Ariel Franczak
Gr.326/Z HG
Charakterystyka wybranej zwierzyny łownej.
W Polsce mianem zwierzyny łownej określa się 31 gatunki zwierząt, które znalazły się w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 roku w sprawie ustalenia listy gatunków łownych. W rozporządzeniu zwierzyna jest podzielona na zwierzynę grubą (jeleń, sarna), drobną (gęś gęgawa, zając szarak) oraz płową (daniel, jeleń) i drapieżniki (borsuk, jenot).
Z roku na rok lista zwierząt łownych staje się coraz krótsza, jeszcze 80 lat temu znajdowało się na niej 55 gatunków, w tym ryś, niedźwiedź czy głuszec – wszystkie dziś objęte ścisłą ochroną gatunkową.
JELEŃ EUROPEJSKI (Cervus elaphus elaphus) – Duży ssak lądowy z rodziny Cervidae (jeleniowatych). Należy do największej zwierzyny łownej w kraju. W Polsce wyróżnia się cztery ekotypy: jeleń mazurski, wielkopolski, pomorski i bieszczadzki (największy i najsilniejszy). Jelenie ubarwione są zazwyczaj jednolicie, tylko młode są cętkowane na bokach i grzbiecie. Latem brązowopłowe do rudawego, zimą szarawe, z ciemniejszym karkiem u samców. Na szyi mają dłuższe włosy tworzące rodzaj grzywy.
Występuje we wszystkich większych kompleksach leśnych, raczej nie większych niż 100 ha. Rodzaj drzewostanu nie ma znaczenia, jedynie ze względu na poroże unikają terenów gęsto zadrzewionych, potrzebują dostępu do wody. Jeleń lubi spokój, dlatego unika miejsc, w których jest niepokojony przez człowieka, może się jednak przyzwyczaić do dźwięków przejeżdżających traktorów lub pociągów, a nawet wybuchów w kamieniołomach i innych.
Jeleń z natury jest zwierzęciem dziennym, jednak w dzień żeruje jedynie w miejscach, gdzie nie wyczuwa żadnego zagrożenia, z obawy przez drapieżnikami i ludźmi rozpoczyna żerowanie po zmierzchu, a nad ranem wraca do kryjówki.
Jelenie żywią się między innymi pędami, młodymi liśćmi, korą oraz owocami, zimą pożywiają się zeschniętymi trawami, mchami lub młodymi pędami drzew iglastych. Czasami wychodzą również na pola uprawne.
Samce, zwane bykami, osiągają wysokość w kłębie od 130 do 150 cm, długość ok. 140 cm i masę po wypatroszeniu 130-190 kilogramów. Łanie są znacznie mniejsze, osiągają masę od 70 do 120 kilogramów.
Jelenie na wolności żyją 12-15 lat, na fermach do 23. Hoduje się je i są zabijane dla mięsa, skór i poroża. Na jelenie byki polować wolno od 21 sierpnia do końca lutego, na łanie od 1 października do 15 stycznia, natomiast na cielaki od 1 października do końca lutego. Według danych z inwentaryzacji przeprowadzonej w 2009 roku stan liczebności jelenia szlachetnego w Polsce wynosi ok. 140 tys. sztuk i od kilku lat nieustannie wzrasta (źródło: Łowiec Polski 5/2010).
W sezonie łowieckim 2009/2010 odstrzelono w całej Polsce 41 070 jeleni, w sezonie 2005/2006 było ich 32 434, a 2000/2001 - 32 257.
MUFLON (Ovis musimon) – gatunek ssaka z rzędu parzystokopytnych (Artiodactyla). Został introdukowany do Europy z Korsyki i Sardyniii. Ten najmniejszy przedstawiciel dzikich owiec jest jednocześnie przodkiem owcy domowej.
Muflon ma silną budowę, jest krępy o silnej i krótkiej szyi. Dobrze przystosowany do bytowania w górzystym terenie, gdzie na twardym gruncie ścierały się kopyta zwierząt. Jeżeli brakuje odpowiedniego podłoża kopyta rozrastają się utrudniając zwierzęciu poruszanie się. Posiadają krótką sierść, w lecie ceglasto-brązową o białym brzuchu. W zimie są koloru kasztanowo-brązowego. Starsze sztuki mają na bokach charakterystyczne siodło – białą plamę. Starsze samce (tryki) mają u dołu szyi czarną grzywę.
