SYSTEMY POLITYCZNE W EUROPIE 8.03.2010

SYSTSEMY ŹRÓDEŁ PRAWA

System źródeł prawa opiera się na nadrzędności konstytucji. Ona może być wprost wysłowiona art.8.

Konsekwencją nadrzędności konstytucji jest hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa:

• konstytucja jako akt pochodzący od suwerena

• ustawa jako akt pochodzący od przedstawicieli suwerena, czyli od parlamentu musi być zgodna z konstytucją, ustawa uzupełnia lub wykonuje treść konstytucji. Ustawa wiąże suwerena

• rozporządzenia. Co do zasady rozporządzenie ma charakter wykonawczy co do ustawy. Akt pochodzący od egzekutywy(władza wykonawcza). To akty wykonawcze

prawo wewnętrzne – możliwość regulowania przez organy własnej struktury wewnętrznej i sposobu wykonywania własnych funkcji. Niekiedy nie jest nazywane prawem. Nie mogą wiązać obywateli, w związku z tym zajmują szczególną pozycję w systemie źródeł prawa – zajmują ostatnie miejsce. Muszą być zgodne z powszechnym prawem obowiązującym

Umowa międzynarodowa w przypadku kolizji z ustawą ma pierwszeństwo.

Etapy zawierania umów międzynarodowych:

• negocjacja

• zawarcie umowy międzynarodowej w formie podpisania przez odpowiednie władze krajowe – państwo jest związane z umową międzynarodową i ma obowiązek ratyfikowania jej by stała się ona powszechnie obowiązująca

Umowa międzynarodowa wiąże państwo

Umowa międzynarodowa znajduje się między konstytucją a ustawą

Zalecenia i opinie nie są wiążące

Dyrektywy – co do zasady wymagana jest transpozycja w formie ustawy. Źródłem prawa będzie ustawa a nie dyrektywa.

Ośrodek prawotwórczy – władze krajowe danego państwa

Drugi ośrodek prawotwórczy – w przypadku umów międzynarodowych. Źródłem mocy prawnej będzie prawo międzynarodowe, reguły tworzenia tego prawa międzynarodowego

Trzeci ośrodek prawotwórczy – UE. Tzw. Multicentryczność systemu źródeł prawa – nie mamy tylko 1 ośrodka prawotwórczego i na hierarchiczną strukturę systemu źródeł prawa nakładają się źródła prawa tworzone przez inne ośrodki prawotwórcze

Norma wyższa uchyla normę niższą !

Gdy prawo międzynarodowe jest niezgodne z konstytucją – hierarchiczność struktury źródeł prawa sprawdza się w przypadku stosowania reguł walidacyjnych – przesądzające o możliwości zastosowania danych norm

W prawie unijnym
po 1 – stosujemy regułę przyjaznej wykładni prawa europejskiego, a niekiedy mówi się o wykładni obopólnie przyjaznej – jeśli mamy nieścisłości między normą krajową a normą zewnętrzną to musimy tak je zastosować w konkretnym przypadku bez naruszenia i jednej i drugiej normy, musimy je wypośrodkować

Nie zawsze skutek obopólnie przyjaznej wykładni – niekiedy mamy do czynienia z nieusuwalną sprzecznością – normy się rozchodzą i nie ma możliwości zastosowania jednej normy przy Zn niweczeniu drugiej

W przypadku nieusuwalnej sprzeczności państwo członkowskie może zmienić konstytucję, może doprowadzić do renegocjacji postanowień europejskich i może wystąpić z UE. Najczęściej stosowaną drogą jest zmiana konstytucji

Stanowienie prawa – tworzenie prawa. Polega na wydawaniu aktów normatywnych – w działalności prawotwórczej normy stanowieni one muszą być ogólne i abstrakcyjne

• ogólne, inaczej generalne – opisanie adresata poprzez cechy podmiotu, np. „kto”, „każdy”, „funkcjonariusz

• abstrakcyjne – normy muszą być powtarzalne, opisują poprzez podanie cech danej sytuacji sposób postępowania. Norma musi być powtarzalna. Nie wyczerpuje się w procesie stanowienia prawa, np. kto zabija człowieka podlega każde – musi być wydana w specjalnym trybie

Stosowanie prawa – mamy do czynienia z normami indywidualnymi i konkretnymi

• indywidualna – określona z imienia i nazwiska lub zindywidualizowanej nazwy

• konkretna – dotyczy konkretnej sytuacji, wyczerpuje się w procesie stosowania prawa, np. decyzje administracyjne i wyroki sądów raz inne akty jednostkowe wyczerpujące się w procesie stosowania prawa

WYJĄTEK: Uchwała sejmu o wprowadzeniu referendum – jest generalna, bo dotyczy wszystkich osób, które będą brały udział w referendum i konkretna, bo dotyczy jednego referendum

Jeżeli mówimy o systemie źródeł prawa to mówimy o działalności prawotwórczej.

