Różnorodność definicyjna.
Podstawowe atrybuty geografii politycznej to proces polityczny i przestrzeń.
Przedmiotem badań jest region politycznogeograficzny - jest to przedmiot badań również politologów, socjologów, historyków.
Tematyka badawcza:
badanie obszarów politycznych,
państwo,
podejście behawioralne do procesów politycznych.
Państwo i jego terytorium.
Państwo - terytorialna i suwerenna organizacja działająca w interesach gospodarczych, politycznych, ideologicznych ludzi zamieszkujących terytorium.
Cechy państwa:
terytorium oznaczone granicami (naturalne, sztuczne, lądowe, morskie),
ludność,
suwerenna władza.
Funkcje państwa:
wewnętrzna - administracyjna działalność gospodarcza, utrzymywanie porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego, wojsko, policja, prawo)
zewnętrzna - utrzymywanie stosunków z innymi państwami, obrona przed agresją z zewnątrz.
Skale przestrzenne organizmów państwowych:
miasta - państwa (Singapur, Watykan, San Marino, kiedyś:Ateny),
Imperia (kiedyś: rzymskie, brytyjskie, perskie, japońskie, dziś: USA, Rosja, Chiny),
Państwa narodowe (Polska)
Terytorium państwa i jego cechy:
terytorium państwa obejmjuje ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi, przylegający pas wód morskich, przestrzeń pod powierzchnią ziemi i obszar powietrzny nad powierzchnią ziemi,
w aspekcie prawnym za terytorium państwa uznaje się również pokłady statków morskich i samolotów pływających i latających pod banderą danego państwa.
Cechy terytorium:
położenie: astronomiczne, fizyczno-geograficzne, geograficzno-polityczne,
wielkość: wielkie, duże, średnie, małe, b. małe,
kształt: zwarte, prawie zwarte z odnogami, w formie półwyspów lub korytarzy, wydłużone.
Położenie:
astronomiczne - długość i szerokość geograficzna,
fizyczno - geograficzne - na podstawie typów krajobrazu i form przyrodniczych, np. kraje wyspiarskie, kraje półwyspowe, kraje nizinne, kraje wyżynne, kraje górskie,
lub na podstawie stref klimatycznych, rzek, mórz, itp. np. kraje alpejskie, nadbałtyckie, naddunajskie, andyjskie.
Osobną kategorię stanowią państwa z dostępem do morza i bez dostępu do mórz.
Wielkość w mln km2:
Rosja 17,1
Kanada 9,9
Chiny 9,5
USA 9,3
Brazylia 8,5
Australia 7,7
Indie 3,3
Argentyna 2,7
Kazachstan 2,7
Sudan 2,5
Państwa najmniejsze:
Malta Monako Barbados
Watykan San Marino Seszele
Kształt terytorium państwa:
Zwarte - krótka granica, łatwa komunikacja, kontrola i zarządzanie krajem,
Prawie zwarte - z odnogami w formie półwyspów lub korytarzy - problemy z administrowaniem krajem i komunikacją w „odnogach”
Wydłużone - utrudnienia w administrowaniu krajem, ograniczona dostępność do centrum decyzyjnego, stwarza możliwość ruchów separatystycznych na obszarach skrajnych
Rozerwane - kilka części rozdzielonych przez inne państwa lub wody międzynarodowe: inaczej - rozczłonkowane, o wieloczłonowej strukturze.
Utrudnienia w kontaktach pomiędzy różnymi częściami kraju, trudności w utrzymywaniu jedności państwa i narodu, problemy z usytuowaniem stolicy, utrudnienia w administrowaniu krajem, możliwość rozwoju ruchów separatystycznych.