Odżywiają się roślinami zielnymi, liśćmi i owocami, zimą zaś zadowala się korą drzew, gałązkami i porostami. Żerują zwykle o zmierzchu, zdarza się jednak spotkać go w ciągu dnia.
Żyją przez cały rok gromadnie w kierdelach. Owce i młode tworzą grupy złożone z kilkunastu sztuk, starsze samce tworzą odrębne małe kierdele, stare tryki żyją cały rok samotnie, lub odłączają się od kierdela w czasie rui. Muflony są towarzyskie i dobrze współżyją z inną zwierzyną, przede wszystkim płową. Podchodzą również do pasących się owiec domowych.
Prowadzą osiadły tryb życia i w zasadzie przebywają stale w swojej ostoi. W lecie przebywają w wyższych partiach gór, zimą schodzą w doliny.
Dorosły tryk ma długość około 120 cm, wysokość ok. 70. Masa od 35-40 kilogramów. Masa owcy 22-30 kg.
W sezonie 2000/2001 odstrzelono w Polsce 139 muflonów, w sezonie 2005/2006 było ich 82 sztuki, a 2009/2010 – 141.
DZIK (Sus scrofa) – Duży lądowy ssak z rzędu parzystokopytnych, podobny do świni domowej, od której różni się jednak budową. Jest wyższy, ma silniej rozwinięty przód, niższy, wyraźnie opadnięty zad. Ten przodek świni domowej jest jedynym dziko żyjącym świniowatym w Europie.
To popularne zwierze łowne jest przedstawicielem tzw. zwierzyny czarnej (nie posiadającej lub nie gubiącej poroża) i podlega sezonowej ochronie.
Samica dzika nazywana jest lochą, samiec odyńcem, a młode warchlakiem, warchlak o charakterystycznym paskowym umaszczeniu – pasiakiem.
Dzik bardzo licznie występuje na terenie całej Polski, jego największe odnotowane przez inspekcję lasów państwowych skupisko znajduje się w Siecieborzycach w województwie lubuskim.
Dzik wykazuje bardzo dużą tolerancją dotyczącą warunków środowiska, unika jedynie terenów otwartych i górskich. Idealnym siedliskiem są dla niego lasy mieszane i liściaste, gdzie znajduje najwięcej pokarmu. Dzięki swej plastyczności jest najważniejszym i najliczniejszym dużym ssakiem naszej strefy klimatycznej. W ostatnich latach obserwuje się coraz częstsze występowanie dzików na terenie miast, gdzie żerują w śmietnikach i wysypiskach.
Jako zwierzęta stadne żyją w watahach, którym przewodzi stara locha. Stare samce żyją pojedynczo.
Żerują w nocy, w dzień pozostają w swoich barłogach. Są typowymi wszystkożercami. Żywią się m.in. żołędziami, orzeszkami buczynowymi, jagodami, grzybami, wszelkiego rodzaju larwami i chrząszczami, ptasimi jajami, myszami lub znalezioną padliną. Pokarm zdobywa przekopując ziemię swym wydłużonym ryjem.
Długość ciała dorosłego dzika wynosi ok. 150-180 cm, wysokość do 100 cm. Masa dorosłego, dobrze odżywionego dzika dochodzi do 200 kg. Lochy ważą od 70-110 i są ok. 25% mniejsze od odyńców. Dziki dożywają 15 lat.
Na odyńce poluje się cały rok, zaś na lochy w okresie jesieni i na początku zimy, a więc wtedy, kiedy warchlaki są odchowane. Walory mięsa z dzika oraz łatwość jego utrzymania na terenie zamkniętym skłania ludzi do prowadzenia chowu dzików niezależnie od chowu wielu ras świni domowej. W Polsce do prowadzenia chowu dzików wymagana jest zgoda ministra właściwego do spraw środowiska.
W sezonie łowieckim 2000/2001 odstrzelono w Polsce 80 125 dzików, 2005/2006 - 121 015, a w sezonie 2009/2010 - 196 627.
