Metoda-celowy i systematyczny, świadomość możliwości jego zastosowania.
Metoda to świadomy sposób postępowania dydaktycznego, podporządkowany wyrazistym celom: poznawczym, wychowawczym, sprawnościowym. W modelu tym mieści się wzorzec budowy lekcji, forma organizacyjna, opis czynności nauczyciela i ucznia.
Wybór użycia danej metody:
- cel, treści nauczania, środki, organizacja jednostek lekcyjnych
Metoda musi uwzględniać zasady nauczania oraz drogi, jakimi się będzie ucznia prowadzić. Wskazuje formę nauczania. Zależy od przedmiotu nauczania. (Uryga)
Metoda- szeroki zakres, uwzględnia kilka uwarunkowań, wiele lekcji.
Sposób- jedna lekcja, wpisany w czynności wyższego rzędu.
Chwyt, pomysł- jeden element lekcji, krótkotrwały.
Nawroczyński (metody podające i poszukujące)
Kupisiewicz (obserwacja i pomiar, posługiwanie się słowem, działalność praktyczna, metody gier dydaktycznych)
Okoń, strategie nauczania, uczenia się (asocjacyjna- nauczanie przez podawanie, problemowa- poszukiwanie i badanie, operacyjna- działanie, emocjonalna- nauczanie przez przeżywanie.
Uryga (metoda impresyjno- eksponująca, metoda analizy dokumentacyjnej, metoda analizy wykonawczej, metoda przekładu intersemiotycznego- analiza pozawerbalna, metoda dyskusji)
Metody:
Wykład- uczy selekcji materiału, hierarchizowania problemów, ćwiczy umiejętności logicznego myślenia (abstrahowanie, uogólnianie, wnioskowanie, dowodzenie, argumentowanie, polemizowanie). Może nieść bogactwo informacji, wskazuje jak czytać krytycznie. Uczy cierpliwości i skupienia, selekcjonowania i oceniania treści. Problemy ze skupieniem i zapamiętywaniem, należy wykład rozgęszczać (cytaty, anegdoty). Bardzo ważne jest notowanie:
- podanie planu wykładu
- zapisywanie dat i nazwisk, twierdzeń oraz wniosków
- zwalnianie i przyspieszanie tempa mówienia
- sygnały: tego nie notujcie, to jest ważne
- synonimiczne powtarzanie kluczowych informacji
- głośne sprawdzanie, czy i jak uczniowie notują
Wykłady , których celem jest poruszenie emocji- zabronienie notowania, uważne słuchanie.
Każdy element wykładu ma wynikać z poprzedniego.
Pogadanka heurystyczna- nie wymaga obmyślania poleceń i redagowania materiałów. Nie wymaga zmiany układu miejsc w klasie, pozwala na zaktywizowanie podczas lekcji wielu uczniów, ośmiela niechętnych, zdolnym pozwala na popis. Możliwość wystawienia ocen za aktywność. Łatwo przechodzi w dyskusję- spontaniczną, przez nikogo niesterowaną. Najmniej czasochłonna, trafna selekcja materiału i właściwe ukierunkowanie uczniów. Zapisywanie wniosków w trakcie lekcji na tablicy. Polonista dominuje, nie nudzi się, może wygrywać spory.
Uczniowie nie widzą celu pogadanki, osłabia się u uczniów chęć stawiania pytań. W życiu nie jest stosowana- nie pyta ten kto wie. Etapy myślenia są pourywane i fragmentaryczne, wiedza rozproszona. Aktywność uczniów jest pozorna, wnioskowaniem rządzi nauczyciel. Inteligentny jest ten uczeń, który da się przez nauczyciela naprowadzić. „Maniera mówienia i myślenia za ucznia”, „Despotyzm pytań w nauczaniu”. Najczęściej przekształca się w monolog nauczyciela.
By uratować pogadankę- połączenie z wcześniejszą pracą domową, przynajmniej jedno, krótkie ćwiczenie związane z odpowiedziami na pytania, łączenie pogadanki z formą notatki.
Dyskusja- należy znaleźć problem, który doprowadzi do polemiki, nie zmieniać dyskusji w pogadankę, wprowadzać do dyskusji, podawać niezbędne informacje wstępne, wyznaczać czas i formę dialogów. Kruszewski chce aby określić strukturę wiedzy, do której dyskusja ma doprowadzić. Uczniowie będą milczeć gdy temat jest niedookreślony, za łatwy, wątpliwy, wymaga od nich obnażenia psychicznego. Gdy nikt nie mówi- wskazać ucznia, zasada „po kolei”. Przygotowanie się ucznia pisemnie do tego co chce powiedzieć. Nauczyciel nie może pozwolić mówić nie na temat, nie umieć podsumować dyskusji.
Rodzaje dyskusji:
- forum krytyków- zdolni uczniowie rozmawiają między sobą, pytania z Sali.