Mamy dwie reguły tworzące system źródeł prawa

• katalog otwarty systemu źródeł prawa

• katalog zamknięty systemu źródeł prawa

Mówiąc o systemie źródeł prawa będziemy odnosić się do prawa obowiązującego powszechnie – może być kierowane do wszystkich podmiotów w państwie, ono może potencjalnie wiązać każdy podmiot w państwie. Prawo obowiązujące powszechnie może być kierowane do obywatela, a prawo wewnętrzne nie.

Katalog zamknięty źródeł prawa – konstytucja jest jedynym źródłem, z którego my możemy identyfikować poszczególne akty, konstytucja wskazuje nam formy działalności prawotwórczej – wzgląd przedmiotowy. Pod względem podmiotowym – konstytucja przypisuje poszczególnym organom kompetencje do tworzenia takich aktów.

W prawie europejskim konstytucja odsyła do umów międzynarodowych

Konstytucja musi być podstawą zawsze! do formułowania tez

Mówi się, że regulamin sejmu czy senatu będą posiadały charakter powszechnie obowiązujący. Na mocy art. 112 Sejm musi regulować sposób wykonania konstytucyjnych lub ustawowych obowiązków organów państwa względem Sejmu czy Senatu

Pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu zwołuje prezydent. Obradom przewodniczy marszałek senior, którego powołuje prezydent

Układy zbiorowe pracy czy inne porozumienia – formuła konsensualnego(zawieranego na porozumieniu przynajmniej dwóch podmiotów) prawa pracy art. 59

Katalogiem otwartym w Polsce jest katalog prawa obowiązującego wewnętrznie – zaliczane do źródeł prawa

Prawo obowiązujące powszechnie – Polska konstytucja mówi też o prawie miejscowym art. 94. – o organach samorządowych dowiadujemy się z konkretnych ustaw. Od ustawodawcy zależy w jakiej formie będzie prawo miejscowe tworzone i jakim organom zostanie przyznana kompetencja

POSZCZEGÓLNE ŹRÓDŁA PRAWA

Ustawy i rozporządzenia

USTAWY

• konstytucje nie definiują pojęcia ustawy
  wyjątek: we Francji ustawa to wyraz woli powszechnej

• w systemie kontynentalnym występuje pojęcia ustawy w znaczeniu formalnym i materialnym

^ w sensie materialnym – akt zawierający normy generalne i abstrakcyjne, np. rozporządzenie

^ w sensie formalnym – akt dochodzący do skutku w określonym trybie ustawodawczym, np. ustawa nadająca imię uniwersytetowi – UAM

• ustawa jest to akt o następujących cechach:

  • posiada moc prawną najwyższą po konstytucji w systemie źródeł praw stanowionych przez konstytucyjne organy państwa. Cecha ta przesądza o obowiązku ustawodawcy wypełnienia norm konstytucji, poza tym przesądza również zakaz naruszania konstytucji. Z reguły przyjmuje się prymat ustawy, który oznacza pierwszeństwo woli państwa wyrażonej w formie ustawy z wyjątkiem woli suwerena wyrażonej w sposób bezpośredni

  • akt ten musi być uchwalony przez parlament (przedstawiciele narodu). Nie wyklucza to stanowienia prawa o mocy ustawy przez inne organy na mocy normy konstytucyjnej, ale akty wydawane przez inne niż parlament organy nie będą ustawami

  • ustawa musi być uchwalona przy wykorzystaniu specjalnej procedury ustawodawczej. Co oznacza, że inne akty pochodzące od parlamentu, który są uchwalone w innej procedurze nie będą ustawami

• przedmiot ustawy:

  • materia ustawowa – przedmiot tej ustawy jest nieograniczony
    rozporządzenie nie może być samodzielnym aktem normatywnym
    ustawa jest aktem nadrzędnym

