OTĘPIENIE (DEMENCJA) WSTĘP W ostatnich dekadach, wraz z postępem medycyny obserwuje się wyraźny wzrost populacji ludzi w podeszłym wieku (względne starzenie się społeczeństwa) oraz ogólne wydłużenie życia ludności krajów rozwiniętych. Zjawiska te pociągają za sobą zwiększenie częstości występowania problemów zdrowotnych charakterystycznych dla tego wieku (patrz Psychogeriatria), wśród których szczególne miejsce zajmują zespoły otępienne. Obecnie w samych Stanach Zjednoczonych z powodu otępienia cierpi około 4 mln ludzi. Przewiduje się, że kiedy około 2025 roku dojdzie do podwojenia liczebności ludzi starych, liczba osób cierpiących na otępienie podniesie się do 8 mln. DEFINICJA Otępieniem (zespołem otępiennym) nazywamy zespół objawów spowodowany chorobą, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym dochodzi do zaburzenia przynajmniej dwóch z wyższych funkcji korowych (poznawczych). Owe funkcje poznawcze ulegające upośledzeniu to: pamięć (jej upośledzenie jest warunkiem rozpoznania choroby), inteligencja, zdolność do myślenia abstrakcyjnego i uczenia się, funkcje językowe, liczenie, zdolność do oceniania i dokonywania wyboru. Powyższym deficytom mogą towarzyszyć tzw. ogniskowe zaburzenia czynności kory mózgowej, w tym: zaburzenia mowy (afazja), niemożność prawidłowej identyfikacji przedmiotów (agnozja), a także inne zaburzenia neurologiczne, takie jak nietrzymanie moczu czy niedowłady. Istotne dla rozpoznania otępienia jest to, że świadomość (sensorium) chorego nie ulega zaburzeniu. Podstawowym objawem otępienia jest zatem utrata pamięci (patrz amnezja), co dotyczy zarówno pamięci krótkotrwałej (niezdolność do uczenia się nowego materiału, która jako pierwsza ulega upośledzeniu) jak i długotrwałej (niezdolność do odtwarzania informacji znanych w przeszłości). Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy - a czasami nawet poprzedza - obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi zachowaniem (nie trzymanie afektu), i motywacją. Warunkiem rozpoznania otępienia jest takie upośledzenie funkcji poznawczych, które zaburza wykonywanie zawodu i relacje społeczne. Zwykle - bardziej nasilone otępienie - zaburza również podstawowe czynności życiowe chorego: higienę osobistą, zdolność do samodzielnego ubierania się, mycia, czy jedzenia. PODZIAŁ OTĘPIEŃ Jest ściśle związany z przyczyną otępienia. I. Otępienie w chorobie Alzhaimer'a - najczęstsze II. Otępienie naczyniowe - spowodowane chorobą naczyń mózgowych III. Otępienie występujące w innych chorobach a. dotyczących pierwotnie mózgu (choroby pierwotnie zwyrodnieniowe), takie jak m.in.: · Choroba Parkinsona · Choroba Wilsona · Pląsawica Huntigtona · Choroba rozsianych ciał Levy'ego b. wtórnie dotyczących mózgu (układowych): · zaburzenia metaboliczne (niedoczynność i nadczynność tarczycy, nadmiar wapnia we krwi - hiperkalcemia) · niedobory witaminowe (zwłaszcza z grupy B: tiaminy, B 12, oraz kwasu foliowego) · choroby autoimmunologiczne, SM · neuroinfekcje, AIDS · guzy i urazy mózgu · inne ROZPOWSZECHNIENIE Zespoły otępienne dotykają ludzi w podeszłym wieku. Otępienie stwierdza się u około 5% ludzi powyżej 65 r. ż. i u 20% po 80 r. ż. Ogółem liczba chorych w populacji kształtuje się na około 10%. Istotne jest to, że w 10% przypadków otępienie jest odwracalne (np. w wypadku otępień wtórnych spowodowanych zaburzeniami metabolicznymi), a jedna czwarta pacjentów z otępieniem cierpi na inne, często uleczalne choroby. Stąd tak ważna jest wczesna i dokładna diagnostyka w razie wystąpienia objawów sugerujących to zaburzenie. Najczęstszym typem otępienia jest choroba Alzheimera, stanowiąca 50% wszystkich demencji. Szacuje się, że choruje na nią około 200 tys. Polaków. Na drugim miejscu wymienia się otępienie naczyniowe powodujące 13% wszystkich zachorowań. Otępienie o przyczynie mieszanej (obie powyższe choroby występujące równocześnie) stanowi około 25% przypadków demencji. Wśród innych przyczyn, dość dużo ostatnio mówi się o chorobie rozsianych ciał Levy'ego oraz zwyrodnieniu czołowo-skroniowym. Wydaje się, że rozpowszechnienie tych zaburzeń jest prawdopodobnie dużo większe niż myślano jeszcze niedawno (rozbieżność ta wynika w znacznej mierze z trudności w odróżnieniu od choroby Alzheimera). PRZEBIEG I ROKOWANIE Około 10% otępień można odwrócić (np. spowodowane niedoborem witamin), w tych wypadkach decydująca jest szybkość podjętej diagnostyki i leczenia. Niestety w chorobach pierwotnie degeneracyjnych mózgu (w tym w chorobie Alzheimera) nie znamy póki co leczenia przyczynowego. W takich przypadkach choroby nie można całkowicie wyleczyć, można natomiast spowolnić jej przebieg. Choroba ma charakter postępujący, prowadząc do stopniowej inwalidyzacji chorego i zgonu. LECZENIE Wobec niemożności leczenia przyczynowego, stosuje się głównie leczenie objawowe. Niezwykle istotna jest również aktywizacja chorych i stymulowanie zarówno do wysiłków fizycznych jak i umysłowych. Ponadto dbanie o właściwą dietę, w tym dostarczanie witamin, odpowiedniej ilości płynów i soli mineralnych. Piśmiennictwo: Benjamin J. Sadock(Editor), Virginia A. Sadock (Editor) Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry/VII , Lippincott Williams & Wilkins Publishers 1999                                                   Gelder M, Mayou R. Psychiatry. Oxford University Press. 1999                                              Bilikiewicz Adam. Psychiatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. 2000. lek. med. Paweł Holas

---