WYKŁAD 6 13.11.12r.

Funkcje PGR określone na plenum wrześniowym KC PPR w 1948r.

*Służyć miała pomocą gospodarstwom chłopskim, umożliwiając zaopatrzenie w kwalifikowany materiał siewny i zwierzęta zarodowe, udostępniając im urządzenia rolnicze oraz prowadzić oświatę rolniczą

*Miały też stanowić dla gospodarstw indywidualnych „wzór wielkiej socjalistycznej narodowej gospodarki”, a tym samym wpłynąć na proces wchodzenia chłopów biednych i średniorolnych na drogę gospodarki zespołowej

*PGR uznany został za ważny czynnik przebudowy rolnictwa, istotny element przyszłego ustroju rolnego oraz za głównego producenta żywności, który w okresie dwóch najbliższych lat miał wytworzyć 20% towarowej produkcji zbóż.

Geneza

*PGR powstawały na bazie pozostałych, po akcji osadnictwa i parcelacji, zdekompletowanych i pozbawionych środków produkcji majątków folwarcznych

*Zdecydowana większość robotników folwarcznych, posiadających umiejętności i kwalifikacje zasiliła gospodarkę chłopską lub przemieściła się do innych zawodów.

*Nie było też (poza dawnymi właścicielami i ich zarządcami) doświadczonych fachowców ze znajomością zarządzania rolnictwem kolektywnym

Sposób funkcjonowania PGR

*W roku 1949, wraz z upowszechnieniem modelu scentralizowanego zarządzania, rozbudowana została struktura organizacyjna PGR

*Działalność PGR określał pakiet wskaźników dyrektywnych.

*Parametryczne zarządzanie ograniczało przedsiębiorczość i inicjatywę kierownictwa, gospodarstw i zespołów, a także wiarygodności informacji ekonomicznych

*Od początku istnienie (od 1949r.) do 1956r. powierzchnia ogólna PGR wzrosła o 70% (użytków rolnych o 67%), a powierzchnia zasiewów o 86%

*Przeciętna wielkość gospodarstwa wynosiła 485 ha, a gospodarstwa mniejsze do 400 ha- stanowiły 58% ogólnej liczby gospodarstw państwowych

Kim byli pracownicy PGR?

*W poszukiwaniu lepszych warunków życia chłopstwo stało się głównym oferatorem siły roboczej do pracy w PGR

*Polityka państwa tego okresu roztaczała przed tą formą gospodarowania dobre perspektywy na przyszłość

*rozpoczęto szkolenia przybyłych do pracy robotników rolnych, którzy przyuczeni byli do obsługi nieskomplikowanego sprzętu rolniczego (tylko połowa robót wykonywana była maszynami o napędzie mechanicznym)

*Do pracy w PGR przystępowali absolwenci szkół, którzy objęci nakazem pracy kierowani byli do konkretnego przedsiębiorstwa, a od 1953r do PGR przychodzić zaczęły osoby z przemysłu, budownictwa i transportu a w związku z zawężaniem inwestycji w rolnictwie i likwidacją jednostek obsługi produkcyjnej i budownictwa wiejskiego pracownicy tychże instytucji

Charakter pracy w PGR

*Praca- z uwagi na małą liczbę zmechanizowanego sprzętu- była fizycznie ciężka

*Płace były niskie, wśród wynagrodzenia istotną część stanowiły naturalia

*Otrzymywane ogródki pod uprawę warzyw i działki pod uprawę ziemniaków, możliwość trzymania we własnej „szopie” zwierząt gospodarskich, stanowiły istotne uzupełnienie źródła utrzymania

*w wiele przedsiębiorstwach ważniejsze stanowiska (brygadzisty, księgowego) obsadzane były przez krewnych i znajomych, co prowadziło do tworzenia się klik „rządzących” PGR

Warunki mieszkaniowe

* Cechą powszechną osiedli PGR był chaos przestrzenny, spowodowany przemieszczeniem stylów zabudowy mieszkalnej, niski standard budynków i mieszkań oraz nieestetycznych pomieszczeń gospodarczych

