Termin egzystencjalizm jest wyjątkowo wieloznaczny i bywa używany na określenie tak wielu sprzecznych ze sobą poglądów, że pod tym względem da się porównać jedynie za słowem „ humanizm”.
Według Mouniera należałoby raczej mówić o egzystencjalizmach niż o egzystencjalizmie. Poglądy obu tendencji będą ukazywane od strony najwybitniejszych ich przedstawicieli z ograniczeniem do trzech kwestii:
koncepcja człowieka
człowiek wobec świata
człowiek wobec Boga
1. Tendencja agnostyczno-ateistyczna:
Martin Heidegger :
• Koncepcja człowieka – zwraca uwagę na trzy momenty ludzkiego istnienia 1. absurdalne wynurzenie się człowieka z nicości i rzucenie w świat 2. wyrwanie się ku przyszłości 3. upadek czyli bezosobowe zatopienie w rzeczach pod presją otoczenia.
• Człowiek wobec świata – istnienie człowieka jest zespolone ze światem w jedną całość. Wyróżnia trzy niebezpieczeństwa czyhające na jednostkę ze strony społeczności 1. gadatliwość 2. ciekawość 3. dwuznaczność
• Człowiek wobec Boga – jego postawa wobec Boga to agnostycyzm otwarty.
Jean Paul Sartre :
• Koncepcja człowieka i problem Boga – zakłada, że jeżeli Bóg istnieje to człowiek nie jest wolny, jest od niego zależny.
• Człowiek wobec świata – najbardziej pierwotnym stosunkiem człowieka do świata jest obrzydzenie, niemożliwa jest harmonia z przyrodą, ponieważ stanowi ona dla nas stałe źródło zagrożenia Mówi ludzie odzierają się wzajemnie z ludzkiego istnienia, a miłość jest niczym innym jak atakiem na drugą osobę, jest uprzedmiotowieniem, zniewoleniem.
Albert Camus :
• koncepcja człowieka i jego stosunek do świata – ujmuje człowieka w dwie kategorie: absurdu ( odkrycie fundamentalnego absurdu świata) i buntu ( uświadomienie obcości otoczenia, niemożność podporządkowania się normom, przepisom, ideałom).
• Człowiek wobec Boga – mówi nie wierzę w Boga, ale nie jestem też ateistą.
2. Tendencja teistyczna :
Karl Jaspers :
• Koncepcja człowieka i jego stosunek do świata- nie usiłuje dotrzeć do istoty bytu, ogranicza się tylko do badania ludzkiej egzystencji. Egzystencja nie jest czymś gotowym i zakończonym, jest nieuchwytna. Manifestuje swą obecność w takich sytuacjach jak : śmierć, cierpienie, walka, wina, przejawia się także głosem sumienia.
• Człowiek wobec Boga - człowiek jest rozdarty między światem rzeczy a transcendencją, która jest jedynie bytem prawdziwym i pełnym. Transcendencja ma charakter pozytywny- fascynuje, niesie pokój i nadzieję.
Martin Buber :
• koncepcja człowieka – istota ludzka nie jest bytem zwróconym do siebie, lecz do innych bez powiązania z Bogiem i człowiekiem nie jest w ogóle człowiekiem.
• Człowiek wobec świata – prawdziwe życie zaczyna się od odkrycia Ty, co prowadzi do autentycznego Ja. To jest konieczne do życia, najbardziej zasadniczą postawą człowieka wobec świata jest dialog.
• Człowiek wobec Boga – spotkanie z Bogiem ma być relacją doskonałą, nie może zatem świata wykluczyć, ale powinno obiąć go , przetwarzać, zbawiać i uświęcać.
Gabriel Marcel :
• Koncepcja człowieka – posiadanie różnych rzeczy ogranicza nas rodzi ból i cierpienie, pustkę, dlatego trzeba przejść od posiadania do istnienia. Odbywa się to dzięki miłości i twórczości.
• Człowiek wobec świata – ciało jest człowieka podmiotem, nim samym, jego punktem oparcia. Stąd rodzi się postawa otwarta, gotowość do nawiązywania łączności ze wszystkimi.
• Człowiek wobec Boga – nie ma prawdziwej miłości jak w Bogu i przez Boga. Izolacja od innych odrywa także od Boga. Kto prawdziwie kocha ludzi i jest im wierny uznaje istnienie Boga.
3. Podstawy pedagogiki egzystencjalnej :
egzystencja zostaje postawiona na pierwszym planie w osobie ludzkiej. Charakterystyczna dla egzystencji jest zmienność, zdolność do przekraczania siebie samego
zwrócenie się ku istniejącemu człowiekowi zamiast ku abstrakcyjnie ujmowanej istocie osoby- zaakcentowanie indywidualności.
autentyczne urzeczywistnienie swej egzystencji przez rozwój życia osobowego.
filozofia egzystencjalna podkreśla wolność człowieka
zasadnicze znaczenie ma także dialog, relacja.
Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechuje :
zaakcentowanie egzystencji w pełnej jej znajomości
jednostkowość
autentyczność
tragiczny optymizm
konkretne usytuowanie
zaangażowanie
wolność
dialogiczność
4. Egzystencjalne kategorie pedagogiczne :
Są to: 1. Dialog 2. Autentyczność 3. Zaangażowanie
Dialog – należy rozróżnić metodę, proces i postawę dialogu
metoda dialogu to sposób komunikacji, w której podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia
proces dialogu zachodzi gdy jeden z elementów zawartych w metodzie został uwzględniony
postawa dialogu to gotowość otwierania się na rozumienie, zbliżanie się i współdziałanie.
Autentyczność- w sensie negatywnym to wyobcowanie, a w sensie pozytywnym to: być sobą, żyć świadomie i samodzielnie decydować o swoich czynach, nie ulegać urzeczowieniu, żyć aktywnie.
Zaangażowanie- można pojmować jako pochodzące z wolnego wyboru zupełne oddanie się pewnej sprawie lub osobie.