PRZEDMIOT USTAWY JEST NIEOGRANICZONY

• Mamy do czynienia z dwoma koncepcjami ustawy

  • Koncepcja niemiecka – jednolity aktu ustawodawczy – Polska – moc prawna jest na takim samym poziomie, mamy tylko ustawy zwykłe, ale przedmiot tych ustaw może być różny

  • Koncepcja francuska – oprócz ustaw zwykłych ustawy organiczne

Zawsze wyróżnia się ustawy konstytucyjne niezależnie od tych koncepcji – moc prawna ustawy konstytucyjnej jest identyczna jak konstytucji

Ustawy organiczne znajdują się między konstytucją a ustawami zwykłymi

• Rodzaje ustaw:

  • Ustawa konstytucyjna

    • Posiada moc prawną równą konstytucji

    • Posiada ograniczony zakres regulacji

    • Może mieć również odmienny od konstytucji tryb uchwalania i zmiany

    • Może służyć zmianom konstytucji – ustawa techniczno-legislacyjnie powiązana z konstytucją. Może to być nowelizacja lub poprawka

    • Może służyć przejściowemu regulowaniu niektórych z praw, np. tzw. mała konstytucja

    • Może dotyczyć tylko jednej kwestii ustrojowej, np. czeska karta praw i wolności

    • Może regulować kwestie obok regulacji konstytucyjnej, np. tryb przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji

    • Może służyć jednorazowemu zawieszeniu postanowień konstytucji, kiedy nie jest potrzebna zmiana na stałe, np. przedłużenie lub skrócenie kadencji parlamentu
      Kategoria niezmieniana – nie podlega zmianom istota państwa prawnego; w Polsce mamy utrudniony tryb zmiany
      O zmianach w konstytucji decyduje naród. Naród decyduje o zmianie kształtu państwa
      Naród jest suwerenem i zawsze może dokonać jakiejkolwiek zmiany konstytucji, może również uchwalić całkowicie nową konstytucję

• Ustawa organiczna

  • zajmuje w hierarchii aktów normatywnych miejsce bezpośrednio po konstytucji, względnie po ustawie konstytucyjnej przed ustawami zwykłymi. Tryb uchwalenia ustawy organicznej jest łatwiejszy od uchwalenia konstytucji czy ustawy konstytucyjnej ale trudniejszy od ustawy zwykłej

  • materia ustawy organicznej dotyczy szczególnie istotnych zagadnień ustrojowo politycznych nie objętych unormowaniem konstytucyjnym, takich które pozostają w ścisłym związku z tym unormowaniem konstytucyjnym. Przeważnie dotyczą organizacji funkcjonowania organów państwa, ale również wolności praw człowieka i obywatela. Zakres przedmiotowy jest uregulowany w konstytucji w sposób zamknięty

• Ustawa prywatna

  • jest charakterystyczna dla państw anglosaskich. Ustawy prywatne występują w Grecji

  • regulacje przynoszące szczególne korzyści jednostkom, ich grupom lub organizacjom w sytuacji, gdy podmioty te nie mogą osiągnąć tej korzyści w inny sposób. Skutek tych ustaw prywatnych jest raczej osobisty i szczególny, niż publiczny i ogólny. Mogą one przyznawać, np. specjalne świadczenie finansowe, odszkodowanie(kiedy nie są spełnione wszystkie warunki) oraz inne korzyści niepieniężne(prawo stałego pobytu, patenty jeśli chodzi o ochronę własności)

  • Cechy ustawodawstwa prywatnego

    • Podmiotem unormowania jest konkretna osoba lub konkretna instytucja

    • Jest ona określona wyraźnie z nazwiska lub nazwy

    • Precyzyjnie unormowany przedmiot ustawy. Przedmiot ten nie został dotychczas uregulowany w prawie

• Ustawa ramowa

  • może występować w państwa federalnych. Federacja zwierała ustawy ramowe dotyczące ustawodawstwa krajowego. Wyznacza kierunki i granice tego ustawodawstwa oraz czas, w którym powinna zostać wydana ustawa dotycząca danej materii, np. Grecja – ustawy ramowe określają ogólne zasady i kierunki regulacji danej materii w rozporządzeniach

