Ogólne cechy dziedziczenia dominującego sprzężonego z chromosomem X
Dominujący tor dziedziczenia chorób sprzężonych z chromosomem X należy do rzadkości i można go podejrzewać gdy:
chory mężczyzna ma wyłącznie chore córki i wyłącznie zdrowych synów,
chore kobiety heterozygoty przekazują cechę 50% swego potomstwa, niezależnie od płci,
Ogólne cechy dziedziczenia dominującego sprzężonego z chromosomem X
chore kobiety homozygoty przekazują cechę wszystkim swoim dzieciom,
w potomstwie chorej kobiety (heterozygoty) i zdrowego mężczyzny 50% synów i 50% córek będzie chorych.
Wrodzona hipoplazja skóry (Incontinentia pigmenti - zespół Blocha i Sulzbergera)
Częstość 1: 75 000
Locus genu - Xq 27-q28
Chorują głównie dziewczęta
Dla płodów męskich - zespół letalny
Wrodzona hipoplazja skóry
Objawy:
- dla płodów męskich - zespół letalny,
- po urodzeniu na skórze dziecka pojawiają się plamy rumieniowe, zawierające małe pęcherzyki,
- naturalny tatuaż skóry,
- zez,
- wady układu kostnego i serca,
- u 50% chorych - niedorozwój umysłowy, porażenia, napady drgawek,
Zespół Retta
Częstość :
Europa 1: 15 000
USA 1 : 20 000
Locus genu - Xp 21.3
Dla płci męskiej - letalny
Zespół Retta
Objawy:
- zaburzenia psychoruchowe - pojawiają się miedzy 6 a 18 miesiącem życia,
- głębokie upośledzenie umysłowe,
- zaburzenia neurologiczne (padaczka, spastyczność),
- liczne zaburzenia w rozwoju fizycznym,
Zespół łamliwego chromosomu X
(s. Zespół Martina-Bella, fragile X syndrom)
Częstość:
Mężczyźni - 1: 1250
Kobiety - 1 : 2000
Uszkodzenie funkcji genu FMR1 (Fragile X Mental Retardation)
Locus genu - Xq 27.3 (37kb, 17 eksonów)
Niestabilne sekwencje (CGG)n
Osoby zdrowe 6 - 52 powtórzeń CGG
Nosiciele bezobjawowi 52 - 200
Osoby chore 230 - 1500 (pełna mutacja)
Zespół łamliwego chromosomuX
Produkt genu FMR1 - białko FMRP - 64 aminokwasy, należy do białek wiążących RNA.
Kobiety z pełna mutacją - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (20-30%) lub umiarkowanym (1-2%)
Mężczyźni z pełną mutacją ciężki stopień upośledzenia (max. IQ = 31)
Zespół łamliwego chromosomu X
Objawy:
u noworodków i niemowląt płci męskiej:
- niska waga urodzeniowa,
- mały obwód głowy,
- zwiększona objętość jąder,
- duże małżowiny uszne,
- hipotonia mięśniowa,
u dzieci:
- autyzm, zaburzenia mowy,
- opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
u dorosłego mężczyzny:
- deformacje twarzoczaszki (wydatne guzy czołowe, duże i odstające małżowiny uszne, duża żuchwa, wysokie podniebienie, hiperteloryzm),
- powiększenie jąder, bladoniebieskie tęczówki, zniekształcenia kręgosłupa, padaczka, encefalopatia,
Zespół łamliwego chromosomu X
Objawy
- u 1/3 kobiet z pełną mutacją genu FMR1 występują:
- zmiany w obrębie twarzoczaszki, upośledzenie umysłowe średniego stopnia ( IQ 24-41),
- spowolnienie ruchowe,
- trudności wymowy,
- problemy z koncentracją,
Ogólne cechy dziedziczenia recesywnego sprzężonego z chromosomem X
O recesywnym sposobie dziedziczenia chorób sprzężonych z chromosomem X mówimy wówczas gdy:
choroba występuje znacznie częściej u mężczyzn (hemizygota) niż u kobiet,
kobiety chorują tylko w układzie homozygotycznym dla zmutowanej pary alleli,
u kobiet heterozygot (nosicielek zmutowanego genu) choroba nie występuje,
chory mężczyzna nigdy nie przekazuje choroby (cechy) synom, a wszystkie córki chorego mężczyzny są nosicielkami zmutowanego genu,
istnieje 50% prawdopodobieństwa, że heterozygotyczne kobiety przekażą zmutowany gen zarówno synom, jak i córkom.
Dystrofia mięśniowa Duchenne'a (DMD)
Częstość u chłopców - 1 : 3500
Locus genu - Xp 21.2 (2,5 mln par zasad, 79 eksonów)
Sekwencje niekodujące stanowią 99,4% genu.
Brak dystrofiny w mięśniach, zgon w drugiej dekadzie życia.
Dystrofina - białko strukturalne zlokalizowane po stronie cytoplazmatycznej błony komórkowej.
Choroba ujawnia się przed 5 rokiem życia
Dystrofia mięśniowa typu Duchenne'a
Objawy:
symetryczny zanik mięśni obręczy miednicy i barkowej,
postępująca utrata tkanki mięśniowej rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i prowadzi zwykle do śmierci na skutek niedomagań oddechowych lub sercowych,
„kaczy” chód,
trudności przy wchodzeniu po schodach i wstawaniu z pozycji leżącej,
przerost łydek,
zwiększona aktywność w surowicy krwi kinazy kreatynowej, aldolazy i dehydrogenazy mleczanowej,
Dystrofia mięśniowa Beckera (BMD)
Częstość - 1 : 20 000
Nie jest letalna.
Mniejsza ilość dystrofiny (3-10%) lub zmieniona dystrofina w mięśniach.
DMD i BMD to są alleliczne formy tej samej choroby.
Dystrofia mięśniowa typu Beckera
Objawy:
- pojawiają się w drugiej dekadzie życia,
- zanik mięśni kończyn najpierw dolnych, a potem górnych,
- przebieg łagodniejszy, ale prowadzi do inwalidztwa,
Ślepota na barwy
Choruje od 5 do 9% mężczyzn
Locus genu - Xq 28
Protanopia - ślepota na barwę czerwoną
Deuteranopia - ślepota na barwę zieloną
Tritanopia - ślepota na barwę niebieską
Niedowidzenie barw:
- protanomalia
- deuteranomalia
- tritanomalia
Gen odpowiedzialny za percepcję barwy niebieskiej znajduje się na chromosomie 7.
Hemofilia A i hemofilia B
Częstość występowania hemofilii A wynosi od 1 :10 000 do 1 : 20 000
Locus genu Xq 28 (186 kb)
Niedobór lub brak VII czynnika krzepnięcia krwi
Częstość występowania hemofilii B (choroba Christmasa) wynosi 1 : 30 000
Locus genu - Xq 27.1-q 27.2
Brak czynnika IX krzepnięcia krwi
Hemofilia
Objawy:
- w ciężkiej postaci: samoistne wylewy dostawowe prowadzące do inwalidztwa (artropatia dostawowa)
- w umiarkowanej postaci: krwawienia występują po urazach, wylewy śródstawowe są mniej ciężkie i występują rzadziej,
- w postaci łagodnej wylewy występują tylko po znacznych urazach lub po operacjach,
- czas krzepnięcia krwi znacznie wydłużony,