I. WSTĘP
Podhale, Tatry i leżące u ich stóp Zakopane stały się pod koniec XIX wieku miejscem bardzo popularnym – letnią stolicą odwiedzaną przez przedstawicieli środowisk artystycznych z trzech zaborów oraz licznych letników i turystów, przyciągał ich tu przepiękny tatrzański krajobraz, walory klimatyczne i lecznicze odkryte przez doktora Tytusa Chałubińskiego oraz swobody galicyjskie. Do tego dołączyła się oczywiście młodopolska fascynacja podhalańskim folklorem. Zauroczenie Tatrami stało się wiec powszechne, a Zakopane okazało się idealnym miejscem dla artystów, którzy znajdowali tu spokój
i natchnienie oraz wiele estetycznych i turystycznych wrażeń. Niektórzy osiedlili się tu nawet na stałe, jak Stanisław Witkiewicz i Jan Kasprowicz, inni przyjeżdżali bardzo często, by wędrować po górach lub uprawiać taternictwo tak jak Kazimierz Tetmajer, Tadeusz Żeleński, Jerzy Żuławski i Mieczysław Karłowicz. Bardzo często więc literackie i artystyczne zainteresowanie łączyło się bezpośrednio z taternicką fascynacją – dzięki temu Tatry przestały być tylko konwencjonalnym motywem, ich przedstawienia w młodopolskiej twórczości był autentyczne a jednocześnie subiektywne, co świadczyło o ich oryginalności.
Tatry pojawiały się w literaturze nie tylko jako tło czy pojedyncze motywy, ale często stanowiły temat główny. Oprócz samych gór artystów fascynował też lud podhalański, jego obyczaje, kultura, podania, obrzędy, muzyka i tańce oraz gwara. Charakterystyczne jest, że we wszystkich tych kręgach tematycznych bardzo częstym zabiegiem była mitologizacja.
Bardzo szeroko rozumiana fascynacja Tatrami, Podhalem i jego mieszkańcami była powodem, dla którego Tadeusz Boy-Żeleński podzielił żartobliwie literaturę okresu Młodej Polski na dwa odłamy: „szatański” – spod znaku Przybyszewskiego i „tatrzański” .
II. OD STASZICA DO ASNYKA
Nie zawsze jednak Zakopane było tak popularne. Jeszcze na początku XIX wieku był to teren niezagospodarowany i trudnodostępny. Nawet romantyczne tendencje gloryfikacji dzikiej i groźnej przyrody pierwotnej nie odkryły w pełni Tatr dla ówczesnej literatury. Wprowadzanie motywów tatrzańskich było powiązane z rozwojem turystyki w tym regionie. Był to jednak długotrwały proces. Dla kształtu twórczości Młodej Polski tatrzańskiej jest on niezwykle istotny.
Pisarzem, który jako pierwszy okazał Tatrom głębsze zainteresowanie, był Stanisław Staszic. Chociaż jego dzieło„O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polskich” napisane zostało z pobudek naukowych i miało prezentować wyniki badań z zakresu geologii, sensu stricto dziełem naukowym nie było, pod wpływem poglądów Rousseau Staszic bowiem uwzględnił element uczuciowy w opisach widoków. Tak więc już w tym pierwszym dziele o Tatrach silny nacisk został położony na doznania estetyczne z nimi związane, na ogrom i grozę gór a także na ich duchową rolę w życiu narodu polskiego – Tatry miały być według Staszica niezniszczalnym pomnikiem świetności Polaków. Motyw ten kontynuowała literatura późniejsza.
Od czasów Staszica tematyka tatrzańska stawała się dla sztuki literackiej coraz atrakcyjniejsza. Najczęściej jednak wykorzystywana była w sposób bardzo konwencjonalny, daleki jeszcze od młodopolskiego autentyzmu. Jako przykład można tu podać powieść Jana Rostworowskiego „Zamek na Czorsztynie, czyli Kazimierz i Bronisława” , gdzie Tatry stanowią jedynie tło oraz dwa utwory Wincentego Reklewskiego: „Wiesław” i „Górale” – cenne jako próba stworzenia sielanki czysto polskiej w oparciu o motywy tatrzańskie oraz ze względu na pierwsze artystyczne zobrazowanie zimy w górach, nieprzełamujące jednak konwencji. W okresie nieco późniejszym tematykę tatrzańską podjął też Józef Przerwa-Tetmajer, który wprowadził nowe motywy takie jak metafizyczny lęk przed Bogiem, którego źródłem jest ogrom gór i motyw gór oglądanych z daleka. Jest on też autorem pierwszego wiersza o Morskim Oku. Jacek Kolbuszewski uważa, że utwory o tematyce tatrzańskiej i góralskiej J. Tetmajera zainicjowały dzieje poetyckiej wielkości Tatr i góralszczyzny . Warto jeszcze wspomnieć o „Widzeniu na Górach Karpatach” Kazimierza Brodzińskiego, które obok nieco szablonowego obrazu Tatr wprowadzają do literatury polskiej idee słowianofilskie .