Granica państwowa:
- określa zasięg terytorialnej zwierzchności poszczególnych państw i niedopuszczalność na tym terytorium władzy i praw drugiego państwa,
- oddziela terytorium jednego państwa od innych lub od obszarów nie podlegających niczyjej suwerenności,
- czasem mają charakter sporny,
- spór graniczny - różnice między krajami sąsiednimi w interpelacji przebiegu granicy ustalonej traktatem,
- spór terytorialny występuje gdy jedna ze stron kwestionuje ważność traktatu ustanawiającego terytorium innego kraju,
Cechy granic:
- charakter linearny,
- ewolucja od szerokiej strefy oddzielającej przez coraz większą do linii,
- strefy przygraniczne czasem utrzymywane sztucznie (np. Chiny-Korea do 1870), najdłużej przetrwały w postaci stref zdemilitaryzowanych,
- relikty granic nielinearnych na niezamieszkanych terenach (np. Półwysep Arabski - Jemen, Oman; górne dorzecze Nilu)
Klasyfikacja granica:
Lądowe,
morskie,
naturalne,
traktatowe,
naturalne,
sztuczne (konwencjonalne) - astronomiczne (np. według równoleżników - Korea, Ameryka) lub geometryczne,
sformalizowane (trudno przekraczalne),
niesformalizowane (łatwo przekraczalne, bez paszportów),
granice antecedentne - „przed” powstaniem państw,
granice subsekwentne - naturalnie ewoluują
Funkcje granic:
- bariera ograniczająca przepływ ludzi, towarów, kapitału, informacji oraz wzajemne oddziaływanie kulturalne i ideologiczne,
- granice polityczne - tzw. Bufory Wysokiego Oporu, których nie można przekraczać w dowolnym miejscu,
- przerwanie ciągłości określonych zjawisk ekonomicznych, społecznych (również na granicach prawie „nieodczuwalnych),
Bonitacja granic:
- ocena walorów granicy pod kątem ekonomicznym i strategicznym (często sprzeczna),
- ze strategicznego punktu widzenia najlepsza jest granica najkrótsza - koło
Zmienność granic:
- ocena trwałości przez nakładanie map politycznych z różnych okresów czasowych,
- najtrwalsze są granice naturalne - w przeszłości łatwe do obrony,
- granice górskie (Pireneje, Alpy, Jura, Sudety),
- np. San Marino ponad 800 lat stabilnej granicy,
- zgodność trwałych granic politycznych z granicami etnicznymi,
- stabilne granice nie przecinające sztucznie regionów gospodarczych o silnych powiązaniach wewnętrznych,
- bardzo niestabilne - granice dzielące obszary zamieszkane przez narodowości (plemiona) jednego pochodzenia.
Granice morskie:
- Około 140 państw,
- 3 kategorie: wyspiarskie, pomostowe (np. 2 akweny - Francja, Hiszpania, Finlandia), śródziemnomorskie (Polska)
Ocena dostępności kraju do morza:
- tzw. Ekwidystanty,
- % udział granic morskich w stosunku do całej długości granic,
- liczba kilometrów granicy morskiej na 1000 m2 obszaru państwa
5-pełne morze, 4-strefa ekonomiczna, 3-strefa przyległa, 2-wody terytorialne, 1-wody wewnętrzne.
Granice polityczne mórz i oceanów (wg konwencji genewskiej 1973-1982)
- strefa morska wód wewnętrznych - wody zatok w obrębie jednego państwa mierzona do 24 Mm ich rozpiętości,
- strefa morza terytorialnego - obejmuje 12 Mm od strefy wód wewnętrznych bądź od granicy lądowej, pod zarządem państwa,
- strefa przyległa - wody międzynarodowe nie więcej niż 24 Mm, przyległe do wód terytorialnych, nie są to wody państwa przybrzeżnego,
- strefa ekonomiczna - 200 Mm od brzegu, prawo państwa do badania, eksploatacji i ochrony zasobów,
- pełne morze: status prawny morza pełnego: wolność żeglugi, rybołówstwa, kabli podmorskich i rurociągów, przelotów nad morzem pełnym
Wyspy archipelagi:
- status jak lądy,
- możliwość uzyskania dużych obszarów morskich,
- b. duże dysproporcje powierzchni lądu do powierzchni 200 Mm wód Nauru, Maledywy, Malta.
- warunek niezakłóconego tranzytu po wyznaczonych szlakach morskich w obrębie ich wód (wiele cieśnin o strategicznym znaczeniu).
Zróżnicowanie etniczne, językowe i religijne.
Struktura etniczna państwa europejskich:
- większość dziejów jest jednolita etnicznie,
- najbardziej zróżnicowane strukturalnie w krajach bałkańskich
Język - system znaków którym się posługujemy, system to jakiś zbiór elementów i relacji między nimi. Jest ich ok. 6 tyś. Na świecie. Nierozerwalnie związany z pismem.
Podstawowy element wydzielania grupy etnicznej obejmuje gramatykę, fonetykę, słownictwo.
Czynniki wpływające na rozwój języka:
- czynnik geograficzny,
- religia,
- kontakty o podziale ekonomicznym,
Europa, Afryka Arabska - rasa biała
Azja, Ameryki - żółta
Afryka - czarna
Australia - aborygeni
Nowa Gwinea - Papuasi
Nowa Zelandia - maurysi
RPA - buszmeni
Indie - ludy chawidyjskie
Większość krajów jest jednolita etnicznie (duże kraje Europy Zachodniej - Niemcy)
Najbardziej zróżnicowana struktura jest na Bałkanach. Duży wpływ miały zmiany granic państwowych zwłaszcza po II wojnie światowej.
Konflikty-