskutek paraliżu mięśni oddechowych i zatrzymania pracy serca, może wnikać również przez skórę.