1.Paliwa kopalne: gaz ziemny, ropa naftowa, torf, węgle kopalne.

2.Gaz ziemny to mieszanina węglowodorów, którego głównym składnikiem jest metan. Innymi węglowodorami wchodzącymi w skład są: etan, propan, butan oraz azot, tlenek węgla (II), tlenek węgla(IV), hel i siarkowodór.

3.Złoża gazu ziemnego występują przeważnie ze złożami ropy naftowej, a także w kopalniach węgla kamiennego. Z tego powodu nazywa się go gazem kopalnianym

4.Mieszanina metanu z powietrzem jest wybuchowa, gdy metan stanowi w niej 5-15%. Utleniający się gaz ziemny stanowi zagrożenie życia.

5.Nawanianie gazu polega na dodawaniu do niego substancji o silnym zapachu np. związków siarki.

6.Ropa naftowa – olej skalny, to mieszanina węglowodorów innych związków chemicznych, powstała w wyniku rozkładu organizmów roślinnych i zwierzęcych w warunkach beztlenowych. Podstawowy skład chemiczny:

-węgiel

-wodór

-siarka

-tlen

-azot

7.Właściwości ropy naftowej:

Fizyczne	Chemiczne
-oleista ciecz -różne barwy – od żółtej do czarnej -nierozpuszczalna w wodzie	-charakterystyczny zapach -palna, płomień żółty, kopcący

8.Substytucja – charakterystyczna tylko dla alkanów, zachodzi w obecności światła nadfioletowego.

H H

| |

H – C – H + CL₂ H – C – CL + HCL

| [CL-CL] |

H H

9.Odmiany węgla kopalnego.

a)antracyt – to odmiana węgla kamiennego o najwyższej zawartości węgla pierwiastkowego. Jest twardy, ma czarną barwę i silny połysk. Niektóre odmiany antracytu wykazują przewodnictwo elektryczne. Stosuje się go jako paliwo, do wytwarzania koksu i produkcji barwników

b)węgiel kamienny – jest twardy i kruchy, ma czarną barwę. Powstaje z węgla brunatnego w wyniku przemian beztlenowych zachodzących w wysokiej temp. i pod wysokim ciśnieniem.

c)węgiel brunatny – ma barwę brunatną lub prawie czarną, powstaje ze szczątków roślinnych przykrytych grubą warstwą osadów, które uległy przemianom w warunkach beztlenowych

d)torf – jest kruchy, ma brunatna barwe lub czarną, powstaje z obumarłych roślin, głównie drzew, które zatonęły w bagnach. Pozbawione dostępu do tlenu z powietrza nie gniły, lecz ulegały stopniowej mineralizacji. Świeżo wydobyty torf może być miękki i zawierać dużo wody.

10.Odmiany alotropowe węgla.

a)grafit

zastosowania:

-wkład do ołówków

-elektrody do otrzymywania m.in. chloru, magnezu i sodu

-pręty w rektorach atomowych

-szczotki do silników elektrycznych

Właściwości	Charakterystyka struktury
fizyczne	chemiczne
-substancja stała -miękki -tłusty w dotyku -ciemnoszare płytki -nierozpuszczalny w wodzie -dobrze przewodzi prąd i ciepło -można przekształcić w diament	-bezwonny -mała aktywność chemiczna -ulega reakcjom spalania

b)diament

zastosowania:

-jubilerstwo

-materiały ścierne

-elektronika

-narzędzia tnące i świdry

Właściwości	Charakterystyka struktury
fizyczne	chemiczne
-substancja stała -kruchy -bezbarwne kryształy -nierozpuszczalny w wodzie -nie przewodzi prądu elektrycznego -dobrze przewodzi ciepło -wysoki współczynnik załamania światła -można przekształcić w grafit	-bezwonny -aktywność chem. Mniejsza niż grafitu -spala się w temp. wyższej nić 850^oC -w podwyższonej temp. reaguje m.in. z fluorem

c)fulereny

zastosowania:

