Tezy

Tezy obowiązuje wykład KKK szczególnie p. 198-278
1 Naturalne poznanie istnienia Boga
2 Zjawisko ateizmu
3 Nadprzyrodzone poznanie Boga
4 Mówienie o Bogu
5 Misterium Boga w Piśmie Świętym
6 Ojciec, Syn i Duch święty w Piśmie Świętym
7 Pochodzenie Osób Bożych
8 Relacje w Bogu
9 Osoby w Bogu
10 Teologiczne ujęcie jedyności Boga, pojęcie natury
11 Trójca Święta w historii zbawienia
12 Rozwój nauki o Trójcy świętej
13 Łacińskie i greckie ujęcie prawdy o Trójcy świętej. Patrystyczne analogie trynitarne
14 Przymioty istnienia Bożego
15 Przymioty Bożego działania
16 Opatrzność Boża, przeznaczenie
17 Znaczenie tajemnicy Trójcy Świętej

1. Naturalne poznanie istnienia Boga

Istnieją dwa podstawowe sposoby poznawania Boga: naturalne i nadprzyrodzone.

Naturalne poznanie Boga dokonuje się światłem ludzkiego rozumu z rzeczy stworzonych. Człowiek jest zdolny do poznania i miłowania Boga nawet bez specjalnego objawienia. Wypowiada się na ten temat Sobór Watykański I (1870).

Najważniejsze teksty Pisma Świętego, na których opiera się to nauczanie to Rz 1, 18 – 22 (Albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty – wiekuista Jego potęga oraz bóstwo – stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła) i Mdr 13, 1 – 9.

Dogmat nie kwestionuje praktycznych trudności w poznaniu Boga za pomocą samego rozumu ani nie określa, że każdy człowiek może poznać Boga w ten sposób. Natomiast broni ogólnie możliwości ludzkiego rozumu.

Człowiek stworzony na obraz Boży odkrywa pewne drogi wiodące do Jego poznania – argumenty wskazujące na istnienie Boga. Punktem wyjścia tych dróg jest rzeczywistość stworzenia: świat otaczający człowieka (np. istnienie bytów, piękno świata, porządek, celowość) i sama osoba ludzka (np. sumienie, pragnienie szczęścia i sensu).

2. Zjawisko ateizmu.

Człowiek może odrzucić istnienie Boga. Ateizm jest zjawiskiem złożonym. Rozróżniamy ateizm w sensie ścisłym od agnostycyzmu. Wśród rodzajów ateizmu wyróżniamy ateizm scjentystyczny, egzystencjalny czy polityczno – społeczny.

Ateizm może być teoretyczny lub praktyczny, absolutny lub względny, prywatny lub urzędowy. Przyczyny ateizmu mogą leżeć w sferze etycznej człowieka, mogą być związane z jego trudnościami poznawczymi, mogą mieć też charakter psychologiczno – religijny lub społeczny. Kościół całkowicie odrzuca ateizm jako pogląd czy podstawę życiową, natomiast zachowuje postawę szacunku wobec człowieka niewierzącego, pragnie podejmować z nim dialog, ukazywać mu antropologiczne znaczenie wiary.

3. Nadprzyrodzone poznania Boga

Nadprzyrodzone poznanie Boga przekracza naturalne możliwości ludzkiego rozumu, opiera się na Bożym Objawieniu, czyli osobistym zwróceniu się Boga do człowieka przez słowa i czyny ukazujące tajemnicę Bożego bytu i Boży zamysł zbawczy.

Wyróżniamy:

- Poznanie Boga w chwale – dostępne zbawionym w niebie

- Poznanie mistyczne – doświadczalne i bezpośrednie poznanie Boga, będące wyjątkowym darem łaski Bożej, właściwe mistykom

- Poznanie Boga przez wiarę – poznanie Boga dostępne każdemu człowiekowi wierzącemu

4. Mówienie o Bogu

Bardzo trudno jest mówić o Bogu ludzkim językiem, ponieważ jest On niewidzialny, niematerialny a przede wszystkim transcendentny. O Bogu często wypowiadamy się mówiąc, kim On nie jest, czyli posługując się wypowiedziami apofatycznymi.

