1.Pompa sodowo-potasowa to mechanizm wyrównujący przemieszczanie się jonów-jony sodowe napływają do kom a potasowe z niej wypływają, pompa utrzymuję potencjał spoczynkowy, przenosząc do kom 2 mole kationow potasowych na każde wypompowane 3 mole kationow sodowych. Aktywatory pompy: wysokie stężenie sodu i potasu poza kom, jony magnezu. Błona przepuszczalna jest bardziej dla potasu, słabiej dla sodu w czasie spoczynku.

2. Potencjał spoczynkowy błony komórkowej-to ujemna różnica potencjału pomiędzy wnętrzem komórki a płynem zewnątrzkomórkowym. Potencjał jest stały. Błona kom jest niejednakowo przepuszczalna dla wszystkich jonów: w środowisku wewnątrzkomórkowym dominują jony potasu, jony nieorganiczne i białczanowe a na zewnątrz dominują jony sodu.

3. Podział bodźców: chemiczne, fizyczne, specyficzne, niespecyficzne, pobudzające, hamujące, skuteczne, nieskuteczne, podprogowy – za słaby by wywołać pobudzenie(impuls), progowy-o takiej sile którą powoduje powstanie potencjału czynnościowego (wywołuję impuls), nadprogowy- bodziec o dużej sile powodujący depolaryzację o takiej samej wartości potencjału czynnościowego jak bodziec progowy.

4.Potencjał czynnościowy- aby powstał musi zadziałać co najmniej bodziec progowy. Po przekroczeniu potencjału progowego otwierają się kanały sodowe i jony sodu wnikają do kom, dochodzi do depolaryzacji po czym następuje repolaryzacja wiązana z otwarciem kanałów dla jonów potasowych które wypływają szybko z komórki.

Znaczenie refrakcji: ustala kierunek przewodzenia bodźca, pozwala na ustalenie częstotliwości z jaką neuron może reagować na działające bodźce. Refrakcja bezwzględna- stan kiedy neuron nie reaguje na żaden rodzaj bodźca. Refrakcja względna- może reagować na bodźce o zwiększonej sile.

5. Cechy i rodzaje przewodnictwa nerwowego- przewodzenie impulsów wzdłuż włókien nerwowych; polega na pobudzeniu kolejnych odcinków włókna nerwowego przez prąd czynnościowy, powstający wskutek ruchu jonów przez błonę komórkową sąsiedniego odcinka, objętego przed chwilą procesem pobudzania.

Przewodzenie ciągłe zachodzi we włóknach bezrdzennych, polega na rozprzestrzenianiu się pobudzenia wzdłuż kolejnych odcinków błony.

Przewodzenie skokowe zachodzi we włóknach rdzennych i polega na przenoszeniu się pobudzenia skokowo między tzw. przewężeniami Ranviera, mającymi niższy opór elektryczny niż pozostałe części włókien pokryte osłonką mielinową; szybkość p.n. wynosi od 1 m/s do ok. 120 m/s.

Przewodzenie ortodromowe - sposób przekazywania bodźca w komórce nerwowej (neuronie) polegający na przekazie od ciała komórki (perykarionu ) do synaps . Przewodzenie antydromowe - polegające na transporcie z synaps do ciała komórki (perykarionu).

6. Podział synaps: chemiczna i elektryczna.

Chemiczna- przekaz sygnału odbywa się za pośrednictwem substancji chemicznej, jest jednokierunkowa, niesymetryczna, znużalna, opóźniająca i najpowszechniejsza w organizmie, musi nastąpić przekształcenie impulsu elektrycznego w impuls chemiczny, dzielimy ją na: pobudzającą i hamującą.

Elektryczna- fala depolaryzacyjna przeskakuję szczelinę synaptyczną (bardzo wąska) w postaci łuku elektrycznego, jest symetryczna, nieznużona i nieopóźniana, przewodzi szybciej. Podział synaps ze względu od rodzaju połączenia: akso-kolcowe,akso-dendrytyczne, akso-somatyczne, akso-aksoniczne.

7. Mediatory (neuroprzekaźniki, neurotransmitery, neuromediatory) – związki chemiczne, które wydzielają się z zakończeń aksonów w obrębie synapsy i przenoszą sygnały pomiędzy neuronami lub między neuronami a komórką mięśniową lub gruczołową. Związki te zmieniają właściwości błony postsynaptycznej: po uwolnieniu się z pęcherzyka synaptycznego do przestrzeni synaptycznej mediator wiąże się z receptorem w błonie postsynaptycznej i wywołuje jej depolaryzację lub hiperpolaryzację i w ten sposób impuls jest lub nie jest przekazywany dalej. Wyróżniamy mediatory pobudzające i hamujące. Przedstawicielami neuroprzekaźników są m.in.: kwas glutaminowy, GABA, acetylocholina, noradrenalina, dopamina i serotonina.

Mediatory pobudzające – neuroprzekaźniki, które powodują przekazanie impulsu nerwowego na następne komórki drogą depolaryzacji. Należą do nich: acetylocholina (Ach); aminokwasy – glutaminiany, asparaginiany; aminy – noradrenalina, adrenalina, dopamina, histamina; peptydy – substancja P, somatostatyna.

Mediatory hamujące – neuroprzekaźniki, które hamują przekazanie impulsu nerwowego na następne komórki drogą hiperpolaryzacji błony postsynaptycznej. Należą tu: aminokwasy – GABA, glicyna, alanina; aminy; peptydy – enkefaliny i niektóre prostaglandyny.

Modulatory synaptyczne – związki chemiczne nieco większe od neuroprzekaźników. Zalicza się do nich biologicznie aktywne peptydy. Nie działają bezpośrednio na receptory, modyfikują je zwiększając lub zmniejszając ich stopień pobudzenia przez neuroprzekaźniki. Receptory synaptyczne:
receptory jonotropowe - związane z bramkowanymi ligandem kanałami jonowymi - połączenie transmitera z receptorem powoduje otwarcie kanału w błonie
metabotropowe - związane z białkami G - przyłączenie przekaźnika powoduje aktywację związaną z receptorem białka G, które może wywierać różne efekty zarówno na przepuszczalność błony jak i metabolizm komórki. Białka G mogą zmieniać przepuszczalność błony bezpośrednio przez wiązanie się z kanałami jonowymi bądź też pośrednio modyfikując aktywność enzymów pobudzanych przez układy wtórnych przekaźników, które fosforylują kanały jonowe i w ten sposób zmieniają ich przepuszczalność.
Neuroprzekaźniki - około 30 substancji. 2 grupy:
klasyczne - aminokwasy i aminy, ilościowo najistotniejszy spośród nich to kwas glutaminowy, prawie zawsze będący przekaźnikiem pobudzającym CUN oraz GABA pełniący zazwyczaj funkcje hamującą. Do tej grupy należą też: Ach, Dopamina,Noradrenalina i Serotonina stanowią ją rozmaite peptydy, do których należą opioidy tj. dynorfina oraz tachykiny jak substancja P
Podział przewodnictwa synaptycznego ze względu na szybkość:
szybkie - neuroprzekaźnik działa na receptory jonotropowe
wolne- metabotropowe.

8. Wyróżniamy następujące potencjały postsynaptyczne: Depolaryzujące- mogą doprowadzić do depolaryzacji krytycznej i wyzwolenia potencjału czynnościowego. Są to tzw. postsynaptyczne potencjały pobudzające (EPSP). Do mediatorów pobudzających należą m.in.: acetylocholina, adrenalina, noradrenalina, dopamina.

Hiperpolaryzujące- zwiększają spoczynkową różnicę potencjałów, noszą nazwę postsynaptycznych potencjałów hamujących (IPSP). Mediatorem hamującym jest kwas gamma-aminomasłowy.

Hamowanie presynaptyczne- W zależności od tego z jaką częścią neuronu łączy się wypustka aksonalna wyróżniamy trzy rodzaje połączeń synaptycznych:

• akso-dendrytyczne : połączenie między aksonem i dendrytem;

• akso-somatyczne: połączenie między aksonem i ciałem neuronu;

• akso-aksonalne: połączenie między dwoma aksonami.

Zjawisko hamowania presynaptycznego zachodzi dzięki obecności połączeń aksonalno-aksonalnych. Polega ono na zahamowaniu przekazu impulsów nerwowych między komórkami nerwowymi, w skutek depolaryzacji błony presynaptycznej przez neurotransmitery, wydzielane przez inny akson, znajdujący się w sąsiedztwie hamowanej synapsy, tworzący synapsę akso-aksonalną.

hamowanie postsynaptyczne, mechanizm zatrzymywania lub osłabienia przekazu informacji z jednej komórki nerwowej na drugą w obrębie → synapsy, w następstwie zablokowania czynności jej błony postsynaptycznej przez neuroprzekaźniki hamujące (np. kwas γ-aminomasłowy, glicyna), wydzielane przez inny, znajdujący się w sąsiedztwie akson i wywołujące zjawisko hiperpolaryzacji błony postsynaptycznej.

