Stosunki międzynarodowe ćwiczenia

Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina

• posiada przedmiot badawczy – dającą się wyodrębnić i scharakteryzować część rzeczywistości, która podlega badaniom

• dysponuje metodami badawczymi – umożliwiają one świadome, odmienne od potocznego, poznawanie przedmiotu badań

• rozwija teorię przedmiotu badawczego – teoria ta umożliwia uogólnianie dokonywanych badań i formułowanie praw

• posiada system organizacyjny – w jego ramach uprawiana jest dana dyscyplina; podstawową funkcją tego systemu jest kumulowanie i przekazywanie uzyskiwanych wyników badań

Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina naukowa ukształtowały się w pierwszej połowie XX w. Często podaje się rok 1919, gdy w College of Wales w Aberystwyth powstała pierwsza uniwersytecka katedra stosunków międzynarodowych. W ten sposób spełniony został czwarty warunek istnienia dyscypliny naukowej. Przedmiot badawczy nauki o stosunkach międzynarodowych, rozumiany jako transgraniczne relacje między niezależnymi jednostkami politycznymi, istniał od tysięcy lat. Już w starożytności zdawano sobie sprawę z istnienia dziedziny, którą nazywamy dzisiaj stosunkami międzynarodowymi. Najbardziej podstawowe metody badawcze to obserwacja, idealizacja, izolacja, agregacja.

Nauka o stosunkach międzynarodowych narodziła się w dwóch krajach: w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Już w latach 30. Zaczęła rozwijać się prawdziwie naukowa, w nowoczesnym rozumieniu tego słowa, refleksja nad stosunkami międzynarodowymi. Zaczęto budować zręby pierwszego naukowego paradygmatu badawczego – realizmu. Po II wojnie światowej nastąpił gwałtowny instytucjonalny rozwój nauki o stosunkach międzynarodowych, skoncentrowany w Stanach Zjednoczonych. Istniały dwa powody tego zjawiska:

• Pierwszy powód miał charakter polityczny. Istniała konieczność uzasadnienia amerykańskiego zaangażowania na świecie, a zwłaszcza konfrontacji ze Związkiem Radzieckim. Uzasadnienie to było potrzebne zarówno na wewnętrznej, jak i zewnętrznej scenie politycznej. Nikt nie mógł dostarczyć bardziej wiarygodnego uzasadnienia niż naukowcy.

• Po II wojnie światowej w Stanach nastąpił olbrzymi wzrost nakładów na naukę oraz pojawiła się społeczna świadomość konieczności takich nakładów. Nauka o stosunkach międzynarodowych zyskała dostęp do bogatych zasobów instytucjonalnych i finansowych, które umożliwiły jej rozkwit.

Charakterystyczną cecha internacjologii jest jej wysoce interdyscyplinarny charakter. Nauka o stosunkach międzynarodowych bardzo często korzystać musi z metod i osiągnięć innych dyscyplin humanistycznych, jak historia, ekonomia, socjologia, kulturoznawstwo, politologia.

Funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych

• Funkcja deskryptywna – nauka o stosunkach międzynarodowych pozwala opisywać stosunki międzynarodowe. Dzięki niej możliwe jest formułowanie i wymienianie poglądów na temat rzeczywistości międzynarodowej. Posługuje się określonym aparatem pojęciowym, definiowalnymi i definiowanymi kategoriami.

• Funkcja eksplanacyjna – nauka o stosunkach międzynarodowych formułuje prawa. Dzięki tym prawom internacjologia umożliwia wyjaśnienie badanej rzeczywistości, umożliwia odpowiedź na pytanie: dlaczego? Przykłady praw:

• Upolitycznienie procesów integracyjnych wzrasta wraz z pogłębieniem poziomu integracji.

• Asymetryczna współzależność jest źródłem siły w stosunkach międzynarodowych.

• Wysokie prawdopodobieństwo wojny skłania państwa do realizacji strategii przyłączania przy tworzeniu sojuszy.

• Sojusz złożony z państw o podobnych rangach jest bardziej agresywny od sojuszu tworzonego przez państwa o zróżnicowanych rangach.

• Funkcja prognostyczna – istotą tej funkcji jest przewidywanie stanów rzeczywistości międzynarodowej. Pełnienie tej funkcji możliwe jest dzięki istnieniu praw. Internacjologia umożliwia przewidywanie rzeczywistości międzynarodowej jedynie w krótkim okresie oraz ze stosunkowo niskim stopniem prawdopodobieństwa.

Dodatkowe funkcje

• Funkcja postulatywna (aksjologiczna, popularyzatorska) – służy do odpowiedzi na pytanie: Jak powinno być? Nie jest to w swej istocie funkcja naukowa.

• Funkcja instrumentalno-techniczna (instrumentalna) – odpowiada na pytanie: Co robić, by było tak, a nie inaczej? Funkcja ta zawiera się w funkcji eksplanacyjnej. Funkcja wykorzystuje zdobycze nauki do osiągania celów.