Możliwe jest także orzekanie o Bogu w sposób pozytywny przy użyciu analogii teologicznej, ponieważ stworzenia noszą w sobie pewne podobieństwo do Boga. Nie ma możliwości jednoznacznego wypowiadania się o Bogu. Posługując się orzekaniem analogicznym stosujemy:

- drogę afirmacji, czyli wskazujemy na pewne podobieństwo między stworzeniem a Bogiem

- drogę negacji, czyli podkreślamy inność Boga wobec stworzeń, ponieważ w Bogu nie ma zła, braków, niedoskonałości

- drogę uwznioślenia, czyli podkreślamy, że Boże istnienie jest wspanialsze, większe, doskonalsze niż istnienie stworzone.

5. Misterium Boga w Piśmie Świętym

Już Stary Testament ukazuje wzniosły obraz Boga jedynego, transcendentnego i osobowego. Ten biblijny monoteizm jest zjawiskiem wyjątkowym na tle politeistycznych kultur starożytności. Najważniejsze starotestamentalne imiona Boga to Jahwe (Jestem, który jestem – Wj 3, 14), El (Elohim) i Adonaj. Wiara w jedynego Boga ma ogromne konsekwencje dla naszego życia. Pan Bóg stopniowo objawia tajemnicę swojego bytu. Pełnią Objawienia jest Jezus Chrystus. W Nim odsłania się prawda o Trójjedyności Boga. W Jego osobie objawienie Boga jako miłości osiąga swój szczyt.

6. Ojciec, Syn i Duch Święty w Piśmie Świętym

W Nowym Testamencie znajdujemy objawienie jednego Boga, który jest Ojcem, Synem i Duchem Świętym.

Wśród formuł trynitarnych, czyli krótkich, syntetycznych tekstów wyrażających wiarę w Ojca, Syna i Ducha Świętego szczególną rolę odgrywa nakaz misyjny („Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody , udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” Mt 28, 19).

Pismo Święte ukazuje Teofanie, czyli objawienie się Boga przy Chrzcie Chrystusa w Jordanie (Mt 3, 13 – 17) czy Przemienieniu Pańskim (Mt 17, 1 – 9).

Pismo Święte ukazuje Boga jako Ojca Jezusa Chrystusa w znaczeniu zupełnie wyjątkowym, innym niż w przypadku ludzi: „Dlatego więc usiłowali Żydzi tym bardziej Go zabić, bo nie tylko nie zachowywał szabatu, ale nadto Boga nazywał swoim Ojcem, czyniąc się równym Bogu.” (J 5, 19).

Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem: „On (Jezus Chrystus) zaś jest prawdziwym Bogiem.” (1J 5, 20).

Duchowi Świętemu SA przypisywane dzieła Boże jak: odpuszczenie grzechów (J 20, 22), łaski charyzmatyczne (1 Kor 12, 8 – 11; Dz 2, 4), natchnienia dawane prorokowi (1P 1, 21), przepowiadanie rzeczy przyszłych (1J 1, 10).

W Starym testamencie nie ma wyraźnego objawienia trójjedyności Boga. Natomiast ukazuje on stopniowo coraz większe bogactwo boskiego życia. Niektóre teksty Starego Testamentu w świetle objawienia nowo testamentalnego mogą być rozumiane jako zapowiedź prawdy o tajemnicy Trójcy (np. spotkanie Abrahama z Bogiem po dębami Mamre – Rdz 16, 1).

7. Pochodzenie Osób Bożych

Biblijne pojęcie pochodzenia ukazuje troistość Boga: „Duch Prawdy, który od Ojca pochodzi, On będzie świadczył o Mnie”(J 15,26).

