Co to jest etyka?
Etyka – dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych z których można wyprowadzać zasady moralne (jedna z dziedzin filozofii – aksjologia – filozofia wartości estetyka i etyka) E ogólna podejmuje problemy ogólne: wartości normy moralne, problemy sumienia, wiary wolności winy itd., e. szczegółowa podejmuje problemy z konkretnej dziedziny (indywidualna – moralność seksualna/ społeczna – wojna)

Style uprawiania etyki:
1 Ujęcia tradycyjne – etyka jako nauka o dobru i złu. filozofia klasyczna – T. Ślipko; etyka to nauka filozoficzna, która ustala moralne podstawy i reguły ludzkiego działania przy pomocy wrodzonych człowiekowi zdolności poznawczych.
personalizm – A. Szostek; „Pogadanki z etyki”; przez etykę rozumie się filozoficzną i normatywną teorię powinności moralnej działania.
fenomenologia klasyczna – R. Ingarden; etyka dzieli się na: teoretyczną – opis moralności, normatywną – kodeksy moralne, tworzenie wzoru moralności, zakorzeniona w teoretycznej,stosowana (technologia etyczna) – rady jak postępować i jak żyd. filozofia analityczna – Uliński; etyka analizuje pojęcia, to nauka skoncentrowana na analizie pojęć etycznych.

2 Ujęcia nietradycyjne.

Ch. Taylor – etyka zajmuje się powinnością działania, Taylor uważa, że należy rozszerzać podstawowe zagadnienia etyki tradycyjnej.

J. Tischner – etyka to coś więcej niż nauka filozoficzna, etyka to sztuka, ma w sobie coś z pedagogiki – ta sztuka kształtuje i wychowuje człowieka. W jaki sposób?

odsłaniając (lub pomagając odsłonić) człowiekowi świat wartości (założenie: każdy ma w sobie moralności),

umacniając człowieka w wartościach, w poczuciu własne wartości, dobrej woli i dobroci.

Kierunki etyczne: Stanowiska relatywistyczne
(łac. relativus – względny) – negują istnienie jednej normy moralności (amoralizm, e. autorytarna, e. konformistyczna, e. PP, e. Kalego/plemienna, e. sytuacyjna, e. serca, e. „troski)
Stanowiska eudajmonistyczne (gr. eudaimonion – szczęście) – normą moralności jest szczęście (hedonizm, utylitaryzm, eudajmonizm perfekcjonistyczny, agatyczny, e. samorealizacji, e. chrześcijańska)
Kierunki antyeudajmonistyczne – norma moralności istnieje, jest nią coś innego niż szczęście (e. reguł, e. aksjologiczna, e. dialogiczna, dentologizm, personalizm etyczny)
Kierunki wykraczające poza spór eudajmonizm-antyeudajmonizm – starają się pogodzić stanowiska z punktu 2 i punktu 3.

Hedonizm i jego krytyka:
Hedonizm – miarą dobrego zycia jest przyjemność „jest początkiem i celem życia szczęśliwego”
Hedonizm (stanowisko radykalne Arystyp z Cyreny) przyjemnością są pozytywne cielesne doznania o krótkotrwałej przyjemności.
epikureizm (stanowisko umiarkowane) przyjemność to brak przykrości, doznania duchowe i również przyjemność długotrwała.
Krytyka hedonizmu: Błąd pars pro toto: redukcjonizm dążeń do przyjemności (wyższe wartości tylko w nielicznych przypadkach), redukcjonizm emocjonalny (przyjemność lub cierpienie), redukcjonizm aksjologiczny/ agatologiczny (tylko dążenia i wartości tylko hedonistyczne) Antropologia hedoniczna zakłada że jesteśmy podmiotami i przeżywamy tylko dwa wymiary bytu a człowiek jest przecież bytem cielesnym, ma sumienie, wolność, miłość, więzi etc.
Człowiek = „samotna wyspa” zamknięta dla innych – żyje tylko dla siebie

Utylitaryzm i jego krytyka:
Utylitaryzm – korzyść jest najważniejsza, to kryterium dobrego życia – liczą się skutki działań i ich efekt, o wartości moralnej czynu decyduje jego wkład do szczęścia/ przyjemności jednostki. Najważniejszym rodzajem przyjemności jest szczęście powszechne – czyn jest na tyle dobry, na ile przyczynia się do szczęścia ogółu.
Krytyka: ile osób musi uszczęśliwić czyn żeby był dobry? Brak doceniania intencji ludzi, antropologia hedoniczna, brak kategorycznych zakazów

Etyka samorealizacji i jej krytyka:
Etyka samorealizacji – normą moralności jest samorealizacja, samo aktualizacja, samo urzeczywistnienie. Najgłębszym pragnieniem człowieka jest rozwój samego siebie.
Przedstawiciele: C. Jung, C. Rogers, A. Maslow.
Krytyka: Ostatecznie etyka samorealizacji sprowadza się do hedonizmu, Nie bierze pod uwagę innych dążeń, tylko samorealizację, E. s. jest egoistyczna.

