FAS – Alkoholowy Zespół Płodowy
Â
Â
FAS (Fetal Alcohol Syndrome - Płodowy Zespół Alkoholowy) jest to zespół umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalie rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS powstaje na wskutek działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą. Efekty mogą być groźne lub średnio nasilone i wyrażają się obniżeniem IQ, zaburzeniami uwagi i zdolności uczenia się, aż do wad serca, dysfunkcji mózgu i śmierci włącznie. Wiele dzieci doświadcza poważnych zaburzeń zachowania i funkcjonowania społecznego, które trwają całe życie. Na świat przychodzi więcej dzieci z FAS, niż na przykład z Zespołem Downa. W Polsce co roku rodzi się ok. 900 dzieci z pełnoobjawowym FAS. Dziesięć razy więcej dzieci ma inne zaburzenia związane z alkoholem opisywane jako FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder - Poalkoholowe Uszkodzenie Płodu). Większość przypadków pozostaje niezdiagnozowana lub zdiagnozowana niewłaściwie.
W jaki sposób alkohol wpływa na mózg? Najczęściej prowadzi do stałego uszkodzenia, które objawia się w trudnościach z uczeniem się i z koncentracją, w problemach z pamięcią, w zaburzeniach zachowań społecznych, w zespole ADHD oraz w ogólnym opóźnieniu rozwoju. Już w tym miejscu warto wspomnieć, że w Polsce istnieje poważny problem z właściwym stawianiem diagnozy wobec dzieci z FAS. Często błędnie określa się je jako dzieci nadpobudliwe, a tymczasem zespół ADHD jest tylko jednym z symptomów. Zdarzały się przypadki niewłaściwej i nieprofesjonalnej opieki w szkole, gdzie traktowano dziecko z FAS jako agresywne, nad którym po prostu trzeba zapanować i ukarać, bez uwzględniania jego predyspozycji psychicznych.
Najbardziej podstępne uszkodzenia paradoksalnie powoduje okazjonalne picie alkoholu przez kobietę w ciąży. Te zaburzenia mają wpływ szczególnie na te obszary, które właśnie się rozwijają, powodując obumieranie komórek mózgowych, migrację komórek do niewłaściwych obszarów oraz tworzenie się niewłaściwych połączeń między neuronami. Alkohol bardzo łatwo przenika przez łożysko, dostając się do krwiobiegu dziecka. Po upływie 40 do 60 minut od spożycia alkoholu przez matkę, jego stężenie w krwiobiegu płodu jest równe stężeniu alkoholu we krwi matki. Alkohol, którego wątroba matki nie zdołała pomieścić, krąży po całym organizmie zarówno jej jak i dziecka. Warto też wspomnieć, że z badań PARPA (Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) wynika, że około 30 % polskich kobiet w czasie ciąży spożywa alkohol.
Rejony mózgu, które są najbardziej narażone na działanie alkoholu, to: ciało modzelowate (jego zadaniem jest przekazywać informacje pomiędzy prawą i lewą półkulą mózgową), móżdżek (odpowiada za funkcje motoryczne), zwoje podstawy (odpowiedzialne za pamięć i procesy poznawcze) oraz płaty czołowe (odpowiadają za funkcje wykonawcze, osąd i kontrolę impulsów).
Ciało modzelowate poprzez przesyłanie odpowiednich informacji w mózgu, pomaga w podejmowaniu codziennych informacji. U osób z FAS brakuje właściwych połączeń pomiędzy dwoma półkulami, dlatego nie potrafią one najpierw pomyśleć a potem działać. Często odczuwają impuls, żeby coś zrobić, a dopiero potem, już po fakcie, zdają sobie sprawę z konsekwencji. Znają zasady i konwencje, ale nie potrafią im się podporządkować przed działaniem.
Dzieci z FAS mają poważne problemy w stosunkach z innymi ludźmi. Większość z nich nigdy nie będzie w stanie normalnie funkcjonować w społeczeństwie. Nie potrafią odczytywać podtekstów ukrytych w mimice, gestach czy słowach. Są społecznie i emocjonalnie niedojrzałe. Szczególnie w wieku dorastania, mają kłopoty z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami. Są bardzo podatne na manipulację i wykorzystanie. Z powodu swojej ufności i łatwowierności często stają się ofiarami przemocy seksualnej, fizycznej, psychicznej. Dlatego wymagają stałego nadzoru ze strony osób dorosłych. Oprócz tego takie dzieci są nadpobudliwe, impulsywne, drażliwe i złośliwe, mają trudności z adaptacją, są też nadwrażliwe na dotyk i dźwięk. Tym cechom towarzyszy również chwiejność emocjonalna: nastrojowa karuzela, przesadna zmienność nastroju oraz potrzeba ciągłego motywowania przez drugą osobę.
Ze względu na uszkodzone zwoje podstawy, dzieci mają trudności z nauką, zapamiętywaniem i przetwarzaniem informacji. Nawet jeśli mają już pewien zasób wiedzy, nie są w stanie wykorzystać go w praktyce ani też odpowiednio uporządkować. Nauka tych osób jest niesystematyczna, przeplatana okresami, w których dziecku łatwo jest przyswoić nowe wiadomości, z okresami, w których ma ono z tym problemy. W związku z tym zdarza się, że dzieci są oceniane przez nauczycieli jako niesystematyczne i leniwe. Ponadto występują także kłopoty z myśleniem abstrakcyjnymi, na przykład w kwestiach czasu i pieniędzy.
Oprócz zaburzeń psychicznych u dzieci z FAS pojawiają się również nieprawidłowości fizyczne. Wśród nich należy wymienić wady wzrostu, tzn. niską wagę urodzeniową bądź mała wagę w stosunku do wieku; małą głowę, niedobór wzrostu. FAS charakteryzuje się także deformacjami twarzy. Dzieci mają małe, szeroko rozstawione oczy, skrócone szpary powiekowe, opadające powieki, krótki zadarty nos, spłaszczony środek twarzy, za słabo rozwiniętą szczękę. Mogą pojawić się krótkowzroczność i/ lub zez. Typowy jest też brak czerwieni wargowej, duże lub źle ukształtowane uszy i wąskie czoło. Inne pojawiające się zaburzenia to: nierozwinięte paznokcie u rąk i nóg, krótka szyja, słaby słuch, anormalność stawów i kości oraz słaba koordynacja ruchowa, wynikająca z uszkodzonego móżdżku.
Nie wszystkie dzieci z FAS/FAE są do siebie podobne. Tak samo skutki spożywania alkoholu w czasie ciąży mogą być różne. Zależy to od okresu ciąży, w którym alkohol został spożyty, od diety kobiety, jej wieku i kultury picia.
PodsumowujÄ…c – kilka najważniejszych kwestii o FAS:Â
FAS jest chorobą, której nie można wyleczyć, ale której można całkowicie zapobiec. Wystarczy, że kobieta w ciąży powstrzyma się od picia alkoholu, nawet jego niewielkiej ilości.
Opracowały:
Maria Rosa, Agnieszka Ruczaj, Ewelina Sławęcka
Materiały zaczerpnięto z: http://fas.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=72&Itemid=32
http://www.biomedical.pl/ciaza/fas-zespol-alkoholowy-plodu-fetal-alcohol-syndrome-39.html
http://www.pbw.waw.pl/pbw/pliki/publikacje/FAS.pdf