-fotooptyka i elektronika

-izolatory, półprzewodniki i przewodniki

-leki przeciw AIDS i raka

-metalurgia

Właściwości	Charakterystyka struktury
fizyczne	chemiczne
-substancja stała -kryształy o barwie od żółtej do czerwonobrązowej -metaliczny połysk -nierozpuszczalny w wodzie -rozpuszcza się w benzynie (kolorowe roztwory) -właściwości nadprzewodzące i półprzewodzące	-bezwonny -pod wpływem światła ulega rozkładowi -reagują z najaktywniejszymi litowcami -ulegają reakcjom spalania

d)grafen – jedna warstwa grafitu, przeźroczysty, wytrzymalszy od stali

e)karbin – białe kryształy, podwójne lub pojedyncze i potrójne wiązania

11.Alotropy różnią się strukturą wewnętrzną, czego następstwem jest różnica we właściwościach chem. i fiz.

12.Fosfor biały jest białą, lepką bardzo trującą substancją. Przechowuje się w wodzie.

13.Fosfor czerwony jest nietoksyczny, postać ciemnoczerwonego proszku.

14.Destylacja frakcyjna polega na kolejnym doprowadzaniu do wrzenia, oziębienia i skraplania substancji tworzących frakcję.

I frakcja – substancje gazowe,

II frakcja – benzyna (rozpuszczalnik),

III frakcja – nafta,

IV frakcja – oleje napędowe,

V frakcja – smary i mazut (produkcja smoły i asfaltu).

Frakcje ropy naftowej różnią się właściwościami ponieważ są mieszaninami węglowodorów o różnej liczbie atomów węgla w cząsteczce.

15.Węgiel kamienny przerabia się w zakładach przemysłu koksowniczego – koksowniach.

16.Piroliza węgla (sucha destylacja, pirogenizacja) to proces przeróbki węgla kamiennego polegający na ogrzewaniu go w temp. ok. 1000^oC bez dostępu powietrza.

Produkty:

-gaz koksowniczy/świetlny (gaz opałowy, surowiec do syntez chemicznych)

-woda pogazowa (nawozy sztuczne, amoniak i siarczan (VI) amonu)

-smoła węglowa (produkcja tworzyw sztucznych, rozpuszczalników, barwników, leków, materiałów zapachowych, materiałów wybuchowych)

-koks (paliwo, produkcja karbidu, produkcja gazu syntezowego przetwarzanego na benzynę, reduktor w procesach hutniczych)

17.Metan pozyskiwany z gazu ziemnego jest surowcem do wytwarzania acetylenu w procesie pirolizy. Produktami są etyn i wodór.

2 CH₄ C₂H₂ + 3 H₂

18.Węgiel kamienny poddaje się także zgazowaniu. Proces ten polega na ogrzewaniu węgla z tlenem i przegrzaną parę wodną

C + H₂O CO + H₂

C + 2 H₂ CH₄

C + CO₂ 2 CO

2 C + O₂ 2 CO

19.Otrzymana mieszanina CO i H2 to tzw. gaz syntezowy, który jest cennym surowcem w przemyśle chemicznym. Stosuje się go do produkcji benzyny i metanolu.

20.Benzyna to mieszanina węglowodorów od 5 – 12 atomów węgla w cząsteczce. Ma budowę niepolarną, jest dobrym rozpuszczalnikiem tłuszczów.

21.

Właściwości fizyczne	Właściwości chemiczne
-ciecz lotna -temp. wrzenia 36 – 180/200^oC -bezbarwna -gęstość mniejsza od gęstości -nierozpuszczalna w wodzie -rozpuszcza ciecze oleiste	-charakterystyczny zapach -łatwo palna

22.Katalizator to substancja, która bierze udział w reakcji, często ją przyśpiesza, ale nie reaguje z substratami, czyli nie zużywa się.

