„PSALMY PRZYSZŁOŚCI” Zygmunt Krasiński
Psalmy przyszłości – utwory poetyckie napisane przez Zygmunta Krasińskiego w Paryżu w latach 1844-1848. Pierwsze trzy części zostały wydane pod pseudonimem literackim Spirydion Prawdzicki w 1845. Jako całość, składająca się z pięciu psalmów, została opublikowana w 1850 roku. Od 1874 były drukowane pod prawdziwym nazwiskiem autora.
Początkowo składały się z trzech części (powstałych w latach 1844/45):
Psalm wiary
Psalm nadziei
Psalm miłości
W 1846-1848 Krasiński napisał:
Psalm dobrej woli
Psalm żalu.
Pierwsze trzy psalmy mają charakter historiozoficzny i religijny. Omawiają cnoty teologiczne w życiu współczesnego Krasińskiemu polskiego społeczeństwa. Polemizują z ideami rewolucyjnymi, analizują także ideały miłości i bratestwa, dążenia narodu polskiego (zarówno ludu jak i szlachty). W Psalmie żalu zwraca się do Słowackiego, ustosunkowując się do jego wiersza Do autora trzech Psalmów – Odpowiedź na Psalmy przyszłości. Zarówno w tym utworze jak i Psalmie dobrej woli (tu w formie modlitwy) nawiązuje Krasiński do ideału nieskalanej Polski, wierząc, że może zmartwychwstać – odzyskać wolność – wyłącznie mocą swojego i narodu ducha. Polemika Słowackiego i Krasińskiego na tematPsalmów przyszłości ma istotne znaczenie literackie. Wiele jej zwrotów weszło do mowy potocznej.
Odpowiedź na Psalmy przyszłości (Do autora trzech Psalmów) – poemat napisany przez Juliusza Słowackiego na przełomie lat 1845-1846. Został wydany bezimiennie, bez wiedzy poety, pod tytułem Do autora trzech Psalmów w 1848 roku, następnie ukazał się w pierwszym tomie Pism pośmiertnych wydanych we Lwowie w roku 1866. Do dziś dokładne okoliczności dostania się rękopisu do druku są nieznane; przypuszcza się, że mógł go przekazać Ryszard Berwiński lub E. Chojecki (niektórzy podejrzewali iż mógł to zrobić także Cyprian Kamil Norwid).
Poemat ma charakter polemiczny wobec poglądów Zygmunta Krasińskiego zawartych w trzech z pięciu Psalmów przyszłości Krasińskiego (kolejne dwa: Psalm żalu i Psalm dobrej woli stanowią odpowiedź na utwór Słowackiego), dotyczących głównie rozwoju historii i roli narodowej poety. Słowacki krytykuje idealizowane postrzeganie szlachty przez Krasińskiego (uznając za skończone jej działanie historyczne), stawiając ją w opozycji do młodych przedstawicieli społeczeństwa, którzy mogą być jego zdaniem realizatorami woli boskiej. Według Krasińskiego bardzo ważnym środkiem do osiągnięcia wolności narodu jest połączenie sił ludu i szlachty; Słowacki zaś twierdził, że droga ta prowadzi poprzez rozbicie przestarzałych zasad politycznych i społecznych. Według Słowackiego, to, co może przynieść zmiany dla narodu polskiego, nie może opierać się na abstrakcyjnym pojęciu etycznym, lecz na konkretnym czynie prowadzącym do wolności i możliwości doskonalenia społeczeństwa, a jeśli to koniecznie – także krwawej ofierze, wynikającej z samego Ducha "Wiecznego Rewolucjonisty". Zadaniem poety jest zrozumienie spraw, dążeń i cierpień swego narodu, pojmowanie sensu jego dziejów historycznych jak również przyszłości. Powinien więc być swego rodzaju wieszczem, osobą przewodnią. Tylko poezja pisana przez takiego poetę może wspomóc przemianę narodu jak i jego doskonalenie, o którym jako o celu narodu pisał Krasiński.
„Psalmy przyszłości” Krasiński napisał w Paryżu. Pierwsze trzy części – „Psalm wiary”, „Psalm nadziei” i „Psalm miłości” powstały w latach 1844–48. To poetyckie dzieła religijno – historiozoficzne, będące swego rodzaju podsumowaniem przemyśleń i koncepcji Krasińskiego wielu rozmów przeprowadzonych z przyjaciółmi i ukochaną – Delfiną Potocką. Utwory stały się zapowiedzią przyszłych wydarzeń.
„Psalm wiary” wyraża wiarę poety w boski plan dziejów. To jedenastozgłoskowiec, w którym podmiot liryczny określił Polskę mesjańskim narodem wybranym, którego misją jest wybawienie ludzkości (...)poprzez męczeństwo rodaków: „To w łasce Twojej poczęte narody! (…) / A są wybrane jedne przed innemi, By o Twą piękność walczyły na ziemi (…) / Takim jest naród Twój polski, o Boże! (…) / Niech w tym cierpieniu wytrwa niesłychanem (…)/ Boć on, zaprawdę, Twym ziemskim kapłanem”.
