ANALIZA SPOŁECZEŃSTWA:

1. Zbiory społeczne a zbiorowości:

   1. zbiorowość społeczna:

      • dowolne skupienia ludzi, w których wytworzyła się i utrzymuje, chociażby przez krótki czas więź społeczna

   2. zbiór społeczny:

      • ogół ludzi posiadających wspólną cechę, wyróżniona przez obserwatora zewnętrznego bez względu na to, czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy (ludzie o określonym kolorze włosów, oczy, wykształceniu)

   3. kategoria społeczna:

      • ludzie wyróżniający się na podstawie cech ważnych dla życia społecznego

        • kategoria płci

        • kategoria wieku

        • kategoria zawodu

      • ludzie nie są powiązani żadną więzią wewnętrzną

      • mogą przekształcić się w zbiorowości jeżeli wspólność cechy wyróżniającej danych ludzi stanie się podstawą powiązania więzi między nimi

   4. grupa społeczna:

      • wyraźnie absorbuje swoich członków oraz wyraźnie określa ich zachowanie

      • rodzina, zakład pracy, zbiorowość szkolna

   5. kręgi społeczne:

      • zespoły osób spotykające się stale i utrzymujące stałe styczności osobiste, lecz nieposiadające wyraźnej zasady odrębności ani wykrystalizowanej organizacji wewnętrznej

      • wywiera mały wpływ na członków

      • nie posiada rozbudowanego systemu sformalizowanej kontroli

      • brak trwałych stosunków i trwałych obowiązków członków wobec siebie

      • rodzaje:

        • stycznościowe

        • koleżeńskie

        • przyjacielskie

      • zbiorowość ludzi dyskutujących, odgrywa ważną rolę w życiu intelektualnym

      • łatwo przekształca się w grupy nieformalne

   6. społeczność, wspólnota:

      • zbiorowość terytorialna, w ramach której członkowie mogą zaspokajać swe podstawowe potrzeby

      • są względnie samowystarczalne

      • względnie odizolowane

   7. zbiorowości etniczne:

      • podstawa ich wyodrębnienia jest wspólnota językowa, gwarowa czy rasa

      • zbiorowości regionalne, rasowe, religijni-kulturowe (Kaszubi, aborygeni, Cygani, Murzyni, Żydzi )

      • rodzaje:

        • rodzina:

          • grupa osób połączonych różnorodnym stopniem pokrewieństwa prowadzących wspólne gospodarstwo

        • ród:

          • spokrewnione rodziny

            • oparte na rzeczywistych związkach rodzinnych

            • będące strukturami społecznymi, połączone wiarą we wspólnego przodka

        • klan:

          • związki rodów

          • struktury oparte na wierze we wspólnego przodka (klany totemiczne), czynnikiem więziotwórczym w nich, oprócz wiary we wspólnego przodka, były również obrzędy religijne

        • plemię:

          • skupia pewna liczbę rodów i klanów

          • podstawą tworzenia plemion był własny język lub dialekt, obyczaje, religia, kultura materialna

          • zalążek narodu i państwa

          • posiadało organizację formalną, wodza, grupę wodzów, radę plemienną, odpowiednią strukturę

          • zapoczątkowały organizację wielu państw

        • lud:

          • szersza i politycznie wyżej zorganizowana zbiorowość niż plemię

          • wyrasta na podstawie własnej kultury materialnej (budownictwo) i społecznej (obyczaje, tańce, obrzędy)

        • naród:

          • lud, który osiągnął wyższy poziom kultury np. wynalazł własne pismo

   8. zbiegowisko, publiczność, audytorium, tłum:

      • podobieństwo zachowań

      • zachodzące w nich interakcje są stosunkowo luźne

      • nie posiadają zinstytucjonalizowanej więzi wewnętrznej

      • zachodzące w nim procesy mogą wyraźnie wpływać na zachowania ludzi i życie społeczeństwa

   9. klasy społeczne:

      • zbiory ludzi nie wytwarzających poczucia wspólnoty

   10. środowisko społeczne:

       • te zbiorowości, które wywierają wpływ na zachowania danego człowieka (człowiek styka się z nimi w ciągu swojego życia)

2. Grupa społeczna i jej budowa:

   1. definiowanie:

      • pewna ilość osób (minimum 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności

      • poczucie przynależności do grupy oraz przekonanie o jej odrębności od innych grup są podstawą kształtowania się grupy w sensie socjologicznym

      • jej skład jest określony i wiadomo kto do niej należy

      • grupa określa wzór fizyczny, moralny i funkcje członków

      • typ zbiorowości mocno absorbującej tworzące je jednostki

   2. elementy składowe grupy społecznej:

      • członkowie grup

      • przedmioty materialne, wartości kulturowe, symbole

      • zadania

      • wzory zachowań, stosunków

      • system środków i instytucji regulujących oddziaływania i stosunki wewnątrz grupy oraz oddziaływania z innymi grupami

   3. członkowie grupy:

      • jednostki identyfikujące się z ideami i dążeniami grupy

      • jednostki przyjmujące cele grupy za własne

      • mają prawa i obowiązki które wiążą się z pełnioną w grupie rolą

      • maja określone bardziej lub mniej precyzyjnie swoje funkcje, wzór fizyczny i moralny