*Tylko 28% mieszkań wyposażono w sieci wodociągowo- kanalizacyjne

*W końcu lat 60-tych przeciętne gospodarstwo domowe tych rodzin liczyło 4,8 osób (podczas gdy gospodarstwo rolników indywidualnych 4, a gospodarstwo pracownicze 3,2 osoby, przy czym ¼ rodzin to rodziny 6 osobowe i większe)

*Znaczna część substancji mieszkaniowej była stara i wymagała modernizacji

Polityka rolna w latach 1957-1970

*Po 1956r. władze komunistyczne Polski doszły do wniosku, że postawienie na intensywną industrializację nie da się pogodzić z jednoczesną, szybką przebudową zacofanego rolnictwa

*Po „zejściu z kursu” intensywnej kolektywizacji polskiej gospodarki chłopskiej zdecydowana większość rolniczych spółdzielni produkcyjnych uległa rozwiązaniu

*Proces tzw. socjalistycznej przebudowy rolnictwa prowadzony był w Polsce opieszale w porównaniu z innymi krajami socjalistycznymi Europy Środkowowschodniej m.in. ze względu na mniej bezwzględne podporządkowanie władz państwa polskiego ideologii radzieckiej

VIII Plenum KC PZPR w październiku 1956r.

* Władze zapowiadały wzmocnienie roli PGR

*Zadaniem PGR było wdrożenie postępu naukowo-technologicznego, przyspieszenie wzrostu produkcji na powiększającym się areale, zwiększanie efektywności gospodarowania

*Podstawowe jednostki produkcyjne (gospodarstwa) otrzymały osobowość prawną i przeszły na rozrachunek gospodarczy, niewielka ich część weszła w skład przedsiębiorstw wielozakładowych.

Konsekwencje VIII Plenum KC PZPR w październiku 1956r.

*Aby sprostać wyznaczonym zadaniom PGR musiały zwiększyć swą atrakcyjność jako miejsce pracy

*W 1957r. zmodyfikowany został system wynagradzania, wprowadzono premie eksportowe i dodatki pracownicze w zakładach o trudnych warunkach ekonomicznych

*Zaczął też funkcjonować samorząd robotniczy, co zwiększyć miało wpływ załogi na zarządzanie

*Powołana rok później Konferencja Samorządu Robotniczego ograniczyła faktycznie rangę i aktywność rad robotniczych

*Na przełomie 1959/1960r. następuje poprawa wyników finansowych PGR* rok gospodarczy 1957/1958 zakończył się stratą, a 1960-1961 przyniósł zysk 434 ml zł (do czego przyczyniła się wzrastająca od roku 1959 kwota dotacji przedmiotowych)

*Wśród ogółu PGR 60% stanowiły gospodarstwa „rentowe”

IV Zjazd PZPR w 1964r.

*Zwiększono nakłady nie tylko na rolnictwo państwowe

*Spółdzielnie produkcyjne otrzymały od państwa znaczne gwarancje pomocy organizacyjnej i ekonomicznej (tanie kredyty, kompleksowe wyposażenie zakładów produkcyjnych, preferencje w zakresie prac inwestycyjnych)

Polityka rolna w latach 1971-1980

*Od 1972r, zniesione zostały obowiązkowe dostawy gospodarstw indywidualnych, przeprowadzono reformę podatku gruntowego

*Rozluźniono ograniczenia w obrocie ziemią między rolnikami, masowo sprzedawano chłopom ziemię z PFZ i rozpoczęto porządkowanie zapisów własności (ziemi otrzymanej z tej reformy)

*Wprowadzono też m.in. opiekę lekarską dla ludności chłopskiej w ramach ubezpieczeń społecznych

*Pierwsza połowa lat 70 to dla PGR kontynuacja procesów rozpoczętych w latach60 to okres zwiększonej tendencji do centralizacji zarządzania w którą włączone zostają państwowe gospodarstwa rolne scalane w przedsiębiorstwa