- burza mózgów- zgłaszanie pomysłów niczym nieograniczone. Wymyślanie i ocenianie, każdy zgłasza hipotezę, pomysł zanim go nie zweryfikuje
- debata- podział klasy na dwie grupy „za” i „przeciw”, wyznaczenie czasu zabierania głosu i kolejności.
- dyskusja punktowana- dyskutujący mają swoich obserwatorów, którzy dają im punkty dodatnie i ujemne. Wątpliwość- ocena dyskutantów staje się ważniejsza od racji stron.
- sąd literacki- angażowanie intelektualne i emocjonalne.
- kapelusze myślowe- biały (neutralna informacja), czerwony (emocje), czarny (osąd, krytyka), żółty (obrona), zielony (wszelkie argumenty, propozycje), niebieski (podsumowanie).
-drzewko decyzyjne- kształt notatki i etapy dyskusji, sytuacja wymagająca zajęcia stanowiska (tak lub nie), następnie skutki pozytywne oraz negatywne. Należy wypisać wartości, poglądy, których bronimy lub antywartości, które potępiamy. Wątpliwość: szukanie pozytywnych aspektów np. holocaustu.
- praca w grupach- zalety (bliższa pracy naukowej, atrakcyjna dla uczniów, nie męczy tak nauczyciela, sprzyja obserwacji i analizie tekstu przez uczniów, uczy porozumiewania się i mobilności, uczniowie wzajemnie sobie pomagają, zrywa z tradycją wszechwiedzy nauczyciela)- nauczyciel musi przemyśleć strategię lekcji i zredagować pisemnie lub ustnie instrukcje dla grup; wady (wymaga większej pracy od nauczyciela w fazie przygotowawczej, hałas na lekcji, wydłuża czas pracy nad problemem, warunki techniczne w polskich szkołach nie sprzyjają prowadzeniu lekcji w takiej formie, niektórzy uczniowie nie włączają się do pracy, grupy pracują w nierównym tempie, szybko zaczyna nudzić uczniów, podczas sprawozdania jedne grupy nie słuchają innych i nadal pracują nad problemem, hamowanie indywidualnej ekspresji ucznia).
Kula śniegowa- pisemna refleksja (analiza tekstu, rozważenie problemu), potem konfrontacja w dwójkach, trójkach itd. Przykład- zapisywanie interpretacji na kartonach i przekazywanie ich następnej grupie.
Jigsaw- układanka, puzzle, uczniowie tworzą zespoły eksperckie, następnie powracają do swoich grup i przekazują zdobyte informacje pozostałym.
-drama
-metoda gier- symulacja, gra sytuacyjna, metoda przypadku (opis fikcyjnej sytuacji konfliktowej ), metoda biograficzna.
-metoda problemowa- trudność praktyczna lub teoretyczna, wymagająca aktywności badawczej , której rezultatem jest rozwiązanie problemu. Problem ma bardziej złożoną strukturę niż pytanie, długie poszukiwanie, zbieranie i ocena danych. Ideał takiego nauczania: uczeń stawia problem, rozwiązuje go i sprawdza. Musi wystąpić praca indywidualna lub grupowa, uczeń musi sam zastanowić się nad wskazanymi przez nauczyciela faktami, opiniami, stwierdzeniami, komentarzami, faktami.
-dyktowanie jako antymetoda.
Gry z poezją:
Bortnowski- aspekty czytania poezji:
Sfera intelektu- czytamy by odpowiedzieć na pytania, zastanowić się np. nad światem.
Sfera uczuć- by coś przeżyć, odczuć.
Sfera imaginacji- by rozwinąć wyobraźnię.
Sfera tworzywa- by zobaczyć jak w poezji funkcjonuje słowo, jak się przeistacza.
Grzeszna tradycja
Maksymy i sentencje zastępują istotę poezji, nie mówi się już o języku (np. środkach artystycznych- wyliczanie). Pozaliteracki tok analizy, łączenie podmiotu z autorem, epickie traktowanie utworu lirycznego, dowolność interpretacji, ograniczenie środków stylistycznych, wyliczanie środków artystycznych, dezintegracja tekstu. Wartości artystyczne traktowane są jako dodatek. Tradycyjna metoda traktuje dzieło literackie jako odbicie rzeczywistości, pomija funkcję poetycką, wielofunkcyjność języka- służy raczej celom wychowawczym!!! Wartości artystyczne traktowane są jako dodatek.
Chrząstowska- model pracy z tekstem:
Uważne czytanie tekstu- problematyka, domysł struktury i tego co jest istotne.
Właściwa analiza- opis (elementy, które mogą zostać opisane), analiza (powiązanie składników, poszukiwanie znaczenia)
Interpretacja całości- pierwsza faza (usytuowanie utworu w wybranym kontekście np. biografia, prąd artystyczny itd.), druga faza (wytrącenie utworu z kontekstu, jego wyjątkowość, wartościowanie).
Nie tylko świat przedstawiony, ale jego układ, nie tylko znaczenie słowa, ale jego dobór i kombinacje. Praca z tekstem- nie tylko rozmowa.
