ZASADY ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ W CIELE CZŁOWIEKA I ZWIERZĘCIA

Aby ułatwić orientację w przestrzeni w anatomii posługujemy się osiami i płaszczyznami.

1. Osie ciała

a)Os pionowa(długa) – wyznacza kierunek górny i dolny. Najdłuższą oś pionową, biegnącą od szczytu głowy do podstawy ciała nazywamy osią główną.

b)Oś pozioma(poprzeczna) – prostopadła do osi pionowej i biegnąca od strony prawej do strony lewej. Określa kierunek boczny i przyśrodkowy.

c)Oś strzałkowa – wyznacza kierunek przednio-tylny. Prostopadła do obu poprzednich osi. Określa kierunek przedni(dobrzuszny) oraz tylny( dogrzbietowy).

1. Płaszczyzny ciała

a)płaszczyzna strzałkowa- określona przez oś pionową i strzałkową. Biegnie od przodu do tyłu. Płaszczyznę strzałkową środkową przechodzącą przez oś główną nazywamy płaszczyzną symetrii ciała lub pośrodkową( C ) W anatomii weterynaryjnej płaszczyzna strzałkowa określa struktury leżące bocznie i przyśrodkowo, zaś płaszczyzna pośrodkowa stronę prawą i lewą.

b)płaszczyzna czołowa – biegnie równolegle do czoła. Jest określana przez oś poprzeczną i pionową(B)

c)płaszczyzna poprzeczna(pozioma) – określana przez oś poprzeczną i strzałkową, biegnie poziomo, prostopadle do obu płaszczyzn ( A) wyznacza kierunek doczaszkowy i doogonowy lub donosowy i doogonowy, a także bliższy i dalszy.

d)płaszczyzna grzbietowa- (w wet.) równoległa do grzbietu, wyznacza kierunek dogrzbietowy i dobrzuszny.

Człowiek	Zwierzę
Kończyna górna	Kończyna piersiowa
Kończyna dolna	Kończyna miedniczna

NAUKA O KOŚCIACH-OSTEOLOGIA

Ogół kości w organizmie tworzy kościec. Zaś kości wraz z ich połączeniami i mięśniami szkieletowymi nazywane są układem ruchu. Tkanka kostna jest odmianą tkanki łącznej, którą stanowią elementy komórkowe w postaci osteoblastów, osteocytów i osteoklastów, a także bogata istota międzykomórkowa.

Istota międzykomórkowa utworzona jest z substancji bezpostaciowej oraz zanurzonych w niej włókien kolagenowych układających się w pęczki.

Tkankę kostną dzielimy na:

a)grubowłóknistą- bezładny układ włókien kolagenowych; występuje w życiu płodowym.

b)drobnowłóknistą- uporządkowana budowa, równoległy układ włókien, obecność blaszek kostnych.

• Istota gąbczasta- wypełnia wnętrze kości krótkich, płaskich i różnokształtnych. Tworzy zasadniczą część nasad kości długich. Zbudowana z beleczek obudowujących niewielkie jamki, które wypełnia szpik kostny czerwony.

• Istota zbita- znajduje się w trzonach kości długich tworząc tzw. kość korową. Pokrywa nasady kości długich. Obudowuje z zewnątrz kości krótkie, płaskie i różnokształtne. Jej jednostką strukturalną jest osteon określany systemem Haversa.

Okostna- cienka błona okrywająca kość z zewnątrz. Tworzy ją tkanka włóknista zbita. Wyróżnia się w niej dwie warstwy:

a)warstwę włóknistą

b)warstwę kościotwórczą(pośredniczy w unerwieniu i unaczynieniu kości)

Funkcje okostnej:

-wzmacnia kość(złamania podokostnowe u dzieci-tzw.złamania zielonej gałązki)

-ochrona przed urazami mechanicznymi

-zaopatrzenie w sieć naczyń krwionośnych

-umożliwia procesy regeneracji

Ze względu na ukształtowanie kości dzielimy na:

a)krótkie- nadgarstka, stępu, trzeszczkowe

b)płaskie- czaszki, łopatka, miednicza

c)długie- ramienia, udowa(posiadają trzon i dwie nasady, w trzonie szpik żółty)

d)różnokształtne- kręgi

e)pneumatyczne- z jamami wypełnionymi powietrzem, tworzącymi zatoki. Od strony jam zatoki wyścielone są błoną śluzową, która pokrywa okostną.

Za względu na przekształcenia rozwojowe kości dzielimy na:

a)zastępcze- mają 3 stadia rozwojowe: błoniaste -> chrzęstne -> kostne. Większość kości szkieletu.

b)pokrywowe- kości czaszki. Brak stadium chrzęstnego w ich rozwoju.

Staw rzekomy- powstaje z chrząstki włóknistej przy złamaniu, które ma ciągłą możliwość ruchu.

W kręgosłupie ssaków jest 5 odcinków:

1)szyjny-kręgi szyjne

2)piersiowy-kręgi piersiowe

3)lędźwiowy-kręgi lędźwiowe

4)krzyżowy -kręgi krzyżowe

5)ogonowy- kość ogonowa (kości krzyżowe zrośnięte z guziczną)

	szyjne	piersiowe	lędźwiowe	krzyżowe	ogonowe
Człowiek	7	12	5	5	1
Pies	7	13	7	3	20-23
Świnia	7	14-15	6	5-7	20-23
Bydło	7	13	6	5	18-20
Owca	7	13	6	4	2-24
Koza	7	13	6	4	12-16
Koń	7	18(19)	6(5)	5	15-21

Kręgi prawdziwe- kręgi zachowujące samodzielność.

W kręgu wyróżniamy struktury:

a)łuk kręgu

b)trzon kręgu

c)wyrostek kolczysty(dogrzbietowy)

d)wyrostki stawowe(doczaszkowe, doogonowe)

e)wyrostki poprzeczne

Kręgi I, II, VII są innej budowy.

Kręg szczytowy(atlas)= kręg szyjny I =dźwigacz, nie posiada trzonu(bo zrósł się z II kręgiem szyjnym)

Kręg obrotowy= kręg szyjny II posiada ząb kręgu obrotowego(zrośnięty trzon kręgu I z kręgiem II)

Kręgi piersiowe mają duże wyrostki kolczyste oraz dołki żebrowe(doczaszkowe, doogonowe).

Osteofity- wyrośla kostne.

Między wyrostkami kolczystymi występują więzadła. Między kręgami występują krążki międzykręgowe.

Pierścień włóknisty-łączy trzony sąsiednich kręgów. Krążek międzykręgowy posiada jądro miażdżyste.

Kościec dzielimy na:

1)osiowy-kręgosłup, kości klatki piersiowej i czaszki

2)kończyn- kończyny obręczy piersiowej i miednicznej

1) osiowy

a)Kościec klatki piersiowej:

-mostek

-żebra (złożone z kości żebrowych i chrząstek żebrowych)

Typy żeber:

-ż. prawdziwe, inaczej żebra mostkowe

-ż. rzekome lub inaczej bezmostkowe

-ż. wolne

Chrząstki żebrowe żeber rzekomych łączą się ze sobą tworząc łuk żebrowy.

b)Kości czaszki:

-kości mózgowioczaszki

• Kość potyliczna

• Kość klinowa (dzieli się na przedklinową i podstawno klinową)

• Kość skrzydłowa

• Kość skroniowa

• Kość ciemieniowa

• Kość międzyciemieniowa

• Kość czołowa

• Kość sitowa

-kości trzewioczaszki

• Kość nosowa

• Kość łzowa

• Szczęka (maxilla)

• Kość siekaczowi

• Kość podniebienna

• Kość jarzmowa

• Żuchwa (mandibula)

Czaszka (cranium) stanowi najbardziej złożoną strukturę szkieletu.

Wyróżniamy morfotypy:

a)dolichocefaliczny (długogłowy)

- wydłużona trzewioczaszka

-wąska cz.donosowa z wyraźnym grzebieniem strzałkowym

-np., chart, collie, jamniki

b)mesaticefaliczny (średniogłowy)

-prawidłowe proporcje między mózgowioczaszką a trzewioczaszką

-np. owczarek niemiecki, Beagle

c)brachycefaliczny (krótkogłowy)

-donosowa cz.czaszki względnie szeroka

-widoczne wysunięcie żuchwy-prognatia

-np. buldog, pekińczyk, boxer

Zespół(syndrom) brachycefaliczny:

-zwężenie (stenoza) nozdrzy przednich

-wydłużone podniebienie miękkie

-zwężona tchawica

-wiotkie kieszonki krtaniowe

Kość prącia (os penis s.baculum)

-u różnych gat.ssaków występuje k.prącia i k.łechtaczki

Występuje np. u: naczelnych, gryzoni, zajęczaków, mięsożernych i nietoperzy

-szerokie występowanie u łożyskowych ssaków sugeruje, że k.prącia powstałą na początku ewolucji, a potem zanikła

-k. prącia szopa czasem jest używana jako talizman zapewniający szczęście i płodność

-Oosik-termin używany przez ludzi Alaski w odniesieniu do k.prącia morsów, fok, niedźwiedzi polarnych

-Może osiągać do 60cm- używana jako rękojeść noży

-Sprzedawana przez ludzi Alaski jako pamiątka

-w 2007 r.znaleziono największą skamieniałą kość prącia. Miałą 1,4m i należała do morsa, który wyginął. Sprzedana za 8000$

Kości serca (Ossa cordis)

-znajdują się w zrębie włóknistym serca składającym się z pierścieni włóknistych otaczających ujścia dużych pni naczyniowych

-najlepiej rozwinięte w sercu bydła, ale okazjonalnie też u innych gatunków

2)Kończyn

Kościec kończyny piersiowej (górnej) i miednicznej (dolnej) dzielą się na:

-odcinek obręczowy (zonopodium)- łopatka+obojczyk+k.krucze (u ludzi -łopatka+obojczyk, z kości kruczych został tylko wyrostek kruczy; u ssaków domowych tylko łopatka)

-odcinek nasadowy (stylopodium) - kość udowa i kość ramienna

-odcinek przejściowy ( zeugopodium) – k. promieniowa(masywniejsza) i łokciowa oraz k. strzałkowa i piszczelowa(masywniejsza)

-odcinek obwodowy (autopodium)- kości ręki i kości stopy. Odcinek ten dzieli się na

• K. nadgarstka/ stępu (basipodium)

• K. śródręcza/śródstopia (meta podium)

• K. palców ręki/stopy (akropodium)

Kości nadgarstka układają się w:

- 2 rzędach u zwierząt:

1) rząd bliższy

• K. nadgarstka promieniowa

• K. nadgarstka pośrodkowa

• K. nadgarstka łokciowa

• K. nadgarstka dodatkowa

2) rząd dalszy

• K.nadgarstkowe I, II, III, IV

-2 rzędach u ludzi:

1) rząd bliższy

• K. łódkowata

• K. półksiężycowata

• K. trójgraniasta

• K. grochowata

2) rząd dalszy:

• K. wielokątna większa

• K. wielokątna mniejsza

• K. główkowata

• K. haczykowata

Palce ulegają redukcji od str.przyśrodkowej

Polidaktylia- większa liczba palców

Redukcja: najpierw palec I, potem V, potem II potem IV.