Początek formularza

Dół formularza

Początek formularza

Dół formularza

9. Aktyna- białko wchodzące w skład kurczliwych aktynowych włókienek stanowiących obok mikrotubul i cytoszkielet komórki eukariotycznej .

Miozyna - białko wchodzące w skład kurczliwych włókien grubych w komórkach, zwłaszcza w mięśniach . Bierze udział w konstrukcji sarkomeru składającego się z włókien cienkich (zawierających aktynę ), grubych i elastyny .

10. Acetylocholina powoduje depolaryzacje sarkolemy i wszystkich kanalików T. Depolaryzacja kanalików T powoduję otwarcie kanałów wapionych cystern brzeżnych, prowadząc do wzrostu stężenia jonów wapnia w cytoplazmie. Jony wapnia łączą się z troponiną którą przemieszcza tropomiozynę odsłaniając miejsce przyłączenia miozyny na aktynie. Główki miozyn rozkładają ATP dzięki czemu główki miozyny krocza po aktynie. W efekcie miofilamenty cienkie wsuwają się między miofilamenty grube co powoduje skracanie sarkomerów.

11.Sprzężenie elektromechaniczne

Bodziec fizjologiczny – acetylocholina

• Depolaryzacja błony komórkowej – otwarcie kanałów dla dokomórkowego szybkiego prądu jonów sodowych

• Depolaryzacja przesuwa się po powierzchni błony komórkowej komórek mięśniowych poprzecznie prążkowanych

• Za pośrednictwem cewek poprzecznych obejmuje wnętrze komórek

• Ze zbiorników komórkowych uwalniają się wolne jony wapniowe

• Jony wapniowe wiążą się z podjednostka C troponiny i zmniejszają jej powinowadztwo do aktyny

• Cząsteczki aktyny uwolnione od hamującego wpływu troponiny stykają z głowami cząstek miozyny wyzwalając jej aktywność enzymatyczną

• Pod wpływem aktywnej miozyny ATP rozkłada się do ADP i fosforanu

• Głowy cząsteczek miozyny stykając się z cząsteczkami aktyny hydrolizują ATP i zmieniają swoją konformację względem nitki miozyny

• Ślizgowe nasuwanie się nitek cienkich aktyny na nitki grube miozyny powoduje skracanie się komórki mięśniowej i skurcz mięśnia

12.Rodzaje skurczów mięśni :

Ze względu na częstotliwość pobudzeń:

• skurcz pojedynczy ( pojedyncze pobudzanie komórki mięśniowe powoduje skurczpojedynczy

• skurcz tężowy jeżeli impulsy docierają w czasie krótszym niż zdąży nastąpić rozkurcz mięśnia np. skurcze mięśni żwaczy ( szczękościsk)

• tężcowy niezupełny - jeżeli impulsy docierają do mięśnia w czasie dłuższym niż skurcz - kiedy mięsień zaczyna się już rozkurczać. Jest to fizjologiczny typ skurczu i takimi skurczami działają wszystkie mięśnie człowieka przez większość czasu.

Ze względu na zmianę długości napięcia:

- izotoniczny- dochodzi do zmiany długości mięśnia przy niezmienionym napięciu

- izometryczny- zmienia się napięcie, ale długość pozostaje bez zmian

- auksotoniczny- zmienia się napięcie i długość mięśnia

13. Energetyka mięśni

Źródłem energii potrzebnej do skurczów mięśnia szkieletowego jest adezynotrójfosforan (ATP). Rozkłada się w czasie skurczu na ADP i ATP). Całkowity rozpad podstawowego składnika odżywczego jakim jest glukoza do końcowych produktów metabolizmu wewnątrzkomórkowego dostarcza najwięcej energii do resyntezy ATP.glikoliza tlenowa

14. Znużenie mięśni

Znużenie mięśni jest to stań przejściowego zmniejszenia zdolności do pracy mięśnia, ustaje po

odpoczynku.

Przyczyny :

niedobór energii przy długotrwałym wysiłku

wykorzystanie substratów ATP, fosfokreatyny, glikogenu

zakwaszenie przy wysiłku krótkotrwałym ale intensywnym ( kw. Mlekowy)

zaurzenia wodno-elektrolitowe ( oodnienie przy wysiłku dugotrwałym )

Skutki: wydłużony czas latencji, spadek siły, przykurcz mięśni, bóle mięśni, wydłużony czas rozkurczu, spadek siły skurczu

15. Klasyfikacja włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych:

- typu I (włókna wolne , czerwone) mają dużo sarkoplazmy, mioglobiny, mitochondriów oraz wiele naczyń włosowatych. Występuje tu przewaga matabolizmu tlenowego, skurcze narastają powoli, a

skurcze tężcowe mogą utrzymywać się bardzo długo bez narastania zmęczenia np. mięśnie grzbietu wykonują prace długotrwałą ale mało precyzyjną

- typ II ( włókna szybkie, białe) mają mniej sarkoplazmy, mioglobiny i mitochondriów. W czasie

skurczu napięcie narasta szybko, dlatego na skutek szybkiego zmęczenia skurcz tężcowy może utrzymywać się krótko. Występuje tu przewaga metabloizmu beztlenowego np. komórki znajdują się wmięśniach oka, palców wykonują szybkie ruchy i precyzyjne i krótkotrwałe

- typ II b grupa pośrednia komórek szybkich o przewadze metabolizmu tlenowego. Ich napięcie narasta szybko, skurcz tęścowy utrzymuje się dłużej niż w mięśniach białych ale krócej niż w mięśniach czerwonych

16. Podzaiał czynnościowy i właściwości fizjologiczne mięśni głdkich
Mięśnie gładkie można podzielić na :

-mięśnie gładkie trzewne występują w ścianie jelit , macicy, moczowodów, pęcherza moczowego. W komókach pobudzenie przenosi się z jednej komórki na drugą dzięki połączeniom szczelinowym. Ctworzą tym samym czynnościowe syncytia. Potencjał błonowy jest niestabilny, a skurcze nieregularne i niezależne od impulsów nerwowych

• mięśnie gładkie wielojednostkowe mięśnie poszczególnych komórek kurczą się niezależnie i pobudzenie nie przenosi się z jednej komórki na drugą. Pzykładem jest precyzyjny skurcz tęczówki oka w wyniku którego dochodzi do zmiany średnicy źrenicy. Mięśnie te wstępują również w ścianach naczyń krwionośnych.

Właściwości fizjologiczne mięśni gładkich:

- zdolność do pozostania w skurczu długi czas

• stosunkowo rzadkie skurcze

• skurcz nie słabnie nawet przy znacznym rozciągnięciu ( pęcherz, żołądek silnie się rozciągają, tecz nie tracą tonusu)

• potencjał spoczynkowy mniej ujemny niż mięśni szkieletowych

• zdolność automatyzmu

• wrażliwość na aminy katecholanowe krążące we krwi, czynniki mechaniczne np. zmiana temperatury

-Tkanka ta jest odporna na znużenie, czyli zdolność do pozostawania w długotrwałym skurczu, mięśnie wolno się kurczą.

- Mięśnie gładkie są nieukrwione. Cechuje je dość leniwy metabolizm, ale jednocześnie duża odporność na deficyt tlenowy.

17.Jednostki motoryczne i ich rekrutacja

Jednostka motoryczna obejmuje pojedynczy neuron ruchowy wraz z komórkami mięśniowymi unerwianymi przez ten neuron. Takie unewienie powoduje że wszystkie miocyty w obrębie jednej jednostki ruchowej kurczą się jednocześnie w odpowiedzi na pobudzenie danego motoneuronu alfa. Liczba miocytów unerwianych przez pojedynczy motoneuron alfa może być różna. W mięśniach poruszających gałką oczną jednostki ruchowe są małe co oznacza że niewielka liczba włóken mięśniowych jest unerwiona przez pojedynczy motoneuron alfa. Ponudzenie pojedynczej jednostki ruchowej w tym przypadku warunkuje sprawną kontrole nad niewielką liczbą kurczących się włókien mięśniowych . Zapewnia to maksymalną precyzję ruchu. Ntomiast występowanie dużych jednostek motorycznych w których pojedynczy motoneuron alfa unerwia znaczną liczbę włókien mięśniowych zapewnia niewielką precyzję ruchu tak się dzieję w przypadku mięśni grzbietu utrzymujących prawidłową postawe ciała.

