"Umowy śmieciowe" - skandaliczny wyzysk czy wybawienie?
Osoby zatrudnione na „umowy śmieciowe” zasilają nową klasę społeczną nazywaną prekariatem. Są oni zdani na łaskę szefa, stale zagrożeni bezrobociem. Umowy czasowe są złe. Ale powiedzmy szczerze - bez nich byłoby jeszcze gorzej.
Nie masz 25 lat i starasz się o pracę? W dwóch firmach na trzy zaproponują Ci umowę czasową. Umowy zwane pogardliwie „śmieciowymi” podpisuje dzisiaj w Polsce ponad 60 proc. osób w tym wieku. Tak wynika z raportu „Młodzi 2011”.
Ale… można przypuszczać, że bez nich z pracą dla młodych byłoby jeszcze gorzej. Mniej „śmieciowych umów” – to (jeszcze) wyższe bezrobocie.
Jak temu zapobiec?
„Śmieciowe” zjawisko niepokoi coraz bardziej, zwłaszcza w przypadku osób młodych. One najczęściej wypadają z obszaru umów na czas nieokreślony. A nawet często nie tyle wypadają, co nie są w stanie w ogóle do niego wejść.
Etat to dla nich nieosiągalne marzenie. W Unii Europejskiej to Polska jest krajem, w którym umowy tymczasowe podsuwane są pracownikom najczęściej. Jak podaje GUS, w ubiegłym roku ponad 3,5 mln polskich pracowników miało umowę na czas określony. Oznacza to wzrost o 172 tys. w porównaniu z rokiem 2009.
Początkowo na umowy tymczasowe zatrudniano pracowników szeregowych. To się jednak zmienia. - Dziś na kontraktach okresowych pracują także specjaliści o wysokich kwalifikacjach – inżynierowie, managerowie, koordynatorzy projektów – zauważa w portalu bezrobocie.org.pl socjolog Bartosz Soczówka, wiceprezes firmy szkoleniowej Berndson.
To tendencja dobrze znana w całej Europie. Ponad połowa nowo zatrudnianych młodych ludzi podpisuje umowy okresowe w krajach znacznie mocniejszych gospodarczo od naszego: w Niemczech, Francji, a także w Szwecji.
Dla tych osób stan tymczasowości oznacza brak poczucia bezpieczeństwa. Nie mogą one planować przyszłości, ponieważ w każdej chwili mogą zostać zwolnione. Z tej samej przyczyny nie dostaną kredytu. Są zmuszone do powstrzymywania się z zakupami. Założenie rodziny to dla nich ryzyko. Ich kariera już na początku staje pod znakiem zapytania.
Zatrudnienie na „umowę śmieciową” nie obowiązuje zresztą wyłącznie w przypadku osób pracujących od niedawna. Okres takiego zatrudnienia coraz bardziej się wydłuża.
Grupa osób zatrudnianych na takiej podstawie jest już w Europie tak duża, że zaczyna współtworzyć nową klasę społeczną. Zasilają ją również osoby pracujące, ale zarabiające tak mało, że nie są w stanie utrzymać się z własnej pracy. Nową klasę nazwano prekariatem, od łacińskiego słowa oznaczającego kogoś zdanego na czyjąś łaskę, stale zagrożonego społeczną degradacją.
Oprócz młodych przed 25 rokiem życia bardzo często trafiają do niej osoby po 50-tce. Głównie pracownicy fizyczni, którzy wypadli z rynku pracy i w wielu przypadkach aż do emerytury nie będą już w stanie nań wrócić. Trzecią grupę zasilającą w znacznym stopniu prekariat stanowi tradycyjny margines społeczny, niepracujący i wegetujący w oparciu o system opieki socjalnej.
Dobre strony „złych” umów
Zjawisko jest uważane za negatywne, a sprawę pogarsza fakt, iż nikt nie potrafi mu zaradzić. Krytyce analityków rynku poddawane są przy tym rządy, między innymi polski, które przez wiele lat zdawały się marginalizować coraz bardziej narastający problem.
Ale pojawiają się również opinie zwracające uwagę, że sprawa wcale nie jest jednoznaczna. Ze „śmieciówkami” nie ma co walczyć, bo… bez nich byłoby jeszcze gorzej.
Jak przypomina Łukasz Guza w „Dzienniku Gazecie Prawnej”, przed dekadą, w 2002 roku, stopa bezrobocia wśród osób do 24 lat przekraczała 43 proc. Dzisiaj wynosi 24,6 proc. Ma to wyraźny związek ze wzrostem ilości umów czasowych. Dziewięć lat temu zatrudnionych na ich podstawie było nieco powyżej 1,5 mln, a dzisiaj 3,5 mln osób.
- Rynek pracy tymczasowej poprzez tworzenie nowych miejsc pracy może mieć coraz większy wpływ na spadek bezrobocia – potwierdza Anna Wicha, dyrektor generalny Adecco Poland. Dodaje też, że rynek ten w Polsce będzie prawdopodobnie coraz większy.
Zdaniem wielu analityków, „śmieciowe umowy”, przy wszystkich swoich wadach i ograniczeniach, przyczyniają się jednak do spadku największego zagrożenia, jakim jest bezrobocie. Dzięki nim „zaklęty krąg bezrobocia” często zostaje przerwany. Według agencji pracy Randstad, tylko ok. 10 proc. zatrudnionych „na jakiś czas” po okresie pracy tymczasowej wraca do bezrobocia.
Problem zatrudnienia czasowego w Unii nie narasta równomiernie. Z danych Eurostatu wynika, że w krajach europejskich na przestrzeni ostatnich 10 lat liczba osób pracujących tymczasowo wzrosła, ale jedynie o niespełna 2 proc.
Warto przy tym dodać, że Polska jest ewenementem w skali europejskiej. Udział umów tymczasowych w końcu ubiegłego stulecia wynosił w naszym kraju zaledwie 4,6 proc. Dziś – sześciokrotnie więcej.
Tymczasem w niektórych krajach ich ilość wzrosła nieznacznie, a w innych wręcz spadła. Dla przykładu, w Hiszpanii, gdzie ich procentowy udział jest również duży, w ciągu ostatniej dekady nastąpił spadek z 32 do 25 proc.
Ilość zawieranych umów tymczasowych nie ma związku z poziomem zamożności czy wysokością PKB. Na przykład w bogatej Szwecji w ubiegłym roku umowy czasowe podpisało ponad 15 proc. zatrudnionych. W znacznie uboższej Rumunii – zaledwie 1,1 proc.
Jest jednak faktem, że znaczenie pracy tymczasowej w Europie stopniowo rośnie. Według Europejskiego Portalu Mobilności Zawodowej, tym bardziej muszą niepokoić poważne luki prawne dotyczące zatrudniania na umowę tymczasową. Systemy prawne wielu krajów nie wypracowały dotąd wystarczających przepisów dotyczących tej formy zatrudnienia.