*W lipcu 1971r. przeprowadzona została reforma systemu ekonomiczno finansowego gospodarstw państwowych, która miała podnieść rangę instrumentów ekonomicznych (ograniczyć administracje formy oddziaływania na przedsiębiorstwo) zwiększyć samodzielność gospodarstw, powiązać system zachęt materialnych z rozwojem gospodarstw i poprawą efektywności gospodarowania

Mała reforma gospodarcza w rolnictwie (1981-1990)

*Od roku 1981 zaczęto reformować polską gospodarkę

* Regulacje prawne miały osłabić działanie systemu nakazowo-rozdzielczego i stworzyć podstawy do usamodzielnienia się podmiotów gospodarczych oraz dekoncentracji zarządzania

*Struktura własności została częściowo „otwarta” na zmiany

*W wyniku dyskusji o równouprawnieniu sektora prywatnego ze sferą publiczną uchwalono w 1988r. ustawę o działalności gospodarczej

*Miejsce koncesjonowania miała zająć rejestracja nowych jednostek gospodarczych

*Przedsiębiorstwa pozostające własnością państwową mogły tworzyć wraz z innymi podmiotami (w tym zagranicznymi) spółki

* Niepewność co do stabilności nowej polityki gospodarczej zachęcała do zakładania firm produkcyjnych w które trzeba byłoby zaangażować znacznie większe zasoby kapitałowe

*PGR objęte zostały ustawą o przedsiębiorstwie państwowym, uzyskując szanse na funkcjonowanie zgodnie z zasadą „3S” (samodzielne, samorządne i samofinansujące się)

* Po reformie z 1982r, kierownictwa PGR zaczęły doskonalić struktury organizacyjne i procedury rozrachunkowe

*W większości wielozakładowych przedsiębiorstw wprowadzony został wewnętrzny rozrachunek gospodarczy, zmniejszono nakłady na jednostkę produkcji, dostosowano poziom i strukturę produkcji do możliwości ekonomicznych, technicznych, relacji cenowych

Konsekwencje małej reformy

*Już w 1964r. wyniki ekonomiczno produkcyjne PGR były największe z całego okresu rozwoju

*Taka sytuacja przyczyniła się do stopniowej zmiany stosunków załogi do pracy wzmacniając ich aktywność , czemu sprzyjało powstanie samorządów pracowniczych.

Charakter zamieszkania PGR

*Brak wspólnych wartości

*Postawa „konsumpcyjna” użytkowników zajmowanej przestrzeni zarówno w stosunku do mieszkań, jak i całego osiedla

*Patronacki system pracy

*Długotrwały stan psychiczny, towarzyszący niskiej samoocenie doprowadził do pojawienia się frustracji i bierności przejawiającej się w zachowaniach pracowników PGR, które przybrały formę zwyczaju

*Lekceważący stosunek do mienia państwowego, braku tożsamości obywatelskiej

*Indywidualistyczny, eksploracyjny stosunek do miejsca pracy i życia w osiedlu

*Obojętny stosunek wobec wszystkiego co „nie moje”

*Wytworzenie „próżni kulturowej”, brak wspólnej tradycji, wspólnych wartości, instytucji społecznych, w tym kontroli społecznej

*Wytworzyły się natomiast pewne zwyczaje, wzorce zachowań „nie mojego” mieszkania, infrastruktury których się użytkuje

*Brak kontroli społecznej w osiedlu PGR był konsekwencją braku więzi społecznych w obrębie zbiorowości, wynikających ze wspólnych wartości integrujących mieszkańców

*Bierny stosunek do pracy i przedsiębiorstwa

PGR jako zakład pracy

*Kierownictwo gospodarstw powierzono ludziom przypadkowym dla których stanowisko było równoznaczne z awansem społecznym, często nie wytrzymujących konfrontacji ze złożonymi problemami kierowania przedsiębiorstwem i zespołem ludzi

*Niski prestiż pracy w rolnictwie w ogóle i pracy fizycznej opartej na przyuczeniu, a nie kwalifikacjach szkolnych, plasowały pracownika PGR na najniższych szczeblach drabiny społecznej