Słabość metod strukturalnych
Sztuczność terminologiczna.
Kult teorii literatury- problem z atrakcyjnością literatury.
Skłonność do formalizmu- jak, zamiast co, pytanie o świat przedstawiony nadal jest pytaniem pierwszym i naturalnym, strukturalizm zmierza bardziej ku formie niż treści.
Deprecjonowanie historii i historii literatury.
Sponiewierani autora, jego biografii.
Niechęć do wartościowania- problematyka wychowawcza zanika.
Podmiot liryczny
We Francji jest tylko narrator, autor.
Bortnowski- podmiot liryczny to tylko maska, rola, konwencja, stylizacja. Określenia zastępcze: tekst, jakby poeta pisze w imieniu…, mówi za pośrednictwem…, autor stylizuje się na…, cechy opisu autorskiego są następujące
Chrząstowska- nawet w wyraźnym podmiocie autorskim ginie realna osoba autora.
Pochwała strukturalizmu
Bortnowski- należy wchłonąć procedury badawcze strukturalizmu.
Uczą odpowiedzialności za słowo, precyzyjności, ścisłości myślenia. Wnioskowanie na zasadzie sprawdzenia, a nie tego co odczuwamy i myślimy.
Uświadamiają literackość literatury- istota dzieła sztuki nie leży poza dziełem sztuki.
Dostrzeżenie naiwności i jednostronności biografizmu- związek z autorem nie jest związkiem koniecznym, chociaż nie zawsze biografia musi być odrzucona.
Odkrywanie w dziele struktury- z rozsypanych elementów tworzymy całość, tekst jako materiał do obróbki.
Brak zaufania dla mówienia- selektywność, ukazanie struktury tekstu.
Wiara w teorię literatury.
Eksplikacja literacka
Francuska metoda pracy nad tekstem. Podobna do metody strukturalnej, łączenie treści z formą, przy czym inaczej niż w metodzie strukturalnej analiza jest pionowa a nie całościowa. Przeczytanie tekstu, linearny opis, analiza i interpretacja.
Wybór tekstu
Opracowanie językowe i rzeczowe
Wstępna lektura (myśl przewodni, kompozycja- części tematyczne i pragmatyczne -opis i narracja, tonacja uczuciowa np. patos)
Poszukiwania kontekstowe (tradycja, czas, okoliczności powstania)
Szczegółowe studium tekstu- analiza wers po wersie, zdanie po zdaniu.
Rozbiór wielostronny i strukturalny.
Pytania ucznia zamiast pytań nauczyciela.
Hipoteza interpretacyjna.
Uczniowie zadają pytania do utworu. Tworzą hipotezę. Wiersz mówi o… Samodzielne czytanie. Wynotowanie z tekstu lub zaznaczenie słów, potwierdzających hipotezę. Uczeń sam dokonuje intuicyjnej interpretacji bez odwołania się do pojęć teoretycznych. Analiza hipotez, nauczyciel jest jedynie moderatorem. Lekcja nie kończy się kategorycznym rozstrzygnięciem. Tylko do utworów z ukrytym dialogiem wewnętrznym, zaszyfrowaną osobą mówiącą, z ironią, dystansem, paradoksem, przewrotnością. Hipoteza ożywia lekcję i zmienia układ ról w klasie.
Zagrożenia:
Niewystarczająca ilość czasu.
Nadmiar hipotez przeszkadzający w ocenie- chaos na lekcji
Problemy z weryfikacją hipotez- uczniowie nie potrafią uzasadnić wyboru, odrzucić hipotez
Klasa nie chce dyskutować.
Nauczyciel nie zawsze chce zachować bezstronność- chęć ingerencji, odrzucenia hipotez śmiesznych.
Ćwiczenia wstępne.
Motywacyjne. Moment przygotowania do odbioru poezji np. odpowiedź na pytanie: Dlaczego ogórek nie śpiewa. Wyzwalają z monotonni, lekcja staje się grą, przygodą, Minusy działań wstępnych:
Czasochłonność.
Rozbudowane, odrywają się od zasadniczej części lekcji, ucieczka od tematu.
Nie ma pewności, że pomogą w interpretacji wiersza.
Mogą być nietrafne, wprowadzać zawiłości.
Analogie.
Porównanie, kontekst. Kojarzenie jednego utworu z drugim. Analiza kontekstowa.
Słowa-klucze.
Kazimierz Wyka. Podkreślanie w tekście utworu słów-kluczy, wynotowanie pól semantycznych.
Częstotliwość użycia słów oraz ich kontekst stylistyczny.
Rysowanie świata albo magia.
Inne rysownie poezji.
Mapy mentalne. Mapy mózgu. Dzieci wypisują wszystkie skojarzenia z danym utworem na zasadzie mapy myśli. Zagrożenie- chaos, odejście od istoty utworu.
Warsztaty poetyckie.
Analiza warsztatu twórczego autora, następnie tworzenie np. metafor, porównań na jego wzór.