1. Pojęcie stosunków międzynarodowych

 Pietraś - Wybrane zagadnieniea z teorii stosunków międzynarodowych 

• Pojęcie „stosunków międzynarodowych”

 Dwa podstawowe znaczenia pojęcia stosunków międzynarodowych :

1. stosunki międzynarodowe to rzeczywiste stosunki między ich uczestnikami

2. to gałąź wiedzy , czyli nauka o stosunkach międzynarodowych

 Tym samym przedmiotem stosunków międzynarodowych międzynarodowych drugim znaczeniu są stosunki międzynarodowych międzynarodowych pierwszym znaczeniu , co oznacza , ze przedmiotem nauki jest rzeczywistość. 

Trzy nurty definicji stosunków międzynarodowych rozumianych w pierwszym znaczeniu. 

1. Definicje podmiotowe

- stosunki określa się poprzez wyliczenie ich uczestników

- ich działania muszą wykraczać poza granice państwa

- państwa , narody , org. Międzypaństwowe , niesuwerenni uczestnicy transnarodowi o charakterze politycznym , ideologicznym i gospodarczym 

2. Definicje przedmiotowe

- proces oddziaływań przekraczających granice państw , niezależnie od tego przez kogo podejmowanych

- każdy podmiot działający poza granicami jest jego uczestnikiem 

3. Definicje przedmiotowo - podmiotowe

- znacznie mniej konkretne

- stosunki mn to stosunki społeczne wykraczające poza obszar państwa  

Stosunki międzynarodowe to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym. .Definicja ta ma 3 elementy. 

• Przedmiotem stosunków SA działania wykraczające poza granice jednego państwa

• Podmiotami mogą być zarówno suwerenne państwa , jak i uczestnicy niesuwerenni

• Środowisko polityczne , w którym dochodzi do interakcji

 Cechy środowiska międzynarodowego

 a) Poliarchizm

- rozumiany jako „rządy wielu podmiotów”

- porównując wewnątrzpaństwowy system polityczny i system międzynarodowy doszliśmy do wniosku , że róznice są funkcją poliarchizmu międzynarodowego międzynarodowego mają  charakter strukturalny , funkcjonalny , podmiotowy i przedmiotowy

• Różnice strukturalne

- wynikają faktu istnienia scentralizowanych systemów politycznych państw i zdecentralizowanych systemów międzynarodowych

- decyzje wewnętrzne są skierowane do systemu scentralizowanego i w sposób władczy organizują działania jedo podsystemu

- może tu występować otwarty układ sterowania lub układ zamknięty

- natomiast natomiast systemie międzynarodowym z definicji nie istnieje i istnieć nie mozeformalne centrum decyzyjne 

• Różnice funkcjonalne

- polegają na tym , że decyzje wewnętrzne stanowią funkcję podsystemu sterującego systemem hierarchicznym

- decyzje międzynarodowe natomiast nie są funkcją takiego systemu , on bowiem po prostu nie istnieje i istnieć nie może , bo gdyby powstał , to stosunki międzynarodowe przekształciłyby się w stosunki wewnątrz państwowe 

• Różnice podmiotowe

- przejawiają się tym , ze decyzje narodowe są produktem jednego suwerennego ośrodka podejmowania decyzji politycznego

- decyzje międzynarodowe powstają w procesie oddziaływań co najmniej dwóch suwerennie równych podmiotów tworzących doraźny ośrodek decyzyjny 

• Różnice przedmiotowe

- dotyczą odmiennych stosunków społecznych

- w polityce wewnętrznej przedmiotem regulacji są stosunki między grupami społecznymi reprezentowanymi przez partie polityczne

- w stosunkach międzynarodowych natomiast przedmiotem regulacji są stosunki pomiędzy narodami reprezentowanymi przez suwerenne państwo 

• Pluralizm stosunków międzynarodowych

- wynika z różnic kultuowych , cywilizacyjnych  i ideologicznych występujących we współczesnym świecie 

• Złożonośc stosunków międzynarodowych

- istnienie znaczenj liczby uczestników uczestników bardzo zróżnicowanym statusie

- ogromna ilość zachodzących między nimi interakcji

- zdaniem J.Kukułki rzeczywistość międzynarodowa szybciej się komplikuje niż dojrzewa , co powoduje narastanie jej heterogiczności 

4. Żywiołowośc stosunków międzynarodowych

- ze względu na swoją złożoność stosunki te są nietrwałe , przypadkowe i nieformalne , co bardzo utrudnia przewidywanie ich ewolucji 
 

Czynniki kształtujące środowisko międzynarodowe

• Czynniki technologiczno - ekologiczne

- czynnik naukowo - techniczny

- czynnik współzależności

- czynnik ekologiczny

- czynnik militarny

- czynnik geograficzny 

• Czynniki demograficzno - ekonomiczne

- czynnik demograficzny

- czynnik ekonomiczny 

• Czynniki ideologiczno - kulturowe

- czynnik kulturowy

- czynnik ideologiczny 

• Czynniki organizacyjno - normatywne

- czynnik organizacyjny

- czynnik normatywny

- czynnik humanitarny 
 

• Formy stosunków międzynarodowych

 Formę tą stanowi obiektywnie istniejący sposób uzewnętrznienia się struktury tych stosunków stosunków ich treści. Cechuje je niezwykła stabilnośc i trwałośc  , w przeciwieństwie do ich treści , które zmienia się ze zmianami potrzeb i interesów państw oraz ich systemów . 

Podstawową płaszczyzną działalności międzynarodowej stanowi szeroko rozumiana aktywność dyplomatyczna..

1. dyplomatyczne misje specjalne (funkcja prowadzenia rokowań dyplomatycznych w sprawach dla państwa najważniejszych)

2. stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne (funkcja stałej reprezentacji państwa wysyłającego w państwie przyjmującym)

3. konferencje międzynarodowe (stwarzanie płaszczyzny , na której mogą się toczyć wielostronne rokowania międzynarodowe)

4. organizacje międzynarodowe (zapewniają możliwość prowadzenia stałych i wielostronnych konsultacji politycznych )

 Ewolucję form stosunków międzynarodowych można scharakteryzować przez określenie jej dwóch tendencji :

1. formy doraźne przekształciły się w formy istniejące stale

2. formy dwustronne przekształciły się w formy wielostronne

 Osiagniecie porozumienia w stosunkach międzynarodowych jest łatwiejsze gdy występuje sprężenie zwrotne. 

Sukces dyplomatyczny polega na osiągnięciu porozumienia w sprawie ważnej dla dwóch lub większej ilości państw. Z punktu widzenia pojedynczego państwa sukcesem jest osiągnięcie porozumienia w takim punkcie , który będzie polożony jak najbliżej jego stanowiska , przyjętego na początku rokowań . 
 

Kuźniar - Stosunki międzynarodowe - istota , uwarunkowania , badanie. 

• Narodziny nowożytnych stosunków międzynarodowych

- stosunki mn są jedną z pdstawowych sfer aktywności jednostek jednostek zbiorowości oraz ich instytucji we współczesnej cywilizacji ludzkiej.

- określenie „narodowe” zawsze oznaczało zbiorowości wyodrebione według nieostrych kryteriów etnicznych , formalnoorganizacyjnych, geograficznych.

- zachowane źródła wskazują iż państwa i cywilizacje spotkały się ze sobą w odległej starożytności  , stosunki mn miały z reguły przypadkowy i żywiołowy charakter 

- Średniowiecze

• Zaznaczyły się koegzystencji między państwami ówczesnej Europy

• Polityczna dominacja papiestwa , scalająca chrzescijańską Europę

• Feudalna Europa zwłaszcza od późnego średniowiecza , odznaczała się nieźle rozwiniętymi kontaktami miedzy rządzącymi

• Przełomowym momentem tym procesie był kryzys feudalizmu , który zamknął epokę średniowiecza

 - Przełom XVI i XVII wieku został zamknięty po raz pierwszy krąg gospodarki zwiatowej

• Lokomotywa zapoczątkowanych zapoczątkowanych tamtym okresie procesów umiędzynarodowowienia  poszczególnych dziedzin życia społeczeństwa europejskich były przeobrażenia w gospodarce

• Miejsce spłaszczonej struktury społeczeństwa feudalnego zajmuje państwo nowożytne , w coraz większym stopniu narodowe , posiadające ściśle określone terytorium oraz cora bardziej scentralizowaną władzęo szybko rosnącym znaczeniu politycznym

 

  w procesie rozwoju nowożytnych stosunków międzynarodowych uznaje się… zawarcie kończącego wojnę 30letnią POKOJU WESTFALSKIEGO

• Stała tendencja do tworzenia systemu równowagi sił , pojmowanego jako pewien porządek międzynarodowy

• Stabilnośc zapewniała kombinacja określonych zasad

• Te rodzące się wówczas zasady instytucje mn to formalna równość i absolutna suwerenność państwa , równowaga sił mająca zapobiec hegemonii jednego mocarstwa

• Możliwość ekspansji zamorskiej również łagodziła potencjalne niebezpieczeństwo konfliktów konfliktów samej Europie

• Europiesrodki finansowe i techniczne umożliwiały niektórym państwom oddziaływania wpływy w najdalszych zakatkac kuli ziemskiej

