Kotliny Podkarpackie

Kotliny podkarpackie to pas rzeźby w Polsce, występujący pomiędzy Karpatami, a pasem wyżyn. Dzieli się na trzy części: Kotlinę Oświęcimską, Bramę Krakowską i Kotlinę Sandomierską.

1. POŁOŻENIE

Kotliny od północy są otoczone przez Wyżyny: Śląsko-Krakowską, Kielecką i Lubelską, a od południa przez Karpaty.

1. BUDOWA GEOLOGICZNA

Pas kotlin jest obniżeniem tektonicznym, powstałym na przedpolu Karpat w trzeciorzędzie (zapadlisko przedkarpackie) podczas alpejskich ruchów górotwórczych. Zapadlisko przedkarpackie jest wypełnione skałami osadowymi powstałymi w trzeciorzędzie: piaskowcami, iłami i zlepieńcami, wśród których występują złoża soli kamiennej, gipsu, siarki, gazu ziemnego oraz ropy naftowej. Utwory trzeciorzędowe są przykryte osadami czwartorzędowymi pochodzenia lodowcowego. Są to iły, piaski, żwiry, gliny oraz less.

1. KLIMAT

Na terenie Kotlin Podkarpackich występuje klimat łagodny o cechach kontynentalnych. Jest to jeden z najcieplejszych regionów w Polsce. Średnia temperatura lipca wynosi 19°C, w styczniu średnia temperatura waha się w granicach od -3°C do -5°C. Opady w ciągu roku wynoszą średnio 600-800 mm.

1. RZEŹBA TERENU ORAZ GLEBY

W rzeźbie kotlin dominują równiny o wysokości 100-200 m n.p.m. oraz faliste wysoczyzny (płaskowyże), których wysokość wynosi około 100-300 m n.p.m. Z piasków polodowcowych powstały śródlądowe wydmy, występujące w Kotlinie Sandomierskiej. W kotlinach przeważają gleby płowe i brunatne, wykształcone na glinach, częściowo także na lessach. W dolinach rzek występują mady.

1. WODY

Region jest odwadniany przez Wisłę i jej karpackie dopływy. Występują tu częste powodzie wiosenne i letnie.

Na terenie Kotlin Podkarpackich występują wody chlorkowe- solanki (Busko-Zdrój, Solec-Zdrój) oraz wody siarczkowe (Mateczny, Krzeszowice, Swoszowice, Horyniec).

Niektóre obszary są pozbawione jakichkolwiek formacji wodonośnych. Jednak na większości terenu zasobność wód podziemnych jest średnia.

1. ROŚLINNOŚĆ

Region słabo zalesiony. Duże kompleksy leśne występują jedynie w Kotlinie Sandomierskiej na podłożu piaszczystym(Puszcze: Sandomierska i Solska)oraz na wschód od Krakowa(Puszcza Niepołomicka).

1. ZŁOŻA SUROWCÓW

• Sól kamienna (Wieliczka, Bochnia)

• Gaz ziemny (w pasie od Dąbrowy Tarnowskiej do Lubaczowa)

• Ropa naftowa (okolice Bochni i Mielca)

• Siarka (Tarnobrzeg, Grzybów)

• Gips

• Węgiel kamienny (Czechowice- Dziedzice, Brzeszcze)

KOTLINA SANDOMIERSKA

Makroregion fizyczno-geograficzny w południowo-wschodniej Polsce i na Ukrainie. Sąsiaduje z Karpatami na południu i z Wyżyną Małopolską na północy. Powierzchnia ok. 15 tys. km².

BUDOWA GEOLOGICZNA I WODY

Kotlina Sandomierska jest rozległym zapadliskiem o założeniu tektonicznym, wypełnionym mioceńskimi osadami. W dolinach rzek występują osady czwartorzędowe (piaski i gliny morenowe). Najwyższe partie kotliny wznoszą się do 260 – 280 m n.p.m., dna dolin leżą natomiast na wysokości od ok. 200 m n.p.m. u ich wylotu z Karpat do 135 m n.p.m. w rejonie Małopolskiego Przełomu Wisły. Kotlina w całości leży w dorzeczu Wisły i jej dopływów karpackich: Raby, Dunajca, Wisłoki i Sanu.

Najważniejsze miasta: Dębica, Jarosław, Mielec, Przemyśl, Przeworsk, Rzeszów, Stalowa Wola, Sandomierz, Tarnobrzeg, Tarnów; na zachodnim skraju Kotliny Sandomierskiej leży Kraków.