Kości stępu układają się w:

- 3 rzędach u zwierząt:

1) rząd najbliższy

• K. skokowa

• K. piętowa

2) rząd środkowy

• K. stępu ośrodkowa

• K. stępowa IV

3) rząd dalszy

• K. stępowa I, II, III

-2 rzędach u ludzi:

1) rząd bliższy

• K. skokowa

• K. piętowa

2) rząd dalszy

• 3 kości klinowate

• K. sześcienna

Kość łódkowata wciska się pomiędzy rząd bliższy i dalszy

ARTHROLOGIA- NAUKA O POŁĄCZENIACH KOŚCI

Połączenia kości:

• Włókniste

• Chrząstkowe

• Maziowe

A)włókniste (articulationes fibrosae)

-Są reprezentowane przez:

• Więzozrost- elementem łączącym jest tkanka łączna włóknista lub sprężysta (więzozrost sprężysty, więzozrost włóknisty). Więzozrosty przyjmują postać błony międzykostnej lub więzadła (ligamentum)

• Szew- łączy kości płaskie czaszki. Jego rodzaje: a)piłowaty, b) łuskowaty, c)liściasty, d) płaski.

• Wklinowanie- Występuje między okostną zębodołu a ozębną.

B)chrząstkowe (articulationes cartilagineae)

-Są reprezentowane przez:

• Chrząstkozrost- spoiwem łączącym kości jest tkanka chrzęstna szklista lub włóknista (chrząstkozrost szklisty-np.chrząstki nasadowe, chrząstkozrost włóknisty-krążki międzykręgowe)

• Spojenie- jest to chrząstkozrost mający wewnętrzną jamę, np. spojenie miednicze zwierząt lub łonowe ludzi, spojenie żuchwy u przeżuwaczy i mięsożerców.

C)maziowe-stawy (articulationes synoviales)

- W przeciętnym stawie wyróżnia się powierzchnie:

• Stawowe (obudowane chrząstką szklistą)

• Torebkę stawową ( ma warstwy: a)włóknistą(zewnętrzną)- z niej wywodzą się więzadła, B)błonę maziową(od str. jamy stawowej)- ma liczne kosmki stawowe i produkuje maź stawową)

• Więzadła

• Maź (zapewnia unaczynienie, odżywienie)

• Jama stawowa

Typy stawów (staw-articulatio):

1)jednoosiowe

• Zawiasowy

• Obrotowy

• Śrubowy

2)dwuosiowe

• Eliptyczny

• Siodełkowaty

3)wieloosiowe

• Kulisty wolny

• Kulisty panewkowy

4)nieregularne

• Płaski

• Mostkowo-obojczykowy

1. Kulisty

2. Eliptyczny

3. Siodełkowaty

4. Zawiasowy

5. Obrotowy

MYOLOGIA- NAUKA O MIĘŚNIACH

Mięsień- musculus

Wyróżniamy 2 podstawowe rodzaje tkanki mięśniowej:

-tk. mięśniowa gładka

-tk. mięśniowa poprzecznie prążkowana (szkieletowa, sercowa)

Ślizgowa teoria skurczu- ruch fi lamentów aktynowych i miozynowych między sobą.

Mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe zbudowane z komórek określanych mianem- miocytów, przybierających postać włókien.

Poszczególne włókna oddzielone są od siebie łącznotkankowym zrębem, który organizuje je w pęczki.

W skład zrębu wchodzi:

• namięsna (epimysium) –tworząca zewnętrzną osłonkę mięśnia

• omięsna ( perimysium)- otaczająca pęczki włókien mięśniowych

• śródmięsna ( endomysium) – pokrywająca poszczególne włókna

Mięsień jako całość składa się z 2 podstawowych części:

1. brzusiec (venter) – ma możliwość kurczenia się

2. ścięgno ( tendo) –składowa bierna, służąca jako mocowanie do kości

a) Brzusiec

-zbudowany z licznych włókien mięśniowych ułożonych w pęczki

-kształt: wrzecionowaty, gruszkowaty, stożkowaty – tzn. mięśnie grube

- mięśnie grube mogą mieć 1 brzusiec, nazywany głową, lub kilka brzuśców lub głów. Nazywamy je wtedy np. czworogłowe

- mięśnie, których brzuśce mają kształt płaski nazywamy płaskimi, a ścięgno tego mięśnia określa się mianem rozcięgno (aponeurosis).

- mięśnie, których włókna układają się równolegle do osi długiej brzuśca- mięśnie dynamiczne.

- mięśnie o układzie włókien pierzastym- mięśnie statodynamiczne.

- mięśnie posiadają dwa przyczepy:

• początkowy –bliżej płaszczyzny pośrodkowej ciała, a na kończynie bliżej tułowia

• końcowy- dalej od tułowia.

b)Ścięgno

-zbudowane z pęczków włókien kolagenowych

-jak brzusiec posiada łącznotkankowy zrąb w postaci ościęgnej (peritendineum)

- część włókien ścięgna mocujących je do kości nosi nazwę włókien przeszywających

-pasma ścięgniste mogą wnikać w głąb brzuśca przechodząć przez całą jego długość (aparat ustaleniowy- m. dwugłowy ramienia u konia; pasmo ścięgniste)

-wstawki ścięgniste mogą się tworzyć też na terenie brzuśca (m.prosty brzucha- wstawki ścięgniste=”kaloryfer”)

-czasem uścięgnieniu ulega cały brzusiec i taki mięsień spełnia rolę więzadła (m. międzykostny ręki i stopy u kopytnych-zabezpiecza przed nadwyprostnością palca)

Mięśnie: zwieracze, płąskie, grube, okrężne, pierzaste(jednopierzaste, wielopierzaste).

2 typy przekroju:

-anatomiczny (poprzeczny)

-fizjologiczny (prostopadły do powierzchni włókien)

Ze względu na czynności mięśnie dzielimy na:

-zginacze (fexores)

-prostowniki ( extensores)

-przywodziciele (adductores)

-odwodziciele( abductores)

-obracacze (roratores) –przewracacze (pronatio),odwracacze (suplinatio)

-napinacze (tensores)

Narządy pomocnicze mięśni:

a)powięzie – opinają części ciała tworząc mankiet lub rozdzielają mięsnie. Nadaje ostateczny kształt

• powięź powierzchowna

• powięź głęboka

b)kaletki maziowe- niewielkie twory mające błonę maziową. „Poduszki” podpierające ścięgno.

c)pochewki maziowe ścięgien- są w miejscach ciasnych, otaczają ścięgno, a maź między dwiema warstwami pochewki usprawnia ślizganie się mazi i ułatwia przesuwanie ścięgna.

Zespół cieśni nadgarstka.

d)kości trzeszczkowe- rozwijająca się śródścięgnowo- w zrębie ścięgna.

Trzeszczki:

• bliższe

• dalsze

• rzepka jako największa trzeszczka

1)MIĘŚNIE GŁOWY

2 zespoły czynnościowe mięśni:

a)mimiczne (wyrazowe twarzy) – unerwione 7 parą nerwów czaszkowych-nerw twarzowy ( przechodzi przez teren ucha)

b) żuciowe- unerwione przez 5 parą nerwów czaszkowych- nerw żuchwowy

Ptaki nie mają mięśni mimicznych, kot ma słabą mimikę.

a)Mimiczne bez wyraźnych przyczepów kostnych:

• okrężny oka

• okrężny ust

Inne mimiczne:

• policzkowy (trębac) –stanowi zrąb policzka

• unosiciel nosowo-wargowy

• obniżacz wargi dolnej

• jarzmowy

Przy porażeniu nerwu twarzowego nie ma akinezji (nieruchomości) żuchwy, gdyż jest unerwiona innymi nerwami.

b)Żuciowe

• mięsień żwacz

• skrzydłowe (boczne oraz przyśrodkowe)

• skroniowe (największy mięsień z żuciowych u psa)

• dwubrzuścowy

Wewnątrz oczodołu występuje ciało tłuszczowe jako izolator przed przegrzaniem gałki, które jest spowodowane stałą pracą mięśni mimicznych.

2)MIĘŚNIE TUŁOWIA I KOŃCZYN

a)Obręcz piersiowa:

-mięśnie tworzące mięśniozrost (przytwierdza kończyny piersiowe do tułowia)

• ramiennogłowowy ( jest w nim element łącznotkankowy- ślad po obojczyku, który dzieli go na obojczykowo-ramienny oraz obojczykowo-głowowy

• zębaty dobrzuszny (dzieli się na m. zębaty dobrzuszny szyi i klatki piersiowej)

• czworoboczny

• równoległoboczny

• najszerszy grzbietu („motyl”)

• naramienny

-mięśnie ramienia:

• dwugłowy ramienia- biceps ( u zwierząt domowych ma 1 brzusiec)

• trójgłowy ramienia- triceps ( u psa ma 4 głowy.)