W literaturze przed 1832r. pojawiały się jeszcze parokrotnie motywy gór wprowadzane przez pisarzy i poetów nieznających Tatr, które w ich utworach stawały się zwykle konwencjonalnym rekwizytem literackim. To zjawisko świadczy jednak niewątpliwie o wzroście popularności Tatr. Istotne jest też, że w okresie preromantyzmu zapoczątkowano utożsamianie Tatr z pojęciem polskości, z aspiracjami wolnościowymi narodu polskiego.
W okresie romantyzmu dla literatury tatrzańskiej istotna jest twórczość przede wszystkim Seweryna Goszczyńskiego i Wincentego Pola.
Goszczyński „stworzył” Tatry romantyczne. Odwiedził je w 1832r., a swoje wrażenia zawarł w „Dzienniku podróży do Tatrów” uznanym notabene przez Juliana Krzyżanowskiego za najwybitniejsze dzieło tego pisarza, za „... książkę bardzo głęboką i jedyną w swoim rodzaju przez lat wiele.” Goszczyński wprowadził do swojej twórczości żywioł fantastyczny w oparciu o podania, legendy i pieśni ludu Podhala. Na plan pierwszy wysunął ludowość. Jego opisy i obserwacje w tej dziedzinie miały również wartość naukową, dlatego nazywano go „ojcem etnografii Podhala”. Jego dokonania są też istotne dla literatur. Z ludowego pojmowania przyrody przejął on animizm jako, później zresztą niezwykle popularny, sposób ukazywania gór . Ujmował Tatry jako zjawisko egzotyczne i analizował własne doznania psychiczne, jakie widok gór w nim wywoływał. Jacek Kolbuszewski tak podsumowuje jego dokonania: „Był pierwszym pisarzem, który w tak szerokiej skali i z tak udanymi wynikami wprowadził problematykę tatrzańską i góralską do swej twórczości, zaś „Dzienniku podróży do Tatrów” stanowi w jej dziejach pozycję klasyczną.”
Wincenty Pol Tatry odwiedził w 1934r. i opisał je w „Pieśni o ziemi naszej” i w szeregu wierszy z cyklu „Obrazy z życia i podróży” . On również tak jak Goszczyński podkreśla egzotyczność Tatr, wyraża zaskoczenie ich widokiem, przyznaje się, że jest to dla niego zjawisko zupełnie nowe, nowy typ przeżycia, dlatego z powodu braku wypracowanych środków literackich ucieka w stronę autoanalizy psychologicznej. Tak więc również W. Pol przyczynił się do literackiego rozsławienia Tatr.
Dla wczesnego romantyzmu charakterystyczne było odszukiwanie w zjawiskach górskich efektów grozy i niesamowitości oraz dominowanie pierwiastka subiektywnego, poetyckiej transpozycji opisów panoramy tatrzańskiej. Poeci i pisarze romantyzmu byli tu pionierami, i to oni ukształtowali zestaw środków artystycznych potrzebnych do przedstawiania Tatr takich jak: monumentalizacja, urbanizacja, animizacja, antropomorfizacja oraz wykorzystanie zjawisk i złudzeń optycznych. Natomiast epigoni romantyzmu przyczynili się niewątpliwie do powstania pierwszych stereotypów przedstawiania Tatr. Mimo wszystko stereotypy te świadczyły o zainteresowaniu i fascynacji tematyką tatrzańską.
Jacek Kolbuszewski wyodrębnia w tatrzańskiej twórczości okresu romantyzmu trzy kręgi zainteresowań związane z miejscami, w których koncentrował się wtedy ruch turystyczny, a były to: Dolina Kościeliska, Morskie Oko oraz Łomnica . W ten sposób potwierdza się teza o ścisłym związku rozwoju turystyki i literatury tatrzańskiej. Doszło do literackiej nobilitacji tych miejsc, ale też do ukształtowania się pewnych stereotypów. Jest to o tyle istotne, że Młoda polska zupełnie odejdzie od takiego topograficznego wartościowania Tatr.