18.Poziomy funkcjonalne układu nerwowego

oś czuciowa- jest złożona z kilku elementów; oś czuciowa swoista- 4 neuronalna- prowadzi do kory czuciowej. Zakończeń jest najwięcej na dłoni, twarzy z wargami i językiem. Reprezantacja dla różnych części ciała rozpoczyna się recepcją, a kończy się percepcją I neuron od receptora do pnia mózgu, jądra klinowatego i smukłego tu krzyżują się włókna, II neuron do wzgórza, jądro brzuszno-tylno-boczne i brzuszno-tylno-przyśrodkowe, III neuron do kory czuciowej, zakręt zaśrodkowy pierwszorzędowa kora czuciowa, IV neuron do drugorzędowej kory czuciowej- droga dotyku, ucisku , wibracji, propriocepcji. Droga czucia dotyku, ucisku zimna, ciepła, bólu I neuron do rdzenia kręgowego (włókna krzyżują się w rdzeniu) II neuron do wzgórza (jądro brzuszno-tylno-boczne) III neuron – kora czuciowa Irzędowa, IV neuron do kory IIrzędowe; oś czuciowa nieswoista- wieloneuronalna dochodzi do tworu siatkowatego pnia mózgu i reguluje czynności świadomości, myślenia i percepcji.

oś ruchowa- składa się z: 1.rdzenia kręgowego- odpowiada za proste odruchy somatyczne z autonomicznymi np. odruch rozciągania, odwrócony odruch rozciągania. Odruchy te są w stanie regulować długością mięśnia i jego napięciem. Autonomiczne odruchy w rdzeniu kręgowym to: naczynio-ruchowy, sercowy, wdechu i wydechu; 2.pień mózgu- złożony jest z rdzenia przedłużonego, środmózgowia, mostu, podwzgórza, wzgórza i jąder niskowzgórzowych. Funkcją naczelną jest modyfikacja aktywności odruchów, regulacja postawy ciała jest to tzw kontrola ruchów złożonych i automatyzmu w ruchach. Odpowiada za funkcje lokomocyjną i postawę; 3.kora ruchowa- odpowiada za powstawanie sekwencji odruchów niezbędnych do zaplanowanego działania oraz kontrola skurczów mięśniowych(nie dotyczy mięśni języka i twarzy).

19. Lokalizacja ośrodków w rdzeniu kręgowym. Funkcja motoneuronów rdzenia kręgowego.

Ośrodki : 1. ruchow przepony tj. zespol komorek od których odchodza wlokna nerwu przeponowego, lezy na wysokości

2. ruchowe konczym gornych

3. w czesci piersiowej rdzenia kregowego leza osrodki miesni kl. piersiowej, grzbietu i brzucha

4. w zgrubieniu lędźwiowym leza osrodki ruchowe konczyn dolnych.

Poza tym znajduja się tez osrodki autonomiczne: osrodek odruchow zrenicy, oddwania moczu i defekacji i ejakulacji ; naczynio-ruchowe i wydzielnicze dla gruczołów potowych skory.

Motoneurony - Tworzą one synapsy (połączenia) z włóknami mięśniowymi (motoneurony alfa) służące do wywoływania skurczu, a także synapsy z wrzecionami mięśniowymi (motoneurony gamma) służące do regulacji czułości proprioceptywnej, umożliwiające utrzymanie napięcia mięśnia i wykonania precyzyjnych ruchów.

19. Odruch - definicja, budowa łuku odruchowego, podział , cechy reakcji odruchowej.

Odruch– automatyczna reakcja na bodziec zewnętrzny lub wewnętrzny, zachodząca przy udziale ośrodkowego układu nerwowego.

Budowa łuku odruchowego:

- receptor

-włókna nerwowe dośrodkowe ( aferentne )

- ośrodek nerwowy

- włókna nerwowe odśrodkowe ( eferentne)

- efektor

Podział:

-odruch bezwarunkowy powstały już w okresie płodowym

-odruch warunkowy (wyuczony, nabyty ) rozwija się w późniejszym okresie życia dzięki wytwarzaniu nowych połączeń w układzie nerwowym

- odruch monosynaptyczny ( odruch na rozciąganie)

- odruch polisynaptyczny ( odruch zginania)

Cechy reakcji odruchowej:

- przewodzenie ortodromowe- przekazywanie impulsów odbywa się w jednym kierunku ( od korzeni grzbietowych do brzusznych)

- promieniowanie reakcji odruchowej nie odbywa się na jednym poziomie tylko na segment wyżej i niżej

- konwergencja zbieganie się w jednym punkcie włókien nerwowych w jedn włókno nerwowe

- dywergencja rozchodzenie się impulsów do kilku efektorów

21. Odruch na rozciąganie - jedyny odruch monosynaptyczny występujący u człowieka. Wyzwalany w wyniku gwałtownego rozciągnięcia mięśnia i jego ścięgna. Rozciągnięcie prowadzi do pobudzenia receptorów, którymi są zakończenia pierścieniowato-spiralne we wrzecionkach nerwowo-mięśniowych. Po pobudzeniu wyzwalany impuls nerwowy wędruje korzeniem grzbietowym nerwu czuciowego (aferentnego) co rdzenia kręgowego. Tam jest bezpośrednio przełączany przez jedną synapsę na nerwy ruchowy (eferentny). Nerwem ruchowym dociera do efektora, którym jest mięsień i powoduje jego skurcz.

Przykłady: 1) odruch z mięśnia czworogłowego uda, tzw. odruch kolanowy
2) odruch z mięśnia trójgłowego łydki, tzw. odruch ze ścięgna Achillesa

22.Czynność błędnika

Budowa: Błędnik (ucho wewnętrzne) tworzy błędnik kostny i leżący w nim błędnik błoniasty. Błędnik kostny składa się z przedsionka i ślimaka. W ślimaku widoczne są trzy kanały: schody przedsionka, schody bębenka i przewód ślimakowy. Dwa pierwsze wypełnia perylimfa, przewód słuchowy zaś zawiera endolimfę. Przewód słuchowy oddzielony jest od schodów przedsionka błoną przedsionkową, a od strony schodów bębenka błoną podstawną. Na błonie podstawnej znajduje się narząd słuchu – narząd spiralny (Cortiego), którego komórki rzęskowe łączą się poprzez rzęski z leżącą nad nimi błoną pokrywkową. W ten sposób rzęski rozpięte są jak struny między tymi błonami (dzięki czemu mogą być wprowadzane w drgania).

Zdarzenia prowadzące do słyszenia dźwięków:

• Fala dźwiękowa dociera przewodem słuchowym do błony bębenkowej i wprowadza ją w drgania

• Drgania przenoszone są na kosteczki słuchowe ucha środkowego, gdzie zostają wzmocnione

• Wzmocnione drgania przenoszone są na okienko owalne schodów przedsionka

• Drgania okienka przekładają się na powstanie fali ciśnienia w perylimfie schodów przedsionka i schodów bębenka

• Zmiany faz ciśnienia przenoszone są przez błonę przedsionkową na endolimfę przewodu ślimaka, co powoduje wygięcie się błony podstawnej

• Wygięcie tej błony powoduje rozciąganie rzęsek narządu spiralnego

• Pobudzone komórki rzęskowe przetwarzają drgania na impulsy nerwowe, które przenoszone są nerwem VIII do płata skroniowego kory mózgowej

Narząd równowagi mieści się w błędniku, w którego części kostnej wyróżnia się przedsionek połączony z 3 kanałami półkolistymi. Błędnik błoniasty zawarty w przedsionku jest utworzony przez woreczek i łagiewkę. W kanałach półkolistych są przewody półkoliste i ich rozszerzenia –bańki. Wszystkie te struktury wypełnia endolimfa. W każdej bańce znajduje się skupienie receptorowych komórek rzęsatych. Komórki te tworzą synapsy z zakończeniami nerwu bańkowego. Obroty głowa powodują przepływ endolimfy przez przewody półkoliste do baniek. Endolimfa powoduje wygięcie rzęsek i pobudzenie komórek zmysłowych. Receptory baniek reagują na przyspieszenie kątowe.

W woreczku i łagiewce receptorami są plamki statyczne. Komórki zmysłowe plamek mają po jednej stronie rzęski a po drugiej tworzą synapsy z wypustkami nerwów czuciowych. Rzęski tkwią w galaretowatej masie, w której zatopione są także otolity (kryształki węglanu wapnia). W normalnej pozycji ciała otolity zgodnie z działaniem sił grawitacji uciskają na niektóre komórki receptorowe. Przechylanie głowy lub zmiana szybkości przy ruchu ciała wzdłuż linii prostej wywołują uciskanie przez otolity rzęsek innych komórek receptorowych i wzbudzenie w nich potencjału czynnościowego. Pozwala to na postrzeganie kierunku siły ciążenia i przyspieszanie bądź zwalnianie prędkości poruszania się przy każdej pozycji głowy.

(w skrócie: Błędnik odpowiada za poczucie równowagi, za przyśpieszenie liniowe(przód, tył, góra, dół) oraz kątowe(skręty głowy) )

23.Funkcje móżdżku:

- móżdżek stary (przedsionkowy) odpowiada za utrzymywanie równowagi oraz koordynację mięśniową

- móżdżek dawny (rdzeniowy) kontroluje pracę mięśni i reguluje ich napięcie

- móżdżek nowy (korowy) związany jest z wykonywaniem precyzyjnych ruchów kończyn

24. Rola jąder podstawy

Jądra podstawy pełnią funkcje związane z kontrolą ruchów, procesami poznawczymi, emocjami i uczeniem się.