Etyka życzliwości (Znamierowski?)
Życzliwość powszechna dąży do tego by zapewnić wszystkim ludziom równy przydział szczęścia, każdy powinien przyczynia ś się do powiększenia przydziału szczęścia dla wszystkich ludzi, w każdym człowieku są co najmniej zalążki tego uczucia.
Życzliwość: 1. Powstrzymanie się od wszelkiego działania które przyczynia się do cierpienia. 2. Zmniejszanie sumy cierpień innych ludzi. 3. Powstrzymanie się od wszelkiego działania, które nie pozwala powstawać ludzkim radościom. 4. Czynne zwiększanie sumy zadowolenia wszystkich ludzi.

3 rodzaje wartości (Hildebrand):
1. subiektywna (hedoniczna)
2. sama w sobie – WARTOŚć
3. obiektywne dobro dla osoby

Różnice między wartościami ontycznymi a jakościowymi
• ontyczne – wiążące się z bytem, np. fakt bycia człowiekiem,

• jakościowe – cechy bytów, np. bycie modnym, złośliwym, pięknym.

Różnice w wartościach:

w.jakościowe mają przeciwieństwa: zdrowy – chory, a wartości ontyczne nie mają,

w.jakościowe są stopniowalne – wartości ontyczne nie,

w.jakościowe można utracić – ontycznych nie.

Etyka chrześcijańska, koncepcja, modele:
Zbiór wartości i norm, które głosi chrześcijaństwo, Opis tych zasad i norm, ich analiza, Badania, wyzwania etyczne, odnoszące się do rozumu, nie do wiary, Rozważania filozoficzne, etyczne, których wyniki zbliżają się do chrześcijaństwa (etyka ukierunkowana w stronę chrześcijaństwa).

Rodzaje etyki chrześcijańskiej (nurty):

1. Święty Augustyn

2. Święty Tomasz z Akwinu

3. Etyka wartości – D. von Hildebrand, A. Siemianowski

4. Etyka personalistyczna (w centrum: godność osoby)

5. Etyka dialogiczna – J. Tischner

6. Chrześcijańska etyka odpowiedzialności – D. Bonhoeffer

Odpowiedzialność – ewolucja pojęcia:
Najpierw odpowiedzialność w obrębie prawa, obrona przed sądem,
Chrześcijaństwo: odpowiedzialność w porządku etycznym; bycie odpowiedzialnym za siebie, tłumaczyć się przed swoim sumieniem,

Ontologizacja odpowiedzialności (XX wiek) – odpowiedzialność należy do struktury człowieka (Picht, Levinas, Heidegger)

Struktura odpowiedzialności.

podmiot odpowiedzialności (kto jest odpowiedzialny),

przedmiot odpowiedzialności (to, za co jesteśmy odpowiedzialni),
instytucja nakładająca odpowiedzialność (Bóg, społeczeństwo, sumienie),
trybunał i egzekutor (przed kim jesteśmy odpowiedzialni).

3 podstawowe gatunki sprawiedliwości (trójpodział):
sprawiedliwość zamienna (iustitia commutativa): układ uprawnień określających co się jednej osobie należy od innej/innych osób o ile występują jako równe sobie – niezależne podmioty etyczne. (normy prawa naturalnego i pozytywnego).
rozdzielcza (iustitia distributiva) – co się należy członom społecznym (poszczególnym osobom i społecznościom pośrednim od społecznej całości, której funkcje pełni państwo. (pomoc rodzinom)
sprawiedliwość legalna/prawna/ogólna (legalis vel. Generalis) - co się społecznej całości należy od jej członków na rzecz jej dobra wspólnego (norma prawna)

Tolerancja
Dlaczego tolerancja jest zła: łatwo manipulować słowem tolerancja, t. nie należy do wartości moralnych, czy fundamentalnych, tylko je zakłada, t. traktowana jest jako namiastka miłości, t. stanowi „zasłonę dymną” dla zachowań nietolerancyjnych, t. jest słowem-pałką (no comments).

