Sposoby udostępniania złóż: - bezpośrednie, - wkopami udostępniającymi, - sposobem odkrywkowo-podziemnym, - wyrobiskami podziemnymi. Wyrobiska zaliczane do udostępniających: - sztolnią, - sztolnią i szybem, - sztolnią i przecznicą, - szybem pochyłym, - upadową, - szybami pionowymi, - szybami i przecznicą. Sztolnia: wyrobisko poziome nachylone w kierunku odprowadzenia wody. Upadowa: nachylone do 45st do poziomu. Szyb: główne wyrobisko udostępniające pionowe lub pochyłe składające się z głowicy szybowej, rury szybowej i rząpia. Pionowy 90 pochyły 45-90. Przecznica: wyrobisko poziome korytarzowe łączące pokłady, wykonane w skale płonnej w poprzek rozciągłości. Przekop kierunkowy: wyrobisko korytarzowe wykonane w skale płonnej drążone po rozciągłości. Chodnik podstawowy: wyrobisko korytarzowe wykonane w złożu, poziome, wzdłuż rozciągłości. Struktury udostępniania: określenie wzajemnego położenia wyrobisk poziomychi pochyłych względem siebie i w stosunku do złoża. Rozróżniamy kamienna, złożowa i mieszana. Struktura złożowa – polega na wykonaniu z szybu wydobywczego przecznicy transportowej która nacina pokłady przeznaczone do eksploatacji na każdym z poziomów. W miejscu naciecia pokladu prymy przecznic wykonuje siu chodnik podstawowym w danym pokładzie ku przeciwległym krańcowi kopalni. W pewnych odległościach od siebie z chodników podstawowych wykonuje się pochylnie zą do poziomu wentylacyjnego. Hodnikami piętrowymi dokonuje się podziału pokładu na piętra Zalety – kruszy czas budowy poziomu (kopalni), - niski koszt udostępniania złoża Wady – wysokie koszty utrzymania wyrobisk , - duże trudności w izolacji wentylacyjnej pól pożarowych. Struktura kamienna – polega na wykonaniu z szybu wydobywczego i zjazdowego określonej długości przecznicy transportowej Następnie z przecznicy wykonuje się przekop kierunkowy ku przeciwległym skrzydłom kopalni. Z przekopu kierunkowego w określonych odległościach od siebie wykonuje się przecznice polowe względnie przekopy polowe. Z przekopów tych wykonuje się do pokładów szybiki (chodniki piętrowe) Zalety – Małe koszty utrzymania wyrobisk, - możliwość utworzenia większej liczby niezależnych rejonów i pól eksploatacyjnych w pokładzie, - łatwiejsza izolacja wentylacyjna poszczególnych pól eksploatacyjnych, - ograniczona ilość powstawania pożarów w grubych pokładach oraz w pokładach skłonnych do samozapalenia, - praktyczne wyeliminowanie możliwości powstania pożarów endogenicznych na głownych drogach transportowych i wentylacyjnych, - prosta organizacja transportu głównego na poziomie, z możliwością pełnej automatyzacji duża przepustowość głównych dróg transportowych, - możliwość czystego wybierania urobku. Obudowa kotwiowa – do wykonania uwzględnia się : - własności geomechaniczne skał stropowych, - lokalne zaburzenia geologiczne, - przeznaczenie wyrobisk i jego wymiar, - klasy stropu ustalonej na podstawie badań geologicznych. Klasy stropu ustala sięga pomocą parametrów: - uławicenie stropu, - zagęszczenie szczelin zmineralizowanych w stropie wyrobiska, - zuskokowanie, - zrzut uskoków, - wytrzymałość na ściskanie R_c i rozciąganie R_r. Klasy – I skały słabe drobnoławicowe (Rc=15-30 MPa) , - II skały o zróżnicowanej bubowie ( R_c=30-50 MPa), - III skały gruboławicowe (R_c=50-80 MPa), - IV skały grubo ławicowe (R_c pow. 80MPa) Kotwy powinny mieś długość co najmniej 1.6m W kl. I o szerokości wyrobisk 6.0m i II o szerokości 7.0m schemat kotwi 1.0x1.0m. W kl. III 7.0m schemat kotwi 1.5x1.5m w kl. IV 7.0m schemat 2.0x2.0mw kl. V 8.0m schemat 2.0x2.0 Zabezpieczenie ociosów – ociosy powinny być nachylone co najmniej 10⁰ schemat kotwi 1.5x1.5m pierwszy rząd kotwi 1,8m od spągu ociosy mogą być kotwione z 10 metrowym opóźnieniem a odległość od czoła