- mięśnie przedramienia:

• Prostowniki (na przednio-bocznej części)

-ramienno-promieniowy

-promieniowy nadgarstka (na jego powierzchni biegnie żyła odpromieniowa)

• Zginacze ( na tylnej części)

-promieniowy nadgarstka

-łokciowy nadgarstka

-powierzchowny palców (między dwoma napisanymi wyżej)

- głęboki palców ( pod powierzchownym)

b)tułów:

Zespół tłocznia brzuszna: przepona+ mięśnie ściany miękkiej brzucha

Brzuch- abdomen

Mięśnie:

• Prosty brzucha

• Skośny brzucha zewnętrzny (u nas jego włókna biegną do dołu, u psa do tyłu)

• Skośny brzucha wewnętrzny

• Poprzeczny brzucha

Kresa biała- łącznotkankowa struktura łącząca mięśnie brzucha.

c)Obręcz miedniczna

-mięśnie pośladkowe:

• Zespół mięśni pośladkowych (powierzchowny, wielki, średni, mały)

• Napinacz (napina powięź szeroką

- mięśnie uda:

• Czworogłowy uda- ma 4 składowe:

- prosty uda ( najbardziej z przodu)

-obszerny boczny (na zewnątrz)

-obszerny przyśrodkowy ( od wewnątrz)

Obszerny pośredni ( na trzonie kości biodrowej)

• Dwugłowy uda

• Półścięgnisty

• Półbłoniasty

-mięśnie podudzia:

• Trójgłowy łydki- 2 składowe:

-płaszczkowaty łydki (brak u psa)

-brzuchaty łydki

SPLANCHOLOGIA – NAUKA O TRZEWIACH

Aparat (układ) oddechowy- apparatus respiratorius

Układ oddechowy pełni też funkcję termoregulacyjną u mięsożernych, gdyż nie mają one gruczołów potowych.

Dyszenie- ruch powietrza w przestrzeni martwej- nie dociera do pęcherzyków płucnych.

Niedotlenienie prowadzi do kwasicy metabolicznej.

Hiperwentylacja prowadzi do alkalozy.

Układ limbiczny- część mózgowia (jest pod wpływem podwzgórza) odpowiada za strach i agresję. Np. pod wpływem alkoholu się uaktywnia.

Tlen wraz z powietrzem dostaje się do płuc za pośrednictwem drogi oddechowej. Ta część układu oddechowego nosi nazwę części przewodzącej- przestrzeń martwa.

W części przewodzącej- powietrze jest ogrzane, nawilżone, oczyszczone i analizowane chemicznie przez narząd powonienia.

Jeden z odcinków części przewodzącej (krtań) pełni rolę narządu głosotwórczego.

Drogę oddechową stanowią:

-nos zewnętrzny

-jama nosowa

-gardło

-krtań

-tchawica

-oskrzela.

Część oddechowa składa się z oskrzelików oddechowych, przewodzików pęcherzykowych i pęcherzyków płuca.

Narządy położone na terenie głowy (jama nosowa, zatoki przynosowe, gardło) są nazywane górnymi drogami oddechowymi.

Dolne drogi oddechowe- krtań, tchawica, oskrzela, płuca.

1)Nos zewnętrzny- nexus externus

-wbudowany w profil twarzy

-ma: grzbiet nosa, nasadę, wierzchołek

-po obu stronach wierzchołka- nozdrza przednie- nares

-między nozdrzami przednimi jest przegroda nosa przechodząca w przegrodę nozdrzy

Warga górna + nos = płytka nosowa

U świni jest zmodyfikowana w płytkę ryjową= ryj –rostrum. Posiada kość ryjową.

Śluzawica- płytka nosowo-wargowa

Philtrum- rynienka podnosowa

Nozdrza są ograniczone przez skrzydła nosa boczne i przyśrodkowe.

Zrąb skrzydeł stanowią chrząstki.

U konia te chrząstki są bardzo słabo rozwinięte, dlatego ma miękki nos.

Uchyłek nosa koniowate mają położony górno-bocznie. Jest to ślepo zakończony twór dł.7-8 cm.

Ujście nosowo-łzowe- w dnie przedsionka nosa, służy do nawilżania. Prowadzi z worka spojówkowego do nosa, bo łzy są stale produkowane. Dlatego mamy katar podczas płaczu.

2)Jama nosowa- cavum nasi

-oddzielona od jamy ustnej podniebieniem twardym

-przedsionek nosa- jest to część pokryta skórą, do której prowadzą nozdrza przednie ograniczone przez skrzydło nosa boczne i przyśrodkowe.

3)Jama nosowa właściwa- cavum nasi proprium

-Jest to struktura parzysta poryta błoną śluzową

-Ze względu na czynności dzieli się na:

-okolicę węchową

-okolicę oddechową

-Jamę nosową wypełniają małżowiny nosowe:

-dogrzbietowe

-dobrzuszne

-środkowe

-Obecność małżowin powoduje, że jama nosowa dzieli się na 4 przewody nosowe:

-przewód dogrzbietowy nosa= przewód węchowy

-przewód środkowy nosa= przewód zatokowy (między małżowiną dogrzbietową a dobrzuszną)

-przewód dobrzuszny nosa= przewód oddechowy (miedzy małżowiną dobrzuszną a dnem jamy nosowej)

-przewód wspólny nosa( wąska szczelina między przegrodą nosa małżowinami nosa)

Fałd prosty-przedłużenie małżowiny dogrzbietowej

Fałd skrzydłowy- przedłużenie małżowiny dobrzusznej

Fałd podstawowy-ujście narządów łzowych

4)Zatoki przynosowe- sinus paranasale

-Zatoka czołowa (s. frontalis)

-Zatoki szczękowe (s. maxillaris)

-Zatoka klinowa (s.sphenoidalis)

-Zatoki podniebienne (s.palatinus)

-Zatoka łzowa (s.lacrimalis)

Funkcja zatok- zwiększenie ilości miejsca przyczepów mięśniowych bez zwiększania masy głowy.

U psa- jedyną zatoką czołową jest zatoka nosowa. U psa nie nazywa się zatoka szczękowa, tylko zachyłek, ze względu na małe rozmiary.

U bydła- zatoka czołowa jest największą zatoką.

U konia- zatoka nosowa podzielona jest przegrodą. Koń ma zęby długokoronowe.

5)Gardło-pharynx

-Dobrze umięśnione

Zwieracze gardła przednie

Zwieracze gardła środkowe

Zwieracze gardła tylne

-Narząd jamowy o nieregularnym kształcie umiejscowiony na przejściu głowy w szyję w sąsiedztwie podstawy czaszki i kręgów szyjnych.

-Dzieli się na 2 piętra:

a)górne-część nosowa gardła=nosogardło=nosogarziel. Jest tu prawe i lewe ujście gardłowe trąbki słuchowej

b)dolne-bardziej skomplikowane, dzieli się na części:

- przednia=ustna

-krtaniowa

-przełykowa

We wściekliźnie szwankuje unerwienie gardła i krtani- niemożność napicia się i jedzenia, a nie niechęć

Korona krtani-ogranicza wejście do krtani.

Zachyłek gruszkowaty- pomocny przy pobieraniu płynów, omijając koronę krtani.

Ujście śródgardłowe- odgranicza piętro górne od dolnego.

Gardło-siedlisko tkanki limfatycznej, tworzącej pierścień-migdałki.

Wejście do krtani ogranicza nagłośnia (epiglotis) utworzona z chrząstki nagłośniowej (sprężystej, nie ulegającej wapnieniu).

6)Krtań – larynx

-krótki chrzęstno-błoniasty narząd leżący tylnie w stosunku do gardła.

-Rusztowanie krtani tworzą chrząstki:

-tarczowata- na niej wyniosłość krtaniowa- jabłko Adama

-pierścieniowata- łączy krtań z tchawicą

-nalewkowate- przy wejściu do krtani

-nagłośniowa

Kość gnykowa-rusztowanie gardła i nasady języka.

Wewnątrz krtani jest jama krtani, składająca się z :

-przedsionek krtani

-szpara głośni- zawiera się między obustronnymi fałdami głosowymi i ma 2 części: międzychrząstkową(górną) i międzybłoniastą(dolną). Na jej terenie występuje kieszonka krtaniowa.

-jama podgłośniowa

Krtań zabezpiecza dolne drogi przed zachłystywaniem.

Krtań unerwiona jest gałęziami nerwu błędnego. Drażnienie krtani powoduje zwalnianie serca.

Dychawica świszcząca- nerw krtaniowy wsteczny nie nadąża za wzrostem konia. Zrywa się co powoduje, że 1 część krtani jest wiotka, co zaburza pęd powietrza.

7)Tchawica- trachei

-kształt rurkowaty o rusztowaniu chrzęstnym

-wyróżniamy część szyjną i piersiową

-przed osiągnięciem płuc ulega rozwidleniu

-Chrząstki tworzące rusztowanie tchawicy- tchawicze, zespolone więzadłami pierścieniowatymi

-Po stronie grzbietowej chrząstki tchawicze nie są zamknięte, zaś ich wolne brzegi zespala mięsień tchawiczy.

-mięsień tchawiczy z wiązadłem tchawicy zwęża tchawicę.

8)Oskrzela-bronchi

Drzewo oskrzelowe:

-oskrzela główne- b.principales

-oskrzela płatowe- b.lobares

-oskrzela segmentowe- b.segmentales

-gałęzie segmentów płucnych- rami bronchales segmentarum

-oskrzeliki- bronchuli

U parzystokopytnych jest jeszcze jedno oskrzele, niezależnie odchodzące od tchawicy, podąża do płata doczaszkowego płuca prawego-oskrzele tchwaicze.

9)Płuco-pulmo s. pneumon

-Ma kształt ściętego stożka, w którym opisuje się:

-wierzchołek płuca

-podstawa płuca sąsiadująca z przeponą

-powierzchnia żebrowa

-powierzchnia przeponowa

-powierzchnia przyśrodkowa- dzieli się na powierzchnię kręgową i śródpiersiową

-brzeg dogrzbietowy płuca określany jest jako brzeg tępy

-brzeg dobrzuszny płuca określany jest jako brzeg ostry

-Część brzegu ostrego rozdzielająca powierzchnię żebrową i przeponową nosi nazwę brzegu podstawnego

-na powierzchni przyśrodkowej płuca znajduje się wnęka płucna, do której wnika korzeń płuca.

Jama opłucnej, opłucna(ścienna i płucna), płyn opłucnej – zabezpieczenie przed tarciem.

Przepona (diafragma)-płaski mięsień oddzielający jamę brzuszną od piersiowej.

Środek ścięgnisty przepony- wokół niego część mięśniowa przepony.