DANIEL (Dama dama) – jest ssakiem z rodziny jeleniowatych (Cervidae), podobnym do jelenia europejskiego zarówno budową jak i zachowaniem. Odróżnia go jednak mniej kształtna sylwetka, zad wyższy od barku (u jeleni jest odwrotnie), krótkie szyja i nogi. W lecie futro daniela ma barwę rdzawo-brązową, w zimie przybiera kolor brudno brązowy. Po bokach ma białe cętki, w zimie słabo widoczne. Dość często spotykane są osobniki białe lub czarne, nie jest to jednak wynik albinizmu czy melanizmu, a zwykła odmiana barwna mogąca występować w różnych odcieniach.
Zwierzę to wykazuje duże zdolności adaptacyjne, pierwotnie zamieszkiwał Azję Mniejszą, jednak sprowadzony do Europy dobrze się zaklimatyzował i zaczął poszerzać swoje terytorium. W tej chwili jest rozpowszechniony w wielu krajach, w tym w Polsce. Preferuje on rzadkie lasy i ich obrzeża, na żerowanie wychodzi czasem na pola uprawne i łąki w okolicy lasów.
Żyje w stadach, jedynie starsze samce tworzą odrębne małe grupki, lub żyją samotnie, lecz pod koniec lata łączą się z grupami samic.
Żeruje głównie w nocy, jest roślinożercą. Żywi się roślinami zielnymi, młodymi pędami drzew i krzewów, mchami i porostami. Jest przy tym mniej wybredny niż jeleń.
Daniele stanowią pokarm większych drapieżników. Przez człowieka są zabijane dla mięsa, skór i poroża. W Polsce na byki polowania wolno prowadzić od 1 października do 31 stycznia, natomiast na łanie i cielaki od 1 października do 15 stycznia.
Samiec może osiągnąć wysokość do 80 cm, długość 140 cm i masę 60-70 kg. Łania jest znacznie mniejsza i osiąga masę jedynie 30-35 kg. Daniele żyją do 20 lat.
W sezonie 2000/2001 w polskich lasach odstrzelono danieli 1 767, w 2005/2006 było ich 2 117, a 2009/2010 - 3 478.
ZAJĄC SZARAK (Lepus europaeus europaeus) – ssak z rodziny zającowatych, należący do zwierzyny drobnej. W jego budowie charakterystyczną rzeczą jest to, że ma on znacznie dłuższe nogi tylne niż przednie, oczy osadzone całkowicie na bokach oraz uszy dłuższe od głowy. Skóra zająca pokryta jest kożuchem, który ma włos w zimie dłuższy i gęsty, w lecie zaś krótszy i bardziej rzadki.
Zając należy do najpospolitszej u nas w kraju zwierzyny łownej, można spotkać go zarówno w lesie jak i w polu, na równinach jak i w górach. Najchętniej przebywa jednak na otwartych terenach upraw rolniczych i łąk, w zagajnikach śródpolnych. Zające nie lubią terenów bagiennych, a nawet podmokłych. Ilościowy stan zajęcy zależny jest od warunków klimatyczno-agrarnych oraz od ilości szkodników, takich jak drapieżniki skrzydlate, lisy oraz wałęsające się po polach psy i koty, a przede wszystkim od ochrony przed kłusownictwem, wnykarstwem i innym szkodnictwem człowieka..
Zając jest roślinożerny, pietruszka, kapusta i buraki stanowią największy jego przysmak. W zimie, kiedy pola pokryte są grubą warstwą śniegu lub cienkim, ale zlodowaciałym śniegiem, zające zachodzą w nocy do ogrodów i tam obgryzają głąby kapusty i korę z drzew owocowych, pączki drzew i krzewów. Zające przebywające w lesie żywią się roślinnością leśną, między innymi ziołami, pączkami drzew liściastych, korą, oraz owocami drzew i krzewów.
Na żer wychodzą wieczorem i wczesnym rankiem, czasami również w nocy. Żyją pojedynczo z wyjątkiem okresu godowego.
Dorosły zając ma długość około 75 cm, wysokość 30 cm, masa 3-5 kg. Nie ma różnicy między samcem, a samicą względem wielkości. Maksymalny wiek zająca to 8-10 lat.