- druga połowa XVIII wieku nastapiła transformacja

• Powstanie kapitalizmu przemysłowego

• Przemysłowegozłożyło się na to wiele czynników : wzrost skali gospodarek narodowych , akumulacja kapitału , wynalazki i postęp techniczny

• Powszechność rozwoju społeczeństw stała się siłą napędową rozoju stosunkow mn i swoistym pasem transmisyjnym ostatecznie wyprowadzającym ludzkości z epoki , w której poszczególne zbiorowości zaspokajaly swoje potrzeby w sposób autarkiczny , bez udziału świata zewnętrznego

- w XIX wieku stosunki stały się istotnie międzynarodowe

• Angażowały nie tylko rzadzących , ale również rządzonych , a przedmiotem obrotu były materialne i nie materialne wytwory całych społeczeństw

• Formalno prawne i instytucjonalne regulacje róznego rodzaju powiązań mn

• Rozwijało się prawo i organizacje mn

• Szybki wzrost konwencji i innych porozumień mn , przyjmowanych dla poszanowania bądź ułatwienia elaizacji wspólnych interesów państw

- przełom XIX i XX wieku

• Pojawienie się w polityce niektórych mocarstw polityka agresywnego egoizmu i ekspansywnego nacjonalizmu

• Narodziny imperializmu

• Zakończenie procesu podziału swiata

- po I wś

• Powstanie Ligi Narodów  w 1919 roku

• Pakt Brianda -Kelloga delegalizował woję agresywną i nakazywał państwom rozwiązywanie sporów za pomocą środków pokojowych

- po II wś procesy instytucjonalizacji obejma wszystkie dziedziny zycia mn 
 

TEMAT 2 Teoria stosunków międzynarodowych 

- Warunki powstawania odrębnej dyscypliny naukowej. Pytał z tego na konsultacjach:

a) przedmiot badawczy - zespół zdań prawdziwych o badanej rzeczywistości. Badania struktury, funkcji oraz rozwoju stosunków międzynarodowych.

b) teoria naukowa - tworzy się ją opierając się na twierdzeniach i hipotezach na temat badanej rzeczywistości. Istnieją podstawy ogólnej teorii stos. Międzynarodowych, dobrze rozwinięte są teorie czastkowe.

c) metody i techniki badawcze - wiele tradycyjnych i nowoczesnych metod badawczych  później będą

d) system organizacyjny - istnienie instytucji w których prowadzone są badania naukowe.

Teraz najlepsze:

- OGÓLNA TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH - to usystematyzowany treściowo i formalnie system warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających, które odnoszą się do funkcjonowania oraz ewolucji systemów międzynarodowych.

- Najważniejsze z orientacji monodyscyplinarnych to:

1. Filozoficzna - stosunki międzynarodowe jako niezbyt istotny element rozwoju społeczności ludzkich.

2. Historyczna - stosunki międzynarodowe zredukowane są do historii powszechnej bądź historii dyplomacji. Współczesność nie może by badana za pomocą metod naukowych

3. Socjologiczna - redukcja stosunków międzynarodowych do społeczności międzynarodowej i jej elementów składowych.

4. Prawnicza - przedmiot badawczy to międzynarodowe stosunki prawne

5. Ekonomiczna - stosunki międzynarodowe to zagadnienie funkcjonowania rynku światowego.

6.Prakseologiczna (cybernetyczna) stosunki międzynarodowe jako problem skutecznego działania państwa które jest skierowane na zewnątrz.

- Fazy rozwoju nauki wg M. Falińskiego:

I- faza elektyzmu teoriopolitycznego - rzeczywistość badana jest rejestrowana.

II - faza heterogenizmu - powstają zalążki teorii ogólnej + wiele nauk szczegółowych]

III - faza autogenizmu - powstaje własna, ogólna, jednolita, dojrzała teoria.

- Funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych:

  - Funkcja deskryptywna (opisowa) - wstęp i niezbędny etap, w ramach tej funkcji udzielana jest odpowiedź na pytanie jak jest?, jak było?

  - Funkcja eksplanacyjna - wyjaśnia dlaczego zaistniały opisane fakty, zjawiska i procesy międzynarodowe. Najważniejsza funkcja

  - Funkcja predyktywna (prognostyczna) - dostarcza odpowiedzi na pytanie - jak będzie się rozwijała badana rzeczywistość?

  - Funkcja instrumentalna (ekspertyzowo doradcza) - dostarcza odpowiedzi na pytanie - jak należy działać? ( jeśli wiemy jak jest i jak będzie) + taktyka działania, która ma doprowadzi do zamierzonych skutków.

  - Funkcja aksjologiczna (popularyzatorska) - określa ma wartości, do których realizacji powinno dążyć państwo i które powinny by rozpowszechnione w społeczeństwie.

Te dwie ostatnie funkcje kształtują rzeczywistość pozanaukową.

- Metody badawcze nauki o stosunkach międzynarodowych:

Dzielą się na tradycyjne i nowoczesne. Tradycyjne to historyczna - rekonstruuje przeszłe stosunki międzynarodowe, prawnicza - analiza obowiązujących norm prawa międzynarodowego. 
 

Nowoczesne:

- Metoda systemowa polega na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych zjawisk międzynarodowych, to znaczy modelu systemowego. Państwa są elementami systemu międzynarodowego, między nimi oraz miedzy systemem i środowiskiem występują sprzężenia zwrotne. Dzięki wejściom system ulega wpływowi środowiskowemu, dzięki wyjściom sam kształtuje środowisko. System utrzymuje równowagę ze środowiskiem dzięki dwóm typom sprzężeń zwrotnych a) między wejściem i wyjściem - system w drodze konwersji przetwarza bodziec środowiskowy w swoją reakcję. B) między wyjściem a wejściem - środowisko przetwarza bodziec wysłany przez system i decyduje się na jakieś zachowanie.

- Metoda behawioralna - polega na analizowaniu stosunków międzynarodowych poprzez analizę zachowań ich uczestników.

- Metoda czynnikowa - polega na identyfikacji, klasyfikacji i hierarchizacji czynników kształtujących daną klasę zjawisk międzynarodowych. Dwa podejścia: czynniki mogą być definiowane w sposób dedukcyjny, na podstawie wcześniej przyjętej teorii ogólnej lub indukcyjnie, przez wyszukiwanie ilościowych wskaźników, które mogą wpływać na dane zjawiska w celu zbadania stopnia korelacji.

- Metoda analizy zawartości polega na zbieraniu i klasyfikowaniu informacji pochodzącej z wymiany komunikatów między uczestnikami stosunków międzynarodowych. Cel metody stanowi rekonstrukcja interesów stron na podstawie publicznie składanych deklaracji.

- Metoda decyzyjna polega na dynamicznym wyjaśnianiu zjawisk międzynarodowych, które rozpoczyna się od analizy decyzji międzynarodowej (eksplanandum), stanowiącej źródło istniejącego stanu rzeczywistości, a jej cel stanowi określenie istoty i powodów przyjęcia decyzji (eksplananus)

- Metoda symulacyjna polega na tworzeniu rozwiniętych modeli rzeczywistości międzynarodowej, nasycaniu ich danymi faktycznymi oraz przetwarzaniu za pomocą komputerów.

MODELE EKSPLANACYJNE:

- Model idealistyczny

Powstał po I wojnie światowej do lat 30'.

  - wojna nie jest celem umożliwiającym realizację celów państwowych, - I wojna światowa wybuchła w wyniku pomyłki i można jej było uniknąć, - przyczyną wybuchu wojny jest brak komunikacji pomiędzy państwami, - wiara w pokój, - państwo może działa w imię dobra ogólnego, może by moralne, - rozbieżności w stosunkach między państwami harmonizuje niewidzialne ręka Boga.

- Model realistyczny - krytyka idealizmu, H. Morgenthau

  - interesy państw są zbieżne w sposób naturalny, - rozbieżność interesów rozstrzyga wykorzystanie militarnego i ekonomicznego potencjału państw, - normy moralne nie są wytyczną działania państw bo człowiek z natury jest zły, - pokój jest równowagą sił i nie ma za wiele wspólnego z moralnością

- Model behawioralny lata 50' 60'

  - teorie w stosunkach międzynarodowych powinny by budowane indukcyjnie a nie dedukcyjnie, - nie wolno konstruować twierdzeń normatywnych, - teorie powinny być oparte o obserwacje, - nie wolno ignorować wewnętrznego środowiska państw, - kategorie którymi posługuje się teoria o stosunkach międzynarodowych powinny być definiowane intersubiektywnie (naukowcy mówią do siebie w tym samym języku)

- Model postbehawioralny - nie został jeszcze wyraźnie sformułowany, jakość + ilość

   - role są państwu narzucane przez jego środowisko międzynarodowe, - każde państwo wybiera którąś z nich lub dokonuje jej interpretacji, - państwa zawsze deklarują swoje role międzynarodowe, - istnieje zagadnienie ról rzeczywiście realizowanych.  
 

Temat3. Uczestnicy stosunków miedzynarodowych

Dzielimy na podmioty; państwowe, pozapaństwowe. 

Pojęcie uczestnikow stosunkow miedzynarodowych:w badaniach stosunków miedzynarodowych bierze się pod uwage nie tylko dzialalnosc panstw, ale także w coraz szerszym zakresie aktywność innych sił spolecznych. Łącznie podmioty te określa się zazwyczaj wspólnym mianownikiem uczestnikow stosunkow miedzynarodowych.