Kierunek rozwoju literatury tatrzańskiej w dużym stopniu zmienili pozytywiści. Odrzucili oni sposób widzenia Tatr poprzez pryzmat świata duchowego Podhala, jak u Goszczyńskiego, a wprowadzili empiryczny światopogląd, podporządkowaną mu obserwację sił przyrody, a co za tym idzie - nowy sposób widzenia i przeżywania gór. Tatry nie straciły jednak na popularności, wręcz przeciwnie działalność pozytywistów, a zwłaszcza założonego w 1873r. Towarzystwa Tatrzańskiego przyczyniła się do jej wzrostu. Towarzystwo od 1876r. wydawało rocznik „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”, z którym związanych było wielu wybitnych badaczy, pisarzy i artystów m.in. Adam Asnyk. Jego cykl sonetów „Morskie Oko” stanowił ozdobę pierwszego tomu „Pamiętnika...” i można go uznać za jedno z najdoskonalszych dzieł literatury tego okresu. Tatrzańskie wiersze Asnyka weszły do kanonu poezji o Tatrach i zyskały ogromną popularność. W jego poezji znalazły odbicie tendencje realistyczne w pojmowaniu gór. Asnyk polemizował z romantykami, zwłaszcza z Goszczyńskim, argumentując, że tatrzańska literatura romantyczna nie wydała dzieł wybitnych i miała nikły stopień społecznej użyteczności. Nowym sposobem widzenia gór miał być autentyzm – naturalny i bezpośredni odbiór rzeczywistości, bez jej metafizycznej nadbudowy, czy rekwizytów świata fantastycznego.
Niemniej jednak w twórczości pozytywistów nad poezja dominowały literackie opisy wycieczek o charakterze raczej faktograficznym, które dały początek literaturze turystycznej. Problematyka górska zbytnio nie pasowała do estetycznych zainteresowań epoki, nie było w niej jeszcze miejsca na bezinteresowny kult piękna przyrody. Nawet dla Asnyka Tatry były tylko epizodem w jego twórczości, choć nie zmienia to faktu, że w tej dziedzinie jego dokonania były znaczne. W jego twórczości odnajdujemy reminiscencje romantyczne, ale poeta potrafił je podporządkować nowemu empirycznemu światopoglądowi. Góry potraktował on jako zjawisko podległe naukowej interpretacji, a więc zrozumiałe i niebudzące lęku. Ukazał przyrodę jako potęgę samą w sobie, niekierowaną przez siły nadprzyrodzone. Pozbawił Tatry metafizycznego sensu, ale nie pozbawił przecież piękna. Ich obrazy są w jego twórczości bardzo szczegółowe i ekspresywny, chociaż mało zmetaforyzowane. Nowatorskie było natomiast przedstawianie zjawisk atmosferycznych i astronomicznych związanych z górami.
Charakteryzując ten okres twórczości tatrzańskiej należy też wspomnieć o wywodzącym się z tradycji romantycznej poezji Felicjana Faleńskiego. Jak pisze Jacek Kolbuszewski, wyraźnie zmieniła ona sposób widzenia Tatr: „...dobrze z nimi zżyty poeta umiał w krajobrazie dostrzec nie tylko wielkość ogromu, ale i drobne szczegóły, zaś skala emocjonalna jego wierszy rozpina się od łagodnego liryzmu po dramatyzm ciekawie stylizowanej grozy.”
Dorobek literatury tatrzańskiej do 1889 roku uważa się za preludium do jej ogromnej eksplozji w okresie Młodej Polski. Sam K. Tetmajer twierdził, że zasadniczą linię rozwojową „szkoły Tatr” wyznaczali jego poprzednicy: J. Tetmajer, S. Goszczyński i A. Asnyk . Twórczość modernistyczna, chociaż odrębna i mogąca rzeczywiście pochwalić się wybitnymi osiągnięciami, wpisuje się w tą tradycję. Chociaż Młoda Polska odkrywała Tatry na nowo dla swoich potrzeb, nie można zignorować faktu, że odkrycie Tatr w literaturze w ogóle dokonywało się w pierwszych dziesiątkach XIX wieku. Jak pisze Jacek Kolbuszewski: „Literaccy odkrywcy Tatr, (...) musieli przezwyciężać trudności związane z momentem nowości zjawiska i podejmować próby stworzenia nowego specyficznego języka artystycznego, zdolnego spełnić narzucane przez przedmiot deskrypcji zadania.”