SZATA ROŚLINNA I ŚWIAT ZWIERZĘCY

W krainie Kotliny Sandomierskiej rozmieszczenie naturalnych zbiorowisk leśnych pozostaje w ścisłym związku z terasową rzeźbą terenu. Najwyższy poziom terasowy tworzą rozległe powierzchnie zbudowane z glin lodowcowych bądź utworów fluwioglacjalnych, które pokrywają płaty lasów mieszanych. W samej puszczy skład gatunkowy drzewostanów jest następujący: sosna 66%, dąb 19%, olcha 11%, brzoza 2%, inne drzewa 2%. Na terenie puszczy zostało utworzonych 6 rezerwatów florystycznych, chroniących zbiorowiska i stanowiska rzadkich gatunków roślin, głównie resztki dawnej puszczy oraz zachowane fragmenty lasu pierwotnego. Ścisłej ochronie podlega skupisko brzozy niskiej na Wielkim Błocie. Jest ona reliktem epoki lodowcowej obecnie bardzo zagrożonym. Świat zwierząt Puszczy Niepołomickiej najdostojniej reprezentuje żubr, którego populacja rozrasta się w zamkniętym Ośrodku Hodowli Żubrów w Niepołomicach. Zajmuje on powierzchnię około 69 ha, a stado żubrów liczy 24 sztuki. Gatunkami głównymi zwierzyny w puszczy są: jelenie, dziki, sarny oraz zwierzyna drobna: lisy, zające i bażanty. W skupiskach lasów liściastych pospolicie występują wiewiórki, stwierdza się również występowanie licznej grupy nietoperzy. Występuje tu również padalec zwyczajny oraz jaszczurka zwinka. Występowanie obfitego pokarmu i starodrzewu sprzyja gniazdowaniu ok. 40 gatunków ptaków. Świat owadów jest dość słabo poznany, lecz wiadomo, że na terenie Puszczy Niepołomickiej występuje ich kilka tysięcy gatunków.

KLIMAT

Średnia temperatura w dolinie Wisły wynosi 8°C i obniża się w kierunku południowym. W ciągu roku liczba dni z przymrozkami waha się od 90 do 100 dni. Pierwsze przymrozki pojawiają się w połowie października, zaś ostatnie jeszcze pod koniec kwietnia. Największe zachmurzenie występuje od listopada do lutego, a maksymalne w grudniu. Największe nasłonecznienie występuje w lecie. Średnio słońce świeci przez około 5 godzin dziennie natomiast zimą 2. Na dnie Kotliny Sandomierskiej, a zwłaszcza na obszarze niskich teras Wisły i Raby ilość dni pogodnych maleje na skutek częstego zachmurzenia spowodowanego mgłami i inwersją temperatury. Przeważają wiatry zachodnie – 26% i południowo-zachodnie – 24%, a ich największe prędkości występują w okresach zimowych, jesiennych i wiosennych. Na terenie Kotliny Sandomierskiej roczne opady to średnio około 800 mm. Udział opadów śnieżnych w opadzie rocznym waha się w granicach od 7 do 10%. Zaleganie pokrywy śnieżnej trwa 50 - 60 dni. Grubość pokrywy śnieżnej dochodzi do 50 cm, występuje ona na przełomie stycznia i lutego. W ostatnich latach obserwuje się jednak stopniowe ocieplanie klimatu, co uwidacznia się niemal bezśnieżnymi zimami. Klimat Kotliny cechuje zmienność stanów pogodowych oraz częste zmiany temperatury.

GLEBY

Na kształtowanie się gleb w Kotlinie Sandomierskiej miały wpływ głównie stosunki wodne, skała macierzysta i roślinność. Występują tu gleby bielicowe i pseudobielicowe wykształcone przeważnie na piaskach pochodzenia fluwioglacjalnego, pokrytych najczęściej lasami iglastymi. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie poziomu wymycia pod ściółką leśną i poziomu iluwialnego (wymycia) o intensywnym brunatnym zabarwieniu. Gleby bielicowe przekształcone działalnością człowieka nazywane są glebami pseudobielicowymi. Wykształciły się one na warstwach istebniańskich dolnych, piaskowcach i łupkach ilastych z gleb lessowych i lessopodobnych, piasków całkowitych i niecałkowitych. Na obszarze tzw. Wielkiego Błota występują gleby torfowe. Wykształciły się wyłącznie na torfach torfowisk niskich, których miąższość dochodzi do 2m. Są to gleby mające odczyn zbliżony do obojętnego. Gleby powyższe zalicza się do czwartej i piątej klasy. Torfowiska te w przeszłości były eksploatowane.