przodka ostatniej kotwi nie powinna być większa niż rozstaw kotwi . Długość kotwi zależna jest od klasy stropu i przekroju poprzecznego wyrobiska. W Polsce i w świecie produkuje się obudowy kotwiowe o różnych konstrukcjach, umożli­wiających zachowanie stateczności wyrobisk w różnorodnych warunkach geologiczo-gómi-czych. Ogólnie można wydzielić trzy podstawowe grupy obudów kotwiowych:— kotwie rozprężne, w których pręt umocowany jest w otworze za pomocą zamka rozpiera­nego o ścianki otworu,— kotwie wklejane, których pręt mocowany jest w otworze za pomocą cementu, kleju lub innych spoiw,— kotwie rurowo cierne

Obudowy - Zadaniem obudowy wyrobisk korytarzowych jest zachowanie kształtu i wymiarów przekroju poprzecznego wynikających z jego funkcji, zabezpieczenie wyrobiska od zawału przez podparcie lub spięcie już odprężonej skały oraz uchronienie ludzi od wypadków powodowanych opadami skały ze stropu i ociosów. Ze względu na rodzaj materiału, z którego jest wykonana, obudowa może być drewniana, murowana (np. cegła, betonity, beton, spoiwa górnicze), stalowa, z two­rzyw sztucznych (np. kotwie z włókna szklanego), mieszana. W wyrobiskach narażonych na ciśnienie dynamiczne stosuje się najczęściej obudowę meta­lową lukową podatną ŁP. Odrzwia obudowy ŁP to kształtowniki stalowe walcowane na gorąco o profilu korytkowym MD, TH, ŁK, DS lub V. Obecnie najpowszechniej stosuje się odrzwia z kształtowników typu V21, V25, V29, V36 i V44, typoszeregu A. Inne profile spotkać można w starych wyrobiskach korytarzowych. Liczba przy symbolu oznacza przybliżoną masę jednostkową kształtownika (kg/l mb) a typoszereg A charakteryzuje się tym, że proste odcinki luków ociosowych odrzwi, wielkości większej niż 6, są prostopadłe do spągu. Odrzwia zwykłe składają się z łuków ociosowych i łuków stropnicowych połączonych na zakładkę i skręconych strzemionami. W wyniku obciążenia górotworem i przemieszczania się konturu w kierunku wyrobiska może następować zsuwanie elementów odrzwi na złączach i zmniejszanie przekroju wyrobiska, ale kształt łukowy powinien być zachowany. Stąd nazwa obudowa łukowa podatna. Produkuje się różne wielkości odrzwi a wraz ze wzrostem powierzchni przekroju przypisuje się im kolejne numery wielkości, np. ŁP6, LP7, ŁP8 itd. W odrzwiach zwykłych wyróżnia się dwie podstawowe odmiany: W warunkach wszechstronnego ciśnie-ia górotworu, w tym wypiętrzania spągu, stosuje się obudowy podatne zamknięte (skutecznie zmniejszają wypiętrzanie spągu przez wypiętrzanie spągu rozumie się ruch skal spągowych w kierunku do wyrobiska »v wyniku działania ciśnienia górotworu (wyciskanie spągu) i wzrostu objętości skał pod wpływem wody (pęcznienie spągu).W chodnikach przyścianowych, w strefie ciśnień eksploatacyjnych, obudowa narażona jest na wzmożone wszechstronne ciśnie­nia górotworu. W tym okresie w usztywnionych odrzwiach zamkniętych może dojść do ich znisz­czenia (skręcenie, zgięcie). Jeżeli w stropie zalegają skały o dobrych parametrach wytrzymałościowych, to można stoso­wać odrzwia łukowo-proste LPRP . Odrzwia te wykazują znacznie niższą nośność od odrzwi łukowych (o około 50%), ale płaski obrys stropu jest korzystny z punktu widzenia technologicz­nego. Ułatwia stosowanie w chodnikach przyścianowych sekcji obudów zmechanizowanych (Unika się również przerywania ciągłości zwięzłych skał stropowych, które samo­istnie lub wzmocnione obudową kotwiową wykazują cechy samonośności.Odstępy między odrzwiami obudowy podatnej wynoszą praktycznie od 0,4 m do . W wyrobiskach o nachyleniu do 25° odrzwia należy budować prostopadle do płaszczyzny spągu, a przy większych nachyleniach odchylać je w kierunku wzniosu o kąt do 5° Obudowę łukową wyrobisk korytarzowych stanowią odrzwia oraz następujące elementy nośne— elementy zamka — strzemiona,— stopy podporowe,— rozpory międzyodrzwiowe,— elementy okładzinowe — opinka między odrzwiami oraz wykładka między opinką a konturem wyrobiska w wyłomie.Prawidłowy dobór i współdziałanie wymienionych elementów powinien tworzyć odpowiedni przestrzenny układ wytrzymałościowy i zapewniać stateczność wyrobiska w wymaganym okresie