Uczestnikow stosunkow miedzynarodowych można okreslic jako podmioty zdolne do aktywnosci miedzynarodowej, a więc do zmienienia lub utrwalenia w sposob zamierzony stanów srodowiska miedzynarodowego.

A)uczestnik jest tylko jednym z elementow szerszej zbiorowosci podmiotow podejmujacych aktywnosc tego samego typu

B)aktywnosc uczestnikow jest czescia skladowa( elementem calosci stosunkow miedzyanrodowych)

C)kazdy uczestnik ma swoj udzial w rezultatach zbiorowej aktywnosci ktorymi są procesy i zjawiska miedzyanrodowe 

Zroznicowanie uczestnikow stosunkow miedzyanrodowych 

Można wyróznic 2 podstawowe grupy uczestnikow stosunkow miedzynarodowych:

A)państwa

powszechnie uwazane za najwiekszych i najwazniejszych centralnych uczestnikow stosunkow  miedzynarodowych

-najwyzej zorganizowane podmioty zbiorowe

-najbardziej wplywowoy uczestnik

-stosunki między panstwami są fundamentem calosci stosunkow miedzyanrodowych 

Suwerenna organizacja terytorialno polityczna na która składają się 3 elementy; ludnosc, terytorium, władza. Kazde panstwo ma niezbywalne prawo do suwerennosci i reprezentowania swoich interesow. Państwem jest kazda suwerenna jednostka polityczna zgodna z prawem miedzynarodowym.

Według L.Erlicha najwazniejszym kryterium jest samowaładność.

W XXw panstwa powstawaly w wyniku; A) secesji terytorialnek B)rozpadu C)połączenia

D)aneksja jest nielegalna z punktu widzenia wspolczesnego prawa miedzynarodowego.

Uznanie panstwa wg teorii deklaratywno-konstytutywnej; dla podmiotu uznawanego uznanie ma charakter tylko deklaratywny ponieważ panstwo istnieje już wczesniej. Dla panstwa uznajacego akt ten ma natomiast charakter konstruktywny ,,tworzy nowe państwo'' ale w świadomości państwa uznajacego. 

B) Uczestnicy niepaństwowi:

-narody

-zbiorowe podmioty miedzypanstwowe i organizacje miedzyrzadowe, Ue i inne luzne zwiazki panstw. Precyzujac;

Jeżeli wziąc pod uwagę dwie cechy, tj. zakres członkowstwa i przedmiotowy zakres kompetencjii,to można je podzileic na 4 grupy podstawowe;

A) organizacje powszechne i wszechstronne- jedyna taka organizacja są obecnie Narody Zjednoczone, majace powszechne czlonkowstwo (191 panstw) oraz nieograniczony zakres kompetencjii, obejmujacy pokoj i bezpieczenstwo, szeroko rozumiany rozwoj spoleczny i gospodarczy oraz prawa czlowieka ( takiego typu organizacja byla LN)

B) organizacje powszechne o kompetencjach ograniczonych (tzw. funkcjonalne, wysepcjalizowane, celowe)--> przykladem są wyspecjalizowane organizacje systemu NZ np. WHO czy MFW

100. organizacje o ograniczonym czlonkowstwie i ograniczonych kompetencjach, organizacje regionalne zajmujace się szerokim zakresem spraw REGIONALNYCH np. Liga Państw Arabskich czy OJA

500. organizacje o ograniczonym czlonkowstwie i ograniczonych celach ; dominujaca liczebnie grupa organizacji o charakteze gospodarczym , spolecznym , polityczno-wojskowym np. EFTA ,NATO,

-zbiorowe podmioty miedzyspoleczne (prywatne) o charakterze niekomercyjnym; miedzynarodowe organizacje pozarzadowe, ruchy i siecie miedzyspoleczne, koscioly, organizacje terrorystyczne

-zbiorowe podmioty gospodarcze(komercyjne); przedsiebiorstwa, grupy przestepcze (jak chociazby POPEK firma:)

-prywatne i subpanstwowe (terytorialne) podmioty krajowe (jak np. polityczne organizacje spoleczne, regiony, miasta) 

Niepaństwowe podmioty prawa miedzynarodowego

a)wielkie grupy spoleczne i ich organizacje; glownie narody, jeżeli nie mają panstwa badz przybierajace inna forme ugrupowania narodowowyzwolencze

b) male grupy spoleczne i ich organizacje; najczesciej uczestnicy jedynie w sposob posredni, wspolczesne male grupy spoleczne i ich organizacje podejmuja bezposrednie dzialania miedzynarodowe.Transnarodowosc dzialan np.miedzynarodowe zrzeszenie partii politycznych jak MIEDZYNARODOWKA Komunistyczna

c)przedsiebiorstwa miedzynarodowe

• korporacje wielonarodowe lub transnarodowe; czyli osoby prawne zarejestrowane w jednym panstwie ale prowadzace dzialalnosc gospodarcza i wywierajace wpływ na polityke wewnetrzna oraz zagraniczna wielu panstw a także bezposrednio ksztaltujace stosunki miedzynarodowe. W stosunkach miedzyanrodowych dzialania takich przedsiebiorcow są regulowane przez 3 sily; wlascicieli i dyrektorow korporacjii, rzady panstw macierzystych oraz rzady panstw goszczacych.

 

500. organizacje miedzynarodowe ; z jednej strony są funkcja interesow i dzialan swoich czlonkow a z drugiej strony zaś często w sposob bardzo twórczy  i samodzielny kształtuja stosunki miedzynarodowe a nawet polityke zagraniczna panstwa. Zrodlem tych dzialan bywa nacisk wywierany na organizacje przez jej najpoterzniejszych czlonkow

 
               Społeczność Miedzynarodowa - jest  zrzeszeniem skupiajacym uczestnikow stosunkow miedzynarodowych  

3 fazy rozwoju :

1. sredniowieczna ,,rodzina europejskich narodow chrzescijanskich''

2. klub panstw cywilizowanych. Powstala nowozytna spolecznosc po kongresie Westfalskim (1648) i obejmowała poczatkowi 5 panst sygnotariuszy; Niemcy, Francja, Szwecja, Hiszpania, Wenecja.A potem się rozszezyla, dzieki podbojom kolonialnym prawie stała się rzeczywioscia miedzynarodowa.

3. w wyniku dekolonizacji

A) SYMONIDES---> spolecznosc miedzynarodowa to spolecznosc panstw

B) istnieja 2 zakresy spolecznosci miedzynarodowej;

-szeroki; ogół państw suwerennych + podmioty niesuwerenne czyli wszyscy uczestnicy stosunkow miedzynarodowych majacy zdolnosc do dzialania na plaszczyznie miedzynarodowej

C)społecznośc miedzynarodowa to spolecznosc stosunków. E.J.PAŁYGA okresla zakres tego pojecia jako ogol podmiotow wystepujacych w stosunkach miedzynarodowych. Wg KMITKOWSKIEGO spolecznosc miedzynarodowa to otwarty i dynamiczny system wspolnot narodowych, regionalnych, funkcjonalnych, ideologicznych, religijnych itp.

Podmiotowy zakres społeczności miedzynarodowej jest ustalony na  poziomach;

-za jej czlonkow uwaza się tylko panstwa badz podmioty prawa miedzynarodowego( panstwa, podmioty niepanstwowe) badz wszystkich uczestnikow stosunkow miedzynarodowych

-zw względu na zmiany strukturalne współczesnych stosunkow miedzynarodowych; 2 kregi spolecznosci miedzyanrodowej-> panstwowy i trans narodowy 

a)panstwowy -podmioty prawa miedzynarodowego, wspolnota narodowa to wspolnota panstw

b)transnarodowy - wzrost ogromny niesuwerennych panstw uczestnikow +wzrost zanczenia politycznego wymusza stwierdzenie iz spolecznosc miedzynarodowa obejmuje także 2gi krag. Jest to tym ważniejsze, że główną cecha dzialania tych uczestnikow stosunkow miedzynarodowych stanowi stanowi wiazanie panstw na szczeblu stosunkow spolecznych bez posrednictwa rzadow. Uczestnicy transnarodwi w istotny sposob przyczyniaja się więc do wzmocnienia wspolnoty wartosci instytucjii dzialajacych w stosunkach miedzypanstwowych

3 rodzaje wiezow scalajacych scalajacych uczestnikow; 

a)koncepcja realistyczna- stan wojny wszystkich ze wszystkimi,bezwzgledna realizacja wlasnych celow na pierwszym miejscu, gra o sumie 0

b)idealistyczna - wspolnota ogolnoludzka a nie wspolnota panstw, rozszezanie wspolpracy i dazenie do zwalczenia i zaniku egozimu. Interesy są dla wszystkich stron wspolne. Wszyscy mają i powinni wygrać.

c)klasyczna - bazuje na Grocjuszu; panstwa mają cele czesciowo wspolne czesciowo rozbiezne. Prowadza gre o sumie niezerwoej i mają mieszane interesy. Czesciowo walcza ale i czesciowo wspolpracuja ze soba ale zgodnie z regulami prawa miedzynarodowego . Istota tej gry jest mozliwosc odnoszenia zwyciestw przez wszystkich uczestnikow jeśli beda wspolpracowac albo zagrozenie porazek przez wszystkich uczestnikow gdy nie nawiaza ze soba wspolpracy.