Na zające polować można od 1.11 do 31.12. W sezonie 2000/2001 odstrzelono w Polsce 64 608 zajęcy, 2005/2006 - 29 776, w 2009/2010 było ich 19 126.
BAŻANT (Phasianus colchicus) – Średniej wielkości ptak z rodziny kurowatych. Wśród bażantów występuje około 40 odmian, z czego kilka w różnych okresach zostało sprowadzonych do Polski i tu w drodze krzyżówki dały one obecnego bażanta łownego. Podstawowymi odmianami, z których pochodzi bażant łowny były: bażanty kol chijskie, kaukaski, mongolski i obroźny.
Ten największy polny grzebiący ptak Europy występuje na całym obszarze niżowym kraju, choć występuje nierównomiernie, rzadko w północnych regionach. Jest nielicznym, miejscami średnio licznym, ptakiem lęgowym. Pierwsze bażanty znalazły się w polskiej awifaunie w XVI wieku. Populacje podtrzymuje wsiedlanie ptaków przez myśliwych dla celów łowieckich. Zimują u nas, ale nie są to ptaki wytrzymałe na bardzo niekorzystne warunki klimatyczne i dość często mogą ginąć w okresach większych mrozów i śniegów, zwiększa się wtedy udział bażantów introdukowanych przez człowieka. Bażant należy do ptaków, których byt w dużej mierze zależy od opieki hodowlanej (dokarmianie i tępienie szkodników), dlatego występuje przeważnie tylko tam, gdzie te konieczne warunki ma zapewnione. Inne warunki bytu to krzaki i woda.
Podobnie jak inne bażantowate ma charakterystycznie potężne nogi (dłuższe niż u kuropatwy), które pozwalają na szybkie i wytrwałe poruszanie się po ziemi. Samce są znacznie większe od samic z dłuższym, ostro zakończonym ogonem (do 50 cm) i kolorową szatą godową - najczęściej zielona głowa z metalicznym połyskiem i dwoma małymi czubkami, wokół oczu naga czerwona skóra o kształcie płatków, na szyi biała obroża o różnej szerokości.
Wiek koguta poznaje się po ostrodze, która służy w czasie walk z innymi samcami. Na niej od 2 roku życia dochodzi jeden pierścień, aż do końca życia, zatem liczba przeżytych lat jest o jeden większa niż liczba pierścieni. Najstarszy bażant, którego zaobserwowanego miał 27 lat. Tak dokładne oznaczenie wieku osobnika jest rzadką możliwością w przypadku innych ptaków.
Bażant należy do ptaków, których byt w dużej mierze zależy od opieki hodowlanej (dokarmianie i tępienie szkodników), dlatego występuje przeważnie tylko tam, gdzie te konieczne warunki ma zapewnione. Inne warunki bytu to otwarte tereny o licznych śródpolnych krzewach, skraje pól oraz nadrzeczne zarośla blisko wody - stawy, mokradła i rzeki. Występują niekiedy blisko zabudowań ludzkich, gdzie mają zapewniony pokarm i tępią szkodniki. Noce spędzają na większych gałęziach drzew i w krzewach na które wzlatują wieczorami.
Pokarmu szukają na ziemi. Rozgrzebują też glebę pazurami i dziobem wybierają pokarm. Jego skład zależy od możliwości danego siedliska i pory roku - nasiona i owoce, oprócz tego korzonki, jagody i ziarno chwastów i zbóż. Latem dieta wzbogacona jest o duże ilości owadów, w tym stonkę ziemniaczaną oraz mrówki. Czasem mogą być to nawet żaby, jaszczurki, gryzonie, małe ryby i padlina. Podobnie jak u innych ptaków grzebiących młode żywią się przede wszystkim pożywieniem zwierzęcym.
Rozróżnienie płci ma podstawowe znaczenie, gdyż kura objęta jest całoroczną ochroną. Należy pamiętać, że kogut ma głowę ciemną i długi ogon, który podczas podrywania się podobny jest do falującej wstęgi. Poza tym kogut jest jaskrawo upierzony. Podrywający się kogut wydaje charakterystyczny silny i dźwięczny głos (pianie) - khok, khok, khok, kura zaś - ciche pogwizdywanie.