„Psalm nadziei” zapowiadał ostatnią, najwyższą w dziejach ludzkości epokę – czas „Ducha Świętego”, charakteryzujący się działaniem: „Czas uderzyć w strunę drugą, w czynów stal!”. Polaków do aktywności ma popychać ich wiara, dzięki której zostali narodem wybranym: „Z wiary waszej - wola wasza/ Z woli waszej - czyn wasz będzie!”. Aktywność Polaków ma doprowadzić do powszechnej przemiany społecznej.
„Psalm miłości” domykający pierwotny kształt cyklu, wyraża protest przeciwko mordom i rzeziom, nawiązując do ogarniętego powstaniem kraju. Jednocześnie wynosi na piedestał polskie rycerstwo i patriotyzm szlachty. Pojawiła (...)się tu koncepcja solidaryzmu narodowego – wspólnej drogi stanu szlacheckiego (jako przewodnika) i ludu do wypełnienia przeznaczenia. Dosłowny jest protest przeciwko imperializmowi carskiej Rosji: „Dwóch bójką wiar - / - Ty i Car. - / Car, życia trąd - / Ty, życia prąd / Ty, życia dar!”.
Psalmy poprzedzone są cytatami z Biblii, wszystkie mają podniosły charakter
i nawiązują do cnót teologicznych w społeczeństwie polskim. Odmienność tej wersji mesjanizmu narodowego polega na tym, że oparty jest on przede wszystkim na wierności chrześcijaństwu, a nie na niewinnej ofierze. Polska ma zbawić własny naród i świat od nienawiści, która rozlała się na kontynencie europejskim od czasu rewolucji francuskiej. Krasiński stworzył więc ideę przemiany dziejów według chrześcijańskiej zasady miłości. Czyn u Krasińskiego ma głównie charakter moralno–duchowy.
Polemikę z poglądami poety podjął Juliusz Słowacki, wystosowawszy do autora „Odpowiedź na Psalmy przyszłości”, w której skrytykował on narodowo–klasowy mesjanizm. Zarzucił Krasińskiemu, że opiera się na abstraktach, które w rzeczywistości nie występują. Słowacki był zwolennikiem konkretnych działań, nawet złożenia krwawej ofiary, jeśli będzie to konieczne.
Jednak historia potwierdziła wizje Krasińskiego, który po rzezi galicyjskiej (zbrojnemu wystąpieniu chłopów przeciwko szlachcie) opublikował kontynuację cyklu: „Psalm żalu” i „Psalm dobrej woli”, w których zwrócił się do Boga z prośbą o moralne zwycięstwo braterskiej miłości i solidarności.
Polemika poetów odbiła się szerokim echem wśród aktywistów epoki. Zwroty zaczerpnięte z utworów na długo weszły do ówczesnego języka polityki (m.in. „z szlachtą polską polski lud”, „Duch – wieczny rewolucjonista”).
Wokół genezy i programu "Psalmów przyszłości" Zygmunta Krasińskiego
Lata 1843-1848 to okres,w którym krystalizowały się koncepcje dzieła Z. Krasińskiego. Bogata korespondencja autora do przyjaciół, mn. Zawierająca listy do Adama Sołtana Jerzego Lubomirskiego,Konstantego Gaszyńskiego, Augusta Cieszkowskiego oraz do ukochanej przez niego Delfiny Potockiej, pozwalają wyodrębnić szereg czynników.
Ucieczkę poety od okropności świata w sferę myśli opartej na wierze nadziei i miłości ułatwiły rozmowy z Cieszkowskim prowadzone w Wierzenicy k. Poznania. Do tego pzyczyniła się także rozprawa pt. "Prolegomena zur historiosophie" wydana w 1838r., podejmująca wątki Heglowskie w celu ich przewartościowania i ukazania w innym kontekście.Cieszkowski traktował historię jako organizm, którego przyszłość można było poznać.Wiedzę na ten temat Krasiński ugruntował sobie w czasie pobytu w Wierzenicy od 12 do 24 pażdziernika1843r. W czasie teego pobytu czytał pierwszą redakcje "Ojcze nasz" [wyd.1848r.]. Opis wspólnych lektur utworu przesłał w liście do Jerzego Lubomirskiego, gdzie czytamy z 24 pażdziernika 1843r."....nasłuchałem się dziwnie rozumnych i olbrzymich pomysłów o raju przyszłości."Dalej w liście z 29 pażdziernika1843r. pisał do samego Cieszkowskiego"..na sądzie ostatecznym ma być każdemu opowiedziany los jego.Będziem się przzemieniali bez umierania."