25. Funkcje pnia mózgu

Budowa:Pień mózgu składa się z rdzenia przedłużonego, mostu i śródmózgowia.

1) W pniu mózgu znajdują się liczne ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych. Znajduje się tam ośrodek oddychania, ośrodek regulujący pracę serca, ciśnienie tętnicze, temperaturę organizmu,metabolizm, ośrodki odruchowe wzroku i słuchu, ośrodek integracji bodźców ruchowych i czuciowych i twór siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny za zdolność do czuwania, za stan przytomności i zdolność do wybudzania.

2) Pień mózgu stanowi także skupienie ośrodków nerwowych dla następujących czynności odruchowych: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie, pocenie się, regulowanie przemiany materii (wszystkie te odruchy są wrodzone i występują już u noworodków).

26.Obszary ruchowe kory mózgowej (lokalizacja, organizacja)

W korze mózgu znajdują się ośrodki skupiające neurony dla poszczególnych mięśni szkieletowych. Występują w zakręcie przedśrodkowym w pierwszorzędowej korowej reprezentacji ruchu. Poczynając od szczeliny pomiędzy półkulami i kończąc w okolicy bruzdy bocznej mózgu znajdują się ośrodki dla ruchów stopy, goleni, uda, tułowia, ramienia, przedramienia, dłoni, palców, głowy żuchwy, oka, warg, języka i gardła.

W korze mózgu poniżej pierwszorzędowej reprezentacji ruchu znajduje się pierwszorzędowe pole tłumiące ruchy (PNMA).

Dodatkowe pole czuciowo-ruchowe (SSMA) zostało umiejscowione po przyśrodkowej stronie półkul mózgu, w korze mózgu części przyśrodkowej zakrętu czołowego górnego, płacika okołośrodkowego, przedklinka i części zakrętu obręczy.

Ku przodowi od tego pola znajduje się dodatkowe pole tłumiące ruchy ciała (SNMA).

27.Receptory (podział, lokalizacja)

Receptor – struktura nerwowa umożliwiająca odbieranie i kodowanie bodźców zewnętrznych

1. Podział według pochodzenia odbieranego bodźca:

- proprioreceptory – odbierają bodźce związane z oceną ruchu, napięciem i długością mięśni, położeniem poszczególnych części ciała względem siebie; znajdują się w mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych, błędniku

- telereceptory – odbierają bodźce za pomocą zmysłów, zaliczamy do nich narzad wzroku, słuchu, smaku, węchu

- eksteroreceptory – odbierają bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego; reagują na zmiany temperatury, dotyk, ból

- interoreceptory – odbierają bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych (ukłan naczyniowy, pokarmowy, oddechowy)

1. Podział ze względu na rodzaj energii niesionej przez bodziec:

- necyreceptory – reagują na uszkodzenia tkanek powodowane bodźcem niszczącym

- termoreceptory – reagują na zmiany temperatury

- mechanoreceptory – reagują na odkształcenie tkanek (ucisk, dotyk) oraz wibracje

- fotoreceptory – reagują na fotony światła

- chemoreceptory – reagują na zmiany w zakresie środowiska chemicznego organizmu (wahanie pH, stężenie jonów, glukozy); zaliczamy tu również receptory smaku i węchu

1. Podział ze względu na szybkość adaptacji:

- szybko adaptujące się (fazowe) – ciałka blaszkowate Paciniego, ciałka Meissnera, receptory okołowłosowe i receptory węchu

- wolno adaptujące się (toniczne) – wrzeciona nerwowo-mięśniowe, tarczki Merckla, ciałka Ruffiniego

Lokalizacja receptorów skórnych:

1) Receptory w brodawkach skóry:

- wolne zakończenia nerwowe (ból, temperatura, zgubny dotyk, swędzenie, łaskotanie)
- tarczki Merckla (utrzymujący się dotyk, ucisk, rozpoznanie kształtu, wyczuwanie nierówności) znajdują się w opuszkach palców, dłoniach, stopach, wargach, genitaliach
- ciałka Meissnera (dotyk przemieszczający się po powierzchni skóry, wibracja o niskiej częstotliwości) znajdują się w dłoniach, stopach, sutkach, wargach, na koniuszku języka

2) Receptory w warstwie podbrodawkowej:

- ciałka Ruffiniego (rozciąganie skóry) znajdują się w skórze ręki w pobliżu stawów palców

- receptory koszyczkowe mieszków włosowych (ruch włosów, lekki dotyk, wibracje)

3) Receptory w tkance podskórnej:

- ciałka blaszkowate Paciniego (głęboki ucisk, wibracje, ocena szorstkości przedmiotu) znajdują się w dłoniach

28. Potencjał generujący receptora – miejscowa zmiana potencjału w obrębie receptora pod wpływem działania bodźca. Jeżeli działający bodziec jest wystarczająco silny to wyzwolony potencjał generujący spowoduje wytworzenie potencjału czynnościowego albo wydzielenie mediatora przez receptor czuciowy.

29. 1)Prawo swoistej energii nerwowej i 2)prawo projekcji – 1)pobudzenie dróg nerwowych prowadzących impulsy z konkretnego narządu zmysłu do kory mózgowej powoduje odczucie charakterystyczne dla tego receptora 2)bez względu na to w którym miejscu wzdłuż tej drogi nastąpiło pobudzenie (pobudzenie nerwu aferentnego np. w połowie długości wywoła takie samo odczucia jak pobudzenie przez receptor)

30. Kodowanie informacji czuciowej

1) kodowanie analogowe– im silniejszy bodziec działa na receptor tym większypotencjał receptorowy (generujący) wywoła
2) kodowanie cyfrowe następuje po przekroczeniu pewnego progu, gdy potencjał generujący jest na tyle silny aby wywołać potencjał czynnościowy; częstotliwość potencjałów czynnościowych będzie tym większa im większy bodziec progowy
3) kodowanie populacyjne polega na rekrutacji jednostek czuciowych (grupa receptorów unerwiana przez jeden nerw)

31. Adaptacja receptorów.

Adaptacją receptorów nazywamy spadek wielkości potencjału generującego podczas działania bodźca. Ze względu na szybkość adaptacji receptory dzielimy na:

• Wolno adaptujące się (toniczne), np.: ciałka Ruffiniego

• Szybko adaptujące się (fazowe) , np.: receptory węchu, niekt. receptory dotyku(ciałka Meissnera, Paciniego, mieszków włosowych)

Adaptacja do działającego bodźca zależy od jego charakteru. O adaptacji można powiedzieć że jest to zjawisko przystosowania się receptora do bodźca. Adaptacja występuje w czasie działania bodźca o tej samej sile.

32. Czucie dotyku, ucisku i temperatury.

Za odczuwanie dotyku, ucisku i temperatury odpowiedzialne są kontaktowe receptory skórne, które odbierają bodźce działające bezpośrednio na nasze ciało. Bodziec pobudzający receptory w skórze charakteryzuje siła, czas narastania i czas jego trwania.

Czucie dotyku i ucisku jest to rodzaj czucia mechanoreceptywnego. Pojedyncze aferentne włókno nerwowe przewodzi impulsy nerwowe od jednego rodzaju receptorów. Jednostkę czucia stanowią receptory unerwione przez pojedyncze włókna aferentne będące wypustką jednego neuronu czuciowego. Czuciowe komórki nerwowe są rozmieszczone zgodnie z somatotopową organizacją neuronalną.

Odczuwanie dotyku jest możliwe dzięki obecności w skórze receptorów dotykowych, którymi w skórze nieowłosionej są:

• Wolne zakończenia nerwowe

• Ciałka Meissnera – wrażliwe odczuwają nawet najmniejszy dotyk, czucie dotyku przemieszczającego się po powierzchni skóry, licznie występują w opuszkach palców, dłoniach, stopach

• Łąkotki Merckla – odczuwanie bodźców o zmiennej sile działania, odczuwanie ucisku, percepcja kształtu, dzięki nim możliwe jest odczytywanie alfabetu Braille’a, występują licznie w opuszkach palców, dłoniach, stopach, wargach, genitaliach.