W Bogu istnieją dwa różne pochodzenia. Pochodzenie Syna Bożego od Boga Ojca zwane zrodzeniem (Sobór Konstantynopolitański I) oraz pochodzenie Ducha Świętego od Ojca i Syna zwane tchnieniem (Sobór Lyoński 11) Chodzi tutaj o pochodzenia odwieczne, pozaczasowe i poza przestrzenne, wewnętrzne, których kresem są Osoby Boże (Syn i Duch).
W wyznaniu wiary Kościoła istnieją dwie dopuszczalne formuły wyrazowe pochodzenie Ducha Świętego

• Duch święty pochodzi od Ojca i Syna - jest to formuła używana najczęściej przez łacińskich Ojców Kościoła
• Duch święty pochodzi od Ojca przez Syna - jest to formuła używana najczęściej przez greckich Ojców

8. Relacje w Bogu

Relacje oznaczają odniesienie pomiędzy dwiema rzeczami. W Bogu relacje są samoistne, rzeczywiste, wzajemnie przeciwstawne.

W związku z dwoma pochodzeniami rozróżniamy w Bogu cztery relacje z których trzy konstytuują Trójcę Świętą:
• Ojcostwo to relacja Ojca wobec Syna.
• Synostwo to relacja Syna wobec Ojca.
• Tchnienie to relacja Ducha Świętego wobec Ojca i Syna
• i wreszcie relacja, która nie konstytuuje Osoby - relacja Ojca i Syna wobec Ducha Świętego zwana Tchnieniem czynnym, nie różni się niczym od Ojcostwa i Synostwa.

9. Osoby w Bogu

Odrębność Ojca, Syna i Ducha Świętego wyrażamy przede wszystkim w katechizmowym określeniu jest jeden Bóg w trzech Osobach. Ściślej: jedna natura Boża istnieje niepodzielnie w trzech różnych Osobach Bożych.

Sam termin osoba(gr. Hypostasis, prósopon, łac. persona) stosowany jest w najstarszych wypowiedziach Magisterium Kościoła na temat Trójcy Świętej, np. w liście św. Dionizego bp Aleksandrii z ok. 260 r. W Kościele zachodnim już Tertulian używa terminu persona i określenie to nie budzi trudności. Na Wschodzie rozróżnienie między naturą (ousia) i osobą (hypostasis) jest dziełem przede wszystkim kapadockich ojców Kościoła.

Nazywamy Ojca, Syna i Ducha Świętego Osobami posługując się analogią teologiczną.
Podkreślamy ich rozumność, godność, doskonałość, samoistność, ukierunkowanie na innych, wolność.

Właściwe imiona pierwszej Osoby Bożej to: Ojciec. Pierwsza zasada. Niezrodzony. Drugiej: Syn. Słowo. Obraz Ojca. Trzeciej: Duch Święty, Miłość niestworzona. Dar.
Osoby Boże różnią się znamionami(cechami rozpoznawczymi). Mamy pić znamion osób Bożych:
• niezrodzoność i ojcostwo są znamieniami Ojca
• zrodzoność (synostwo) to znamię Syna
• tchnienie bierne to znamię Ducha Świętego
• tchnienie czynne to wspólne znamię Ojca i Syna

10. Teologiczne ujęcie jedyności Boga, pojęcie natury

Jedność Boga wyrażamy przede wszystkim poprzez pojęcie natury. Trzy Osoby Boże posiadają jedną i tę samą naturę. Nie dzielą między siebie jedynej Boskości, ale każda z nich jest całym Bogiem. Już Sobór Nicejski używa pojęcia natury(gr. ousia) mówiąc o tym, że Syn jest współistotny (homoousios) Ojcu. Na Zachodzie Tertulian używa pojęcia substantia na oznaczenie tego, co w Trójcy jest jedno.