Użycie pojęcia tolerancja. Pierwszy raz w dobie reformacji w czasach nowożytnych. Słowo t. używane w sporach między kościołem a państwem. Oświeceniowa doktryna tolerancji: państwo udawało życzliwość wobec religii, chcąc ją tak naprawdę zniszczyć. Tolerancja w chrześcijaństwie.

Rodzaje tolerancji. tolerancja intelektualna – respektowanie cudzych poglądów, wyznaczanie torów sporów według siły argumentów, tolerancja moralna (obyczajowa) – wzywa do harmonijnego i zgodnego funkcjonowania, współżycia różnych kultur i stylów życia, tolerancja religijna – prawo do wiary lub niewiary.

Czym nie jest tolerancja? t. to nie jest sympatia, tolerancja ≠ obojętność wobec otaczającego świata t. to nie jest relatywizm, t. nie jest unikaniem przekonywania innych do swojego poglądu, t. nie oznacza pobłażliwości, t. nie oznacza braku poglądów, t. nie polega na rezygnacji z oceniania innych, t. nie ma nic wspólnego z brakiem stawiania wymagań.

Czym jest tolerancja? poszanowanie czyichś przekonań, poszanowania prawna do posiadania przez kogoś przekonań. to jedna z głównych zasad prawnych w dzisiejszym państwie, nosząca zasadę: cuius regio eius religio – czyja władza, tego religia. to postawa moralna określająca stosunki międzyludzkie: t. negatywna – „nie wchodzić sobie w drogę”, t. pozytywna – wrażliwość, a nie obojętność, uznanie godności drugiego człowieka, uznanie prawa do własnych przekonań i własnego stylu życia. to postawa na obiektywną prawdę.

Jakie są źródła nietolerancji? niewłaściwy stosunek do inności, nieznajomość jej,

stereotypy i przesądy, kompleksy, ludzka skłonność do absolutyzowania, obwinianie innych za własne braki.

Sumienie (Guardini):
Sumienie: poznanie wartości prawdy, wolność – osoba stoi nieustannie wobec etycznego wezwania – uczucie bycia odpowiedzialnym za istnienie. Stać wobec wezwania do odpowiedzialności za istnienie = wobec wezwania dobra to być człowiekiem!
fazy sumienia: 1. Faza sumienia przed-uczykowego – uświadomienie stosunku do wartości i formułowanie orzeczeń alternatywa to albo to. 2. Działanie – akt towarzyszący uczynkowi. 3. Dokonana decyzja/względnie działanie – osąd siebie samego- czy to co uczyniłem było właściwe?

problem ontycznego sporu o status płodu:
Płaszczyzny światopoglądowo-religijna, filozoficzna, przyrodniczo medyczna = moment poczęcia

Aborcja za i przeciw:
Za: argument wolnościowy (prawo do własnego brzucha), ponieważ nie jest to jeszcze człowiek/osoba, bardzo wiele argumentów związanych z motywami
Przeciw: Każde życie ludzkie jest bezcenne (nawet matka nie ma prawa go niszczyć), bezbronne istoty zasługują na szczególną obronę, negatywne skutki aborcji (społeczne)

Eutanazja za i przeciw
Za: przyniesienie ulgi w cierpieniu, rodzinie, bezsilność i bezradność, wysokie koszty utrzymania, argument godnościowy i wolnościowy, przeniesienie finansów na inne cele
przeciw: nadużycia, przysięga Hipokratesa, nadzieja, „cuda się zdarzają” niezgodne z przykazaniem, argument godnościowy, nieodwracalność, argument równi pochyłej, zwalanie odpowiedzialności

Etyka socjologa – problemy etyczne badań socjologicznych:
Problem podglądania badanych, Obiektywność a ocena, Motywacja: prawda czy interesy, Czy zadaniem socj. Jest tylko opis zjawisk czy również wpływanie na rzeczywistość?, Problem ujawniania wyników badań, Problem sympatii religijnych, politycznych systemów wartości, Pytania które ranią Problem ingerencji w sferę intymną, Problem anonimowości, problem traktowania instrumentalnego, problem wykorzystania badań do celów prywatnych, partyjnych, biznesowych, „badania na skróty”, pokusa żargonu naukowego, pytania sugerujące, wykorzystywanie doboru naukowego (plagiat) innych autorów, pokusa ulegania opiniom zgodnie z oczekiwaniami sponsorów, brak logiki, problem empatii (wczucia się).