• Ciałka Ruffiniego – odczuwanie silnego i długotrwałego ucisku, reagują na rozciąganie skóry

Oraz receptory w skórze owłosionej:

• Ciałka Paciniego – występują w tkance podskórnej, odpowiedzialne za odczuwanie głębokiego ucisku, wibracji o dużej częstotliwości, wytępują na dłoniach, w torebkach sawowych

• Struktury koszyczkowe mieszków włosowych – reagują na ruch włosa, lekki dotyk

Odczuwanie temperatury:

• Ciałka Krausego – odbiór spadku temperatury skóry, receptory zimna

• Ciałka Rufinniego – odczuwanie wzrostu temperatury

• Nocyceptory – receptory bólowe, ich pobudzenie występuje prze zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperaturze otoczenia w stosunku do temperatury ciała, gdy nie działają już receptory ciepła i zimna a zmiana temperatury odczuwana jest jako ból

Receptory ciepła i zimna odbierają impulsy tylko wtedy gdy temperatura otoczenia różni się od temperatury skóry.

Droga przewodzenia impulsu z receptorów ciepła i zimna z tułowia i kończyn:

Neuron czuciowy I w zwojach rdzeniowych -> II neuron w rogach tylnich RK -> drogi rdzeniowo-wzgórzowe boczne-> III neuron w jądrze brzusznym tylno-bocznym wzgórza -> kora mózgowa, zakręt zaśrodkowy

33. Czucie bólu – receptory, drogi, modulacja.

Podstawowym elementem odpowiedzialnym za odczuwanie bólu są wolne zakończenia nerwowe, które reagują na substancje uwolnione z uszkodzonych tkanek ( histamina, bradykinina) .

W uszkodzonych tkankach dochodzi do aktywacji enzymów proteolitycznych (kalikreiny tkankowe )

Czucie bólu wywołują bodźce uszkadzające skórę, bodźce te pobudzają receptory bólowe – nocyreceptory, reagujące na uszkodzenie tkanek.

• Ból ostry, gwałtowny i zlokalizowany przekazywany jest nerwami szybko przewodzącego (typu A delta gr. III)

• Ból stały, rozlany przekazywany jest włóknami cieńszymi i wolniej przewodzącymi impulsy (typ C gr IV)

Drogi: receptor czyli wolne zakończenia nerwowe -> zwój rdzeniowy( I neuron) -> rogi tylne RK ( II neuron)(włókna C i A) -> jądra brzuszne tylne wzgórza (III neuron) -> zakręt zaśrodkowy kory mózgowej.

Impulsy bólowe są przewodzone przez włókna nerwowe z osłonką mielinową ( z grupy A) i bez osłonki ( z grupy C )

Droga przewodzenia impulsów bólowych pokrywa się z drogą przewodzenia impulsacji receptorów ciepła i zimna. <- jest to droga swoista a oprócz tego są też przekazywane drogami nieswoistymi – wieloneuronalnymi. Brak przewodzenia impulsów drogami nieswoistymi układu siatkowego znosi czucie bólu.

Hamowanie czucia bólu/modulacja

Hamowanie przewodzenia impulsacji bólowej zachodzi przede wszystkim w obrębie rogów tylnych RK, we wzgórzu i w układzie nieswoistym.

Hamowanie bólu powodują receptory opioidowe, które reagują na opioidy( substancje – peptydy opioidowe działające w obrębie synaps).

34. Czucie węchu.

Komórka węchowa jednocześnie odbiera bodźce i przewodzi impulsy nerwowe ( ponieważ jest komórką nerwową). Komórka węchowa = nerwowo-zmysłowa . Cząsteczki związków chemicznych wprowadzone do jamy nosowej rozpuszczają się w śluzie pokrywającym nabłonek węchowy i pobudzają wypustki komórek węchowych mających kształt rzęsek.

Z wypustek komórek nerwowo-zmysłowych (I neuron) powstaje około 20 nici węchowych, które przenikają do jamy czaszki do opuszek węchowych- obwodowa część węchomózgowia ( II neuron), a następnie do ośrodkowej części węchomózgowia (III neuron). Ośrodki powonienia mieszczą się w zakręcie hipokampa i w zakręcie obręczy.

35. Czucie smaku.

Narząd smaku stanowią kubki smakowe położone na grzbiecie języka w brodawkach. Kubki rozrzucone są również po podniebieniu miękkim, na nagłośni i tylnej ścianie gardła. Organem odbiorczym w kubkach jest sztyfcik ( pręcik) smakowy.

W jamie ustnej znajdują się skupione w kubkach smakowych receptory odbierające 4 podstawowe smaki: gorzki, słodki, kwaśny, słony. Komórki receptorowe, obierające czucie smaku zaopatrzone są w mikrokosmki, które zostają pobudzone przez substancje rozpuszczone w śluzie pokrywającym błonę śluzową.

W błonie śluzowej znajduje się 5 rodzajów brodawek językowych: nitkowate, stożkowate, grzybkowate, okolone i liściaste ale tylko 3 ostatnie zawierają receptory smaku – kubki smakowe.

Włókna nerwowe przewodzące impulsy z komórek smakowych biegną w nerwach czaszkowych: twarzowym- VII, językowo gardłowym – IX, i błędnym – X. I neuron czuciowy znajduje się w zwojach tych nerwów, II w jądrze pasma samotnego w RP, III neuron w jądrze brzusznym tylno-przyśrodkowym wzgórza, IV w korze mózgu w zakręcie zaśrodkowym, gdzie znajdują się korowe ośrodki smaku.

Rozmieszczenie w błonie śluzowej języka receptorów obierających różne wrażenia smakowe: od koniuszka języka kolejno: słony -> słodki -> kwaśny -> gorzki.

36. Układ optyczny oka

Oko jest złożonym układem optycznym. Przezroczyste elementy gałki ocznej załamują i skupiają promienie świetlne. Fala świetlna przechodzi przez: rogówkę -> komorę przednią oka -> soczewkę -> ciałko szkliste -> elementy światłoczułe => powstaje obraz rzeczywisty pomniejszony odwrócony. Oko ludzkie przystosowuje się do obserwacji obiektów z różnej odległości, zmieniając kształt soczewki (zmieniając siłę refrakcyjną oka) zjawisko to nazywamy akomodacją oka. Jeśli obiekt znajduje się w odległości większej niż punkt dali to oko nie akomoduje (nie męczy się – jest to stan spoczynkowy). W miarę zbliżania się do przedmiotu zachodzi konieczność zwiększenia refrakcji, aby skupione promienie nie padały za siatkówkę. Dochodzi do tego na drodze odruchowej poprzez skurcz mięśnia rzęskowego, który powoduje, że soczewka przyjmuje kształt coraz bardziej kulisty. Jeśli obiekt przybliży się tak, że siła refrakcyjna okaże się za mała ( jeśli obiekt znajdzie się w mniejszej odległości niż punkt bliży) to obraz staje się nie ostry. Zmiana położenia przedmiotu wymaga skoordynowanych ruchów obu gałek ocznych, które są możliwe dzięki obecności aparatu ruchowego oka. Najważniejszym elementem aparatu są mięśnie zewnętrzne oka.

37. Czynność czopków i pręcików.

Czopki i pręciki są to komórki światłoczułe ( fotoreceptory) rozmieszczone na wewnętrznej warstwie oka czyli siatkówce. Wypustki fotoreceptorów dochodzą do komórek dwubiegunowych łączących się z komórkami zwojowymi, których wypustki tworzą nerw wzrokowy.

• Pręciki – wysokie komórki, bardzo czułe już na pojedyncze kwanty światła, w siatkówce rozmieszczone są obwodowo ( brak ich w plamce żółtej), zawierają barwnik – rodopsynę (zwiększa wrażliwość komórek na światło), odpowiedzialne za odbiór wrażeń prostych np.: kształtów, zarysów przedmiotów o zmroku; widzenie czarno białe.

• Czopki – rozmieszczone głównie w plamce żółtej, pozwalają na ostre, precyzyjne widzenie kształtów oraz na widzenie barwne. Czopki są o wiele mniej czułe na światło dlatego o zmroku nie widzimy kolorów i brak nam ostrości widzenia. Wyróżnia się trzy rodzaje biochemiczne czopków różniące się białkową częścią barwnika jodopsyny: wrażliwe na światło niebieskie, wrażliwe na światło zielone, wrażliwe na światło czerwone.

Wyzwolenie impulsu nerwowego w pręcikach: pod wpływem fali świetlnej zawarta w pręcikach rodopsyna zamienia się w lumirodopsynę, następnie w metarodopsynę, która rozpada się na retinen i skotopsynę. Po odłączeniu się retinenu od skotopsyny, wyzwala ona impuls elektryczny.

38. Mechanizm odbioru, przetwarzanie i percepcja dźwięków.

Właściwy receptor odbierający fale akustyczne znajduje się u uchu wewnętrznym, w narządzie spiralnym (Cortiego). Tam też zachodzi przetworzenie fal akustycznych na impulsy nerwowe. Impulsy słuchowe biegną do pola słuchowego w zakręcie skroniowym górnym w płacie skroniowym.