O tym jak dużą wagę przywiązywał do dzieła "Ojcze nasz"świadczy list do Delfiny Potockiej z 18 pażdziernika 1843r."Rozszerzyło się dzieło, o którym opowiadałem Ci wiele dziwnych ustępów w Romie.Ono dopiero będzie jasnym dopełnieniem ciemnych przeczuć Towiańskiego."Wierzenickie dyskusje, przekonanie, że droga do Królestwa Bożego jest drogą ewolucyjną, wiara w przyszłość, w epokę pojednania dostarczyły materiału, który umożliwił poecie wykrystalizować system myślenia, który scharakteryzował w liście do a. Cieszkowskiego z 6 stycznia1844r."...Wiele myślałem o sądzie Chrystusów ostatecznym-o ciał zmartwychwstaniu-o żywocie wiecznym.Cóż to żywot wieczny,jeśli nie życie; doszłe do zupełnego jawu,już znów śmierci niepotrzebujące,by samo się wiednie iwolnie przemienić.
Będzie to już Trzecia Ducha Epoka-po dwóch pierwszych:upadku i odkupienia".Z korespondencji wynika, że nie tylko kwestie historiozoficzne znajdowały się w kręgu jego zainteresowań, ale także sytuacja polityczna w kraju po upadku powstania listopadowego.O swoich niepokojach ówczesnym wzrostem nastrojów rewolucyjnych i represji w kraju pisał do Stanisława Małachowskiego 5 listopada1844r."...Niestworzone się tu rzeczy dzieją w tych czasach.Posłano kawalerię armatydo Radomia, twierdząc, że tam chłopi humańszczyznę mają zacząć,chcieć panów swych zatrzymać.Więc protekcja orężna poszła bronić szlachtę polskąod włościan sandomierskich. Oto sposób wypolszczenia nas.Z podobnych myśli zwierzał się do Adama Sołtana w liście z28 listopada 1844r. "...wiesz, znów wielu poschwytywano, są pod zaskarżeniem komunizmu - niby niby szlachtę wyrżnąć chcieli.Już w dezorganizacji społecznej zaczyna się to samo, co we Włoszech się dzieje."
W atmosferze tych rozmyślań rodzi się "Psalm Nadziei", "Psalm Wiary "i "Psalm Miłości".Ich czas powstania i chronologię trudno jest określić. Można sądzić, że powstały w latach 1844,1845. Dwa następne "Psalm Żalu"i "Psalm Dobrej Woli"ukazały się w okresie póżniejszym w drugim wydaniu "Psalmów przyszłości" w Paryżu w1848r. nakładem Księgarni Polskiej.
"Psalmy przyszłości"były zapowiedzią wielkich wydarzeń nie tylko w Polsce, ale i na świecie.Rzeż galicyjska uwydatniła proroctwo autora.Według niego wszyscy ci, którzy domagali się rewolucji społecznej, odmawiali szlachcie wszelkich zasług i wartości. Broni więc zasług swojej klasy.Wiara w nadejście trzeciej epoki w dziejach ludzkości to echa dawnych wierzenieckich rozmów z A. Cieszkowskim.Wierzył, że Polska idąc śladem Chrystusa i wznosząc się moralnie coraz wyżej, sprowadzi Królestwo Boże na ziemię.Poeta zwiastował nadejście ostatniej epoki -najwyższej w dziejach ludzkości-epoki Ducha.. .Świętego.Polska urasta do rangi narodu przyszłości, który w niedługim czasie ujrzy Pocieszyciela.
Pierwsze wydanie dzieła ukazało się w Parużu w drugiej połowie sierpnia 1845r.pod pseudonimem Spirydion Prawdzicki. Nieco wcześniej 20 lipca zatrzymuje się przy Romel Pont des Champs Elysees nr 4.Przez cały czas pobytu dba o zachowanie incognito.W liście do Gaszyńskiego z 17 sierpnia 1845 r. czytamy "Pamiętaj przeczyć na zabój dwom rzeczom zawsze i wszędzie-spirydyjności". Natomiast w liście z 7 czerwca tego roku próbuje wyjaśnić, dlaczego tak bardzo dba o zachowanie tajemnicy pobytu w stolicy Francji."Jest tam mnóstwo znajomych, jest towianizm, jest monarchizm demokratyzm, jest to, co się komu podoba.Mnie zaś nic z tego się nie podoba, bo zanadto wiem i głęboko czuję żeśmy doszli do wigilii wielkiego czynu wielkiego przesilenia, którego wszystkie znaki. "
Tak więc poeta otacza tajemnicą autorstwo ; wzmianka w korespondencji oraz użycie pseudonimu nawiązującego do H. Kamieńskiego stanowią argument potwierdzający traktowanie "Psalmów przyszłości'..' jako utworu zbliżonego do "Prawd żywotnych". Krasiński na przełomie 1845/46 r. był szczególnie zainteresowany, jakie echa wywołały i czy nie ujawniono ich autora. Wypowiadał się poeta, który sposobem obrazowania i przyjęcim nazwy psalmu dla określenia swoich poetyckich utworów miał w tamtej chwili coś do powiedzenia i tym samym dał swemu dziełu szerokie możliwości interpretacyjne.