Etos uczonego Merton, Kisiel
zasady R. Merton: Uniwersalizm – dorobek nauki o charakterze intersubiektywnym i powszechnym, niezależny od partykularnych interesów indywidualnych czy grupowych, Komunizm - współwłasność, dorobek nauki dobrem publicznym a nie prywatną własnością, Bezinteresowność - przyjmowaniu swojej krytycznej postawy wobec własnych i cudzych dokonań naukowych. Zorganizowany sceptycyzm 3 części: zasady etosu badacza,

sprzeczności (pomiędzy etosem uczonego a zasadami funkcjonowania nauki we współczesnym świecie):
1. Obecność w ramach nauki struktur tzw nauki tajnej – ograniczenia w jawności wyników badań: proces kumulacji wiedzy staje się ograniczony, uczeni z różnych zespołów badawczych nie mogąc wykorzystać wiedzy dostarczonej przez naukę tajną sami muszą dochodzić do odkrytych już prawd i zależności.
2. Instytucjonalizacja roli uczonego – nadrzędnym motywem działalności badawczej staje się pragnienie osiągnięcia określonych stopni naukowych
3. Instrumentalne traktowanie badań i ich wyników – sprzeczne z normą bezinteresowności
4. Biurokratyzacja działań uczonego – rozbudowywanie obciążeń biurokratycznych spoczywających na badaczu
5. Ograniczenie autonomii nauki – komercjalizacja życia naukowego

Modyfikacja:
racjonalizm, obiektywizm, konceptualizm, nieposłuszeństwo w myśleniu, odpowiedzialność za efekty własnej pracy + Uniwersalizm, zorganizowany sceptycyzm

Karol Wojtyła - personalizm, perfekcjonizm, eudaimonizm
Metoda: refleksja filozoficzna powinna wychodzić od ludzkiego doświadczenia
1 TEZA: doświadczenie ludzkie przez które można najlepiej poznać człowieka to jego czyny – przez czyny poznajemy kim tak naprawdę jest człowiek
2 TEZA: człowiek jest jednostką samo stanowiącą
3 TEZA człowiek to istota wspólnotowa, komunijna
4 TEZA: człowiek to nie fakt społeczny ale wartość – ta szczególna wartość to godność, jest ona częścią człowieka
5 TEZA: człowiek to istota dynamiczna i dramatyczna
W. wykracza poza spór eudajmonizm – antyeudajmonizm należy on do 4 grupy kierunków etycznych.
Dobre życie to takie w którym realizujemy swoje powołanie
Norma personalistyczna ma 2 aspekty: pozytywny ( jak należy traktować siebie i innych np. szanować ich godność) oraz jak nie wolno postępować (np. traktować ich instrumentalnie)
Jeśli żyjemy dobrze, realizujemy swoje powołanie to spełniamy się i jesteśmy szczęśliwi

Tischner - ANTYEUDAJMONISTA
W centrum zainteresowania – człowiek
Krytyka tomizmu
Twórca teorii „ ja „ aksjologicznego
Filozof nadziei ( zwłaszcza w czasach PRL)
Filozof dialogu - > FILOZOFIA DRAMATU (polska wersja filofoii dialogu)
Człowiek to „ ja „ aksjologiczne tzn. jest on szczególną wartością
Człowiek jest uczestnikiem podmiotem dramatu międzyosobowego, który rozgrywa się na płaszczyznach: człowiek – człowiek, człowiek – Bóg,
Relacja dialogiczna relacja ja ty
1 etyka wartości
2 etyka dialogiczna
3 etyka personalistyczna

Wolność – brak zdeterminowania – autodeterminizm, brak przyczyny, niezależność, zdolność do czynów

Godność i szacunek – etyka personalistyczna: Wojtyła: nie należy traktować człowieka jako narzędzia, człowiek to wartość, posiada swoją godność. Za Kantem: rzeczy mają swoją cenę natomiast ludzie mają swoją godność i nie można ich traktować instrumentalnie

Materialna etyka wartości: kryteria rangi wartości, charakterystyka:
- Trwałość
- niepodzielność
- samodzielność
- absolutność
- głębia zadowolenia
- jak chcesz to możesz