Opłucna- wyścieła klatkę piersiową i ogranicza przestrzeń śródpiersiową

PODZIAŁ PŁUC NA PŁATY U CZŁOWIEKA I SSAKÓW UDOMOWIONYCH

	LEWE	PRAWE
CZŁOWIEK	Górny Dolny	Górny Środkowy Dolny
MIĘSOŻERNE	Doczaszkowy (podzielony) Doogonowy	Doczaszkowy Środkowy Doogonowy Dodatkowy
ŚWINIA	Doczaszkowy (podzielony) Doogonowy	Doczaszkowy Środkowy Doogonowy Dodatkowy
PRZEŻUWACZE	Doczaszkowy (podzielony) Doogonowy	Doczaszkowy (podzielony) Środkowy Doogonowy Dodatkowy
KOŃ	Doczaszkowy Doogonowy	Doczaszkowy Doogonowy Dodatkowy

Aparat (układ) trawienny- apparatus digestorus

-Miejsce, gdzie odbywa się pobieranie, obróbka mechaniczna i chemiczna oraz transport treści pokarmowej.

-Następują tu procesy wchłaniania składników pokarmowych i wydalanie niestrawionych resztek.

1)Szpara ust- rima oris

2)Wargi ust-labia oris

-ograniczają szparę ust i przedsionek wargowy

-warga górna (labium superius)

-warga dolna (labium infernus)

-kąty ust

-u człowieka czerwień warg (rubor labiorum)

-wędzidełko wargi górnej

-wędzidełko wargi dolnej

3)Jama ustna- cavum oris

-oddzielona od jamy nosowej przez podniebienie twarde

-łuki zębowe (górny i dolny) pozwalają wyróżnić przedsionek jamy ustnej(vestibulum oris) i jamę ustną właściwą (cavum oris proprium)

-u ssaków domowych między dwoma częściami kontakt zapewnia brzeg międzyzębodołowy lub inaczej rozstęp (diastema)

-wejście do jamy ustnej stanowi szpara ust , zaś łączność z gardłem zapewnia cieśń gardzieli

4)Policzki

-ograniczają przedsionek policzkowy

-podobieństwo do warg-budowa trójwarstwowa

-błona śluzowa warg przechodzi w dziąsła (gingivae)

-zasięg policzka rozciąga się od kąta ust do fałdu skrzydłowo-żuchwowego

-w błonie śluzowej policzków znajdują się Supienia gruczołów mniejszych:

-gruczoły policzkowe dogrzbietowe

-gruczoły policzkowe dobrzuszne

-gruczoły policzkowe środkowe (tylko u przeżuwaczy!)

-Wyróżniamy też gruczoły większe:

-g. podjęzykowe

-g. podjęzykowy jednoprzewodowy

-g. podjęzykowy wieloprzewodowy

-g. żuchwowy (pod przyuszną ślinianką; u świń produkuje też feromony)

-g. przyuszny- przyusznica (u podstawy małżowiny usznej)

-g. jarzmowy (tylko u mięsożernych!) jest za gałką oczną

-Ujście tych gruczołów jest w jamie ustnej w miejscu mięska podjęzykowego

-Sialolity- kamienie ślinowe ( u zwierząt domowych ślinianka nadal produkuje płyn mimo zaczopowania przewoduobrzęk)

5)Podniebienie (palatum)

-podniebienie twarde ( p. durum)

-podniebienie miękkie (p. molle) lub żagielek podniebienny (velum palatium)

-szew podniebienia

-marszczki podniebienne

-u człowieka i świni języczek

-szczęka ma największy udział w tworzeniu podniebienia

-w łuku górnym przeżuwacze nie mają siekaczy

6)Język (lingua, glossa)

-wierzchołek języka

-trzon języka

-nasada lub korzeń języka

-z dnem jamy ustnej łączy go wędzidełko języka

-u przeżuwaczy na powierzchni górnej języka- wał i dół języka

-u mięsożerców, konia i człowieka bruzda pośrodkowa

-u psa występuje podjęzycze (lyssa)

-u kota i przeżuwaczy silne zrogowacenie języka

-w błonie śluzowej języka są brodawki:

-smakowe

-grzybkowate

-okolone-między trzonem a nasadą języka, zwykle po 2 te brodawki, a u przeżuwaczy wiele)

-liściaste- największe; na bocznych powierzchniach nasady języka; brak ich u przeżuwaczy!

-mechaniczne

-nitkowate- na całej powierzchni języka

-stożkowate- na nasadzie języka; brak u konia!

7)Zęby (dentes)

-wszystkie zęby jednego osobnika to uzębienie

-zęby można podzielić wg wielu kryteriów:

-ze względu na zróżnicowanie:

-homodontyzm- jednakowe zęby; rekin, krokodyl

-heterodontyzm- zęby mają różny wygląd i funkcję

-ze względu na osadzenie zębów w zębodołach:

-tekodontyzm

-ze względu na pokoleniowość zębów:

-difiodontyzm- 2pokoleniowość zębów(mleczne i stałe), u ssaków

-monofiodontyzm- 1 pokolenie zębów

-polifiodontyzm- wielopokoleniowość zębów, u rekina

-ze względu na długość koron:

-brachiodontyzm- zęby krótkokoronowe

-sekodontyzm- piłowaty kształt zębów, u mięsożernych, zęby tnące)

-bunodontyzm- płaska powierzchnia z małymi wypukłościami- guzki szkliwne, człowiek, świnia

-hypselodontyzm-zęby długokoronowe(bydło, koń)

-selenodontyzm-listewki szkliwa półksiężycowate

-lofodontyzm- równoległe listewki

-ze względu na szerokość rozstawienia zębów szczęki w stosunku do zębów żuchwy:

-izognatia- zęby szczęki są prawie tak szeroko rozstawione jak żuchwy

-anizognatia- zęby szczęki są szerzej rozstawione niż żuchwy

-Zęby: I-siekacze, C-kły, P-przedtrzonowce, M-trzonowce

-Ogólnie siekacze nazywamy:

-cęgi- jedynki

-średniaki- dwójki

-okrajki- trójki

-U przeżuwaczy:

-cęgi

-średniaki wewnętrzne

-średniaki zewnętrzne

-okrajki

-Łamacze-największe zęby P4M1

-Kły u świni są długokoronowe

-poduszeczka zębowa- u przeżuwaczy miejsce w szczęce gdzie powinny być siekacze

-ząb wilczy- gdy pierwszy przedtrzonowiec nie leży blisko reszty, tylko nieco z przodu

-diastema-miejsce bez zębów

-Zęby krótkokoronowe posiadają:

-korzeń

-szyjkę

-koronę

-komorę zęba, do której prowadzi otwór wierzchotkowy

-miazgę zęba (tk. łączna, naczynia krwionośne i chłonne, nerwy)

-Ząb zbudowany jest z zębiny

-Korona jest poryta szkliwem ( najtwardszy biologiczny materiał)

-Korzeń pokryty jest cementem

-w zębie długokoronowym warstwy mieszają się ze sobą

-b. długa korona

-króciutkie korzenie

-lejek zębowy- element wypełniony cementem, w miarę ścierania nazywany rejestrem.

WZORY ZĘBOWE ZWIERZĄT DOMOWYCH I CZŁOWIEKA

	Uzębienie mleczne	Uzębienie stałe
Człowiek	$$\frac{212}{212}$$	X2=20
Pies	$$\frac{313}{313}$$	X2=28
Kot	$$\frac{313}{312}$$	X2=26
Świnia	$$\frac{313}{313}$$	X2=28
Przeżuwacze	$$\frac{003}{3\left( 1 \right)3}$$	X2=20
Koń	$$\frac{313}{313}$$	X2=28

Samce koni mają kły, samice nie!

8)Przełyk (oesophagus)

-rodzaj rozciągliwej błoniasto-mięśniowej rury

-w jego przebiegu wyróżniamy części:

-cz. szyjna (pars cervicalis)

-cz. piersiowa (pars thoracica)

-cz. brzuszna (pars abdominalis)

-w ścianie przełyku są 3 błony:

-zewnętrzna (przydanka lub błona surowicza)

-warstwa środkowa, którą stanowi błona mięśniowa

-błona zewnętrzna, którą stanowi błona śluzowa

Na terenie brzucha wyróżniamy 3 części:

-nadbrzusze (przedbrzusze u zwierząt)

-okolica mieczykowata

-2 okolice podżebrowe

-śródbrzusze

-okolica pępkowa

-okolica boczna: prawa i lewa

-podbrzusze ( zabrzusze u zwierząt)

-okolica łonowa

-w okolice pachwinowe

9)Otrzewna (peritoneum)

-jest to błona surowicza

-Wyróżniamy:

-otrzewna ścienna (peritoneum parietalne)

-otrzewna trzewna (peritoneum viscerale)

-zadanie:

-bariera mechaniczna

-produkcja płynu otrzewnej

-łączenie szeregu narządów, tworząc więzadła

Jama otrzewna- przestrzeń odgraniczona otrzewną.

Krezka (mezenterium) – dwublaszkowy listek otrzewnej, zwieszony z górnej cz. jamy brzusznej. Na niej podwieszone są jelita. Ukrwiona, unaczyniona zawiera węzły chłonne. Nazywamy ją od narządów, które podtrzymuje, np. krezka jelita czczego.

Sieć:

- większa-pochodna krezki dogrzbietowej żołądka

-mniejsza- pochodna krezki dobrzusznej żołądka.

Zachyłki otrzewnej.

Zatoka Douglasa- wchodzi między odbytnicę na narządy żeńskie płciowe. Jest to pkt. najniżej położony w ciele. Wykorzystywany w diagnostyce ciąży pozamacicznej. (!)

Torba sieciowa- przestrzeń między dwoma listkami sieci.

Więzadło żołądkowo-śledzionowe.

10)Żołądek (ventrimlus, gaster, stomachus)

-w świecie zwierząt występują różne typy żołądków:

-jednokomorowe

-wielokomorowe

- monogastryczne i poligastryczne

a)jednokomorowe

dzielimy na:

-proste (pies, kot, człowiek. Jeden typ nabłonka)

-złożone ( koń, świnia. Dwa obszary błony śluzowej się stykają)

Wyróżniamy w nim: strefę gruczołową i bezgruczołową

Powierzchnie żołąda: trzewna i ścienna połączone przez krzywiznę żołądka mniejszą.