Narząd spiralny znajduje się w dolnej ścianie przewodu ślimakowego – w blaszce podstawnej. Odbiera on drgania i przetwarza je na impulsy nerwowe. Zbudowany jest między innymi z komórek zmysłowych włoskowatych odbierających drgania wywołane przez fale akustyczne. Włoski są drażnione, pobudzają komórki zmysłowe włoskowate, które są oplecione przez liczne włókna nerwowe. Komórki ulegają depolaryzacji. Impulsy z ucha biegną nerwem przedsionkowo ślimakowym (VIII) i trafiają do pola słuchowego w płacie skroniowym.

Droga słuchowa jest drogą trójneuronową.

39.Podział czynnościowy jąder wzgórza, jego funkcje.

Wzgórze jest zbudowane głównie ze skupień istoty szarej zwanych jądrami wzgórza, podzielonych przez pasma istoty białej- blaszki rdzenne wzgórza. Wyróżnia się:

• Jądra przednie wzgórza – mające połączenia z węchomózgowiem, z podwzgórzem i z układem brzeżnym.

• Jądro przyśrodkowe wzgórza – łączące się z częścią ruchową kory mózgu

• Jądra boczne wzgórza – spośród tych jąder najważniejsze jest jądro brzuszne tylno-boczne będące miejscem zakończenia wstęgi przyśrodkowej oraz jądro brzuszne tylno-przyśrodkowe przez które przebiega droga smakowa.

40. Pola czuciowe kory mózgowej.

W zakręcie zaśrodkowym ( w płacie ciemieniowym) znajdują się pola od 1 do 3, grupujące ośrodki czuciowe(np.: dotyku, smaku, temperatury i bólu).

W zakręcie przedśrodkowym ( w płacie czołowym) znajduje się 4 pole reprezentujące korowe ośrodki motoryczne: stóp, kolan, bioder, brzucha, rąk, palców, twarzy i In. Impulsy z tego obszaru są przekazywane drogami zstępującymi do odpowiednich mięśni.

W przedniej części płata czołowego położone są pola od 9 do 12, sterujące złożonymi formami zachowania(inteligencją).

Wpłacie potylicznym znajduje się pole 17, odpowiadające za odbiór wrażeń wzrokowych oraz ośrodek wzrokowy mowy.

W zakręcie skroniowym górnym znajduje się ośrodek słuchowy mowy.

W płaciku skroniowym leży pole 41 – nadrzędny ośrodek słuchu.

W zakręcie skroniowym górnym pole 44 – ośrodek ruchowy mowy. A nad nim ośrodek ruchów pisarskich ręki.

W połacie skroniowym jest pole 38 odpowiedzialne za przechowywanie wrażeń zmysłowych w pamięci długotrwałej.

19. BUDOWA I OŚRODKI UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO

a) UKŁAD WSPÓŁCZULNY- sympatyczny, jest pod względem funkcji układem antagonistycznym w stosunku do układu przywspółczulnego.

b) BUDOWA:

Pierwsze neurony współczulne znajdują się w istocie szarej rdzenia kręgowego w rogach bocznych w części piersiowej i górnej lędźwiowej w segmentach od Th1 do L3. Ich wypustki, czyli włókna przedzwojowe, opuszczają rdzeń kręgowy w korzeniach brzusznych i za pośrednictwem gałęzi łączących białych wchodzą do zwojów pnia współczulnego, gdzie kończą się synapsami na drugich neuronach współczulnych. Wypustki tych neuronów, czyli włókna zazwojowe, przez gałęzie łączące szare powracają do nerwów rdzeniowych, wraz z którymi biegną do mięśni i skóry. Włókna te unerwiają mięśnie gładkie naczyń krwionośnych oraz gruczoły i komórki mięśni gładkich skóry.

c) Część wypustek pierwszych neuronów współczulnych nie kończy się synapsami w zwojach pnia współczulnego, a jedynie przechodzi przez zwoje i dociera do samodzielnych zwojów układu współczulnego:

19. zwoju szyjno-piersiowego,

20. szyjno-środkowego,

21. szyjno-górnego,

22. trzewnego,

23. krezkowego górnego,

24. krezkowego dolnego.

Z nich w postaci włókien zwojowych kierują się do narządów wykonawczych, tzn.: neurony w zwojach współczulnych w części szyjnej, piersiowej i brzusznej wysyłają wypustki w postaci włókien zwojowych do wszystkich tkanek i narządów głowy, szyi, klatki piersiowej, jamy brzusznej, włącznie z narządami miednicy mniejszej i narządami płciowymi.

Niewielka liczba wypustek pierwszych neuronów współczulnych ( włókna przedzwojowe) nie kończy się synapsami w zwojach współczulnych, lecz bezpośrednio unerwia naczynia krwionośne w mięśniach szkieletowych oraz rdzeń nadnerczy.

Na zakończeniach włókien przedzwojowych, czyli włóknach nerwowych typu B, wydziela się acetylocholina, a na zakończeniach włókien zazwojowych, czyli włokien typu Cs uwalnia się noradrenalina.

d) Do ośrodków współczulnych rogów bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego zalicza się:

19. ośrodek naczynioworuchowy - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, podrażnienie powoduje skurcz mięśniówki gładkiej naczyń, wzmożone napięcie ścian tętnic oraz zmniejszenie ich światła

20. ośrodek wydzielania potu - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, uszkodzenie prowadzi do zaburzeń lub zahamowania wydzielania potu

21. ośrodek włosoruchowy - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, podrażnienie powoduje skurcz mięśni przywłosowych (tzw. jeżenie włosków i gęsią skórkę)

22. ośrodek rzęskowo - rdzeniowy - umiejscowiony między segmentami C8 a Th12, podrażnienie powoduje rozszerzenie źrenicy i szpary powiek oraz wytrzeszcz gałki ocznej

23. ośrodek hamujący wydalanie moczu - położony między segmentami Th11 a L3, u mężczyzn ośrodek ten ma również wpływ na wytrysk nasienia

24. ośrodki współczulne dla narządów wewnętrznych znajdują się na całej długości jądra pośredniobocznego, lecz ich dokładna lokalizacja nie jest jeszcze poznana.

Część przykręgową części współczulnej stanowi parzysty pień współczulny. Odróżniamy w nim:

19. 3 zwoje szyjne,

20. 10 - 12 zwojów piersiowych,

21. 3 - 5 zwojów lędźwiowych,

22. 4 zwoje krzyżowe,

23. 1 zwój nieparzysty guziczny.

Zwoje te połączone są z gałęziami międzyzwojowymi.

Ze zwojów szyjnych oraz górnych piersiowych odchodzą nerwy sercowe, oddające dużą część włókien do serca i wielkich naczyń oraz do innych trzew jamy klatki piersiowej.

Zespół splotów przedkręgowych klatki piersiowej nosi nazwę splotu śródpiersiowego.

W jamie brzusznej sploty dzielimy na dwie części: splot trzewny i międzykrezkowy:

19. splot trzewny - nazywany również słonecznym otacza pień tzrewny i tętnice krezkową górną. Zaopatruje trzewia parzyste jamy brzusznej oraz część- przewodu pokarmowego wraz z wątroba i trzustką.

20. splot międzykrezkowy - zaopatruje pozostałą część- przewodu pokarmowego.

W miednicy małej znajduje się parzysty splot miedniczny. Przeznaczony on jest do odbytnicy, pęcherza moczowego i narządów płciowych.

Część współczulna przygotowuje organizm do obrony lub ucieczki. Pozbawienie ustroju wpływy układu współczulnego wywołuje szybkie wyczerpanie się pracy mięśniowej, spadek wydajności pracy komórek i zaburzenia w regulacji ciepła.

19. BUDOWA I OŚRODKI UKŁADU PRZYWSPÓŁCZULNEGO:

Pierwsze neurony przywspółczulne ośrodkowe są skupione w:

a) części przywspółczulnej jąder nerwów czaszkowych:

19. okoruchowego--> n. III--> leży w nakrywce konarów śródmózgowia

20. twarzowego--> n. VII--> leży w dolnym odcinku mostu

21. językowo-gardłowego--> n. IX--> leży w rdzeniu przedłużonym

22. błędnego--> n. X--> leży również w rdzeniu przedłużonym

b) części krzyżowej rogów bocznych rdzenia kręgowego w segmentach S2-S4.

Około 90% włókien nerwowych przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym. Nerw ten przewodzi do większości narządów wewnętrznych impulsy odgrywające zasadniczą rolę w układzie przywspółczulnym. Zaopatruje on narządy klatki piersiowej i jamy brzucha z wyjątkiem obwodowego odcinka okrężnicy, pęcherza moczowego i macicy.