Jedność Boga podkreślają także przymioty(doskonałości) natury Bożej.

Szczególnie w tradycji wschodniej wyrażamy tę jedność mówiąc o perychorezie Osób Bożych, które się wzajemnie przenikają i wzajemnie zamieszkują w sobie: „Ojciec jest we Mnie a Ja w Ojcu" (J 10, 38)

11. Trójca Święta w historii zbawienia

Osoby Boże nie tylko istnieją w relacjach wewnętrznych, ale także działają w stosunku do świata.

W odniesieniu do świata Osoby Boże działają wspólnie. Do takich działań należą m.in. stworzenie i zachowywanie świata w istnieniu, odkupienie, zamieszkanie w człowieku.

Chociaż ściśle biorąc każdy akt zewnętrznego działania jest wspólny wszystkim Osobom Bożym to przypisujemy określone działanie jednej z Osób: Bogu Ojcu dzieło stworzenia, Synowi Bożemu dzieło odkupienia, Duchowi Świętemu dzieło uświęcenia. Takie przypisywanie nazywamy aprioariacia.

Bogu Ojcu przypisujemy imiona: Wszechmogący, Stwórca, wieczny, Ojciec nasz, Synowi Bożemu: Mądrość, przyczyna wzorcza stworzeń, Duchowi Świętemu: Miłość, Paraklet(Pocieszyciel, Obrońca).
W przypadku posłania mamy do czynienia ze szczególnym związkiem Osoby Bożej z rzeczywistością stworzoną
• Tylko Syn Boży przyjął ludzką naturę, cierpiał i zmartwychwstał. Równocześnie zarówno Ojciec jak i Duch Święty współdziałali we Wcieleniu, męce i zmartwychwstaniu Chrystusa. Stąd mówimy o Wcieleniu jako widzialnym i substancjalnym posłaniu Syna posłaniu Syna od Ojca.
• Tylko Duch Święty jest udzielony w Dniu Pięćdziesiątnicy, ale w dziele uświęcenia współdziałają wszystkie trzy Osoby Boskie Stąd mówimy o posłaniu Ducha Świętego od Syna w dzień Pięćdziesiątnicy

Trójca Święta działa w całej historii zbawienia, w szczególności we wspólnocie Kościoła, 13 zamieszkuje w chrześcijaninie i prowadzi go do komunii ze sobą w Życiu wiecznym

12. Rozwój nauki o Trójcy Świętej

Wiarę w Trójjedynego wyrażają już pierwsi Ojcowie jak np. Ignacy z Antiochii czy Klemens Rzymski. Szczególnie miejscem wyznawania tej wiary jest sakrament chrztu.

Pierwotny Kościół musi zmagać się z błędami zniekształcającymi biblijne objawienie. Są to monarchianizm, subordynacjonizm, arianizm, macedonianizm, tryteizm.

Wobec zagrożenia arianizmem zwołany został Sobór w Nicei (325). Wyznaje on, że Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem, współistotnym Ojcu, pochodzącym od Ojca przez zrodzenie.

Arianizm rozwija się także po Soborze Nicejskim. Do przezwyciężenia tego błędu przyczynili się przede wszystkim Ojcowie Kapadoccy, którzy wprowadzili ład terminologiczny w teologii języka greckiego.

Sobór Konstantynopolitański I(381) odrzucił arianizm oraz potwierdził bóstwo Ducha Świętego, nazywając Go Panem i Ożywicielem.

Na Zachodzie szczególne zasługi dla wypracowania terminologii trynitarnej położył Tertulian. Używa pojęć Trójcy(trinitas), osoby(persona) i natury(substancja).