Krzywizna większa i krzywizna mniejsza

-Początek żołądka wyznacza ujście wpustowe a koniec ujście odźwierni cze.

-części opisowe żołądka:

-cz. wpustowa

-dno żołądka

-trzon żołądka

-cz. odźwiernikowa

Worek ślepy= dno żołądka konia.

U świni- ślepy uchyłek żołądka jest w jego dnie.

KOŃ

Ujście wpustowe konia ma b. silny zwieracznie mogą wymiotować!

Silnie rozwinięty zwieracz odźwiernika też.

Przełyk uchodzi do żołądka pod kątem 45°.

Gaz zbiera się w dnie żołąda w worku ślepym.

Żołądek konia jest mały w relacji do wielkości zwierzęcia. Pojemność 6-15 litrów.

PIES

Żołądek psa jest duży stosunkowo i u dużych ras jego aparat więzadłowy jest stosunkowo luźny. Przez to dochodzi często do skrętu żołądka.

Dno żołądka jest po lewej stronie a odźwiernik po prawej stronie.

Zablokowanie wpływu i odpływu z żołądka.

Śledziona jest często przyczyną skrętu żołądka.

b)wielokomorowe

-Dzielimy:

-przedżołądki:

-żwacz (rumen)

-czepiec (reticulum)

-księgi ( omasum s.psalterium)

- żołądek właściwy

-trawieniec (abdomasum)

Największy jest żwacz. Jego pojemność u dorosłego bydła może dochodzić do 100l. Składa się z 2 worków: dogrzbietowego i dobrzusznego oddzielonych bruzdami podłużnymi prawą i lewą.

-Błona śluzowa żwacza tworzy brodawki żwacza (papillae ruminis).

-Żwacz u krowy obejmuje całą lewą połowę jamy brzusznej.

-Worek dogrzbietowy kończy się workiem ślepym doogonowo-dogrzbietowym

-worek dobrzuszny kończy się w worku ślepym doogonowo-dobrzusznym.

-Czepiec- doczaszkowo w stosunku do żwacza, sąsiaduje z przeponą.

-Ujście żwaczowo-czepcowe -między żwaczem i czepcem.

-Błona śluzowa czepca tworzy struktury komórek czepca.

-Ujście czepcowo-księgowe

- Błona ksiąg tworzy blaszki między którymi układa się treść pokarmowa.

-Brodawki pazurowa te zapobiegają cofaniu się treści i leżą wokół ujścia czepcowo-księgowego.

-Rynienka czepcowa- przedłuża się w rynienkę ksiąg. Tworzy wargę lewą i prawą. Rynienka czepcowa jest kontynuacją przełyku u młodych przeżuwaczy.

-Ujscie księgowo-trawieńcowe

-Żagle trawieńca działają jak zastawki.

11)Jelito cienkie (intestinum tenue)

-Dzieli się na:

Dwunastnicę (duodenum)

Jelito czcze (jejunum) –u przeżuwaczy do 40m.

Jelito kręte lub biodrowe (ileum) –najkrótsze

12)Jelito grube ( intestinum crassum)

-Dzieli się na:

Jelito ślepe (cecum)

Okrężnicę (colon)

Odbytnicę (rectum)

Okrężnica

Ma 3 zasadnicze części:

Okrężnica wstępująca (colon ascendens)

Okrężnica poprzeczna (colon transversum)

Okrężnica zstępująca (colon descendens)

Okrężnica esowata (tylko u ludzi!)

Dwunastnica najpierw biegnie do prawej nerki (zstępująco), później zgięcie doogonowe, potem biegnie zstępująco.

Jelito biodrowe (jest kręte tylko u człowieka!)

U większości jelito ślepe leży prawej stronie, a u świni po lewej (!).

Wyrostek robaczkowy-końcowy odc. jelita ślepego.

U zwierząt domowych poza królikiem nie ma wyrostka!

KOŃ

-ruchome jelito czcze

-jelito biodrowe wpycha treść pokarmową przez ujście krętnicze do jelita grubego.

-jelito ślepe kieruje się do wyrostka mieczykowatego mostka.

Jelito ślepe składa się z :

Podstawa

Trzon

Wierzchołek

U konia jelito ślepe ma pojemność 40l.

Konie nakłuwamy w prawym wale przylędźwiowym, a krowę w lewym.

-kon ma wydłużoną okrężnicę w kształcie dwóch podków:

- okrężnica (pokład) dobrzuszna prawa

-w okolicy mieczykowatej mostka zakręca= zgięcie mostkowe

-biegnie w kierunku jamy miednicznej = okrężnica dobrzuszna lewa

-zakręca przy miednicy =zgięcie miedniczne

-zwężenie średnicy = okrężnica dogrzbietowa lewa

-zakręca = zgięcie przeponowe

-rozszerzenie światła = pokład dogrzbietowy prawy

-zwężenie światła = okrężnica cienka (= okrężnica zstępująca u człowieka)

PRZEŻUWACZ

-pętla bliższa okrężnicy (kształt litery S)

-zakręty dośrodkowe

-zakręty odśrodkowe

13)Wątroba (hepar, iecur, jecur)

-Narząd łączy się ze ścianami jamy brzusznej za pośrednictwem systemu więzadeł, wśród których są:

- więzadło wieńcowe (przyczepione do przepony)

-więzadło trójkątne : prawe i lewe (przyczepione do odnóg przepony)

-więzadło sierpowate (przyczepione do przodu dna jamy brzusznej) – odkłada dużo tk.tłuszczowj, przez co wątroba jest unoszona i ciężko do niej dotrzeć.

-więzadło obłe (żyła pępkowa w życiu płodowym)

Funkcje: detoksykacja, magazyn glikogenu, żelaza, produkcja żółci.

Hepcydyna- hormon wyizolowany z moczu. Produkowany w wątrobie. Inicjuje chowanie jonów żelaza we krwi przy zapaleniu. Dzięki temu bakterie nie mnożą się tak szybko. Podczas zapalenia lub nowotworu-niedokrwistość. Gorzej pozbyć się żelaza, więc nie należy uzupełniać takich niedoborów tabletkami!

Wątroba ma 4 płaty:

-lewy

-prawy

-czworoboczny

-ogoniasty

Powierzchnie:

- trzewna

-przeponowa

Wrota wątroby- miejsce wnikania żyły wrotnej- doprowadza krew żylną do wątroby z żołądka, jelita, śledziony zbiera krew.

U mięsożernych i świni płaty:

-lewy boczny

-lewy przyśrodkowy

-czworoboczny

-prawy boczny

-prawy przyśrodkowy

-płat ogoniasty z wyrostkiem ogoniastym i brodawkowatym

Świnie zabijamy w 5-6miesiący, waży 100kg.

Wątroba świni jest zwarta-ciężko zrobić biopsję.

Przeżuwacze mają najmniej płatowatą budowę:

-wycisk nerkowy (górna str wątroby, jest u zwierząt domowych oprócz świni)

- lewy płat

-prawy płat

-czworoboczny płat

-ogoniasty płat

Koń nie posiada pęcherzyka żółciowego (!).

Koń ma płaty:

- lewy boczny

-lewy przyśrodkowy

-prawy jest niepodzielony

-płat czworoboczny- przypomina 3 palce

14)Trzustka (pancreas)

U człowieka ma 3 cz. opisowe:

-głowa trzustki

-trzon trzustki

-ogon trzustki

U zwierząt opisuje się:

-płat prawy

-trzon

-płat lewy

Funkcje:

-glukagon i insulina, która przyczepia się do komórek, które pod jej wpływem otwierają się i „połykają” glukozę

-sok trzustkowy (woda+wodorowęglany)

Komórki nowotworowe odżywiają się tylko cukrami (!).

Zaw. cukru prawidłowa: 80-120mg/decylitr

U świni i konia pierścień trzustkowy otacza żyłę wrotną.

15)Kanał odbytowy (Canalis analis), odbyt (anus)

-Kanał odbytowy to króti odcinek końcowy przewodu pokarmowego, którego błona ślozowa jest wysłana nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

-od odbytnicy oddziela go kresa odbytowo-odbytnicza

-Od wymienionej wyżej struktury rozpoczyna się pas słupowy odbytu, który przechodzi w strefę pośrednią, a następnie strefę skórną odbytu.

-W strefie skórnej odbytu u zwierząt mięsożernych są zatoki przyodbytowe (sinus paranales). Ich funkcja- feromonalna- modyfikacja zachowań tego samego gatunku. U hien jest to 2 skladnikowa wydzielina.

Aparat (układ) moczowo- płciowy (apparatus urogenitalis)

Składa się z narządów moczowych (organa urinaria), których zadanie to:

-wydalanie zbędnych produktów przemiany białkowej

-wydalanie nadmiaru wody i związków mineralnych

-utrzymywanie homeostazy

-wytwarzanie reniny- regulacja ciśnienia krwi

-wytwarzanie erytropoetyny

Do narządów moczowych zaliczamy:

-nerki

-moczowody

-pęcherz moczowy

-cewka moczowa męska lub żeńska

1)Nerka (Ren, hepharos)

Ma położenie zaotrzewnowe, a u przeżuwaczy wewnątrzotrzewnowe.

Nerka powinna mieć stałe położenie, a u przeżuwaczy jest ruchoma, bo ma długą krezkę.

Jest to narząd parzysty, kształt fasolowaty, a prawa nera konia-sercowata, u bydła nieregularnie owalne.

Nerki układają się w okolicy lędźwiowej na prawo i lewo od płaszczyzny pośrodkowej.

U większości zwierząt ich położenie jest asymetryczne. Człowiek i świnia mają symetrycznie. Zwykle prawa jest wyżej.

20% objętości wyrzutowej lewej komory przepływa przez nerkę (!).

Części nerki:

-powierzchnia dogrzbietowa

-powierzchnia brzuszna

-brzeg boczny

-brzeg przyśrodkowy

-koniec doczaszkowy

-koniec ogonowy

Na brzegu przyśrodkowym jest wnęka nerkowa, prowadząca do zagłębienia- zatoki nerkowej.

Przez wnękę do nerki wnika tętnica nerkowa, a opuszczają ją moczowód i żyła nerkowa.