Temat 4. Berzanek ,Symonides - Państwo jako uczestnik stosunków międzynarodowych “Prawo międzynarodowe publiczne”  

§ 7. Zwyczaj międzynarodowy 

• przez długi okres PM było głównie prawem zwyczajowym, obecnie zostaje ono wypierane w związku z dużą ilością umów wielostronnych;

• dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są dwa elementy: praktyka (usus) i przekonanie o zgodności praktyki z prawem (opinio iuris vel necessitatis)

• nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, przepis prawny obowiązuje w kręgu społeczności międzynarodowej

• przepis prawa zwyczajowego może wykształcić się w krótkim okresie czasu ze względu na dynamikę stosunków międzynarodowych

 
    moc obowiązująca - norma Prawa Zwyczajowego traci ją na skutek:

• wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy PZ

• odstąpienia państw od jej praktykowania - odwyknięcie (desuetudo)

• w skutek wykształcenia się przeciwnego zwyczaju może też utracić moc obowiązującą norma prawa umownego

 
   

• uzasadnienie mocy obowiązującej prawa zwyczajowego - podstawą mocy obowiązującej jest zgoda państwa; zwyczaj często jest określany jako „milcząca zgoda” (tacitus consensus)

• polskie orzecznictwo sądowe potwierdza moc obowiązującą zasad prawa zwyczajowego i poszczególne ustawy odsyłają do zwyczajów międzynarodowych

 
    kurtuazja międzynarodowa (comitas gentium) - grzeczność przestrzegana w stosunkach międzynarodowych;(nie mają charakteru prawnego). Najwięcej zasad kurtuazji wykształciło się w dziedzinie stosunków dyplomatycznych i konsularnych

 

§ 8. Ogólne zasady prawa 

• art. 38 statutu MTS „ogólne zasady prawa uznane przez państwa cywilizowane”; ogólne zasady prawa nie są ani zasadami prawa wewnętrznego ani zasadami PM; są ogólnymi zasadami prawa w ogóle

 § 9. Inne źródła prawa międzynarodowego 

1. Orzecznictwo sądów międzynarodowych

 sądy międzynarodowe, nie tworzą nowych przepisów prawa, gdyż opierają zawsze swe orzeczenia na przepisach prawa umownego lub zwyczajowego

• sąd międzynarodowy nie może oprzeć orzeczenia wyłącznie na poprzednich wyrokach

• sądy oddziałują w pewnej mierze na rozwój prawa, precyzując i wyjaśniając treść przepisów prawnych

 Doktryna

 

• poglądy nauki prawa - doktryna wyjaśnia i precyzuje przepisy prawa, kształtuje poczucie prawne społeczeństwa, poddaje krytyce przepisy prawa obowiązującego i przedstawia propozycje nowych przepisów

• wg art. 38 statutu MTS orzecznictwo i doktryna pełnią rolę „środka pomocniczego do stwierdzenia przepisów prawnych”

 Ustawodawstwo państw

 

• akty ustawodawcze poszczególnych państw dot. stosunków międzynarodowych nie są źródłem PM, gdyż nie mogą one nakładać obowiązków na inne państwa;

• wyrażają jedynie stanowisko tego państwa w danej sprawie

 Akty jednostronne

 

• akty jednostronne - wydawane przez państwa w celu wywołania określonych skutków prawnych

• notyfikacja - oficjalne, pisemne powiadomienie drugiego podmiotu PM o pewnym wydarzeniu, z którym prawo łączy skutki prawne. Często notyfikacja jest niezbędna celem wywołania skutku prawnego

• notyfikacja fakultatywna - wyjaśnienie stosunku prawnego, który inaczej budziłby wątpliwości (np. notyfikacje dotyczące utworzenia nowego państwa lub zmiany rządu)

 uznanie - potwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania powinien być traktowany w płaszczyźnie PM; np.:

• uznanie nowego państwa jako podmiotu PM

• uznanie rządu jako reprezentanta państwa (utworzenie rządu w drodze niekonstytucyjnej)

• uznanie ruchu narodowowyzwoleńczego

• uznanie za powstańców lub za stronę wojującą (w wojnie domowej)

• uznanie praw państwa do określonego terytorium

 protest - stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z PM; zawsze charakter fakultatywny; może być wyrażony pisemnie (wysłanie noty) i ustnie

• zrzeczenie się (renonciation) - akt rezygnacji państwa z pewnych praw; w sposób wyraźny!

 Uchwały organizacji międzynarodowych

 

• uchwały organów organizacji międzynarodowych - można  w pewne mierze dopatrywać się źródeł PM w uchwałach organizacji międzynarodowych, zwłaszcza Zgromadzenia Ogólnego ONZ; charakter prawotwórczy i moc obowiązującą przypisuje się przede wszystkim prawu wewnętrznemu organizacji międzynarodowych

 miękkie PM - soft law w przeciwieństwie to prawa twardego (hard law);„słabe prawo”, „zobowiązania paraprawne”, poprzedzające prawo, prawo niedoskonałe itp.

 

• akty normatywne należące do „miękkiego” PM - uchwały organów organizacji międzynarodowych skierowane do państw członkowskich;  porozumienie międzypaństwowe (wielostronne, dwustronne), którym z różnych względów nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów); umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ

 § 10. Kodyfikacja prawa międzynarodowego 

1. Rozwój historyczny

 projekty skodyfikowania PM w celu zastąpienia mało precyzyjnego prawa zwyczajowego;

• zawarcie 13 konwencji haskich w 1907 r. i podpisanie deklaracji londyńskiej w 1909 r. - kodyfikacja prawa wojennego i dot. pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych

 Kodyfikacja prawa międzynarodowego po drugiej wojnie światowej

 

• Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało Komisje Prawa Międzynarodowego 1949 r. w celu „stopniowego rozwoju PM i jego kodyfikacji”; przyjęte kodyfikacje:

• cztery Konwencje dotyczące prawa morza (1958)

• Konwencja dotycząca statusu bezpaństwowców (1954)

• Konwencja o stosunkach dyplomatycznych (1961)

• Konwencja o stosunkach konsularnych (1963)

• Konwencja o prawie traktatów (1969)

• Konwencja o misjach specjalnych (1969)

• Konwencja o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi (1975)

• Konwencja o sukcesji państw w zakresie umów międzynarodowych (1978)

• Konwencja o sukcesji państw w zakresie mienia, archiwów i długów (1983)

 prace nad kodyfikacja PM prowadzone są także poza KPM w ramach ONZ np. Komitet Specjalny Zgromadzenia Ogólnego (Deklaracja zasad PM), Komisja Praw Człowieka (opracowała Pakty Praw Człowieka; poza ONZ: Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (Konwencje dot. ochrony ofiar wojny)

 

3. Następstwa kodyfikacji

 proces kodyfikacji PM jest zjawiskiem pozytywnym głównie ze względu na to, iż prowadzi on do wyjaśniania i usystematyzowania przepisów obowiązującego prawa.

• negatywnym następstwem kodyfikacji PM jest dwoistość stanu prawnego, w którym jedne państwa związane są tylko przepisami prawa zwyczajowego, a inne - przepisami konwencji, która rozwija i precyzuje przepisy prawa zwyczajowego

Rozdział 4. Podmioty prawa międzynarodowego 

§ 1. Pojęcie podmiotowości w prawie międzynarodowym 

• pojęcie podmiotowości prawnej - podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i obowiązków oraz zdolnością do czynności prawnych - możliwością bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków ( występowanie w stosunkach międzynarodowych przez utrzymanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych, zawierania umów, ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej, posiadania własnego obywatelstwa itp.)

 podmiotami PM są tylko państwa, które posiadają międzynarodową zdolność do czynności prawnych

 

podmiotowość a suwerenność - podmiotami PM są nie tylko suwerenne państwa ale teź niesuwerenni uczestnicy stos.międzynar.

 

• nie wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowy (np. międzynarodowe korporacje, kościoły, osoby fizyczne) są podmiotami PM, gdyż nie posiadają oni zdolności do czynności prawnych (PM nie reguluje ich stosunków z innymi krajami, umowy zawierane przez nich nie są umowami międzynarodowymi, nie podlegają prawu traktatów itp)

• podmiotowość a zdolność prawna - sama zdolność prawna (posiadanie praw i obowiązków bezpośrednio wynikających z PM nie wystarcza do nabycia podmiotowości; osoba fizyczna nie jest zdolna do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych co oznacza, że nie jest podmiotem PM

 § 2. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego 

1. Elementy składowe i istota państwa

 ludność, terytorium i władza najwyższa

• konwencja z 1933 r. (Montevideo) o prawach i obowiązkach państwa - czwartym elementem jest  zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami

• wymóg posiadania efektywnego rządu, jako najważniejszego elementu warunkującego istnienie państwa

• suwerenność - formalnym kryterium podmiotowości prawno-międzynarodowej.

 Obecnie suwerenność oznacza  niezależność konstytucyjną (wewnętrzną i zewnętrzną). Do utraty suwerenności dochodzi w przypadku zniknięcia państwa, połączenia kilku państw w federację, bądź rozpadu federacji na samodzielne państwa.