Kogut osiąga długość ok. 85-95 cm łącznie z ogonem, samica ok. 68 cm. Rozpiętość skrzydeł ok. 85 cm u samca, 68 u samicy. Masa ciała do 1,5 kg samiec, samica – do 1 kg.
W sezonie łowieckim 2000/2001 odstrzelono 61 961 bażantów, 2005/2006 - 67 945, a 2009/2010 - 78 408.
KUROPATWA (Perdix perdix) – duży osiadły ptak z rodziny kurowatych, zamieszkujący niemal całą Europę i Azję Środkową. Kuropatwa ma na czole, wokół oczu i podgardlu upierzenie rdzawoczerwone. Grzbiet i skrzydła z wierzchu brązowo-szare z czarnymi, popielatymi i rdzawymi znakami. Podbrzusze i szyja popielata. Na piersiach, na brudnobiałym tle, kasztanowo-brązowa plama, która u kogutów i bardzo starych kur ma kształt podkowy otwartej do dołu. Dziób krótki niebieskawo-szary.
Cechą, która pozwala odróżnić płeć, jest upierzenie skrzydeł od góry: kogut ma pióra rdzawo-brązowe z czarną plamą i jednym bledszym paskiem wzdłuż stosiny; kura zaś nie ma tych plam, ale ma na piórkach kilka rdzawych lub płowych poprzecznych pasków.
Kuropatwa bytuje najchętniej na suchych polach uprawnych przeplatanych krzakami, kamionkami lub małymi laskami, które dają schronienie przed drapieżnikami skrzydlatymi i w czasie zawiei śnieżnych. Są to ptaki osiadłe i bardzo przywiązane do obranego miejsca. Dlatego też w zasadzie od wiosny do jesieni, a nawet w zimie można je spotkać stale w tym samym miejscu.
Kuropatwa żywi się głównie nasionami chwastów, traw i ziół, ziarnem zbóż, jagodami krzewów, a ponadto owadami, chrząszczami, gąsienicami i muchami. Kuropatwy jedzą również zieleninę, a więc pączki ziół i traw, małe listki, kapustę i koniczynę. Ziarno prosa, konopi, tatarki i pszenicy jest ich przysmakiem. Bardzo młode kuropatwy żywią się przede wszystkim owadami. W zimie kuropatwy żyją oziminami zbóż.
Obecnie w Polsce na liście zwierząt łownych. Okres polowań na kuropatwę trwa od 11 września do 21 października, a w drodze odłowu – do 15 stycznia[5].
Osiąga długość ok. 29-35 cm, rozpiętość skrzydeł 52-57 cm. Masa od 350 do 450 g.
Najdłużej żyjąca kuropatwa, której wiek oznaczył człowiek, miała 5 lat (to jeden z krócej żyjących polskich ptaków).
W sezonie łowiecki 2000/2001 odstrzelono w Polsce 21 912 kuropatw, w sezonie 2005/2006 było ich 16 399, a 2009/2010 - 11 906.
KACZKI (Anatidae) - Dzikich kaczek jest kilkadziesiąt gatunków, z tego kilkanaście występuje w Polsce. Wśród nich najpospolitsze, spotykane u nas to: krzyżówka, cyranka, cyraneczka, podgorzałka, płaskonos, czernica i głowienka.
Krzyżówka (Anas platyrhynchos) - kaczor w upierzeniu godowym, tj. od października do maja, ma grzbiet i skrzydła brązowo-szare. Głowa i górna część szyi ciemnozielona, błyszcząca. Dolna część szyi i pierś rdzawa, na środku szyi biały pierścień, podbrzusze szarobiałe, ogon długości 6 cm (4 pokrywy nadogonowe są czarne o zielonkawym połysku, haczykowato wygięte do góry i do przodu). Krzyżówka-samica różni się od kaczora upierzeniem. Głowę ma brunatnoszarą, z boku głowy od dzioba przez oko przechodzi ciemny pasek. Ogon brunatnoszary, bez czarnych zakręconych piórek. Takie samo, lecz trochę ciemniejsze, bardziej brunatne upierzenie ma kaczor w okresie letnim. Dziób zgniłozielony, przy nasadzie czarno kropkowany, z czarnym paznokciem. Krzyżówka jest "mniejsza od kaczki domowej. Długość 60 cm, rozpiętość skrzydeł 90 cm, masa do 1,5 kg.