Zatoka nerkowa mieści w sobie miedniczkę nerkową bądź odgałęzienia moczowodu.

Nera okryta jest:

-torebka tłuszczowa- zbudowana z tłuszczu, o funkcjach ochronnych przed naporem trzwi

-torebka włóknista

Na przekroju ma 2 warstwy: korę (cortex renis) i rdzeń (modulla renis)

W korze są ciałka nerkowe, kanaliki nerkowe kręte i proste i początkowe odcinki pętli nefronu i cewek zbiorczych tworzących cz. promieniste.

Rdzeń nerki zawiera większą część pętli nefronu, cewki zbiorcze oraz przewody brodawkowe. Jest ukształtowany w postaci trójkątnych struktur określanych piramidami nerkowymi, podstawami zwróconymi do kory.

W zależności od typu nerki szczyt każdej piramidy czyli brodawka nerkowa jest otoczona kielichem nerkowym mniejszym lub miedniczką nerkową. Na wierzchu są ujścia przewodów brodawkowych.

Nerka może być:

-wielobrodawkowa pobrużdżona- u bydła. Ma dużo brodawek, a na wierzchu bruzdy. Są kielichy, brak miedniczki nerkowej, są tylko uchyłki moczowodu.

-wielopłatowa

-wielobrodawkowa gładka- u świni i człowieka. Są kielich i miedniczka.

-jednobrodawkowa gładka- najbardziej popularna- np. u psa, kota, królika, konia, młode przeżuwacze. Pełen zrost części korowej i rdzennej. Brak kielichów nerkowych (!).

2)Moczowód (ureter)

Parzysty narząd o funkcji odprowadzania moczu z nerki do pęcherza.

Ze względu na położenie wyróżnia się w nim część brzuszną i część miedniczną.

Ukłąda się w fałdzie płciowym otrzewnej.

Moczowody uchodzą do pęcherza na granicy jego trzony i szyjki.

3)Pęcherz moczowy ( vesica urinaria, cystis)

Wyróżniamy w nim części:

-szczyt pęcherza (apex vesicae)

-trzon pęcherza (Corpus vesicae)

-szyjka pęcherza (cervix vesicae)

Szczyt i trzon są bardzo rozciągliwe, a szyjka nie.

Jego kontynuacją jest cewka.

Cystotomia-cięcie pęcherza.

Otrzewna okrywająca pęcherz tworzy więzadła boczne pęcherza zmierzające do ścian miednicy oraz więzadło pośrodkowe pęcherza biegnące do dolnej ściany brzucha.

Warstwę środkową ściany stanowi błona mięśniowa, a ogół mięśni pęcherza-mięsień wypieracza moczu.

Od wewnątrz pęcherz wysłany jest błoną śluzową pofałdowaną.

Ujścia moczowodu tworzą wzniesienie określane słupami moczowodowymi, które przedłużają się w fałdy moczowodowe.

Słupy i fałdy ograniczają trójkąt pęcherza moczowego, którego wierzchołek przedłuża się w fałd cewki moczowej określany jako grzebień cewkowy.

Wyróżniamy:

Szczyt, trzon, szyjkę pęcherza

Więzadło boczne pęcherze

Moczowód

Słupy moczowodowe

Ujścia moczowodów

Fałdy moczowodowe

Trójkąt pęcherza

Grzebień cewkowy

Wzgórek nasienny

Cewka moczowa męska

Gruczoł krokowy-prostata

Więzadło pośrodkowe pęcherza- moczownik w życiu płodowym.

4)Narządy płciowe męskie- organa genitalia masculina

2 jądra-czasem zachodzi zstępowanie w kanałach pachwinowych.

Te które mają mosznę- zwierzęta mosznowe

Niemające moszny- bezmosznowe (np. zając, królik- nie ma moszny, ale jądra są w uchyłkach skóry brzucha. A w podmiednicznej cz. jamy brzusznej- u gryzoni)

Testiconda- skryto jądrowe (słoń, walenie i inne ssaki morskie)

Jądra zstępują, bo spermatogeneza nie zachodzi w wysokiej temperaturze. U ptaków są cały czas wewnątrz-worki powietrzne brzuszne chłodzą jądra.

Wnętrostwo- jądra nie zstępują, a powinny.

Jądrowód-sciąga jądra do moszny.

1. Jądro (testis, irhis)

Siedzi w worku mosznowym.

Otoczone osłonkami:

-skóra moszny – ma gruczoły potowe i łojowe. Czasem silnie owłosiona

-błona kurczliwa- kurczy się podczas zimna, wytwarza przegrodę moszny

-powięź nasienna zewnętrzna

-powięź nasienna wewnętrzna

-powięź mięśnia dźwigacza jądra- wraz z błoną kurczliwą atywnie podnosi jądra

-błona biaława- utrzymuje miąższ jądra pod odpowiednim ciśnieniem. Ma sieć naczyń.

Otrzewna wyścieła jamę moszny i wkracza na teren worka mosznowego- wyrostek pochwowy otrzewnej (2 blaszki: ścienna osłonki pochwowej i trzewna osłonki pochwowej)

Obrzęk jądra- gdy jest idealnie okrągłe.

Przegródki jądra odchodzą w jego głąb od błony białawej, tworząc płaciki-zrąb włóknisty

Śródjądrze składa się w cewek nasiennych krętych, prostych i sieci jądra.

Plemniki dopiero w drogach rodnych samicy się ruszają. Wcześniej ruch wywołany jest pobytem w płynie, który jest zasysany przez kom. nabłonka.

Brzegi jądra:

-brzeg nadjądrowy

-brzeg jądra wolny

-koniec głowowy jądra

-koniec ogonowy jądra

Droga plemników: jądro-najądrze-wyprowadzenie i dojrzewanie plemników-glowa najądrza-trzon najądrza-ogon najądrza- nasieniowód.

Powrózek nasienny-nasieniowód+ nacz. Krw. Jąder + chółnne +nerwy. Zbita struktura na terenie jamy brzusznej rozdziela się na 2.

Ejakulat= plemniki+osocze nasienia.

Gruczoły płciowe dodatkowe:

Prostata

Gruczoły pęcherzykowe

Gruczoły opuszkowo-cewkowe

Prostata

Ma 2 formy morfologiczne:

Cz.rozsiana (rozproszona) gruczołu krokowego-u małych przeżuwaczy

Trzon gruczołu krokowego – człowiek, pies

Tylko u psa jest sama prostata, bez pozostałych 2 gruczołów. (!)

Prostata- 2 płaty połączone Węziną.

Gruczoły pęcherzykowe

Blisko ujścia nasieniowodów. Nie ma ich u kota i psa. U konia i człowieka nazywane- pęcherzykami nasiennymi.

Ich przewód wyprowadzający łączy się z nasieniowodami tworząc przewód wytryskowy, który uchodzi do cewki na wzgórku nasiennym.

Gruczoły opuszkowo cewkowe

3ml ejakulatu człowieka

300-500ml (rozrzedzonego) u świni

3-5ml(skoncentrowanego) i bydła

100-150ml u konia

10-20 ml u psa (niezależnie od wielkości)

Naczynia w powrózku. Tętnica jądrowa zaopatruje jądro. Tworzy ona bardzo długą pętlę. Otoczona przez splot wiciowaty żyły jądrowej i schładza krew tętniczą doprowadzaną do jądra.

Więzadło ogona najądrza- przecinane przy kastracji.

Błona kurczliwa sama się obkurcza przy kastracji bez odjęcia osłon. Oprócz psów i naczelnych, u których trzeba szyć.

Kastracja z odjęciem osłon- psy, naczelne, ogier o dużym kanale pachwinowym.

1. Prącie (penis)

Cewka (urethra)- integralna część.

Męska jest długa i ma 2 części: miednicza( w jamie miednicy), błoniasta(poza jamą miednicy).

Są 2 typy prącia:

-mięśniowo-jamiste – koń, pies, człowiek, naczelne

-sprężysto-włókniste- parzystokopytne

Różnią się mechanizmem działania, ale mają podobną strukturę.

Prącie ma korzeń, trzon i żołądź okryty napletkiem.

Wzwód:

-w mięśniowo-jamistym- dopompowywanie krwi do ciał jamistych.

-w sprężysto-włóknistym- zgięcie prącia jest esowate. Potrzeba mniej krwi, rozprostowanie zgięcia= wzwód. Mięsień wciągacz (cofacz) prącia w tym uczestniczy. W tym typie prącia jest niemożliwe cewnikowanie.

Za względu na usytuowanie prącie dzielimy na:

-penis anteversus- skierowane do przodu

-penis retroversus- skierowane do tyłu ( kot i królik)

Prącie:

-ustalone- położenie za ścianą brzucha w fałdach.

-zwisające- wiadomo jakie ;) (naczelne i nietoperze)

U psa żołądź posiada część długą i opuszkę żołędzi, która obrzmiewa przy kopulacji wraz z opuszką przedsionka pochwy suki. Kość prącia ogranicza cewkę moczową przy kopulacji.

U konia korona żołędzi, dół żołędzi, wyrostek cewkowy. Napletek jest dwublaszkowy= puzdro.

Mastka= łój napletkowy.

U kozła występuje wyrostek napletkowy.

U świni napletek zawiera uchyłek napletka- zaleganie moczu, mastki, nasienia.

5)Narządy płciowe żeńskie (organa genitalia feminina)

2 jajniki

2 jajowody

Macica

Pochwa

Przedsionek pochwy

Srom

1. Jajnik(ovarium)

Kora= warstwa miąższowa

Rdzeń= warstwa naczyniowa, odżywcza

U konia podobne do nerki.

Dół jajnika= dół owulacyjny ( w dole są odwrócone warstwy jajnika nieokryte naczyniami)

Źródło estrogenów-pęcherzyk jajnikowy. Rujotwórcze hormony (wzrost libido, przekrwione narządy płciowe, wydzielanie feromonów, wydzielanie LH, co prowadzi do owulacji).

Pęcherzyk tworzy ciałko żółte (Corpus luteum)

Ciałko żółte dzielimy na:

-patologiczne- ciałko żółte przetrwałe, gdy okresowo nie zanika, przyczyna niepłodności

-fizjologiczne:

*ciałko żółte okresowe (rzekome)- ciałko żółte->białawe->zanik->wznowienie cyklu. Może być poliestralne- u świni, człowieka, kwory, owcy, konia lub diestralne u psa

*ciałko żółte ciążowe (prawdziwe) – przez całą ciążę, blokuje owulację, wytwarza progesteron do utrzymania ciąży, wytwarza mleczko maciczne, które odżywia zarodek przed implantacją, hamuje ostycotynę w macicy-brak surczów.