 

• znaczenie ludności - naród jest nosicielem suwerenności - państwo wyrazicielem jego woli i interesów

 Powstawanie i upadek państw. Zagadnienie sukcesji

 

• PM a powstanie państwa - PM nie ma bezpośredniego wpływu na powstawanie lub upadek państw, jest tylko świadkiem jego narodzin bez wpływu na przyczyny i skutki. Pośrednio determinuje powstawanie państw zakazem kolonializmu. PM ustala jednakże warunki, które państwo musi spełnić aby stać się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych

 sposoby powstania nowych państw - oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, ich połączenie lub powstają na terytorium res nullius

• prawo narodów do samostanowienia - prawo narodów do tworzenia własnej organizacji państwowej (konsekwencja rozwijania się świadomości narodowej i kulturowej)

• dekolonizacja - proces wyzwalania się kolonii zapoczątkowany oderwaniem się USA od Anglii a osiągnął swój szczyt w latach 60. i 70. XX w.

• system mandatowy - procedura prowadząca do usamodzielnienia się niektórych obszarów zależnych - Pakt Ligi Narodów (art. 22)

• system powierniczy - ustanowiony w Karcie NZ; celem doprowadzenia obszarów powierniczych do samodzielnego bytu państwowego;

• ocena legalności - klasyczne PM nie zakładało oceny legalności powstania czy zniknięcia państwa, jednakże obecnie, ze względu na zakaz wojny i kolonializmu, praktyka ONZ dowodzi, iż taki proces jest możliwy np. uznanie za nielegalną i sprzeczną z zasadą samostanowienia deklarację niepodległości Rodezji (Zimbabwe) przez rasistowski rząd białej mniejszości

 sukcesja - przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium przy powstaniu lub zniknięciu państwa

• sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad częścią lub całością określonego terytorium państwowego

 przedmiotem sukcesji mogą być: umowy międzynarodowe, zobowiązania i prawo pozatraktatowe, członkostwo w organizacjach międzynarodowych

• problemem sukcesji zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego - wynikiem jej prac są dwie Konwencje:

• Konwencja wiedeńska o sukcesji państwa w odniesieniu do traktatów z 1978

• Konwencja wiedeńska w odniesieniu do sukcesji długów i własności państwowej z 1983 r.

 sukcesja w odniesieniu do traktatów - w odniesieniu do umów wielostronnych

• tzw. teoria tabula rasa - nowe państwo uznaje, że nie jest związane żadnymi dawniejszymi umowami wielostronnymi;

 teoria prawa wyboru - wybór umów jakie chce utrzymać w mocy. W odniesieniu do umów bilateralnych - umowa jest obowiązująca gdy obie strony się na to zgadzają („prawo do namysłu”). Swoboda wyboru umów ograniczona jest zasadą trwałości granic.

 

• sukcesja długów państwowych - zasada dobrej wiary; większą swobodę w tym względzie mają państwa powstałe w wyniku dekolonizacji

 § 3. Rodzaje państw z uwagi na ich strukturę 

1. Państwa jednolite

 

• występuje na zewnątrz jako jeden podmiot

• zcentralizowana władza

• jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych

• stosunki zagraniczne należą wyłącznie do kompetencji władz centralnych

 Państwa złożone

 

• podział suwerenności między całość i części składowe

• w przeszłości państwami złożonymi były unie realne i personalne

 

• państwa związkowe - całość jest podmiotem PM a części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stos. międzynarodowych (federacje). Federacja występuje jako jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych

 związki państw - podmiotami PM są części składowe, a całość albo w ogóle nie ma, albo ma ograniczoną zdolność do czynności (konfederacje). Konfederacja jest luźnym związkiem państw opartym na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Państwa związkowe pozostają suwerenne i stanowią odrębne podmioty PM

• konfederacja współcześnie nie występuje, jej historycznymi przykładami są konfederacja  USA 1776-1787, konfederacja szwajcarska 1648-1848 i Związek Niemiecki 1815-1866  wszystkie przekształciły się z czasem w federacjie.

 Związek Radziecki

 

• związkowe państwo wielonarodowe składające się z 15 republik

• specyfiką federalizmu radzieckiego miała być zdolność do działań w stos. międzynar. republik związkowych (poza kompetencjami ZSRR miały samodzielnie sprawować władzę państwową na swoim terytorium  i uczestniczyć w rozwiązywaniu problemów należących do kompetencji ZSRR).

 Wspólnota Niepodległych Państw

 

• utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (częściowy sukcesor ZSRR). Skład: Rosja, Białoruś, Ukraina, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenia, Uzbekistan i Gruzja

• założenia - członkami są państwa niepodległe, suwerenne, prowadzące własną politykę zagraniczną, należące do ONZ; współpraca gospodarcza, wprowadzenie ekonomii wolnorynkowej itp.

 Wspólnota Narodów (brytyjska)

 

• szczególna forma prawnomiędzynarodowych stosunków i więzi jakie łączą państwa wchodzące w skład imperium brytyjskiego (uprzednio jako kolonie lub dominia)

• proklamowanie w 1926 r. brytyjskiej Wspólnoty Narodów, po drugiej wojnie światowej - Wspólnota Narodów

 w skład wchodzą dominia, republiki i samodzielne monarchie, które łączy uznanie monarchy brytyjskiego za głowę państwa (dominia - na zasadzie unii personalnej) lub za głowę Wspólnoty (republiki i samodzielne monarchie)

• całkowita równość w stosunkach, nieograniczone zdolności do czynności prawnych (mogą zawierać umowy międzynarodowe, korzystają z czynnego i biernego prawa legacji)

 więzy o charakterze ekonomicznym, stosowanie wzajemnych preferencji gospodarczych, strefa funta szterlinga; wspólnym fundamentem prawnym jest prawo angielskie; kooperacja w dziedzinach kultury, oświaty, polityki i gospodarki

 

• elementem organizacji międzynarodowej jest doroczna konferencja premierów państw członkowskich, a także spotkania ministrów finansów i handlu oraz oświaty; od 1967 r. działa w Londynie Sekretariat

 § 4. Rodzaje państw ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych 

1. Państwa zależne

 państwa zależne - w rozumieniu PM zależne jest państwo, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu. (Upośledzenie podmiotowości międzynarodowej poprzez odebranie zdolności do czynności prawnych).

• protektoraty:

• międzynarodowe (państwa) - umowa między 2 suwerennymi państwami, w której jedno państwo (zwane protegowanym) zrzeka się w całości lub części swej zdolności do działania w płaszczyźnie zewnętrznej i przekazuje je państwu protektorowi przykładem Bhutan (Indie)

• kolonialne (terytoria i obszary nie mające takiego statusu)

• państwa wasalne - istnienie państwa wasalnego (lennego) i państwa suwerennego; zobowiązania charakterystyczne dla stosunków feudalnych w postaci daniny - do niedawna przykładem była Andora (symboliczna danina dla Francji w wysokości 960 franków i Hiszpanii 460 peset); po 1993 konstytucja wprowadziła zmiany w systemie feudalnym

 Minipaństwa

 

• minipaństwa - Liechtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę mieszkańców. Liechtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako - Francja (prawo reprezentowania i zawierania umów międzynarodowych), Republika San Marino - Włochy

• ograniczona podmiotowość minipaństw nie jest kwestionowana - uczestniczą one w licznych konferencjach międzynarodowych, m.in. KBWE oraz podpisują umowy międzynarodowe

• w latach 1990-1993 przystąpiły do ONZ

 Państwa trwale neutralne

 

• państwa trwale neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej.

• Państwo takie w zamian za uzyskaną gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu (wyjątek samoobrona)

• wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego itp.

• status trwałej neutralności musi być zaakceptowany przez inne państwa

 § 5. Inne podmioty prawa międzynarodowego 

1. Podmiotowość narodu

 

• podmiotowość narodu - prawo narodów do samostanowienia tylko ogólnikowo wymienione w Karcie NZ; deklaracja ONZ z 14 grudnia 1960 r. w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym „Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają wg własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne”

 

• uściślenie zasady (deklaracja z 1970 r.), aby uniemożliwić powoływanie się na nią w celu naruszania integracji terytorialnej i politycznej państw niepodległych (ruchy separatystyczne)

• wyrażenie woli narodu (wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego) może dokonać się w drodze pokojowej lub w drodze walki narodowowyzwoleńczej; naród swobodnie wyraża swoja wolę wytworzenia własnej państwowości lub przyłączenia się do istniejącego podmiotu

• naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania w stos. międzynarodowych, staje się podmiotem PM (państwo in statu nascendi)

 Podmiotowość organizacji międzynarodowych

 

• podmiotowość organizacji międzynarodowych - zdolność działania w płaszczyźnie międzynarodowej, do nabywania praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych:

• zawieranie umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami, korzystanie z biernego prawa legacji, ponoszenie odpowiedzialności i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami, korzystanie z przywilejów i immunitetów, działalność jest określona przez PM (na przykładzie ONZ)

 organizacja ma w stosunku do państwa charakter pochodny, korzysta z podmiotowości w zakresie ustalonym przez tworzące organizację państwa w umowie konstytucyjnej, jest powoływana i rozwiązywana w zależności od woli państw członkowskich

 

