Systematyka botaniczna

Chmiel zaliczany jest do rzędu pokrzywowców (Urticales), rodziny konopio-watych (Cannabaceae).

Według najnowszych badań Rybacka wyodrębnia się 3 jego gatunki, w tym jeden wieloletni i dwa jednoroczne:

. chmiel zwyczajny - Humulus lupulus L. - (wieloletni),

. chmiel japoński - Humulus japonicus Sieb.et Zucc. Jednoroczna roślina up­rawiana jako ozdobna, o liściach 5-9 klapowych. Rozmnaża się z nasion. Występuje w Mandżurii, południowej Korei i w Japonii (rys. 5),

. Humulus scandens Lour. et Merrill. Również roślina jednoroczna o całych li­ściach sercowatych. W stanie naturalnym występuje w Azji Środkowej.

Z kolei u chmielu zwyczajnego rozróżnia się 3 podgatunki /subspecies/:

. chmiel nowomeksykański - Humulus lupulus L. ssp.neomexicanus Nels.et Cockerell. Rzadko ulistniony, a sercowate liście występują na końcach pędów bocznych. Posiada duże szyszki obficie wypełnione lupuliną o nietypowym dla chmielu zapachu.

. chmiel sercowaty - Humulus lupulus L. ssp.cardifolius Maxim. Liście cało-brzegie, sercowate, szyszki zaś drobne o niewielkiej zawartości lupuliny.

. chmiel europejski - Humulus lupulus L. ssp.europeus Ryb. Różni się od pozostałych podgatunków morfologią liści, które są najczęściej 3-5-klapowe, jedynie na wierzchołkach pędów całobrzegie, sercowate. Szyszki średniej wielkości z wysoką zawartością lupuliny.

W podgatunku Humulus lupulus L.ssp.europeus Ryb. wyróżnia się .3 formy (varietes):

. chmiel karłowy - Humulus lupulus L.ssp.europeus Ryb. var.irenae minima Blatt. Charakteryzuje się bardzo małymi liśćmi i szyszkami. Rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie. Występuje głównie w Karpatach (Rumunia, Czechy, Słowacja).

. chmiel dziki - Humulus lupulus L.ssp. europeus Ryb. varm. spontanae Ryb.

Najbardziej powszechny w stanowiskach wilgotnych strefy umiarkowanej.

Rozmnaża się wegetatywnie. . chmiel uprawny - Humulus lupulus L.ssp.europeus Ryb var. culta Ryb.

Powszechnie uprawiany, powstał z chmielu dzikiego.

Budowa rośliny

Budowa i funkcje podziemnych organów chmielu

Chmiel jest wiatropylną rośliną wieloletnią, dwupienną o silnie rozwiniętej części nadziemnej i potężnym systemie korzeniowym, który umacnia roślinę w glebie oraz zaopatruje w składniki pokarmowe i wodę, przy czym uprawia się wyłącznie rośliny żeńskie. W pełni rozwinięta roślina posiada najczęściej 8-12 korzeni głównych. Wyrastają one z wieloletniej skróconej łodygi podziemnej zwanej "karpą". Karpa właściwa czyli tzw."stare drzewo" bierze początek z sa­dzonki /rys. 6/.

Karpa znajduje się najczęściej na głębokości 12-15 cm pod powierzchnią gleby, na której mieszczą się liczne pączki /oczka/, z których wiosną wyrastają nowe pędy roślin. Gromadzone są także w niej substancje zapasowe wykorzysty­wane wiosną do tworzenia młodych pędów. Główną funkcją karpy jest ochrona tkanki twórczej przed nie korzystnym wpływem zimna oraz gromadzenie sub­stancji zapasowych.

Z karpy wyrastają pionowo ku dołowi korzenie trwałe główne, natomiast po­ziomo korzenie boczne, cieńsze i bardziej rozgałęzione. Naprowadzone na prze­wodniki pędy drewnieją tworząc pod powierzchnią gleby tzw. "młode drzewo". Z "młodego drzewa" wyrastają jednoroczne delikatne korzenie przybyszowe /letnie/ pobierające wodę i składniki pokarmowe z wierzchniej warstwy gleby.

Z pąków "starego drzewa" wyrastają poziome rozłogi zwane popularnie "wilkami". Przy ręcznym ogławianiu karp wilki są usuwane, gdyż powodują nie­korzystne rozczłonowanie karpy. Stanowią one dobry materiał do produkcji sa­dzonek ukorzenionych.

Główne korzenie chmielu sięgają bardzo głęboko na glebach przepuszczal­nych o niskim poziomie wody gruntowej, aż do głębokości 4-6 m. Korzenie te są najczęściej rozczłonowane i tworzą potężny system korzeniowy. Głównie z tego powodu chmiel nie odczuwa niedoborów wody w okresie wiosny.

Największa masa korzeni, głównie przybyszowych, penetruje wierzchnie warstwy gleby do głębokości 60 cm czerpiąc stąd składniki pokarmowe i wodę (rys.7).

Składniki zapasowe gromadzone są nie tylko w karpie, ale także w bulwiasto zgrubiałych korzeniach, co szczególnie widoczne jest u młodych roślin z jeszcze słabo rozbudowaną karpą.