23.Kraking polega na cięciu węglowodorów o długich łańcuchach w wyniku czego powstaje mieszanina alkanów i alkenów o mniejszych cząsteczkach. Prowadzi się go w warunkach obniżonego lub podwyższonego ciśnienia oraz w obecności katalizatorów.

24.Liczba oktanowa określa odporność benzyny na tzw. spalanie stukowe, czyli nierównomierne. Im bardziej rozgałęzione węglowodory wchodzą w skład tym wyższa liczba oktanowa.

Benzyna Pb95 spala się : 95% izooktanu i 5% heptanu

25.Środki przeciwstukowe:

-antydetonator ( alkohole – MTBE i ETBE)

-reforming(izomeracja) – reakcja przekształcenia węglowodorów o łańcuchach prostych w węglowodory o łańcuchach rozgałęzionych lub pierścieniowych, prowadzi się go w podwyższonej temp., pod wysokim ciśnieniem i w obecności katalizatorów.

26.Zastosowania benzyny:

-odkażania i odtłuszczanie skóry

-usuwanie resztek plastrów

-rozpuszczalnik tłuszczów w laboratoriach chemicznych

-w lotniczych silnikach tłokowych

-w silnikach z zapłonem iskrowym

-wykorzystywana do czyszczenia narzędzi malarskich jako rozpuszczalnik

27.Benzyn – C6H6 jest jednym z produktów reformingu benzyny, należy do węglowodorów aromatycznych, wiązanie zdelokalizowane (elektrony tworzą wspólne wiązanie, które łączy wszystkie atomy węgla).

28.Gazy cieplarniane to freony (pochodne węglowodorów), CO2, metan, para wodna. Powstają w procesie spalania paliw kopalnych. Zapobiegają utracie powietrza przez Ziemię, stężenie w atmosferze nie jest stałe. Ich brak spowodowałby duże zmiany temp. pow. w ciągu doby, całą powierzchnie ziemi pokryłby lód. Zwiększenie gazów cieplarnianych powoduje wzrost średniej temp. powietrza na Ziemi – globalne ocieplenie (prowadzi do zaniku pokrywy lodowej w górach i okolicach podbiegunowych, podniesienie się poziomu mórz.

29.Kwaśne opady - odpowiednie tlenki łącząc się z parą wodną tworzą kwaśne deszcze.

S + O₂ SO₂

2 NO + O₂ 2 NO₂

NO + NO₂ N₂O₃

30.Smog – tlenki siarki i CO2 osadzają się między cząsteczkami powietrza (pyłów, sadzy) tworząc tzw. mgłę przemysłową.

31.Katastrofy ekologiczne – ropa naftowa przedostająca się do morza unosi się na powierzchni wody, odcinając dostęp tlenu i światła organizmom morskim. Wsiąka też w piasek. Niebezpieczna jest też dla ptaków i ssaków morskich, które je połykają.

32.Źródła energii.

-paliwa kopalne

-przemiany promieniotwórcze pierwiastków chemicznych

b)niewyczerpywalne:

-Słońce

-woda

-wiatr

-biopaliw

-ciepło wnętrza ziemi

33.Alkany C_nH_2n+2

Metan – CH₄

Etan – C₂H₆

Propan – C₃H₈

Butan – C₄H₁₀

Pentan – C₅H₁₂

Heksan – C₆H₁₄

Heptan – C₇H₁₆

Oktan – C₈H₁₈

Nonan – C₉H₂₀

Dekan – C₁₀H₂₂

34.Alkeny C_nH_2n

35.Aliny C_nH_n-2

36.Addycja – rodzaj reakcji chemicznej, polegającej na przyłączeniu jednej cząsteczki do drugiej w wyniku czego powstaje tylko jeden produkt bez żadnych produktów ubocznych. W chemii organicznej addycja przebiega zwykle z rozerwaniem wiązania wielokrotnego

37.Substytucja - reakcja chemiczna polegająca na wymianie jednego lub kilku atomów w cząsteczce związku chemicznego.