• Funkcja podmiotowa – odpowiada na pytanie, co zmienia się w świadomości jednostek i grup pod wpływem wiedzy o rzeczywistości międzynarodowej i służąca przekształceniu tej świadomości. W istocie funkcję tą pełni socjologia bądź psychologia społeczna.

Pojęcie i istota teorii stosunków międzynarodowych

1. Teoria stosunków międzynarodowych to część nauki o stosunkach międzynarodowych. Jest to subdyscyplina, która realizuje dwie kluczowe funkcje:

• Syntetyzowanie wyników badań prowadzonych w ramach innych subdyscyplin oraz tworzenie ogólnej, uniwersalnej wiedzy dotyczącej stosunków międzynarodowych.

• Wypracowywanie i dostarczanie przedstawicielom innych subdyscyplin narzędzi badawczych umożliwiających prowadzenie poprawnych metodologicznie badań.

1. Teoria stosunków międzynarodowych to zbiór założeń, kategorii i praw służących opisywaniu, wyjaśnianiu i przewidywaniu określonego rodzaju zjawisk w stosunkach międzynarodowych.

2. Teoria stosunków międzynarodowych to zbiór założeń wspólnych dla więcej niż jednej teorii stosunków międzynarodowych w wąskim sensie. Teorię w tym znaczeniu określa się terminami: paradygmat, teoria całościowa, teoria w szerokim sensie, nurt badawczy. W tym sensie teoria jest pewną rama, przewodnikiem, modelem prowadzenia badań stosunków międzynarodowych.

Metody badawcze

Metoda behawioralna - polega na systematycznej analizie wszystkich istotnych danych empirycznych w celu odkrycia związków przyczynowo-skutkowych między nimi. Charakterystyczne dla metody behawioralnej jest skupienie się na danych bezpośrednio obserwowalnych oraz dążenie do budowy twierdzeń wyjaśniających. Wady tej metody to pominięcie czynników nieracjonalnych w badaniach (np. emocji), pomijanie wyjątków od badanych zjawisk i procesów, niezdolność do ujmowania ogólnego obrazu badanych zjawisk w ich szerokim kontekście.

Metoda instytucjonalna – jedna z pierwszych i najbardziej popularnych metod stosowanych w analizie politologicznej. Istotą tej metody jest opis instytucji, systemów prawnych i struktur decyzyjnych. W bardziej nowoczesnej odmianie instytucjonalizm jest wykorzystywany również do badania zjawisk o charakterze nieformalnym (np. tzw. cichych reżimów międzynarodowych).

Teoria racjonalnego wyboru – metoda często stosowana do analizy zachowań i sposobów podejmowania decyzji aktorów międzynarodowych. W jej ramach istnieją różne dziedziny, takie jak teoria gier, teoria wyboru społecznego czy teoria wyboru publicznego

Raport empiryczny (raport metateoretyczny) – metoda polegająca na opisie wybranego zjawiska (lub teorii) oraz ocenie – interpretacji jego poszczególnych elementów. Jest jedną z najbardziej popularnych metod. Raport przyjmuje niekiedy postać zwykłego opisu, pozbawionego części interpretacyjnej oraz prowadzonego w stosunkowo chaotyczny sposób.

Metoda porównawcza – polega na analizie według przyjętych kryteriów (właściwości) dwóch lub więcej obiektów należących do tej samej klasy zjawisk w celu zidentyfikowania cech wspólnych lub prawidłowości rządzących tymi zjawiskami. Metoda ta jest bardzo efektywna w badaniu stosunków międzynarodowych (analizy przyczyn wojen, ewolucji organizacji międzynarodowych, tworzenia sojuszy), jej wada są jednak wysokie koszty badań w postaci poświęconego czasu, liczby zaangażowanych naukowców i zasobów.

Studiu przypadku – polega na analizie jednego, wybranego przypadku: zjawiska, bytu, procesu. Istnieje pięć odmian tej metody. Studium przypadku może służyć rozmaitym celom: falsyfikacji bądź wstępnej weryfikacji teorii, opisowi poprzez prawa, próbie prawdopodobieństwa teorii czy wstępnej identyfikacji9 problemu.

Modelowanie – istotą tej metody jest prezentacja w określonej formie (wzoru, grafu, schematu, wykresu) zebranych uprzednio danych w celu zbudowania uogólnień bądź dostrzeżenia procesów. Modelowanie nie jest metoda autonomiczną, musi opierać się na zgromadzonych wcześniej danych.

Symulacja – metoda polegająca na próbie przewidywania zjawisk i procesów na podstawie przyjętych danych oraz założeniu określonego poziomu wiedzy i racjonalności aktorów podejmujących decyzje w danej sytuacji. Symulacje mogą być prowadzone przy wykorzystaniu metod komputerowych. Ich zaletą jest możliwość prześledzenia wielu wariantów sytuacji w czasie i przestrzeni stosunkowo tanio i szybko.

Ranking – polega na ustaleniu kolejności badanych obiektów według wybranego kryterium bądź kryteriów. Bywa metoda często nadużywaną ze względu na swoją jednoznaczność, łatwość w odbiorze i widowiskowość.