13. Łacińskie i greckie ujęcie prawdy o Trójcy Świętej. Patrystyczne analogie trynitarne

słońce - obraz trzech słońc przenikających się wzajemnie i dających jedno światło - Św. Grzegorz z Nazjanzu: „Podobne przenikające się nawzajem trzy słońca dają jedno światło…

lampa - trzy lampy, których płomień tworzy jedno światło — Pseudo-Dionizy Aeropagita

światło - Ojciec jako słońce, Syn jako promień światła, Duch Święty jako ciepło —św Efrem Syryjczyk

rzeka - Ojciec jako Źródło, Syn jako strumień, Duch Święty jako woda płynąca strumieniem, którą możemy pić — św. Atanazy

krzew - Ojciec jako korzeń, Syn jako krzew, DŚ jako owoc z krzewu - Tertulian

każdy człowiek a przede wszystkim jego życie duchowe jest obrazem Boga. Św. Augustyn (+430). Człowiek to ktoś świadomy siebie. kto myśli i decyduje Św. Augustyn porównywał Syna do słowa przez które wyrażamy myśli wypowiadamy siebie. Słowo to pojęcie jedyne wyrażające w pełni i prawdziwie, kim jest Bóg, który to słowo rodzi. Ducha Świętego porównywał Augustyn do aktu woli. Najdoskonalszym aktem woli jest akt miłości. Duch Smęty jest miłością Ojca i Syna.

14. Przymioty istnienia Bożego

Przymioty Boże to cechy Bożego bytu, doskonałości wypływające w sposób konieczny z Bożej istoty.

Bóg jest Jedyny czyli wyjątkowy niepowtarzalny, nie istnieje jakikolwiek inny byt tego samego rzędu. „Słuchaj, Izraelu. Pan jest naszym Bogiem — Panem jedynym. Będziesz miłował Pana. Boga twojego z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił" (Pwt 6, 4-5)

Nieogarniony - Bóg jest niczym i nikim nieogarniony, nieograniczony, niezmierzony. W teologii przymiot ten najpełniej opisuje pojęcie transcendencji. Bóg przekracza całą otaczającą nas rzeczywistość. „Przecież niebo i niebiosa najwyższe nie mogą Cię, objąć, a tym mniej ta świątynia. którą zbudowałem” ( 1 Krl 8,27)

Niezmienny - Nie ma w Nim braku przemiany i rozwoju ale stałość i pełnia posiadania W Bogu „nie ma przemiany ani cienia Zmienności” (Jk 1, 17)

Wieczny - Bóg nie ma początku ani końca „On jest Bogiem żyjącym i trwa na wieki (Dm 6,27)

Doskonały - Bóg jest pod każdym względem doskonały, wolny od jakichkolwiek braków „doskonały” (teleios) jest Ojciec wasz niebieski” (Alt 5, 48)

Prosty - Jest absolutnie prosty. Nie ma w Nim części składowych, elementów, jest niepodzielnym Duchem. Bóg jest duchem… (J 4,24) Jestem, Który Jestem (WI 3,14)

Wszechobecny - Jest obecny we wszystkich rzeczach i w każdym miejscu przez swoją wiedzę, potęge i istotę. Bo w rzeczywistości jest On niedaleko od każdego z nas. W Nim bowiem żyjemy, poruszamy się i jesteśmy (Dz 17, 27-28)

15. Przymioty Bożego działania

Życie Boże - Bóg jest Bogiem żyjącym, osobowym, nawiązującym kontakt z człowiekiem. Mówimy o nim przez analogię z duchowym życiem człowieka. Od Boga stworzenia a przede wszystkim człowiek otrzymują życie. „Moje serce i ciało radośnie wołają do Boga Żywego” (Ps 84 34).