Przywspółczulne włókna przedzwojowe biegną do narządów wewnętrznych i w ich obrębie kończą się synapsami na drugich neuronach przywspółczulnych zwojowych. Neurony te rozsiane są w ścianach narządów wewnętrznych, a ich aksony rozgałęziają się w niewielkiej odległości od ciała neuronu, kończąc się na komórkach: gruczołowych, mięśni gładkich, mięśnia sercowego oraz na innych. Komórki zwojowe przywspółczulne unerwiają tkanki, w których same się znajdują, mają krótkie aksony i nie tworzą dłuższych włokien zazwojowych, tak jak to występuje w zwojach współczulnych. Na zakończeniach zarówno neuronów przywspółczulnych przezwojowych, jak i zazwojowych wydziela się acetylocholina ( z tego powodu część przywspółczulną określa się mianem cholinergicznej).

Część krzyżowa układu przywspółczulnego obejmuje włókna przywspółczulne rozpoczynające się w jądrze pośrednio - przyśrodkowym leżącym w neuromerach S2 - S4. Włókna przyzwojowe oddzielają się od nerwów rdzeniowych jako nerwy miedniczne. Włókna pozazwojowe unerwiają narządy miednicy mniejszej oraz niektóre narządy w jamie brzusznej. Powodują one wzrost napięcia mięśni gładkich pęcherza moczowego i jelit, rozkurcz zwieraczy wewnętrznych odbytu, a także cewki moczowej, wzwód prącia i ejakulację.

Niektóre (bardziej znane) sploty:

19. śródpiersiowy - unerwiający trzewia i naczynia klatki piersiowej

20. trzewny (słoneczny) - unerwiający większość narządów jamy brzusznej

21. międzykrezkowy - zaopatrujący dolną część przewodu pokarmowego

22. miedniczy - unerwiający narządy miednicy małej

Część przywspółczulna zawiaduje procesami asymilacyjnymi. Działa ona trofotropowo, tzn. stymulująco na procesy odnowy poprzez hamowanie zużycia materii i energii a pobudzanie procesów przyjmowania, trawienia i wchłaniania pokarmów, czyli gromadzenia energii potencjalnej.

19. REGULACJA POBIERANIA POKARMU PRZEZ PODWZGÓRZE:

Regulacja pobierania pokarmu jest możliwa dzięki ośrodkom głodu i sytości. Ośrodek głodu zlokalizowany jest w bocznej części podwzgórza. Jego drażnienie powoduje zwiększenie łaknienia a jego uszkodzenie powoduje brak łaknienia. Ośrodek sytości jest zlokalizowany w brzuszno- przyśrodkowym jądrze części środkowej podwzgorza. Jego drażnienie powoduje zahamowanie uczucia głodu a jego uszkodzenie wiąże się z niustającym poczuciem głodu.

Pobudzenie ośrodka głodu- związane jest z działaniem peptydów oreksygenicznych tj grelina. Działaja one na jądro łukowate, co skutkuje wydzielaniem w ośrodku łaknienia przez specjalne neurony wrażliwe na stan energetyczny komórki takich substancji jak AGRP czy NPY, które pobudzają uczucie głodu i prowokują szukanie pokarmu.

Pobudzenie ośrodka sytości- związane jest z działaniem peptydów anoreksygenicznych takich jak cholecystokininai PYY ( neuropeptyd YY powstający w ścnianie przewodu pokarmowego w odpowiedzi na wypełnienie), leptyna. Działają one na jądro łukowate co skutkuje wydzielaniem w ośrodku sytości substancji tj. CART czy POMC prowadząc do uczucia sytości.

CZYNNIKI POWODUJĄCE WYDZIELANIE PEPTYDÓW OREKSYGENICZNYCH ( czynniki pobudzające głód):

19. niska temp.;

20. niedobór glukozy we krwi;

21. brak pokarmu w narządach wew.--> brak rozciągnięcia ścian cewy pokarmowej i pobudzenia mechanoreceptorów;

22. nawet w przypadku hiperglikemii odczuwamy głód w momencie nie wykorzystywania glukozy, np. Cukrzyca insulinowrażliwa- wysoki poziom insuliny lecz brak możliwości wykorzystywania glukozy;

23. niektóre sub. tj. peptydy opioidowe.

CZYNNIKI POWODUJĄCE WYDZIELANIE PEPTYDÓW ANOREKSYGENICZNYCH (pobudzających uczucie sytości):

19. wysoka temp.;

20. nadmiar glukozy we krwi- pobudzenie chemoreceptorów;

21. obecność hormonów tj. GIP, CCK ( cholecystokinina), GRP (hormon uwalniający gastrynę)- pobudzenie chemoreceptorów;

22. rościąganie ścniany narządów- pobudzenie mechanoreceptorów;

23. wydzielanie związków pochodzenia tłuszczowego np. Leptyna--> wydzielana jest w tkance tłuszczowej wprost proporcjonalnie do ilości odłożonego tłuszczu w adipocytach. Dzięki temu za pomocą sprzężenia zwrotnego ujemnego hamuje apetyt a w związku z tym- odkładanie tłuszczu. Jej produkcja jest pobudzana także bezpośrednio przez spożyty pokarm oraz pośrenio poprzez insulinę. Leptyna pobudza ośrodek sytości bezpośrednio, natomiast hamuje ośrodek głodu za pośrednictwem hamowania neuronów NPY- nergicznych, które pobudzają ośrodek głodu. Wydzielanie leptyny jest ( w przeciwieństwie do stężenia glukozy) mechanizmem długotrwałej kontroli łaknienia, utrzymania należnej masy ciała i odpowiedniego zapasu tłuszczu w organizmie;

24. stałe wykorzystywanie glukozy sygnalizujące jej dużą ilość w organizmie ( np. cukrzycy pomimo dużego stężenia glukozy we krwi, nie jest ona wykorzystywana i pobudzany jest ośrodek głodu).

25. UDZIAŁ PODWZGÓRZA W REGULACJI TEMP.:

Regulacja temp. Ciała zachodzi przy udziale ośrodka termostatycznego ( " termostatu biologicznego"), który składa się z dwóch części:

1) przednia część podwzgórza- odpowiada za utratę ciepła i zmniejszenie jego produkcji ( reakcja na przegrzanie);

2) tylna część podwzgórza- odpowiada za produkcję ciepła i zmniejszenie jego utraty ( reakcja na wyziębienie).

Ośrodki te otrzymują impulsację z:

a) termoreceptorów OUN znajdujących się w tętnicach i regulujących na oziębienie krwi;

b) termoreceptorów skóry;

19. termoreceptorów układu siatkowego aktywującego RAS.

Podwyżenie temp. Sygnalizowane przez ww. receptory powoduje:

19. rozszerzenie naczyń,

20. zwiększenie pocenia się,

21. pobudzenie ośrodka hamującego drżenie mięśniowe,

22. przyspieszenie akcji serca i przyspieszenie oddechu,

23. obniżenie metabolizmu.

Obniżenie temp. powoduje:

19. zwężenie naczyń,

20. zmniejszenie potliwości,

21. pobudzenie ośrodka drżenia mięśniowego,

22. przyspieszenie metabolizmu spowodowane pobudzeniem układu współczulnego i zwiększonym wydzielaniem noraadrenaliny, amin ketocholowych rdzenia nadnerczy oraz T3 i T4. Hormony te modyfikują gospodarkę energetyczną organizmu- zwiększają wykorzystanie węglowodanów i kwasów tłuszczowych, pobudzają rozkład glikogenu.

23. ROLA PODWZGÓRZA W REGULACJI GOSPODARKI WODNO- ELEKTROLITOWEJ:

Regulacja gospodarki wodno- elektrolitowej zachodzi przy udziale ośrodka pragnienia położonego w bocznej części podwzgórza oraz ośrodka "gaszenia pragnienia" położonego w środkowej części podwzgórza. Drażnienie tego pierwszego powoduje pragnienie i picie wody, natomiast tego drugiego- zaprzestanie przyjmowania wody. Ośrodek pragnienia pozostaje w ścisłej łączności z ośrodkiem termoregulacyjnym. Wzrost temperatury pobudza ośrodek pragnienia.

CZYNNIKI POBUDZAJĄCE OŚRODEK PRAGNIENIA:

19. wzrost stężenia jonów Na+ oraz osmolarności płynu zewnatrzkomórkowego;

20. wzrost stężenia we krwi angiotensyny II (powstaje z reniny wydzielanej pod wpływem pobudzenia receptorów w nerkach reagująch na zmniejszone ciśnienie osmotyczne przepływającej przez nie krwi). Angiotensyna II pobudza także wydzielanie wazopresyny, która jest hormonem antydiuretycznym- zapobiegającym wydalanie wody z moczem. Podobne działanie do angiotensyny II wykazują peptydy opioidowe;

21. suchość błon śluzowych gardła i jamy ustnej;

22. zmniejszenie ilości krwi w krążeniu wrotnym i wątrobie;

23. zmniejszenie wypełnienia jelit;

24. wzrost temp.