C y r a n k a (Anas qnerquedula) - kaczor w okresie godowym ma wierzch głowy brązowy z dwoma białymi paskami przechodzącymi od dzioba wzdłuż oczu. Dolna część głowy, szyja i pierś brązowe, ciemno cętkowane. Grzbiet brunatny. Skrzydła popielate, upstrzone, z białymi smugami wzdłuż piór i zielonym lusterkiem obrzeżonym z przodu i z tyłu białym paskiem. Podbrzusze od połowy białe. Ogon brązowoszary. Dziób prawie czarny, wiosła ciemnoszare. W okresie letnim kaczor podobny jest do samicy, z tym jednak, że zachowuje godowe upierzenie skrzydeł. Cyranka-kaczka ma barwy upierzenia mniej wyraźne, brak jej białej smugi z boku głowy, ma jaśniejszą głowę i szyję. Pierś oraz podbrzusze białe, brązowo znaczone. Lusterko mniej wyraźne niż u kaczora, szarozielonkawe. Osiąga długość 40 cm, rozpiętość skrzydeł 60 cm, masa 0,4 kg.
Cyraneczka (Anas crecca). Kaczor ma głowę i górną część szyi w zimie i na wiosnę rdzawo-brązowe. Z boków głowy przez oczy ciągną się zielone pasy o metalicznym połysku, obramowane wąskimi, białymi paskami. Upierzenie szyi, grzbietu i skrzydeł brązowopopielate z czarnymi i białymi paskami. Pierś białoszara, ciemniej znaczona. Lotki brązowe, podbrzusze białe. Pióra przyogonowe od góry i spodu czarne z zielonym połyskiem, z boku białe. Ogon brązowy. Dziób .czarny. W okresie letnim kaczor zmienia częściowo upierzenie, ma wtedy grzbiet, szyję i pierś szarobrunatną. Takie właśnie upierzenie ma samica przez cały rok z tym jednak, że jej barwy są bardziej mdłe, podczas gdy u kaczora są ostre i wyraźne. Długość 35 cm, rozpiętość skrzydeł 50 cm, masa 0,4 kg.
Podgorzałka (Nyroca nyroca) - kaczor w upierzeniu godowym ma głowę, szyję i pierś rdzawobrązowe, wyraźnie oddzielone od piersi białe podbrzusze. Grzbiet ciemnobrązowy, brzuch biały. Skrzydła brunatno-czarne z białym lusterkiem i czarnym, metalicznie połyskującym obramowaniem. Dziób i nogi ciemnoszare. U osobników dorosłych oczy białe. W okresie letnim kaczor niewiele zmienia swoje upierzenie; jedynie głowa, szyja i pierś stają się ciemniejsze, brunatno-czarniawe. Samica jest opierzona podobnie jak kaczor z tym jednak, że jej barwy są mniej żywe. Podbrzusze szarobiałe, zlewające się z piersią. Długość 35 cm, rozpiętość skrzydeł 70 cm, masa 0,7 kg
Płaskonos (Anas clypedta) - kaczor w upierzeniu godowym ma głowę i górną część szyi zieloną, metalicznie połyskującą, pierś i dolną część szyi białą. Podbrzusze rdzawe, a przy ogonie czarne. Grzbiet brązowo-czarny. Skrzydła jasnopopielate z białymi smugami. Ogon brązowo-biały, boczne sterówki jaśniejsze, środkowe ciemniejsze. Dziób czarny, wysoki i wąski przy nasadzie, a podwójnie szeroki, płaski na końcu. Nogi ceglastoczerwone. W upierzeniu letnim kaczor podobny jest do kaczki, samica ma grzbiet ciemnobrunatny, pierś brązowordzawą, podbrzusze jasnobrązowe z ciemnymi plamkami. Skrzydła i dziób ciemnobrunatne. Długość 50 cm, rozpiętość skrzydeł 75 cm, masa 0,8 kg.