3. Podmiotowość Stolicy Apostolskiej

 podmiotowość Stolicy Apostolskiej - zdolność papieża do występowania w stos. międzynarodowych była uznawana już w średniowieczu

• traktat laterański - 11 luty 1929 r. podpisanie traktatu laterańskiego między Stolicą Apostolską a Włochami (utworzenie państwa-miasta Watykanu); traktat ten wyposażył Stolice Apostolską w atrybuty państwowości umożliwiając występowanie także jako Państwo-Miasto Watykan (dwoistość podmiotu); jednakże to Stolica Apostolska częściej występuje w stosunkach międzynarodowych, podpisuje konkordaty, korzysta z prawa biernej i czynnej legacji

 Podmiotowość osób fizycznych i prawnych

 

• podmiotowość osób fizycznych i prawnych - istnienie norm PM bezpośrednio skierowanych do osób fizycznych, dających im określone prawa i nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność - normy adresowane do jednostek - pociągają za sobą odpowiedzialność karną osób fizycznych

 zdolność działań w płaszczyźnie międzynarodowej - istnienie norm adresowanych do osób fizycznych oraz posiadanie praw i obowiązków niezależnie od ich sporadyczności nie wystarcza do uzyskania podmiotowości, gdyż nie zostały one uzyskane czy zaciągnięte poprzez własne działania ale poprzez wolę państwa i za jego zgodą (np. prawa człowieka czy mniejszości narodowych)

 

• prawo petycji - możliwość składania petycji jest uwzględniona w niektórych umowach o ochronie praw człowieka

 § 6. Uznanie międzynarodowe 

1. Pojęcie i formy uznania

 uznanie międzynarodowe to akt prawny, w którym podmiot PM (państwo lub organizacja międzynarodowa) stwierdza istnienie pewnych faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne.

• Przedmiotem uznania może być państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród

• może być udzielane indywidualnie przez poszczególne pomioty PM lub kolektywnie przez grupę państw lub organizację międzynarodową

 uznanie wyraźne (notyfikowanie tego zainteresowanemu podmiotowi w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości) i dorozumiane (wynika ono z faktów konkludentnych - uznanie państwa lub rządu wynika z nawiązania stosunków dyplomatycznych lub podpisania umowy bilateralnej z państwem lub rządem uznanym)

 

• uznanie de facto i de iure - uznanie de facto traktowane jest jako niepełne i ograniczone, a więc warunkowe i odwoływalne (uznanie jeśli zostanie wypełniony sformułowany przezeń warunek); uznanie de iure jest bezwarunkowe i nieodwracalne

 obowiązek uznania - uznanie, zgodnie z PM, jest faktem pozostającym w sferze swobodnej decyzji poszczególnych podmiotów PM; obowiązek nieuznawania w przypadku gdy mamy do czynienia z nieuznawaniem fundamentalnych zasad PM (np. nielegalna okupacja jakiegoś terytorium)

 
 Uznanie państwa

 

• istnienie pewnych kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie wątpliwości czy należy udzielić już uznania nowopowstałemu państwu jednym z nich jest efektywność - stabilność i skuteczność władzy najwyższej nowopowstałego państwa, jej zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych; uzyskuje wtedy zdolność do czynności prawnych w rozumieniu PM (staje się suwerennym podmiotem PM)

• inne kryteria można podzielić na polityczne i prawne (subiektywne i obiektywne), przy czym pierwsze odnoszą się do opinii, drugie zaś do faktów

 przedwczesne uznanie - uznanie udzielone, mimo iż istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej organizacji terytorialnej, uznanie za państwo jeszcze w trakcie walki

• przedwczesne uznanie stanowi naruszenie PM, gdyż jest ono udzielane bezpodstawnie

 warunki uznania w praktyce międzynarodowej - praktyka potwierdza tezę, że warunkiem i podstawą uznania państwa jest istnienie określonych elementów faktycznych, składających się na efektywność nowego porządku prawnego

• współcześnie nowymi kryteriami stają się przestrzeganie prawa do samostanowienia i praw człowieka

 konsekwencje uznania państwa:

• teoria konstytutywna - skutki prawne powstają dopiero z momentem uznania stanu faktycznego, nabycie podmiotowości zależy od uznania; teoria ta wynika z teorii pozytywistycznej i mówi, iż skoro źródłem praw i obowiązków jest zgoda państw, wyrażona lub dorozumiana, to ona tez jest źródłem podmiotowości; nowe państwo staje się podmiotem PM tylko w drodze uznania przez inne podmioty PM

• teoria deklaratoryjna - skutki prawne maja miejsce z chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez PM warunki; nabycie podmiotowości będzie wynikiem nie uznania przez inne podmioty PM ale przez uzyskanie efektywności przez nowy porządek prawny, co jest tylko odnotowywane przez uznanie

 znaczenie uznania - polityczne jest warunkiem zapewnienie międzynarodowego pokoju i współpracy oraz tworzy trwałą i normalną podstawę prawną stosunków między państwami; prawne skutki uznania ’ zarejestrowanie i akceptowanie nowego państwa, nawiązanie stosunków dyplomatycznych, stwierdzenie kompetencji jego organów i przedstawicieli oraz przyznanie im stosownych przywilejów i immunitetów, możliwość występowania przed sądami wewnętrznymi, korzystania z immunitetu sądowego oraz stwierdzenia obowiązywania aktów wewnętrznych uznawanego państwa

3. Uznanie rządu

 gdy rząd dochodzi do władzy w drodze pozakonstytucyjnej czyli w drodze puczu, zamachu stanu, przewrotu czy rewolucji

• kryteria uznania rządu

• kryteria prawne (obiektywne) - efektywność grupy pretendującej do władzy (zasadą przeciwstawną w przedmiocie uznania efektywności jest legitymizm, postulujący nieuznawanie rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną, czyli zgodność z określonym wewnętrznym porządkiem prawnym); rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludzi, na określonym terytorium (milczące lub wyraźne poparcie ludności i zdolność do wykonywania zobowiązań międzynarodowych) i kryteria polityczne (subiektywne)

 doktryna Tobara MSZ Ekwadoru, który postulował, by państwa amerykańskie działające wspólnie odmawiały uznania wszystkich rządów ustanowionych w drodze rewolucyjnej, sprzecznie z porządkiem konstytucyjnym

• doktryna Estrady  1930, Meksyk będzie utrzymywał bądź wycofywał swych przedstawicieli dyplomatycznych bez wypowiadania się przedwstępnego czy następnego co do prawa innych narodów do zachowania czy zmiany ich rządów lub władz; specjalny akt uznania nowych władz jest zbędny

• zagadnienie uznania rządów na emigracji powstało w okresie pierwszej wojny światowej

 podstawa uznania - rząd na emigracji ma kompetencje pod warunkiem efektywnych działań tak długo, jak istnieje okupacja; prowadzenie działalności mającej na celu odzyskanie niepodległości (walka z okupantem, posiadanie własnych sił zbrojnych lub kierowanie ruchem oporu na okupowanym terenie)

 

• jeśli okupacja się kończy, a rząd emigracyjny nie odzyskał rzeczywistej władzy nad okupowanym terytorium, traci on swą kompetencję i nie może być dłużej uważany za rząd tego państwa ’ gdy na terytorium okupowanego kraju zostaje utworzony rząd sprawujący efektywną władzę przy poparciu ludności

 Temat 5. Łoś-Nowak - Polityka zagraniczna państwa - 

1.Pojęcie i istota polityki zagranicznej

konceptualizuje się ją w dwóch kategoriach działań, podczas, gdy stosunki międzynarodowe są określane w kategoriach oddziaływań. 

Stosunki międzynarodowe należy rozpatrywać w kategoriach oddziaływań międzynarodowych - jako sprzężone ze sobą systemy działań co najmniej dwóch uczestników. 

Cechy polityki zagranicznej: intencjonalna, sensowna, jednostronna, asymetryczna, skierowana przez państwo do jego środowiska międzynarodowego. 

System stosunków międzynarodowych jest sekwencyjny - jak proces sprzężeń, gdzie powstają dwukierunkowe i symetryczne oddziaływania. 

polityka zagraniczna - to proces formułowania i realizacji celów zewnątrzpaństwowych, odzwierciedlających interesy narodu i jego części składowych.