Sposoby przedstawiania Tatr w literaturze XIX wieku
1. Autentyzm - zachowane realia topograficzne, krajobraz istotny, często na pierwszym planie
a) obiektywizm - elementy o charakterze informacyjnym
b) subiektywizm - silne oddziaływanie krajobrazu na człowieka, przeżycia psychiczne podmiotu: estetyczne, mistyczne, religijne
2. Konwencja - stereotyp, krajobraz jako tło
3. Funkcja ideologiczna - uczucia patriotyczne, Tatry jako symbol wolności i pomnik świetności narodu
4. Ludowość - góry postrzegane przez pryzmat ludowości, np. tłumaczenie zjawisk przyrody, oglądowi przyrody towarzyszą ludowe i pseudoludowe legendy, deformacja obrazu w kierunku fantastycznym
metaforyzacja animizacja
antropomorfizacja
urbanizacja
monumentalizacja
dynamizacja |
- z oddali (cała panorama Tatr)
- z lotu ptaka
- z bliska (wybrane fragmenty krajobrazu)
- pojedyncze wybrane obiekty topograficzne |
- zasada kontrastu, np.: bieli śniegu i czerni głazów, zieleni lasów i szarości nagich skał
- pełna gama kolorów
- efekty świetlne (zachody i wschody słońca, poświata księżyca) |
Krajobraz ewokuje określony nastrój:
- strome szczyty, nagie skały, rwące potoki – nastrój grozy i tajemniczości;
- zielone doliny, lasy, łagodne zbocza – nastrój sielankowy |
Oprac. Anna Karpiel
III. MŁODA POLSKA TATRZAŃSKA
Młoda Polska Tatrzańska to określenie wprowadzone przez Boya, zjawisko to przypada ona na okres od ukazania się „Tatr w śniegu” Stanisława Witkiewicza (1887) po wydanie „Nietoty” Tadeusza Micińskiego (1910). Nastąpił wtedy wzrost kulturowego znaczenia Zakopanego, które stało się ważnym ośrodkiem polskiego życia intelektualnego i duchowego nabrało cech wielkiego kurortu. Zarówno same Tatry jak i kultura lud podhalańskiego miały ogromne znaczenie dla modernistów jako sposób na zaspokojenie pokoleniowej tęsknoty za wielkością i za przeżyciami stanowiącymi skuteczne antidotum na ich cierpienie, smutek i rozpacz. Bardzo wielu ówczesnych artystów przyjeżdżało więc do Zakopanego i niemal nie było poety, który by nie napisał wiersza o Tatrach.
Młoda Polska Tatrzańska nie była jednak zjawiskiem jednorodnym. Jacek Kolbuszewski przedstawia je jako trójobszar - jest to koncepcja bardzo ciekawa, porządkuje ona i wyjaśnia zagadnienie. Wyróżnia więc on Młodą Polskę par excellence tatrzańską wyrażającą stosunek do gór i ich przyrody, Młodą Polskę podhalańską wpisująca się doskonale w charakterystyczną dla epoki fascynację ludowością i wreszcie – zakopiańską jako osobliwy fenomen socjologiczny. Wszystkie te obszary maja swój patronat artystyczny i ideologiczny, kolejno będą to: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stanisław Witkiewicz i Władysław Orkan, Jan Grzegorzewski.
U początków Młodej Polski Tatrzańskiej stoi jednak ktoś inny – Franciszek Nowicki, autor cyklu poetyckiego „Tatry”. Świadomie wykorzystał on osiągnięcia poezji romantycznej i zaproponował nową koncepcję interpretacji Tatr wprowadzając już idee dekadenckie. Był on poetą przełomu, dla nowej epoki odegrał rolę inspirująca i w tym jego największa zasługa.
Nie można też pominąć istotnego wpływu Tytusa Chałubińskiego na kształtowanie się młodopolskich zainteresowań Tatrami, a zwłaszcza wprowadzonego przez niego stylu wypraw górskich tzw. „wycieczki bez programu” . Najdoskonalszy wyraz artystyczny znalazła ona w „Na przełęczy” S. Witkiewicza.