Gravitas- ciąża

1. Jajowód (tuba uterina, salpinks, oviductus, fallopian)

Łączy jajnik z macicą.

Ma 3 części:

-lejek jajowodu ze strzępkami

-bańka jajowodu (zapłodnienie tu)

-cieśń jajowodu

Ma własną krezkę:

-krezka jajnikowa

-krezka jajowodu więzadło szerokie macicy

-krezka macicy

1. Macica (uterus, metra, hystera)

Powstaje z przewodów kołośródnerczowych= przewody Millera

Typy macic:

-macica podwójna -królik

-macica dwurożna

*macica dwurożna przegrodowa – suka, kotka, krowa, świnia, małe przeżuwacze

*macica dwurożna bezprzegrodowa- klacz

-macica pojedyncza- naczelne

Wyróżniamy: rogi macicy, trzon macicy, szyjka macicy-mięśniowa, łączy się z pochwą, wewnątrz jest kanał szyjki (ujście zewnętrzne i wewnętrzne kanału).

Kanał szyjki świni- ma poduszeczki szyjkowe, więc jest falisty.

Część pochwowa szyjki macicy, sklepienie pochwy, ujście zewnętrzne cewki moczowej, przedsionek pochwy.

Wargi sromowe łączą się w spoidle przednim (dobrzusznym) i spoidle tylnym.

Łechtaczka- homologia prącia.

Pochwa

• jest to narząd kopulacyjny u samicy

• wyróżnia się w niej

  • sklepienie

  • ujście, którego granicę wyznacza błona dziewicza ( hymen) lub ujście zewnętrzne cewki moczowej w okolicy którego u świni i przeżuwaczy znajduje się uchyłek podcewkowy

Przedsionek pochwy

• stanowi kontynuację pochwy

• błonę śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski

• w przedsionku znajdują się gruczoły przedsionkowe

  • g. p. większe

  • g. p. mniejsze

  • fcja: wydzielany śluz nawilża drogi rodne

• u suki występuje tu opuszka przedsionka przedsionka

Srom

• wraz z łechtaczką należą do zewnętrznych narządów płciowych

• różnica w nazwie : u zwierząt – dwie wargi srom, u ludzi – dwie pary warg sromowych

• łączą się w spoidłach:

  • s. dobrzusznym,

  • s. dogrzbietowym, ograniczając szparę sromu

- obszar od odbytu u moszny u samców i od odbytu do szpary sromu u samic nosi nazwę krocza (perineum) – dlatego u samców krocze jest dłuższe

Łechtaczka (clitoris)

• znajduje się w spoidle dobrzusznym

• narząd homologiczny z prąciem samców

• wyróżnia się w niej

  • odnogi

  • trzon

  • żołądź

• u zwierząt łechtaczka znajduje się w dołku

* rogi macicy u krowy wyglądają jak rogi u barana

* rogi macicy u świni wyglądają jak jelita

* u ludzi macica znajduje się w jamie miednicy

* u mięsożernych – macica w kształcie V, rogi macicy sięgają wgłęb jamy brzusznej (aż przy nerkach!)

* objaw „trzeciego jajnika” – kiedy podczas usuwania jajnika zostanie jego fragment lub podczas szycia fragment ‘zgubi się’ w jamie brzusznej – fragment ten podejmie działania endokrynowe i mimo sterylizacji samica będzie miała np. co pół roku objawy cieczki

* po kastracji jest brak objawów kastracyjnych Łożysko

I. Podział ze względu na liczbę warstw tworzących barierę łozyskową

1. nabłonkowo-kosmówkowa – u klaczy i świni (poród szybki)

2. łączno-kosmówkowa – przeżuwacze ; ze względu na budowę nie następuje transfer przeciwciał, młode które się rodzi nabywa ich przez siarę – przeciwciała w stanie praktycznie nienaruszonym przechodzą przez ukł. pokarmowy młodego;

3. śródbłonkowo-kosmówkowe – mięsożerne

4. krwio-kosmówkowe – naczelne

5. krwio-śródbłonkowe – gryzonie

II. Podział ze względu na rozmieszczenie kosmków w kosmowce

1. rozproszone – klacz i świnia

2. liścieniowate – przeżuwacze (wyglądają jak szeregi niedużych łożysk)

3. popręgowe – mięsożerne

4. tarczowe – naczelne i gryzonie

Układ (Aparat ) krążenia (systema cardiovasculare)

• układ sercowo-naczyniowy

• układ chłonny

Układ sercowo-naczyniowy

1. serce (cardia,cor)

2. tętnice (arteriae)

3. żyły (venae)

4. naczynia włosowate (vasa capilare)

5. krew (łac. sanguis, gr.aime)

Skład krwi – tego nie piszę, bo to wszyscy wiedzą

osocze – surowica (serum) + włóknik (fibrinum)

hematokryt – stosunek osocza do krwinek

skrzep krwi – włóknik + krwinki

1)Serce

• znajduje się w śródpiersiu, w worku osierdziowym

• Ściana serca

  • wsierdzie (endocardium)

  • śródsierdzie – mięsień sercowy (miocardium)

  • nasierdzie (epicardium)

Osierdzie

składa się z

• opłucnej osierdzia

• osierdzia włóknistego

• osierdzie surowicze (blaszka ścienna osierdzia)

W sercu wyróżnia się

• podstawę serca

• koniuszek serca

• powierzchnie uszkowe (prawa i lewa)

• powierzchnię przedsionkową

• przedsionek lewy z uszkiem lewym

• komora lewa

• przedsionek prawy z uszkiem prawym

• komora prawa

* w przedsionku – mięśnie grzebieniaste

* koniuszek serca zawsze przynależy do lewej komory

Ujście przedsionkowo – komorowe (prawe i lewe)

• w u. p.-k. prawym --> zastawka trójdzielna

• w u. p.-k. lewym --> zastwka dwudzielna (mitralna)

* serce posiada szkielet włóknisty (tk. łączna włóknista) – część z nich może kostnieć tworząc kości serca

* struny ścięgniste – łączą się z mięśniami brodawkowatymi

Płatki zastawki dwudzielnej

- przegrodowy

- ścienny

Mięśnie brodawkowate w komorze lewej

- przedni

- tylni

Płatki zastawki trójdzielnej

- kątowy

- ścienny

- przegrodowy

Mięśnie brodawkowate w komorze prawej

- mały

- podtętniczy

- wielki

Asymetria w sercu

kształt – widok z góry

- lewa komora – półsięzyc

- prawa komora – gwiazdkowaty

2)Układ przewodzący serca

- węzeł zatokowo-przedsionkowy

- węzeł przedsionkowo-komorowy

- pęczek przedsionkowo-komorowy

- pień pęczka przedsionkowo-komorowego

- odnoga pęczka zatokowo-przedsionkowego prawa i lewa

- włókna Purkiniego

Zwoje nerwowe towarzyszące węzłom

- zwój zatokowo- przedsionkowy

- zwój przedsionkowo-komorowy

* serce jest sterowane przez autonomiczny układ nerwowy

* o typie naczyń ( żyły/tętnice) decyduje kierunek przepływu krwi (od/do serca)

Tętnice są bardziej sprężyste, mają grubsze ściany, mniejsze światło z reguły. Żyły mają zastawki. Z czasem zmniejsza się liczba zastawek.

Schemat budowy tętnicy:

a)błona wewnętrzna

b)błona środkowa

c)błona zewnętrzna- przydanka

1)śródbłonek

2)blaszka sprężysta wewnętrzna

3)blaszka sprężysta zewnętrzna

Skrzep-galaretowaty, zbudowany z krwinek, oprócz surowicy. Tworzy się poza ciałem lub w ciele po śmierci.

Zakrzep- w naczyniach, tworzy się naturalnie.

Schemat budowy żyły:

a)błona wewnętrzna

b) błona środkowa

c) błona zewnętrzna

3 rodzaje tętnic:

Duże- sprężyste (gdy przestają być sprężyste, serce ma utrudnione pompowanie krwi)

Średnie- mieszane

Małe- mięśniowe (podwyższone ciśnienie pod wpływem skurczu obwodowych naczyń)

Odgałęzienia łuku aorty:

Pień ramienno-głowowy

Tętnica podobojczykowa

Pień tętnic szyjnych

Tętnica szyjna wspólna

Żyła główna doczaszkowa i doogonowa

Lewa komora-> aorta:

*wstępująca –odchodzą tętnice wieńcowe

*łuk aorty- odchodzą naczynia przeznaczone dla głowy i kończyn piersiowych

*zstępująca- piersiowa i brzuszna

Od łuku odchodzą:

-pień ramienno- głowowy ( u kopytnych jako jedyne naczynie odchodzące od łuku),

-tętnica podobojczykowa lewa (u psa, świni)

Gdy tylko pień ramienno-głowowy odchodzi od łuku, to od pnia odchodzą: tętnice szyjne wspólne i tętnica podobojczykowa prawa.

Odgałęzienia tętnicy szyjnej wspólnej:

a)pień językowo-twarzowy:

-tętnica językowa

-tętnica twarzowa (u kopytnych do pomiaru tętna w miejscu wcięcia naczyń twarzowych)

b)tętnica szyjna zewnętrzna ( gałęzie idą do twarzy)

c)tętnica szyjna wewnętrzna ( gałęzie idą do rynny czaszkowej i unaczyniają mózgowie)

Koło tętnicze mózgu: tętnica szyjna zewn. + tętnica szyjna wewn. + tętnice kręgowe..

Czasem tętnice wspólne odchodzą samodzielnie a czasem od pnia tętnic szyjnych (świnia, koń).