• jest polityką zewnętrzną dla państwa (przy państwach o dużym potencjale lub agrsywnych - funkcja wewnętrzna kształtuje zewnętrzną, przy słabych odwrotnie)

• ma swoją specyfikację, która wynika z decentralizacji międzynarodowego środowiska państwa

• odzwierciedla interesy narodowe wewnątrzpaństwowych grup społecznych

• racja stanu - dynamiczny wyraz suwerenności państwa - system hierarchicznie najważniejszych uzasadnień realizowanej polityki państwowej

 to proces formułowania systemu celów zewnętrznych i metod (sposobów posługiwania się środkami) oraz środków ich realizacji (środki mogą być militarne, ekonomiczne, ideologiczne, dyplomatyczne)

• nie ma granic czasowych ani przestrzennych

 

• dyplomacja - to oficjana działalność pańśtwa za zewnątrz przez stałe i czasowe organy, w celu realizacji polityki zagranicznej, w drodze rokowań i zawierania umów międzynarodowych

 

aktywna poityka zagraniczna - wewnętrzne potrzeby i interesy państwa są zmienną zależną, a polityka zagr. stanowi prostą funkcję racji stanu 

pasywna polityka zagr. - stan środowiska międzynarodowego stanowi zmienną niezależną polityki zagranicznej państwa 

• państwa aktywnie zmieniające swoje środowisko międzynarowowe to m.in. supermocarstwa

• państwa pasywne przystosowują się do swojego środowiska międzynarodowego ( państwa satelitarne)

 

Wyznaczniki polityki zagranicznej 

wyznacznik - system wznajemnie warunkujących się przesłanek, powodujących określony skutek i wystarczających by ten skutek wystąpił. Takie wyznaczniki można podzielić na:

1. obiektywne (zmienne niezależne od wartościowania dokonywanego przez decydentów)

2. subiektywe (zależne od wyznaczników obiektywnych)

3. wewnętrzne (odzwierciedlają system wewnątrzpaństwowych interesów społecznych w stosunku do międzynarodowego środowiska)

4. zewnętrzne (wpływ międzynarod.środowiska państwa n ajego politykę zagr.)

 Katalog wyznaczników polityki zagranicznej państwa obejmuje 10 grup wyznaczników (5 ma charakter wewnętrzny, 5 zewnętrzny i dziewięć jest obiektywnych i jeden subiektywny): 

1. wyznaczniki materialno-społeczne - głęboko ksztaltują politykę zagraniczną państw. Obejmują społeczną strukturę państw, potencjał gospodarczy i naukowo-techniczny oraz siłę militarną. Mierzy się je za pomocą wskaźników, takich jak: dochód narodowy, dochód per capita, poziom życia obywateli, wartość produkcji przemysłowej. Generalnie chodzi o siłę państwa!

 aksjologiczne - system akceptowanych przez grupę rządzącą wartości politycznych, ideologicznych, poziom narodowej kultury i tradycji, funkcjonowanie opinii publicznej, rodzaj dominującej religii i jej cechy.

2. demograficzne - liczba ludności państwa, tempo przyrostu naturalnego, gęstość zaludnienia, struktura narodowa i etniczna, struktura wg. wieku. Wskaźniki te są ściśle związane z procesami społ., gosp., i kulturowymi i kształtują politykę państwa w sposób pośredni.

 geopolityczne - określają terytorialną podstawę państwa w relacji strategicznej do innych państw. K. Iwańczuk wyróżnił 13 wyznaczników geopolitycznych:

• fizjologiczne (cechy terytorium)

• geoekonomiczne: geosurowcowy, geokomunikacyjny

• geostrategiczne, takie jak limologiczny (charakter granic państwowych), położenia politycznego i strategicznego

• geospołeczne: geoświadomościowy i geoprawny

 

5. sbiektywne - charakter wewnętzny i świadomościowy. Obejmują percepcję rzeczywistości międzynarodowej ze strony poszczególnych decydentów, całego ośrodka decyzyjnego, partii politycznych, grup społecznych lub opinii publicznej.

 

6. strukturalne - mają charakter zewnętrzny i określają formalną strukturę stos.międzynar. w danym czasie, specyfikę więzi wewnątrzsystemowych i wyrażają się w zasadach stosunków między uczestnikami.

 

7. funkcjonalne - obejmują funkcjonowanie powyższych struktur międzynar. i dotyczą aktualnego ich stanu a głównie sił między systemami: dawnym, obecnym i przewidywanym.

 

8. podmiotowo-strukturalne - odnoszą się do zobowiązań państwa, wynikających z jego przynależności do istniejących syst.międzynar. Członkostwo w tych syst. pozwala na wzmocnienia działania międzynar. i bezpieczeństwa, ale ograniczna suwerenność i stwarza nowe obowiązki.

 

9. podmiotowo-funkcjonalne - interakcje zachodzące między danym państwem a funkcjonalnie rozumianą strukturą tych stosunków. Obejmują sferę reakcji państwa na aktualny i przewidywany wpływ środowiska międzynar. Są tu 3 glówne zmienne: stany środ.międzynar., stany stosunków społecznych i typy przywództwa w państwie.

 

10. potencjału politycznego - obejmują polityczny, moralny, gospodarczy i militarny autorytet państwa, oceniany wg. skali wartości innych uczestników stosunków międzynar. Są tu kryteria zarówno obiektywne, jak i aksjologiczne.

 

Omówione wyżej grupy wyznaczników są sprzężone ze sobą i polityką zagraniczną państwa. bo ta ostatnia jest zmienną zależną, funkcją wyznaczników mających charakter zmiennych niezależnych. 

Penetracja polityczna 

Państwo poddane wpływowi może podporządkować się woli innego lub stawiać czynny opór stosując przeciwsankcje. W skrajnej sytuacji:

• państwo B staje się “spenetrowanym” systemem politycznym (sterowanym od wewnątrz przez przestawicieli systemu penetrującego)

• obecnie zjawisko penetracji narasta w ramach ugrupowań integracyjnych (penetracja zwykle jest jednak zjawiskiem ściśle symetrycznym).

 W stosunkach międzynarodowych skutki penetracji bywają następujące:

1. zmieniają się granice adaptacyjności systemu spenetrowanego

2. bodziec rozpoczynający procesy adaptacyjne zaczyna mieć charakter wewnętrzny: polityka wewnętrzna systemu spenetrowanego staje się polityką zagraniczną

3. w wyniku zewnętrzno-wewnętrznego manipulowania procesami polit. i gosp. w państwie spenetrowanym powstają specyficzne wewnętrzne i zewnętrzne skutki penetracji.

 

• państwo B sprzeciwia się wpływowi państwa A. Może to, w skrajnym przypadku, doprowadzić do jego upadku, poprzez utratę możliwości dostosowania swojej struktury i funkcji do nacisku środ. międzynar.

 E.O. Czempiel wyróżnia tu (w sensie podmiotowym) 3 typy wpływu międzynar.:

1. wpływ międzypaństwowy: podmiotem wpływu jest państwo A a przedmiotem wpływu - państwo B. W takiej kombinacji grupy społ. i partie polit. obu państw wywierają nacisk na aparat państwowy, ale decyzje są podejmowane na szczeblu rządów państwa A i B.

2. wpływ międzinarodowy: podmiotem wpływu jest środowisko społ. państwa A, a przedmiotem środ.społ. państwa B. Tutaj siły społeczne obu państw wchodzą w bezpośrednie interakcje.

3. wpływ transnarodowy: podmiotem jest państwo A, a przedmiotem - społeczeństwo państwa B. I tu państwo A jest sprzężone ze swoim środ.społ, a środ.społ. państwa B ze swoim rządem.

 Łoś-Nowak: J.Z.Pietraś - Interesy narodowe i międzynarodowe. Pojęcie i istota interesu.  

Jedną z charakterystycznych cech współczesnych stos.międzynar. jest to, że ogarniają one swoim zasięgiem działania i oddziaływania wszystkich ich uczestników. 

W nauce o stos.międzynar. uważa się, że kategoria interesu była i nadal jest jedną z kluczowych wartości kreacyjnych polityki zagranicznej. Wszyscy uczestnicy pozostają pod silną presją zjawisk i zdarzeń o charakterze globalnym. Obserwowane w tym obszarze przemiany sygnalizują obecność procesów identyfikacji pewnych wartości jednostkowych z uniwersalnymi.  

interes - “potrzeba”, stan “braku czegoś”, łączy się je z “relacjami między potrzebami a stanem rzeczy” (J.Wiatr), też ze “stanem uświadomienia potrzeb” (D.Feldman) lub “funkcjami, jakie owe potrzeby uruchamiają” (A.Bodnar). 

Cele polityki zagr. państwa - to funkcja potrzeb, aspiracji i nteresów państwa

Cele polityki międzynar. - to funkcja aspiracji i oczekiwań społeczności międzynar. oraz jej zdolności do harmonizowania lub minimalizacji sprzeczności między nimi. 

Cechy interesu jako kategorii:

1. to zespół wartości i potrzeb niezbędnych do istnienia w syst. stos.międzynar.

2. to kategoria motywacyjna działania państwa

3. to potrzeby i wynikające z nich interesy - zmierzają do formułowania podstawowych celów grupy społecznej

4. to kategoria wysoce zindywidualizowana, zmienna w czasie i przestrzeni, zależna od fazy rozwojowej państwa, jego pozycji w świecie

 J.Kukułka: interes wspólnoty narodowej to stan rzeczy stanowiący konieczne ogniwo procesów i zjawisk prowadzących do zaspokojenia jej potrzeb. Rozgraniczyć trzeba jednak aspekty subiektywne (zmienny element polit.zagr., zależny od okoliczności wewnętrznych i zewn.) od obiektywnych (konieczny i logiczny element sytemu wartości narodowej).

• w kontekście subiektywnym J.Kukułka wyróżnia 3 zespoły interesów: egzystencjalne, koegzystencjalne, funkcjonalne

 

J.Z. Pietraś: interesy to relacje między potrzebami uczestnika stosunków międzynar. a zaspokajającymi je dobrami i stanami rzeczywistości. Interes to taka funkcja potrzeb, która skłania do działania. Wyróżnia on w związku z tym:

1. interesy najważniejsze, realizowane bezwzględnie, czasem sprzecznie z normami prawa międzynar.