Natomiast pierwszą tatrzańską literacką próbą Witkiewicza był szkic „Tatry w śniegu” , który realizuje konwencję opisu impresjonistycznego ukazując zmienność pejzażu górskiego i efektów świetlnych. Podobnie jest w „Na przełęczy”. Oba te utwory łączą w sobie dwie konwencje: naturalistyczną w opisie przyrody tatrzańskiej i impresjonistyczną w sposobie operowania kolorem, światłem i cieniem oraz w uchwytywaniu chwilowych wrażeń. Wyraża też w nich Witkiewicz swój stosunek do góralszczyzny, którą, idąc w ślady romantyków, idealizuje. W ten sposób podsumowuje on doświadczenia literatury XIX wieku, ale też otwiera perspektywy rozwojowe tworząc nową konwencję opisywania gór. Nie na tym jednak nie kończą się jego zasługi. Tatry zajęły też ważne miejsce w jego twórczości malarskie oraz zainteresowaniu architekturą – jest on twórcą „stylu podhalańskiego”.
IV. KAZIMIERZ PRZERWA-TETMAJER – POETA TATR
Twórczość Kazimierza Przerwy-Tetmajera, a zwłaszcza jego poezje, podniosła do najwyższej rangi tematykę tatrzańską i góralską oraz wywarła istotny wpływ na kształt z nią związanych zainteresowań epoki. Stworzona przez niego tatrzańska filozofia przyrody odzwierciedlała modernistyczne widzenie świata, ale była też koncepcją własną poety. Jego nowy sposób widzenia gór był niezwykle silny i wyrazisty, a przez to miał ogromny wpływ na twórczość innych poetów, nawet na Kasprowicza.
Niezwykle popularny był cykl nowel Tetmajera „Na Skalnym Podhalu” ,w których jako tło występują wspaniałe opisy Tatr – również tutaj, tak jak w poezji, poeta konsekwentnie realizował założenia impresjonizmu i nastrojowości.
Poetyckie tatrzańskie pierwociny Tetmajera z pierwszej serii „Poezji” nie należały do nazbyt udanych, niewątpliwie były jednak zapowiedzią późniejszych jego dokonań. Natomiast druga seria przyniosła eksplozję poetyckiego talentu.
Tetmajer jest wyjątkowym przedstawicielem Młodej Polski Tatrzańskiej, ze względu na jego ścisły związek z Podhalem. Urodził się on w 1865r. w Ludźmierzu i tam spędził swoje młode lata, a później wielokrotnie przyjeżdżał w Tatry, które znał znakomicie. W jego twórczości znalazł swoje odbicie jego indywidualny i osobisty stosunek do gór. „Tatry nie były ani epizodem, ani rozdziałem w jego życiu – były jedną z jego najistotniejszych treści, jak stały się jednym z najistotniejszych – a jak wykazał czas, najcenniejszym składnikiem jego twórczości.” Ważne jest też, że jego droga twórcza była całkowicie odrębna, Tetmajer odciął się od twórczości Witkiewicza i od wpływów Chałubińskiego. Przeciwstawił im czysty estetyzm młodopolskiego artysty, podkreślając swoją odrębność i indywidualizm.
Kazimierz Tetmajer, tak jak pozostali twórcy Młodej Polski tatrzańskiej, obficie korzystał z środków artystycznych wypracowanych w XIX wieku, zwłaszcza przez romantyków, ale znacznie je zmodyfikował, wzbogacił i wykorzystał do swoich celów. Gdyby jego sposób przedstawiania Tatr odnieść do wcześniejszej tabelki, należałoby przypisać mu takie kategoria jak autentyzm i subiektywizm. W tym wypadku jednak autentyzm ten nie odnosi się bezpośrednio do realiów topograficznych, ale do przeżyć podmiotu przez te realia wywoływanych. Subiektywizm jest tu tak daleko posunięty, iż ma on decydujący wpływ na percepcję rzeczywistości.
Poezja Tetmajera jest nastrojowo – impresjonistyczna, jej celem jest oddanie jednorazowego wrażenia, tego, co zmienne i chwilowe, pejzażu, który tylko na moment zaistniał przed oczami poety i równie ulotnego nastroju. Cechy charakterystyczne dla danego miejsca, na podstawie których możnaby je zidentyfikować, nie są istotne – Tetmajer stosuje zabieg dekonkretyzacji topograficznej. Nie zmienia to jednak faktu, że kontakt z górami jest rzeczywisty, niemal zmysłowy.