4 początkowe odcinki magistrali tętniczej kończyny górnej (!!!):

Tętnica podobojczykowa->tętnica pachowa->tętnica ramienna->tetnica pośrodkowa

Triada: tętnica+żyła+nerw miedzyżebrowe

Odgałęzienia aorty:

*aorta piersiowa:

-tętnice międzyżebrowe

*aorta brzuszna:

#nieparzyste:

- tętnica trzewna ( odgałęzienia: t. żołądkowa lewa, t. wątrobowa, t. śledzionowa)

-tętnica krezkowa doczaszkowa (górna) (unacz. Jelita)

-tętnica krezkowa doogonowa (dolna) (unacz. Jelita)

#parzyste:

-tętnice nerkowe

-tętnice jądrowe/jajnikowe

-tętnice biodrowe wewnętrzne (unacz. Jamę miednicy)

-tętnice biodrowe zewnętrzne (unacz. Kończyny miednicze)

-tętnica krzyżowa pośrodkowa

4 odcinki magistrali kończyny miednicznej (!!!):

Tętnica biodrowa zewnętrzna->tętnica udowa (pomiary tętna u kotów i psów)-> tętnica podkolanowa -> tętnica piszczelowa doczaszkowa przednia.

Żyła główna dolna (doogonowa)- od niej odchodzi sieć dziwna żylno-żylna-> otwór żyły głównej w przeponie.

Żyła główna dolna i górna uchodzą do prawego przedsionka, potem prawa komora, pień płucny, tętnice płucne, żyły płucne, lewy przedsionek.

3)Układ chłonny

Chłonka-lympha

Naczynia chłonne- vasa lymphatica

Naczynia chłonne głębokie+ naczynia chłonne powierzchowne= pnie chłonne (tchawicze, lędźwiowe, pień chłonny jamy ciała, jelitowe)

Pnie chłonne łącząc się tworzą przewody chłonne: piersiowy+ prawy.

Narządy chłonne= grudki, węzły, grasica, śledziona.

Mlecz- chłonka z terenu jelita, zabarwiona tłuszczami.

Węzeł chłonny:

-torebka

-nacz. Chłonne doprowadzające

-beleczki korowe

-grudki chłonne

-pasma rdzenne

-zatoki rdzenne

-naczynia chłonne odprowadzające

-wnęka

Gruczoły dokrewne (glendulae endocrinae)

-tarczyca

-przytarczyce

-przysadka

-szyszynka

-nadnercza

Tarczyca

Jeden z większych, krtań lub chrząstki tchawicze-okolica. Synteraz T3 , T4 i kalcytoniny.

Dwa płaty: lewy i rpawy i łącząca je cieśń.

Jeżeli cieśń zawiera struktury gruczołowe, mówiy o cieśni gruczołowej, jeżeli zaś tworzy ją tk.łącz. mówimy o cieśni włóknistej.

Mogą być czasem tarczyce dodatkowe.

Odpowiedzialna za metabolizm.

Przytarczyce

Po każdej str tarczycy jako: gruczoły przytarczycowe zewnętrzne lub znajdujące się w samym miąższu tego gruczołu jako gruczoły przytarczyczne wewnętrzne.

Przysadka

Aktywna hormonotwórczo. Najmniejszy gruczoł.

Powierzchnia dolna podwzgórza, z którym łączy ją lejek.

Owalna i leży w dole przysadkowym kości podstawno klinowej.

2 części: gruczołowa (płat przedni) i nerwowa (płat tylny).

Szyszynka

Gruszkowata, związana z nadwzgórzem międzymózgowia, przykryta półkulami.

Produkuje melatoninę, wpływa na czynność podwzgórza, hamuje rozwój płciowy, rytmy sezonowe i dobowe.

Nadnercza

Parzyste, w jamie brzusznej przyśrodkowo i doczaszkowo względem nerek.

Kora- hormony steroidowe-kortykoidy(glikokortykoidy i mineralokortykoidy)

Rdzeń-adrenalina (epinefryna) i noradrenalina (norepinefryna).

Układ (Aparat) nerwowy (systema nervosum)

2 kryteria:

1)lokalizacja:

-ośrodkowy

-obwodowy

2)czynność

-somatyczny

-autonomiczny

Zbudowany z tk. nerwowej, składającej się z kom. Nerwowych = neuronów i kom. glejowych= gleju.

Strukturom tym towarzyszy tk. łączna i nacz. Krw.

W neuronie wyróżniamy perykarion i wypustki: neuryt i dendryty.

Włókna rdzenne i bezrdzenne różnią się posiadaniem osłonki mielinowej i szybkością przewodzenia.

Część komórek glejowych ma pochodzenie ektodermalne i tworzy tzw. neuroglej= makroglej, a część ma pochodzenie mezodermalne i tworzy tzw. mikroglej= mezoglej.

Do makrogleju należą:

-astrocyty

-oligodendrocyty

-ependymocyty

Astrocyty pokrywają za pomocą wypustek ściany naczyń krwionośnych. Jest to główny składnik bariery krew-mózg.

Komórki ependymy (wyściółki) tworzą nabłonek wyściełający jamy komory mózgowia, kanał ośrodkowy rdzenia i sploty naczyniówkowe komór. Wytwarzają płyn mózgowo rdzeniowy.

Cytoplazma komórek nerwowych i niektórych wypustek, podobnie jak glejowe ma barwę szarą, stąd wyróżniamy istotę szarą. Niektóre wypustki z osłonką mielinową mają barwę białą stąd w OUN opisuje się istotę białą.

Zespoły komórek nerwowych o podobnej budowie i funkcji leżące w ośrodkowym układzie nerwowym w istocie szarej noszą nazwę jąder nerwowych.

Skupiska ciał komórek nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym noszą nazwę zwojów nerwowych.

Pęczki włókien nerwowych układające się równolegle poza OUN tworzą nerwy.

Skupisko dendrytów lub neurytów na terenie OUN nosi nazwę sznura lub pęczka.

1)Rdzeń kręgowy (medulla spinalis)

-leży w kanale kręgowym

-grzbieto-brzusznie spłaszczony sznur

-łączy mózgowie z ciałem

-ma części: szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i ogonową.

Na jego przebiegu są 2 zgrubienia: szyjne i lędźwiowe.

Szyjne daje splot ramienny unerwiający kończyny górne, a lędźwiowe daje splot lędźwiowo-krzyżowy unerwiający kończyny miedniczne.

Ma budowę metameryczną, posiada segmenty. Każdy segment rdzenia kręgowego z parą odchodzących od niego nerwów rdzeniowych nazywamy neuromerem.

W szyjnym odcinku jest 8 neuromerów, a kręgów 7(!!!), zwykle 1 kręg=1 neuromer.

Stożek rdzeniowy i nić końcowa- zakończenie rdzenia.

Koński ogon- wstępowanie rdzenia- gdy rdzeń nie nadąża za wzrostem kanału rdzenia i odchodzące od niego nerwy nie układają się do niego pod kątem prostym tylko coraz bardziej „w dół”.

Istota szara:

-rogi dobrzuszne- ruchowe

-rogi dogrzbietowe- czuciowe

-rogi boczne.

Opony rdzenia kręgowego:

-opona twarda (w mózgowiu zrośnięta z czaszką więc tam brak jamy nadtwardówkowej)

-pajęczynówka

-opona miękka (więzadło ząbkowe)

Opona miękka+pajęczynówka= leptomeninx.

Nerw rdzeniowy:

-korzeń dogrzbietowy łącząc się tworzą pień

-korzeń dobrzuszny

-pień nerwu rdzeniowego

-gałąź dobrzuszna (przednia) po wyjściu z kręgu się pień rozdziela na 2 gałęzie

-gałąź dogrzbietowa (tylna)

2)Mózgowie (encephalon)

Z ektodermy

Cz. ośrodkowego układu nerwowego w jamie czaszkowej

Pokryty oponami mózgowia

Dzieli się na 5 części: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne, rdzeń przedłużony.

Opona twarda mózgowia tworzy wypustki:

-sierp mózgu-wnikający w szczelinę podłużną mózgu

-namiot błoniasty móżdżku- w szczelinę poprzeczną.

Kresomózgowie okryte korą, składającą się z płatów: czołowy, skroniowy, ciemieniowy, potyliczny

Posiada bruzdy i zakręty.

Ciało modzelowate łączy 2 półkule. Składa się z włókien spoidłowych.

Drzewo życia- arbor vite- przekrój móżdżku.

Węchomózgowie związane jest z układem limbicznym.

Komory mózgowia wypełnione są płynem mózgowo-rdzeniowym i w mózgowiu wyróżniamy komory:

Komory boczne- teren kresomózgowia

Komora trzecia- teren międzymózgowia

Wodociąg śródmózgowia

Komora czwarta- na terenie śródmózgowia

Kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego

Jądro ogoniaste.

Hipokamp- kora wpuklina do mózgowia, element układu limbicznego, tutaj identyfikuje się zarażenie wścieklizną.

Tętnice mózgowia:

Tętnica szyjna wewnętrzna, tętnice kręgowe(łącząc się tworzą tętnice podstawne).

Układ limbiczny:

-węchomózgowie

-hipokamp

-ciało modzelowate

-międzymózgowie

Nerwy z mózgowia- nerwy czaszkowe:

I para- nerw węchowy

II para- nerw wzrokowy

III para- nerw okołoruchowy mięśnie zewnętrzne gałki ocznej

IV para- nerw bloczkowy nerw oczny biegną do

V para- nerw trójdzielny nerw szczękowy mięśni żuciowych

VI para- nerw odwodzący nerw żuchwowy

VII para- nerw twarzowy

VIII para- nerw przedsionkowo-ślimakowy

IX para- nerw językowo-gardłowy

X para- nerw błędny

XI para- nerw dodatkowy

XII para- nerw podjęzykowy

Układ nerwowy autonomiczny

Poza świadomością

Pod wpływem OUN i gruczołów dokrewnych

Większość hormonów leży na obwodzie w zwojach autonomicznych

Dzielimy go na:

-współczulny= adrenergiczny= naczyniowy= sympatyczny

-przywspółczulny= cholinergiczny= trzewny= parasympatyczny

Nerwy miedniczne- unerwiają pęcherz, odbytnicę (parasympatyczne).

Splot górnej kończyny składa się z nerwów: łokciowy, promieniowy, pośrodkowy, pachowy, mięśniowo skórny (!!!)

Splot lędźwiowy składa się z nerwów: udowy, pośladkowy, zasłonowy, sromowy, kulszowy (najgrubszy nerw, rozgałęzia się na strzałkowy wspólny i piszczelowy).