      • często są o odmiennych cechach co powoduje duże zróżnicowanie wśród członków i może doprowadzić do powstania podgrup co wpływa negatywnie na spójność grupy społecznej

      • zróżnicowanie członków może być także czynnikiem urozmaicającym jej życie społeczne i wpływającym na jej rozwój

   4. rodzaje przynależności w grupie społecznej:

      • obiektywna – w przypadku rodziny pochodzenia, społeczności zamieszkania, narodu, powstaje niezależnie od intencji, wartości i celów jednostki

      • subiektywna – dokonanie świadomego wyboru i wyraża się w akceptowaniu wzorów zachowań, wzoru moralnego, identyfikacji z celami grupy oraz solidarności z jej członkami

      • ideologiczna – jednostka żyje stale poza grupą społeczną, ale emocjonalnie czuje się z nią związana (honorowe członkowstwo)

   5. materialne podstawy istnienia grupy:

      • terytorium, lokale, siedziby władz, symbole, idee

      • są nieodzownymi elementami decydującymi o istnieniu grup

   6. zadania grupy:

      • realizacja zadań i wykonywanie misji grupy nadaje członkom grupy poczucie wyższości nad innymi grupami

      • niewykonywanie zadań grozi więzi grupowej i istnieniu grupy

      • realizacja zadań wymaga określenia reguł, zasad, instytucji i zasad kontroli utrzymujących wewnętrzną spójność grupy oraz regulujących styczności, oddziaływania i stosunki z członkami innych zbiorowości

   7. klasyfikacja grup społecznych:

      • ze względu na typ więzi łączących członków grupy:

        • pierwotne – oparte na stycznościach osobistych, zawiązuje się spontanicznie, liczą mało osób i ważne są w nich kontakty personalne bardziej niż wykonywane czynności np. mała rodzina, małżeństwo

        • wtórne – zespoły realizujące pewne cele, mają charakter personalny, ważna jest czynność którą wykonuje jednostka

        • formalne – powoływane przez szersze zbiorowości, w celu realizacji zadań, przynależność jest unormowana instytucjonalnie, działania jednostek są uregulowane prawnie w regulaminach czy kodeksach

        • nieformalne – powstają samorzutnie i opierają się na stosunkach przyjacielskich czy rodzinnych, przynależność to sprawa dobrowolna o której decyduje jednostka, zachowania nie są unormowane i opierają się na wartościach grupowych i wzajemnym zaufaniu

      • ze względu na wielkość grupy:

        • małe – grupy nieliczne, maja możliwość wchodzenia w bezpośrednie kontakty z członkami tej grupy, brak jest podgrup, ma prostą strukturę, często są to elementy grup dużych i pełnią role instytucji grupowych

        • duże – obejmują wielu członków, nie maja możliwości wchodzenia w bezpośrednie stosunki, styczność i łączność odbywa się często za pośrednictwem prasy czy radia, przywódcy tych grup nie maja bezpośredniego kontaktu ze wszystkimi członkami, wytwarza się system stopni, czyli podziału na mniejsze grupki w celu ułatwienia funkcjonowania i sprawniejszej realizacji zadań

      • ze względu na charakter członkostwa w grupie:

        • dobrowolne – dobrowolne wstępowanie do grupy

        • automatyczne – po prostu tak musi być

        • ekskluzywne – aby zostać członkiem grupy trzeba pokonać określone bariery lub spełniać warunki, często jest to trudne

        • inkluzyjne – nie trzeba spełniać warunków wstępując do grupy

        • rozerwalne – grupy z których występując nie napotyka się niepotrzebnych barier

        • nierozerwalne - aby wystąpić z trzeba spełnić odpowiednie warunki, pokonać bariery

      • ze względu na typ solidarności członków grupy

        • wewnętrzne – te z którymi członkowie się solidaryzują

        • zewnętrzne – grupy obce, które jednostka widzi często przez pryzmat swoich korzyści

      • inne:

        • grupy odniesienia – te z którymi jednostka lub grupa porównuje swoją sytuacje

        • grupy celowe – są powołane tylko w celu realizacji określonego celu lub grupy celów, przynależność członków na zasadzie kontraktu, po wykonaniu zadania grupa najczęściej rozpadają

3. Rodzina jako przykład grupy społecznej:

   1. definiowanie:

      • duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinna i społeczną (Adamski)

      • grupa naturalna oparta na związkach krwi, małżeństwa lub adopcji, jest to grupa o charakterze wspólnoty, której podstawową funkcją jest utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa, dlatego prokreacja dzieci jest istotna jej funkcją, członkowie powiązanie są nie tylko więzami pokrewieństwa ale również związkami prawno-ekonomicznymi (Zaborowski)

      • mała grupa pierwotna złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna więź między osobowa, spełnia dwa podstawowe zadania: utrzymuje ciągłość biologiczna i przekazuje dziedzictwo kulturowe, w wypadku gdy rodzina rozwija się przez adopcję realizuje tylko jedno zadanie, członkowie rodziny żyją pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa lub trzy pokolenia (Szczepański)

