Metoda Peto (conductive education, kierowane nauczanie)

1. Rys historyczny i podstawy teoretyczne

Twórcą metody był węgierski lekarz neurolog, filozof, pedagog, poeta, redaktor czasopisma naukowego, twórca form teatralnych oraz specjalista fizjo­terapii - Andreas Peto. W 1947 r. utworzył on w Budapeszcie Instytut Osób Niesprawnych Ruchowo. Zdaniem twórcy systemu, usprawnianie ruchowe dzieci z porażeniem mózgowym należy zawsze łączyć z intensywnym oddzia­ływaniem psychopedagogicznym i opanowaniem wiadomości szkolnych. Peto za najważniejszy cel terapii uznał poprawę stanu funkcjonalnego i osiągnięcie przez swoich pacjentów pełnej samodzielności rozumianej jako zdolność do aktywnego udziału w życiu społecznym. Według autora cel ten może osiągnąć 90% usprawnianych jego metodą. Do terapii kwalifikowano dzieci praktycznie z wszystkimi postaciami zaburzeń ruchowych pochodzenia ośrodkowego. Jedy­nym warunkiem koniecznym dla rozpoczęcia terapii była zdolność pacjenta do nawiązania kontaktu z otoczeniem.

W opracowaniu swej metody twórca wykorzystał hipotezy sformułowane jeszcze przez Hipokratesa. Ów antyczny lekarz i fizjoterapeuta stwierdził, że wszystkie funkcje organizmu są ze sobą zintegrowane (równowaga wewnętrz­na), a w przypadku jakiegokolwiek zaburzenia tej równowagi automatycznie uruchamiane są kompleksowe mechanizmy kompensacyjne. Peto powyższe założenia połączył z twierdzeniami Pestalozziego, który uznawał, że w kształ­towaniu cech osobowościowych bardzo ważna jest aktywność własna ucznia, a praca w grupie zawsze daje lepsze rezultaty.

Do cech charakterystycznych metody zaliczyć można:

• połączenie w całość wszystkich elementów procesu usprawniania (m.in.: kinezyterapii, terapii zajęciowej, zajęć doskonalenia mowy, nauki szkolnej);

• organizowanie zajęć zespołowych;

• prowadzenie zajęć przez jedną osobę - wszechstronnie wyszkolonego prze­wodnika;

• wykorzystanie specjalnego sprzętu.

2. Badanie

Zasadniczym wskazaniem do rozpoczęcia terapii metodą Peto jest nieprawi­dłowy lub opóźniony rozwój psychomotoryczny. Decyzją rządu węgierskiego z końca lat 60. XX w. każdy węgierski pediatra miał obowiązek kierowania do Instytutu Peto dzieci z zaburzeniami ruchowymi pochodzenia ośrodkowego. W ośrodku ponownej oceny stopnia rozwoju dokonywali wspólnie lekarz i kinezyterapeuta. Powyższa diagnoza była wielostronna i obejmowała m.in. badanie:

• neurologiczne;

• ortopedyczne;

• dermatologiczne;

• dentystyczne;

• audiologiczne;

• internistyczne.

Autor metody za bardzo przydatną uznał też ocenę rozwoju psychoruchowe­go bazującą na tzw. podstawowym wzorcu postawy. Wzorzec ten cechuje sko­ordynowane napięcie antagonistycznych grup mięśniowych (głównie mm. zgi­nających i prostujących). Jego opanowanie w pozycji niższej umożliwia stopniową pionizację. Pojawienie się tego wzorca w pozycji leżenia tyłem (4-5 miesiąc) świadczy o uzyskaniu kontroli ustawienia głowy i miednicy, w pozy­cji siedzącej (7-8 miesiąc) dowodzi, że osiągnięta jest kontrola ustawienia tuło­wia, a przyjęcie pozycji „niedźwiadka" czy też „narciarza" (9-10 miesiąc) moż­liwe jest tylko przy w pełni poprawnych reakcjach równoważnych, koniecznych dla przyjęcia pozycji stojącej. Według Peto późniejsze występowanie lub nie­prawidłowy przebieg podstawowego wzorca postawy może świadczyć o opóź­nieniu rozwoju psychoruchowego.

Dodatkowo w ocenie postępów terapii wykorzystuje się specjalne testy, za pomocą których można ustalić poziom przystosowania dziecka do środowiska.

Bada się nimi: możliwość samodzielnej pionizacji i lokomocji, czynność chwytną kończyn górnych, przyjmowanie pokarmów oraz zachowania społeczne.

Po opracowaniu wyników badania w specjalnym arkuszu zamieszczano informacje dotyczące:

• możliwości kontaktu z pacjentem;

• poziomu inteligencji;

• stopnia ogólnego rozwoju ruchowego;

• poziomu dojrzałości społecznej.

Wszystkie uzyskane w czasie badania informacje zapisywano w państwo­wym rejestrze dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu, co umożliwiało szybkie porównanie badań z różnych etapów leczenia.

3. Terapia

W metodzie Peto wyniki usprawniania ruchowego nie są uznawane za bez­pośredni cel terapii. Traktowane są one jako jeden ze środków mających umoż­liwić aktywne uczestnictwo w życiu społeczeństwa. Tak więc system ten, kształtujący zaburzoną osobowość małego pacjenta, jest czymś więcej niż „zwykłą" tylko metodą kinezyterapeutyczną.