Wiedza Boża - Bóg jest wszechwiedzący czyli wszystko wie. Wszystko poznaje jednym aktem. Poznaje siebie i całą rzeczywistość. Jego wiedza nie ogranicza wolności czynów stworzeń. „Jahwe jest Bogiem wszechwiedzącym. On waży uczynki" (1 Sm 2. 3)

Wola Boża - Wola Boża jest jednym wiecznym aktem. Wola Boża jest absolutnie wolna wobec rzeczywistości ale nie oznacza to możliwości wyboru między dobrem a złem

Wszechmoc - Pan Bóg jest wszechmogący. Jego wszechmoc jest powszechna, miłująca i tajemnicza. „Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego” (Łk 1. 37)

Świętość - Pan jest wolny od grzechu, wewnętrznie niezdolny do zła moralnego. Jest absolutną dobrocią. „Bądżcie świętymi, bo Ja jestem święty, Pan Bóg wasz (Kpł 19.2)

Sprawiedliwość - Pan Bóg ma niezmienną wolę oddawania każdemu stworzeniu tego, co mu się należy, za dobro wynagradza a za zło karze „O Panie jesteś sprawiedliwy i wyrok Twój jest słuszny" (Ps 119)

Miłosierdzie - Bóg jest miłosierny czyli z dobrocią zmierza do pomocy stworzeniu uwikłanemu w niewolę grzechu „
„Dlatego musiał się upodobnić pod każdym względem do braci, aby stał się miłosiernym i wiernym arcykapłanem wobec Boga dla przebłagania za grzechy ludu" (Hbr 2. 17)

16. Opatrzność Boża. Przeznaczenie

Opatrzność Boża - to opieka Boża nad wszystkim, co stworzył i kierowanie stworzeniami „Sięga potężnie [Bóg] od krańca do krańca i włada wszystkim z dobrocią" (Mdr 8, 1). Prawdę tę podkreśla Sobór Watykański I przeciwstawiając się deizmowi. Opatrzność Boża jest Miłująca, powszechna. Może działać bezpośrednio lub posługiwać się przyczynami wtórnymi. Nie pomniejsza wolności człowieka. Zło moralne nie pochodzi od Boga ale z wolnej decyzji stworzeń. Pan Bóg wyprowadza dobro ze skutków zła.

Przeznaczenie - to radosna prawda o umiłowaniu przez Boga i wybraniu do Życia wiecznego stworzeń rozumnych i wolnych. Przeznaczenie nie pomniejsza ludzkiej wolności i odpowiedzialności. Zbawienie wymaga naszej współpracy. Pan Bóg nikogo nie przeznacza do wiecznego potępienia. Chrześcijańskie rozumienie przeznaczenia radykalnie różni się od wiary w fatum. Kościół odrzuca predestynacionizm

• „W Nim bowiem wybrał nas przed założeniem świata, abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem. przeznaczył nas dla siebie jako przybranych synów przez Jezusa Chrystusa, według postanowienia swej woli ku chwale majestatu swej łaski, którą obdarzył nas w Umiłowanym” (Ef 1,3-6).

17. Znaczenie tajemnicy Trójcy Świętej

Prawda o Trójcy Świętej przede wszystkim odsłania prawdę o Bogu, który jest miłością sam w sobie i w niepojęty sposób kocha człowieka.

Wskazuje, że człowiek jest wezwany do miłości, do życia w komunii z Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Prawdziwa miłość nie niszczy osobowej tożsamości człowieka.

Modlitwa chrześcijańska ma charakter trynitarny. Szczególnie wyraźnie wiarę w Trójjedynego Boga wyrażają takie modlitwy jak Znak krzyża czy Chwała Ojcu.

Sakramenty są spotkaniem z Trójcą Świętą.

Trójjedyny Bóg jest obecny w Kościele i w nim działa. Kościół pochodzi od Trójcy i ku Niej zmierza.

Rodzina jako wspólnota życia i miłości powinna w szczególny sposób odbijać w sobie podobieństwo do Trójcy.

Zgłębianie rzeczywistości Boga Trójjedynego umożliwia nam m.in. odkrycie wielkości Boga a równocześnie Jego bliskości, dostrzeżenie godności ludzkiej osoby, jej niepowtarzalnej egzystencji i powołania do wiecznego udziału w życiu Trójcy