Subiektywizm doprowadził tez do zupełnej rezygnacji z hierarchii obiektów topograficznych pod względem widokowym, charakterystycznej dla romantyzmu . Dla Tetmajera każdy fragment tatrzańskiego krajobrazu mógł zachwycać i ewokować pewien nastrój. Tak narzucające się w jego poezji poczucie doskonałości piękna górskiego krajobrazu nie dotyczyło więc wybranych tylko miejsc, lecz Tatr traktowanych jako całość. Z tym wiąże się kolejna cecha Tetmajerowskich pejzaży - są one syntetyczne, nie mimetyczne, są jakby sumą różnych aspektów wyglądu Tatr, zmieniających się warunków atmosferycznych, pór dnia, oświetlenia, ale również perspektywy, z której jest oglądany krajobraz. Twórczość tatrzańska Tetmajera wyraża subiektywne i najbardziej osobiste doznania i myśli twórcy. Jest również oryginalna pod względem warsztatu artystycznego. Już w 1912 roku, podczas jubileuszu 25-lecia pisarskiej pracy Tetmajera, nazwano go „geniuszem Tatr”. Jest to miano chyba tylko niewiele przesadzone. Ogromny wzrost poetyckiego zainteresowania Tatrami, jaki nastąpił na przełomie XIX i XX wieku był niewątpliwie również jego dużą zasługą. O popularności jego twórczości świadczyło przede wszystkim ogromne grono czytelników oraz naśladowców.
V. INNI
Równie ważna dla Młodej Polski Tatrzańskiej jest twórczość Jana Kasprowicza. Podjął on tematykę i problematykę tatrzańską stosunkowo późno. Bardzo szybko porzucił jednak tradycyjne konwencje i odnalazł swój własny język poetycki i sposób widzenia Tatr. Jego niewątpliwym osiągnięciem było połączenie symbolizmu z impresjonizmem i budowaniem nastroju. Ewolucja jego poezji przebiegała od konwencji do pełnego indywidualizmu. W ostatecznej formie jego stosunek do gór skrystalizował się w „Księdze ubogich”, gdzie wyrażał się poprzez uwielbienie ucieleśnionych w przyrodzie tatrzańskiej tajemnic bożych i poprzez koncepcję jedności człowieka z przyrodą. Charakterystyczne dla tej fazy twórczości Kasprowicza uproszczenie języka otworzyła dla poezji tatrzańskiej ważne perspektywy rozwojowe, zwłaszcza dla awangardy.
Należy również wspomnieć o T. Micińskim. Był on poetą samodzielnym, odrębnym i wybitnym, jednak jego tatrzańska poezja w całej jego twórczości ma małe znaczenie. Tworzył impresjonistyczne pejzaże, charakteryzujące się dużą odwaga kolorystyczną. W dziedzinie poezji tatrzańskiej również W. Orkan nie miał wielkich osiągnięć.
Oprócz tych wybitnych twórców, było też wielu naśladowców, autorów podrzędnych, którym brakowało często dobrej znajomości Tatr, lub po prostu talentu. Składali oni jednak daninę poetyckiej modzie i chyba ich liczba najwymowniej świadczy o ogromnym zainteresowaniu tym zakątkiem Polski. Literackie odkrycie Tatr było niewątpliwie przeżyciem pokoleniowym.
Na czasy szczytowej fazy Młodej Polski Tatrzańskiej przypadł literacki start L. Staffa. Jego wiersze rekapitulowały jej dorobek i otwierały nowe perspektywy. Góry stały się motywem ważnym w jego systemie poetyckim, przede wszystkim jako miejsce, gdzie poznaje się przyrodę, świat i samego siebie. Miejsce radosne, pozbawione smutku, żalu i tęsknoty. Są to już Tatry inne niż młodopolskie.
Bibliografia:
K. Tetmajer, Poezje wybrane, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1968, BN I 123.
J. Kasprowicz, Wybór poezji, oprac. J. J. Lipski, Kraków 1973, BN I 120, wyd. 2 zmienione.
Tatry i górale w literaturze polskiej. Antologia, oprac. J. Kolbuszewski, Wrocław 1992, BN I 268.
J. Kolbuszewski, Tatry w literaturze polskiej 1805 – 1939, Kraków 1982.
J. Majda, Młodopolskie Tatry literackie, Kraków 1989.
J. Kolbuszewski, Tatry w twórczości Kazimierza Tetmajera, Podhalanka R.. V, 1986, nr 2, s. 30 – 37.
Z. Radwańska- Paryska, W. H. Paryski, Encyklopedia tatrzańska, Warszawa 1973.
J. Krzyżanowski, Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1979, wyd. 5.
A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 1999, wyd. 5.
Tekst: Anna Karpiel
|
Historia