   2. czynniki wpływające na strukturę rodziny

      • typ małżeństw:

        • ze względu na liczbę związków:

          • monogamiczne – związek jednego mężczyzny z jedna kobietą

          • poligamiczne:

            • poliginia – związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami

            • poliandria – związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami

        • ze względu na sprawowanie władzy:

          • patriarchalny – prestiż i władza należy do męża i ojca

          • matriarchalny – władzę sprawuje matka i żona

          • egalitarny – prestiż i władza leży u obojga zarówno u kobiety jak i mężczyzny

      • rola rodziców:

        • wzajemnie się dopełniają (komplementarne)

        • od ojca oczekuje się:

          • dzielności

          • siły

          • zaradności

          • odpowiedzialności

          • czuwania

          • stwarzania oparcia

        • od matki oczekuje się:

          • ekspresji uczuć

          • serdeczności

          • ciepła

          • wyrozumiałości

          • tworzenia atmosfery emocjonalnej

          • zrozumienia

          • zaspokajania potrzeb innych

          • wprowadzania dziecka w krąg szerszej rodziny i tradycji

      • typ rodzin:

        • ze względu na liczbę dzieci:

          • nieliczne – 1-2 dzieci, niesprzyjające uspołecznieniu dziecka

          • średnioliczne – 3-4 dzieci, optymalna liczba dla uspołecznienia dzieci

          • bardzo liczne – pond 4 dzieci, raczej niekorzystny wpływ na uspołecznienie dzieci

        • ze względu na rodzaj więzi społecznej:

          • normalne – oparte na więzi biologicznej, dobra atmosfera współżycia, spójność wzajemnych kontaktów, ukierunkowanie na zaspokajanie potrzeb i aspiracji członków, właściwe wychowanie i wykształcenie dzieci, rozwiązywanie pojawiających się konfliktów

          • rozbite – trwała nieobecność jednego z członków rodziców, pojawiają się trudności i problemy wychowawcze

          • zreorganizowane – po rozbitym małżeństwie zawarcie nowego związku, skomplikowanie układów społecznych między członkami grupy

          • zdezorganizowane – panują stosunki konfliktowe, zaburzające proces uspołecznienia

          • zdemoralizowane – pozostające w kolizji z prawem i moralnością oraz zasadami współżycia z szerszym środowiskiem społecznym, deprawacja dzieci

          • zastępcze – oparte na więzi współżycia i funkcji opiekuńczo-wychowawczej w stosunku do dzieci, przy braku więzi biologicznej

        • ze względu na postawy rodziców:

          • rodziny kultywujące wartości materialne i konsumpcyjne

          • rodziny kultywujące wartości duchowe

          • rodziny kultywujące wartości materialne i duchowe

        • ze względu na problem sytuacji wychowawczej:

          • rodziny bezrobotnych

          • rodziny z czasową nieobecnością rodzica lub rodziców

          • rodziny dotknięte ubóstwem

   3. przeobrażenia rodziny:

      • przejście od życia w społeczności lokalnej do wielkomiejskiego życia

      • zmiana organizacji życia prywatnego rodziny ( zmiana sytuacji między małżonkami)

      • zmiana liczebności członków w rodzinie (dwupokoleniowa)

      • wzrost liczby małżeństw, w których oboje rodziców pracuje

      • zanikanie rodziny patriarchalnej (ukształtowanie się modelu egalitarnego)

   4. procesy i zjawiska w rodzinie:

      • znaczny wzrost kobiet pracujących

      • egalitaryzacja

      • relatywne zmniejszenie wartości posiadania dzieci dla rodziców

      • zróżnicowanie norm i wartości wśród członków rodziny

      • wypieranie wartości tradycyjnych

      • indywidualizacja form aktywności i zainteresowań w rodzinie

      • autonomizacja członków rodziny

      • mniejsza spójność rodzin

      • dezintegracja rodzin

      • wzrost liczby konfliktów małżeństw

      • mniejszy procent osób pozostających w związkach małżeńskich

      • patologizacja społeczna

   5. skutki zachodzących zmian w rodzinie:

      • rozluźnienie więzi emocjonalnej

      • wzrost troski o zapewnienie bytu materialnego

      • zmniejszenie zainteresowania sferą potrzeb i uczuć

      • spadek zainteresowania problemami dzieci

      • formalizacja wzajemnych relacji

   6. funkcje rodziny:

      • prokreacyjna – utrzymanie ciągłości biologicznej, kształtowanie postaw dotyczących zakładania rodziny, nawyków pielęgnacji, potrzeb

      • przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego szerszych grup, języka, obyczajów, wzorów zachowań

      • nadawanie pozycji społecznej swoim dzieciom w wyniku przekazywania dziedzictwa kulturowego oraz kształtowania postaw i potrzeb

      • zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, w tym potrzeby bezpieczeństwa społecznego, przynależności, miłości i uznania

      • sprawowanie kontroli nad zachowaniami swoich członków poprzez stosowanie sankcji i kształtowanie norm i wartości