48. REGULACJA CZYNNOŚCI SEKSUALNYCH I ROZRODCZYCH( UDZIAŁ PODWZGÓRZA I UKŁADU LIMBICZNEGO):

19. PODWZGÓRZE:

Regulacja czynności seksualnych i rozrodczych ściśle wiąże się z wytwarzaniem przez podwzgórze czynników uwalniających hormony tropowe przysadki FSH i LH. Tym czynnikiem uwalniającym jest GnRH, czyli gonadoliberyna ( lub inaczej LH-RH). Hormon ten dostaje się drogą krązenia wrotnego podwzgórzowo- przysadkowego do przysadki, gdzie pobudza wydzielanie FSH i LH. Te z kolei pobudzają wydzielanie innych hormonów przez narządy efektorowe, np. Estrogenów przez jajniki. GnRH wydzielane jest zarówno przez mężczyzn jak i przez kobiety, jednakże wydzielanie tego czynnika u mężczyzn nie wykazuje cykliczności, wydzielany jest on stale, natomiast u kobiet wykazuje cykliczność- największe wydzialanie występuje w fazie owulacyjnej. Wysokie stężenie hormonów produkowanych przez narządy efektorowe działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego, hamując wydzielanie czynnika uwalniającego podwzgórza. Wysokie stężenie LH działa także zwrotnie na podwzgórze pobudzając ośrodek odpowiedzialny za popęd seksualny, dlatego u kobiet największy popęd seksualny występuje w fazie owulacji, kiedy stężenie LH jest najwyższe. Ponadto hamująco na GnRH u mężczyzn oprócz testosteronu działa również inhibina, produkowana przez komórki Sertolego.

Działanie hormonów tropowych na organizm:

MĘŻCZYZNA:

A) LH--> pobudza komórki Leydiga do produkcji testosteronu, który pobudza produkcję plemników i odpowiada za wykształcenie drugorzędowych cech płciowych;

B) FSH--> pobudza transkrypcję DNA w kanalikach nasiennych, pobudza spermatogenezę.

KOBIETA:

A) LH--> pobudza pękanie pęcherzyka jajnikowego i owulację, rozwój ciałka żółtego, wydzielanie progresteronu przez ciałko żółte;

B) FSH--> pobudza dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, wydzielanie estrogenów przez jajnik.

19. UKŁAD LIMBICZNY:

Wpływa na zachowania seksualne. Czynności i zachowania seksualne ludzi zależą od takich czynników jak:

a) stężenie odpowiednich hormonów, np. testosteronu u mężczyzn,

b) pamięć, np. poprzednich przeżyć seksualnych,

c) aspekty społeczne, np. presja rodziny, zachowanie kreowane w społeczeństwie.

Układ limbiczny ma wpływ na jakość zachowań seksualnych poprzez modulowanie stężenia hormonów płciowych oraz poprzez działanie pośrednie- wpływanie na korę nową analizującą emocje związane z daną sytuacją, może także wpływać hamująco na podwzgórze ( krąg limbiczno-śródmózgowiowy), w związku z tym hamować funkcje układu autonomicznego (np. wzwód).

Modulowanie stężenia hormonów płciowych:

CIAŁO MIGDAŁOWATE- hamuje wydzielanie GnRH przez podwzgórze, w tym samym wpływa na stężenie podległych mu hormonów- produktów narządów efektorowych.

HIPOKAMP- ma zdolność wychwytywania krążących we krwi steroidowych hormonów płciowych, dlatego jest jednym z elementów pośrednich sprzężeń zwrotnych wpływających bezpośrednio na ośrodek rozrodczy podwzgórza.

19. PODWZGÓRZOWA REGULACJA CZYNNOŚCI HORMONALNYCH:

Regulacja czynności hormonalnych przez podwzgórze zachodzi przy udziale podwzgórzowych czynników uwalniających, które działają na przedni płat przysadki oraz za pomocą neurosekrecji w jądrach przedniej części podwzgórza, skąd transportem aksonalnym hormony są transportowane do tylnego płata przysadki.

PRZEDNI PŁAT PRZYSADKI

Wytwarzania odpowiednich hormonów przedniego płata przysadki pobudzane jest przez odpowiadające im liberyny, a hamowane przez odpowiednie statyny. Ostatecznie produkt łańcucha reakcji, czyli hormon produkowany przez narząd efektorowy, np. T3, może działać hamująco na wydzielanie czynników uwalniających poprzez mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego.

TYLNY PŁAT PRZYSADKI

Hormony tylnego płata przysadki wydzielane są na drodze neurosekrecji- produkowane są w odpowiednich jądrach części przedniej podwzgórza i poprzez transport aksonalny przenoszone a następnie wydzielane w tylnym płacie przysadki.

a) WAZOPRESYNA--> hormon antydiuretyczny, odciągający wodę z moczu, powodujący obniżenie ciśnienia osmotycznego krwi. Jego prekursor produkowany jest w jądrze nadwzrokowym podwzgórza, skąd drogą nadwzrokowo- przysadkową transportowany jest do przysadki i tam wydzielany oraz przekształcany do wazopresyny. Wydzielanie wazopresyny jest regulowane za pomocą dwóch mechanizmów:

19. pobudzanie osmoreceptorów podwzgórza--> podwyższone ciśnienie osmotyczne krwi pobudza receptory, powoduje zmianę ich konformacji co w wyniku złożonych reakcji skutkuje wytworzeniem i przetransportowaniem wazopresyny do przysadki, gdzie jest wydzielana do krwi. Z krwią trafia do nerek, gdzie w kanalikach pobudza resorpcję wtórną wody;

20. pobudzanie baroreceptorów zatoki szyjnej, łuku aorty i przedsionka prawego serca--> impulsacja z tych receptorów biegnie drogą nerwu 9 i 10 do ich jąder czuciowych w pniu mózgu, stamtąd jest przekazywana do wzgórza, a stąd z kolei do jądra nadzwrokowego.

b) OKSYTOCYNA--> jest hormonem powodującym skurcz macicy w czasie porodu, skurcz mięśniówki gruczołu mlekowego powodujący wydzielanie mleka oraz skurcze mięśni podczas orgazmu. Produkowana jest przez jądro przykomorowe podwzgórza jako prekursor i wydzielana w tylnym płacie przysadki. Pobudzenie wydzielania tego hormonu zachodzi na drodze odruchowej, poprzez pobudzenie szyjki macicy, pochwy lub gruczołu piersiowego, stąd impulsacja przez rdzen kręgowy biegnie do śródmózgowia, wzgórza a stamtąd do jądra przykomorowego.

19. ROLA PODWZGÓRZA I UKŁADU LIMBICZNEGO W REAKCJACH EMOCJONALNYCH:

Potrzeby organizmu tj konieczność dostarczania glukozy czy wody do organizmu zaspokajane za pomocą popędów czy reakcji somatycznych służących zaspokojeniu potrzeb. Popędem jest głód, pragnienie, popęd seksualny. Popędy dzielą się na apetytywne, które aktywują mechanizm zdobywania i awersyjne, które aktywują mechanizm unikania. Zaspokajaniu potrzeb towarzyszą reakcje emocjonalne.

Zaspokajaniu popędów apetytywnych towarzyszą emocje pozytywne, którymi kieruje układ nagrody. Natomiast zaspokajaniu popędów awersyjnych towarzyszą reakcje negatywne, którymi kieruje układ kary.

Układ nagrody i kary są to złożone sieci neuronalne wielosynaptyczne przekazujące pobudzenie do wielu struktur mózgowia. Biegną one w ścnianach komory III oraz w pęczku przyśrodkowym przodomózgowia i w istocie szarej okołokomorowej. W układzie nagrody znajdują się neurony katechoalaminergiczne i dopaminergiczne, natomiast w układzie kary- cholinergiczne.

Emocje możemy podzielić w różny sposób. Podstawowy podział zależy od tego jakim popędom towarzyszy dana emocja- czy pozytywnym czy negatywnym. Są to inaczej pierwotne emocje.

Inaczej dzielimy emocje na:

19. podstawowe ( pierwotne)- należą do nich emocje pozytywne i negatywne: gniew, lęk, wstręt, radość, zaskoczenie. Emocjami tego typu kieruje głównie ciało migdałowate i inne struktury podkorowe układu limbicznego. Wpływ kory mózgowej na emocje pierwotnie jest niewielki. Dowodem na to jest drażnienie ciała migdałowatego za pomocą prądu elektrycznego. Powoduje ono zwiększenie agresji, strachu i towarzyszącym im reakcjom wegetatywnym i somatycznym (np. wzmożenie ruchu);

20. społeczne ("uczucia wyższe")- kieruje nimi głównie kora przedczołowa- miłóść, przyjaźń, duma, litość.

Emocjom towarzyszą różne reakcje rozpatrywane w dwóch aspektach:

a) aspekt obiektywny--> reakcja organizmu, np. Strach: pobudzenie, rozszerzenie źrenic, przyspieszenie oddechu, podwyższenie ciśnienia ( reakcje wegetatywne);

b) aspekt subiektywny--> uczucie jakie towarzyszy danej emocji.