ROZPORZĄDZENIA – akt pochodzący od władzy wykonawczej. Zawiera normy prawne powszechnie obowiązujące, czyli takie które mogą być kierowane do każdego podmiotu w państwie. Służy ono wykonaniu ustawy. Są aktami wykonawczymi w stosunku do ustaw

Wyjątek:

Delegacja ustawodawcza - kompetencja wychodzi od sejmu i jest przekazywana do innego organu

• delegacja ustawodawcza z mocy konstytucji – może przybierać formę upoważnienia konstytucyjnego, kiedy konstytucja upoważnia w określonej sytuacji organ egzekutywy do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, art. 234 polskiej konstytucji – konstytucja opisuje warunki w jakich prezydent może stanowić prawo, co najmniej połowa posłów musi się na to zgodzić

• delegacja ustawodawcza z mocy ustawy –musi być specjalna ustawa upoważniająca rząd czy organ władzy wykonawczej do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w określonych materiach lub w określonym czasie

w Polsce mała konstytucja regulowała delegacje ustawodawcze z mocy ustawy

Typy rozporządzeń

• rozporządzenia samoistne – są oparte na ogólnych upoważnieniach zwartych w konstytucji. Ustawodawca nie może przesądzać o ich treści. To rozporządzenie ma swoją własną materię. Regulują materię w sposób pierwotny. Są to:

  • akty ustawodawstwa delegowanego

  • inne akty do których wydawania upoważnia konstytucja, regulacja konstytucyjna możne zawierać zastrzeżenie, że rozporządzenia te nie mogą być sprzeczne z ustawami,

• rozporządzenia niesamoistne – oparte są na ogólnych upoważnieniach zawartych w konstytucji, służą jednak wykonaniu ustawy i są takiej ustawie podporządkowane. Ustawy nie odnoszą się już do konieczności uszczegóławiania materii. Są to akty wykonawcze

• rozporządzenia wykonawcze – oparte są na szczegółowym upoważnieniu zawartym w ustawie. O treści tych rozporządzeń przesądza ustawodawca. Konstytucja określa kompetencje do wydawania rozporządzeń (art. 92), podmiotowy zakres. W Polsce rozporządzenia może wydawać rada ministrów, premier, prezydent, minister działowy(kieruje działem administracji rządowej), krajowa rada radiofonii i telewizji. Do tego by wydać rozporządzenie konieczne jest szczegółowe upoważnienie zawarte w ustawie! Rozporządzenia wykonawcze są aktami niesamodzielnymi, bo są ściśle powiązane z regulacją ustawową

Upoważnienie ustawowe – musi być szczegółowe. Są 3 stopnie szczegółowości:

1. Szczegółowość podmiotowa – musi być w upoważnieniu wskazany organ spośród konstytucyjnie określonych, który ma wydać rozporządzenie. Przeważnie mamy do czynienia z zakazem subdelegacji – zakaz przezywania upoważnienia na innych organ. Subdelegacja nie wychodzi z organu, pozostaje ona w danym ministerstwie
   ^W Polsce jest zakaz subdelegacji
   ^W Niemczech są rozporządzenia wykonawcze i subdelegacja musi być w wyraźnie w ustawie przewidziane i wskazywać organ, na który będzie ona skierowana

2. Szczegółowość przedmiotowa – musi być wskazany zakres spraw przekazanych do unormowania. Organ może uregulować tylko sprawy wskazane w tym upoważnieniu i powinien jest uregulować w całości. Treść rozporządzenia musi służyć wykonaniu ustawy

3. Szczegółowość treściowa – muszą być wskazane wytyczne co do treści aktu. Wytyczne są to wskazówki, szczegółowe treści, mogą one być:

• Pozytywne – ustawodawca wskazuje cel

• Negatywne – wyłączają określone treści wskazane przez ustawodawcę. Muszą dotyczyć materii rozporządzenia a nie trybu ich wydania

Zawsze muszą być wytyczne bo rozporządzenie nie może być aktem samoistnym. Nie może być blankietowe !

Dopuszczalne są inne akty wykonawcze powszechnie obowiązujące, np. prawo miejscowe – może mieć charakter wykonawczy, ale nie jest to konieczne

Do ustawy aktem wykonawczym może być akt wewnętrznie obowiązujący, np. statut NIK – jest aktem wykonawczym do ustawy wewnętrznie obowiązującym