Likwidacja zrobów Bezpośredni wpływ na wybór sposobu likwidacji zrobów ma rodzaj skał stropowych. Dla ułatwienia wyboru systemu eksploatacji opracowano różne klasyfikacje skał stropowych]:- klasa 1 — strop bezpośredni utworzony ze skał kruchych, łatwo się rabujących, przy czym miąższość ich jest większa, niż 5-krotna grubość pokładu, - klasa II —strop bezpośredni utworzony ze skal kruchych, łatwo się rabujących, przy czym miąższość ich jest mniejsza niż 5-krotna grubość pokładu, - klasa III — stropu bezpośredniego brak, strop zasadniczy nad pokładem utworzony z grubej warstwy skał mocnych i nie uginających się, - klasa IV — strop utworzony ze skał zdolnych do uginania się, a więc plastycznych lub drobnouwarstwionych.Przy I klasie stropu zalecano stosowanie systemów z zawałem stropu, przy II klasie stropu systemów z zawałem częściowym z podtrzymywaniem stropu zasadniczego pasami podsadzki suchej, przy III klasie systemów z podsadzką hydrauliczną i przy IV klasie systemów z ugięciem stropu].Późniejsze badania wykazały, że systemy z zawałem stropu można z powodzeniem stosować przy mniejszej grubości stropu bezpośredniego. Likwidacja zrobów przez wywołanie zawału stropuSystemy eksploatacji z zawałem stropu należy stosować wszędzie tam, gdzie pozwalają na to warunki geologiczne i nie zachodzi potrzeba ochrony obiektów podziemnych i powierzchnio­wych. Ten sposób należy do najtańszych technologii likwidacji przestrzeni pozłożowych. Pod pojęciem systemu z zawałem stropu rozumie się świadomy zabieg technologiczny zmie­rzający do odspojenia i opadnięcia stropu w ślad za postępującym przodkiem. Przy eksplo­atacji z zawałem stropu wydziela się wzdłuż osi głębokości następujące strefy— strefę zawału,— strefę spękań,— strefę osiadania (ugięcia).Strefa zawału obejmuje te warstwy skalne, które pozbawione podparcia opadają do wyrobi­ska wraz z obrotem brył i tworzą gruzowisko zawałowe, podpierające wyższe warstwy skalne. Przebieg zawału oraz stopień wypełnienia zrobów uzależniony jest od rodzaju skał stropowych oraz od ich uławicenia i łupności. Powierzchnie uławicenia powstały przy tworzeniu się skał osa­dowych i były pierwotnie poziome, a dopiero wskutek działania sił tektonicznych otrzymały one pewne nachylenie. W czasie procesów tektonicznych powstała tzw. łupność oraz uskoki. Nachy­lenie płaszczyzn łupności wynosi najczęściej 70-^-85°. Piaskowce mają bardzo rzadką sieć łupności i słabe uławicenie, stąd trudno ulegają zawałowi. Z reguły stanowią one strop zasadniczy w kopalniach węgla kamiennego. Strop bezpośredni stanowią najczęściej łupki lub inne skały z rozwiniętą siatką podzielności. Technologia wywoływania zawału polega na usuwaniu podparcia stropu w wyrobisku eksploatacyjnym Strop pozbawiony podparcia powinien samoistnie ulec zawałowi. W przy­padku stosowania obudów indywidualnych strop pozbawia się podparcia poprzez rabowanie (usuwanie) obudowy w ostatnim polu obudowy od strony zrobów Jest to czynność niebezpieczna i wykonują ją najbardziej doświadczeni górnicy. Obudowę rabuje się odcinkami postępując ze wzniosem. Rabowanie polega na opasaniu liną lub łańcuchem rabowanych stoja­ków, poluzowaniu zamków w stojakach i wyciągnięciu obudowy przy użyciu kołowrotu usta­wionego w chodniku nadścianowym. W przypadku stosowania obudów zmechanizowanych za­wal następuje w momencie przesuwania sekcji obudowy do przodku czoła ściany.