KOTLINA OSWIECIMSKA

Makroregion geograficzny w południowej Polsce, stanowiący część Północnego Podkarpacia, o powierzchni ok. 1.236 km².

Kotlina ta rozciąga się w dorzeczu górnej Wisły między Wyżyną Śląsko-Krakowską na północy a Pogórzem Śląskim i Wielickim na południu. Na wschodzie graniczy z Bramą Krakowską, a od zachodu z Kotliną Ostrawską. Dzieli się na Równinę Pszczyńską, Dolinę Górnej Wisły i Podgórze Wilamowickie.

W Kotlinie Oświęcimskiej wpadają do Wisły spływające z Karpat rzeki Biała, Soła i Skawa oraz spływające z Wyżyny Śląskiej rzeki Przemsza, Gostynia i Pszczynka.

Zdecydowana większość tego obszaru to tereny rolnicze oraz przemysłowe. Lasy pokrywają nieznaczną powierzchnię terenu i są zazwyczaj niewielkie. Dno kotliny jest położone na wysokości ok. 230 metrów nad poziomem morza. W zachodniej części regionu, na Wiśle znajduje się zbiornik retencyjny w Goczałkowicach. Kotlina Oświęcimska jest jednym z głównych centrów hodowli karpia w Polsce.

Obszar Kotliny Oświęcimskiej jest gęsto zaludniony i ma charakter rolniczo-przemysłowy, główne miasta to Oświęcim, Pszczyna, Czechowice-Dziedzice, Brzeszcze i Zator.

BRAMA KRAKOWSKA

Brama Krakowska (512.3) – makroregion fizycznogeograficzny w południowej Polsce, w obrębie tektonicznych obniżeń Północnego Podkarpacia, sąsiadujący od zachodu z Kotliną Oświęcimską, od wschodu zaś z Kotliną Sandomierską; na południu z progiem Pogórza Wielickiego i na północy z Garbem Tenczyńskim (częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej).

Długość 40 km, szerokość do 6 km, powierzchnia 275 km². Geologicznie jest to rów tektoniczny wypełniony osadami mioceńskiego morza. Brama Krakowska stanowi część doliny Wisły, na jej wschodnim krańcu zlokalizowane jest miasto Kraków; inne miejscowości: Skawina, Piekary (k. Liszek).

W obrębie Bramy Krakowskiej wyróżnia się trzy mezoregiony:

• Rów Skawiński – we wschodniej części regionu; od granicy z Kotliną Oświęcimską po Skawinę przebiega nim dolina Wisły, która następnie skręca w kierunku północno-wschodnim, natomiast rów ciągnie się dalej na wschód aż po Swoszowice.

• Obniżenie Cholerzyńskie – łukowato wygięta równina, okalająca od północy Rów Skawiński; jego część stanowią krakowskie Błonia.

• Pomost Krakowski – wyróżnia się mozaikowatym układem wzgórz wapiennych (m.in. zręby Tyńca, Pasma Sowińca, Krzemionek Zakrzowskich, Krzemionek Podgórskich, Wawelu, Skałki) i obniżeń tektonicznych, którymi przepływa Wisła. Ukształtowanie terenu sprzyjało rozwojowi osadnictwa, w konsekwencji, czego rozwinęło się miasto Kraków, które obecnie zajmuje większość obszaru Pomostu. Środowisko przyrodnicze jest bardzo przekształcone przez człowieka. W zachodniej części znajduje się Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy z kilkoma rezerwatami przyrody.

Źródła:

• http://krainy-geograficzne.webpark.pl/kotliny.html

• http://strefawiedzy.polska.pl/przyroda/skarby/kotliny/article,Kotlina_Oswiecimska_Karp_z_kotliny,id,169474.htm

• http://strefawiedzy.polska.pl/przyroda/skarby/kotliny/article,Kotlina_Sandomierska_Grod_Sandomierz,id,169447.htm

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Brama_Krakowska_(wojew%C3%B3dztwo_ma%C5%82opolskie)

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_O%C5%9Bwi%C4%99cimska

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Sandomierska

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotliny_podkarpackie

• http://portalwiedzy.onet.pl/40484,,,,krakowska_brama,haslo.html

• http://portalwiedzy.onet.pl/42147,,,,oswiecimska_kotlina,haslo.html

• http://portalwiedzy.onet.pl/50714,,,,sandomierska_kotlina,haslo.html

• http://pl.shvoong.com/internet-and-technologies/1593283-kotliny-podkarpackie-charakterystyka/

• http://www.bryk.pl/teksty/liceum/geografia/geografia_spo%C5%82eczno_ekonomiczna/7824-kotliny_podkarpackie.html