Co to jest sprawa cywilna ?

Zgodnie z art. 1 KPC, sprawy cywilne to sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych.

Powyższą definicją ustawodawca jednoznacznie sprecyzował, co należy rozumieć pod pojęciem sprawy cywilnej. W myśl art. 2 KPC, do ich rozpoznawania powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy. Przywołane przepisy należy rozumieć w ten sposób, że jeżeli sporna sprawa jest sprawą cywilną, należy ją przedstawić do rozstrzygnięcia powszechnemu sądowi cywilnemu, nad którego działalnością w zakresie orzekania sprawuje nadzór Sąd Najwyższy. Jedynie wyjątkowo, jeżeli przepis ustawy wyraźnie tak stanowi, sprawy cywilne są rozstrzygane przez sądy szczególne, którymi są, na przykład, sądy administracyjne lub wojskowe.

Materialne i formalne 

W doktrynie stosuje się ponadto podział spraw cywilnych na materialne i formalne. Kryterium tego podziału oparte jest na cechach stosunku, z którego wynikają sprawy cywilne. Jeżeli jest on właściwy dla prawa prywatnego, czyli przede wszystkim jego podmioty mają równorzędną pozycję, mamy do czynienia z materialną sprawą cywilną. W przeciwnym razie, gdy stosunek jest tego rodzaju, że jeden podmiot jest władczo podporządkowany innemu, jak z zasady w prawie publicznym, sprawa cywilna ma charakter formalny. W praktyce, wobec brzmienia art. 1 KPC, doktrynalne rozróżnienie nie ma jednak znaczenia. Jeżeli sprawa wynika ze stosunków wskazanych w przytoczonym przepisie, będzie rozstrzygana, co do zasady, przez powszechny sąd cywilny.

W tym miejscu jedynie przykładowo można wskazać, że materialnymi sprawami cywilnymi są sprawy z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy. Sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnoprawnym są natomiast m.in. sprawy:
1) z zakresu ochrony konkurencji (art. 479²⁸-479³⁵ KPC),
2) o sprostowanie, unieważnienie i ustalenie treści aktu stanu cywilnego (art. 33 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.),
3) o umorzenie weksli (art. 96 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe, Dz. U., Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) czy
4) z zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej (art. 83 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 z późn. zm.).