Czernica (Nyroca fuligula) - kaczor w upierzeniu godowym ma głowę, szyję, pierś i grzbiet czarne, na głowie zwisający czubek. Skrzydła czarne z białym lusterkiem. Barwa czarna ma metaliczny, fioletowy połysk. Boki i brzuch białe. Podbrzusze brunatne, a przy ogonie prawie czarne. Ogon brunatno-czarny. Dziób i nogi niebieskawoczarne. W okresie letnim kaczor zmienia barwę piór z czarnej na ciemnobrązową bez połysku. Samica ma głowę, szyję, pierś, grzbiet i skrzydła ciemnobrunatne. Brzuch biały, boki brunatnawe. Przy dziobie jasna obwódka. Samica podobnie jak samiec ma czubek na głowie, jest on jednak nieco mniejszy. Długość 40 cm, rozpiętość skrzydeł 75 cm, masa 1 kg.
Głowienka (Nyroca ferma) - Kaczor ma w upierzeniu godowym głowę i górną część szyi brązowo-rdzawą, dolną część szyi, pierś i górną część grzbietu czarną. Skrzydła i grzbiet popielate, czarno falowane, lusterko popielate, boki białe ciemno znaczone, podbrzusze popielate, ciemniej cętkowane. Przy ogonie z góry pióra czarne, od spodu brunatnawe. Nogi zielonopopielate. Samica ma głowę, szyję i pierś brunatnordzawe, na piersiach białe plamki. Skrzydła i grzbiet popielatobrunatne, brzuch biały i brunatno cętkowany. Przy ogonie pióra od spodu i z wierzchu brunatne. Długość 55 cm, rozpiętość skrzydeł 80 cm, masa 1,2 kg.
Kaczki występują na terenie całego kraju w okolicach, w których woda stwarza im odpowiednie warunki bytowania. Znajdują one siedlisko nad rzekami, starymi korytami rzek, stawami, jeziorami, mokradłami i torfowiskami oraz małymi strumyczkami i rowami. Warunek konieczny dla ostoi kaczek to wody zarośnięte szuwarami, z niedużym choćby kawałkiem odkrytej wody. Wiosną bytują wszędzie, gdzie znajdą choć trochę wody, a więc nad kałużami polnymi, rowami i wylewami na łąkach.
Kaczka żywi się wodorostami, trawą, drobnymi rybami, owadami, ziarnem zbóż oraz ikrą rybią. Właściwie zjada wszystko, co może przełknąć. Kaczki właściwe (krzyżówka, cyranka, cyraneczka i płaskonos) żerują od zmierzchu do rana, kaczki nurkowe (głowienka, podgorzałka i czernica) żerują w dzień. W sierpniu - wrześniu kaczki zaczynają przeloty w poszukiwaniu żeru. Po zachodzie słońca przelatują na obfitsze żerowiska wodne lub polne i tam przebywają przez noc, a rano wracają do swego siedliska.
Są ptakami przelotnymi. Przylatują do nas wczesną wiosną (w początkach marca) i odlatują w październiku (podgorzałka już we wrześniu). Niektóre spośród krzyżówek pozostają u nas przez zimę, jeżeli znajdą odpowiednie warunki bytu - niezamarzające oparzeliska. W okresie godowym kaczki żyją parami i w tym czasie podczas lotu pierwsza leci przeważnie kaczka, a za nią kaczor. W okresie lęgowym, kiedy samice siedzą na gniazdach, kaczory początkowo zbierają się w stada, a potem zaszywają się w szuwarach, gdzie wypierzają się.
Kaczki latają bardzo szybko, w czasie dłuższego lotu ustawiają się zawsze w klucz lub na linii prostej, skośnie do kierunku lotu. Kaczki są bardzo ostrożne i trudno jest je podejść blisko na otwartej wodzie, jedynie w lecie dosiadują dość twardo i niechętnie się podrywają. Cyranki, cyraneczki i podgorzałki różnią się pod tym względem od innych i dają się łatwiej podejść. Bardzo dobrze nurkują.
W Polsce w sezonie łowieckim 2005/2006 zestrzelono 101 888 kaczek, w sezonie 2009/2010 było ich 104 896.