W przypadku poważnych zaburzeń psychomotorycznych usprawnianie roz­począć należy przed trzecim rokiem życia. W takim przypadku zajęcia prowa­dzone są w miejscu stałego zamieszkania chorego i trwają co najmniej 2 godzi­ny dziennie. Rodzice prowadzący większość ćwiczeń mogą skorzystać ze specjalnych szkół dla opiekunów, w których uczą się jak usprawniać własne dziecko. W innych przypadkach (nieznaczne lub umiarkowane objawy uszko­dzenia OUN) terapię w instytucie rozpoczyna się w późnym wieku przedszkol­nym i wczesnym szkolnym (3-6 rok życia). Ten przedział wiekowy jest - zda­niem Peto - najlepszy dla procesu pedagogizacji. Średni czas pobytu dziecka w ośrodku trwa 2-3 lata. W ciągu dnia dziecko jest usprawniane 12-13 godzin. Jednakże o ukończeniu terapii świadczy osiągnięcie głównego celu rehabilita­cji, czyli zdolności do aktywnego życia w społeczeństwie. Tak więc w niektó­rych przypadkach pobyt dziecka w ośrodku może trwać dłużej.

Dla zmniejszenia czy wręcz zlikwidowania objawów „choroby szpitalnej" związanej z długotrwałą rozłąką z rodzicami, Peto zalecał - jeżeli było to tylko możliwe, aby w Instytucie dziecko przebywało razem z matką, która mogła uczestniczyć w terapii.

Proces leczenia koordynuje osoba nazwana przez Peto przewodnikiem. W początkowym okresie tworzenia metody specjalistów rekrutowano spośród absolwentów wydziału pedagogiki specjalnej. Jednakże na początku lat 70. XX w. twórca metody uruchomił czteroletnie studia zorganizowane na terenie insty­tutu. Tak więc zajęcia teoretyczne z zakresu: medycyny, psychologii, socjolo­gii, pedagogiki, metodyki, logopedii i fizjoterapii łączono prawie jednocześnie z bezpośrednią pracą z dziećmi.

Skoncentrowanie procesu leczenia w rękach jednej osoby - wszechstronnie wykształconej w zakresie usprawniania zaburzeń ruchowych pochodzenia ośrodkowego - ułatwiało spełnienie zasady kompleksowości procesu terapeu­tycznego. Według Peto, leczenie zintegrowane jest o wiele bardziej efektywne niż terapia prowadzona przez wielu terapeutów o wąskiej specjalizacji. Poje­dynczy przewodnik sprawuje zwykle opiekę nad grupą 5-6 dzieci, o podobnych możliwościach funkcjonalnych i intelektualnych. Do pomocy może on wyko­rzystywać wspomnianych już wcześniej studentów-praktykantów. W procesie usprawniania dużą uwagę zwraca się na ćwiczenia z zakresu samoobsługi (ubie­ranie się i rozbieranie, mycie ciała, jedzenie, sprzątanie), ćwiczenia osiągania i utrzymywania coraz to wyższych pozycji wyjściowych, ćwiczenia równoważ­ne i obronne, ćwiczenia chodu, mowy, poprawę czynności kończyn górnych (głównie umiejętności pisania i rysowania).

W czasie ćwiczeń standardowo wykorzystywany jest specjalny sprzęt: krze­sła z oparciem w kształcie drabinki, stoły o szczebelkowym blacie, drążki tera­peutyczne, kółka gumowe, podkładki pod stopy. Pomoce te mają za zadanie ułatwić pionizację, a jednocześnie umożliwić lokomocję.

W nauce poszczególnych czynności przydatne okazuje się rytmiczne wyli­czanie. Dzieci, wykonując ćwiczenia, jednocześnie głośno i rytmicznie opisują poszczególne fazy czy też etapy zadania ruchowego. Rytm wypowiedzi zmie­nia poziom napięcia mięśniowego, poprawia koordynację, a sam opis ćwiczenia (zawsze w pierwszej osobie liczby pojedynczej) uświadamia dziecku, że to ono samodzielnie wykonuje daną czynność. Dodatkowo rytmiczne wyliczanie sty­muluje rozwój mowy, uznanej już znacznie wcześniej za jedną z najważniej­szych umiejętności człowieka.

W metodzie Peto ułatwienie terapii odbywa się dzięki:

• pracy przewodnika;

• współpracy dzieci w grupie;

• odpowiednio przygotowanemu programowi;

• wyposażeniu sal;

• stymulacji słownej.

Bezpośrednia (manualna) pomoc ze strony terapeuty ma jedynie charakter incydentalny i służy głównie stabilizacji nadmiernie ruchomych obszarów ciała.

Każde ćwiczenie czy też jego pojedynczy element ma zawsze swoje odbicie w czynnościach dnia codziennego. Tak więc na każde zajęcia przewodnik musi mieć dokładnie przygotowany plan zajęć, który jednak - w zależności od potrzeb pojedynczego dziecka - może być na bieżąco modyfikowany.

---