2. interesy ważne, będące czasem przedmiotem negocjacji

3. dalszoplanowe, traktowane przez państwo elastycznie

 A.Czarnocki klasyfikuje interesy na podstawowe i, trwałe i ogólne. 

ego narodowe - to punkt odniesienia w definiowaniu interesu państwa i zbiorcza motywacja jego działania na arenie międzynarodowej. 

Państwa mają bardzo zróżnicowane interesy. Ich treść i zasięg określają zawsze wewnętrzni decydenci i transportują je na obszar polityki zagranicznej oraz określają możliwości ich implantacji na grunt stosunków międzynarodowych. Ogranicznikiem jest tu środowisko międzynarodowe i jego uczestnicy.

• narodowe ego to główny punkt odniesienia w formułowaniu interesu państwa.

 Współcześnie powiązania między państwem a jego środowiskiem międzynar. są konkretne i nieodwracalne. 

Autorzy zachodni mówią o interesach pierwszo- i drugoplanowych, trwałych i zmiennych, identycznych i komplementarnych. 

A.Morgenthau wymienia interesy narodowe zmienne i trwałe (podstawowe). te ostatnie wyrażają dążenia do przetrwania, ochrony integralności terytorialnej, własnego systemu politycznego i ekonomicznego. 

A.Wolfers wymienia interesy: egoistyczne, altruityczne, samozachowawcze. 

Podmioty interesów. 

Duża liczba uczestników i ich różnorodność sprawiają, że powiększa się i różnicuje zasięg i skala podmiotów interesó∑ międzynar. Mówimy o nast. zespołach podmiotów interesów:

1. państwo - reprezentowane samodzielnie

2. grupy państw przynależnych do regionu lub organizacji międzynar.

3. podsystemu-nadsystemy państw wyrażające interes ich uczestników

4. globalny sytem międzynar.

5. transnarodowe podmioty stos.międzynar.

 
      

• grupa transnarodowych uczestników - zaliczamy tu korporacje i przedsiębiorstwa ponadnarodowe, których znaczenie i rola w świecie ciągle wzrasta.

 III Raport dla Klubu Rzymskiego z 1978r : świat nie zna sanktuariów całkowicie izolowanych od otoczenia. 

Relacje i układy interesów:

1. interesy kilku uczestników (obiektywne i subiektywnie takie same)

2. interesy uczestników mogą być obiektywnie zbieżne (tożsame) ale poszczególni ich nosiciele rozumieją je częściowo lub całkowicie innaczej

3. interesy mogą być obiektywnie częściowo różne, ale odbierane jako tożsame lub całkowicie odmienne.

4. interesy obiektywnie sprzeczne i tak też odbierane przez różnych przedstawicieli

5. obiektywnie rozbieżne interesy mogą mieć percepcję, jakby były częściowo zbieżne

6. interesy obiektywnie różne i rozbieżne mają taką właśnie percepcję u każdego

• stanem optymalnym jest wariant nr 1

 Interes państwa a racja stanu 

Interesy i potrzeby państwa to podstawowa ketegoria motywacyjna jego polityki zagranicznej. W ich całym natłoku znajdują się takie, które mają pozycję najważniejszą - zwykło się wlaśnie je nazywać terminem “racja stanu” (ratio status) 

Definicje racji stanu:

1. slownik wyrazów obcych - to wgląd na dobro państwa

2. G.Machiavelli - pierwszeństwo interesów państwa nad innymi normami

3. Encyklopedia PWN - trwały i nadrzędny interes społeczeństwa i narodu, który tworzy dane państwo i bez którego byloby niemożliwe osiągnięcie innych celów

4. J.Z. Pietraś - historycznie niezmienny system podstawowych zewnętrznych i wewnętrznych interesów państwa, realizowanych w sposób bezkompromisowy

• wszystkie te def. mają wspólną cechę: wiążą rację stanu z państwem i sugerują jednoznacznie, że chodzi o wartości i potrzeby dla niego najważniejsze.

• różne aspekty racji stanu: egzystencjalny. deklarowany, rzeczywisty i transnarodowy.

 Egoizm a racja stanu:

jest szkodliwy dla ładu międzynar. i stosunków międzynar., gdy w motywach i dążeniach państwa i realizowanej przezeń polityki zagranicznej brak jest komponentów kooperacji ze środowiskiem, woli współpracy i współdziałania pomimo i ponad wyspępującymi sprzecznościami. 

Ryszard Zięba “Wstęp do teorii polityki” - Uwarunkowania polityki zagranicznej państwa.

Typologia uwarunkowań. 

Obszary polityki zagranicznej:

większość badaczy opowiada się za podziałem polityki zagr. na dwa obszary. Pierwszy to środowisko wewnętrzne (krajowe) a drugi to środowisko zewnętrzne (międzynarodowe). Pierwszy obejmuje czynniki naturalne (przyrodnicze), kulturowe i społeczne, podczas gdy drugi - całokształt sytuacji międzynarodowej danego państwa. 

Alternatywny podział środowiska polit.zagr. dokonany przez H. i M. Sprout- strefa psychologiczna (percepcja, wyobrażenia, oceny i oczekiwania), strefa operacyjna (rzeczywistość). 

W.F.Hanrieder - środowisko wewn. to uwarunkowania motywacyjne a zewn. to płaszczyzna operacyjna. 

W Europie rozpowszechnił się podział uwarunkowań polit.zagr. na obiektywne i subiektywne. Uwarunkowania obiektywne wiodą jednak prym. 

J.N.Rosenau zaproponował 3 sposoby analizy:

1. wertykalny - oparty na założeniu, że działania zewnętrzne podjęte prze państwo zawsze mogą stanowić kontynuację działań z przeszłości

2. horyzontalny - uwzględnia różne przesłanki istniejące w danym momencie czasowym

3. diagonalny - połączenie analizy horyzontalnej z wertykalną - ujęcie sytuacji obecnej, wraz ze spojrzeniem w historię

 Do wewnętrznych uwarunkowań o charakterze obiektywnym można zaliczyć:

• środowisko geograficzne państwa

• potencjał ludnościowy

• potencjał gosp. i naukowo-techniczny

• system społeczno-polityczny

 subiektywne uwarunkowania wewnętrzne obejmują:

• percepcję środowiska międzynarodowego przez własne społeczeństwo i państwo

• postawy społ. wobec innych państw i narodów

• koncepcje polit.zagr.

• jakoś i aktywność służby zagranicznej i dyplomacji

 Do zewnętrznych (międzynarodowych) uwarunkowań natury obiektywnej zaliczyć można:

• trendy ewolucji najbliższego dla danego państwa środ.międzynar.

• pozycję państwa w systemie stos.międzynar

 

SKOŃCZ NOTATKĘ! str. 20-21 

Temat 6. Berzanek, Symonides “Prawo międzynarodowe publiczne”

Rozdział 5. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych 

Reprezentacja państwa.

Pańśtwo utrzymuje stosunki z innymi podmiotami i realizuje swoją politykę zagraniczną za pośrednictwem swoich organów. Prawo międzynarodowe nie określa jednak na jakich zasadach ma być oparty proces podejmowania decyzji przez państwo w stosunkach międzynarodowych. Rozstrzyga o tym ustrój społeczno-polityczny, system rządów i radycja narodowa państwa. 

Przedmiotem prawnomiędzynarodowego uregulowania jest sfera reprezentacji państwa. W art.7 pkt.2 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r zapisano o reprezentacji, że:

Ze względu na ich funkcje i bez potrzeby składania pełnomocnictw te osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:

a) głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych

2. szefów misji dyplomatycznych

3. przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej lub przy organizacij międzynar.

Rodzaje organów państwa w stosunkach międzynarodowych dzieli się na wewnętrzne (te mają swoją siedzibę na terytorium państwa) i zewnętrzne (poza jego granicami). 

Do organów wewnętrznych należą: głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister spraw zagranicznych i minister współpracy gospodarczej za granicą (te organy są innaczej nazywane konstytucyjnymi).

• bok mogą występować organy wewnętrzne powołane w rezultacie umów międzynarodowych i ustaw, nazywane organami konwencyjnymi specjalnymi

Do zewnętrznych należą: przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedst. przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe i urzędy konsularne. 

§ 1. Organy wewnętrzne 

1. Głowa państwa

Konstytucyjna pozycja głowy państwa; wg norm prawa zwyczajowego jego pozycja określana jest jako tzw. ius repraesentationis omnimodae, czyli nieograniczonego, pełnego prawa reprezentowania państwa w stosunkach międzynarodowych zewnętrznych oraz zespołu przywilejów i immunitetów („immunitet suwerena”) 

Uprawnienia głowy państwa:

• reprezentowanie państwa i wyrażanie jego woli na zewnątrz;

• wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych;

• zawieranie umów międzynarodowych bez pełnomocnictw;

• ogłaszanie stanu wojny i pokoju;

• podpisywanie dokumentów (listy uwierzytelniające i odwołujące, pełnomocnictw do zawarcia umowy, dokumentów ratyfikacyjnych itp.)

• w Polsce art. 133 i 126 Konstytucji z 1997 roku 

Przywileje i immunitety głowy państwa - przysługują urzędowi a nie osobie.

• na terytorium obcym nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej i jurysdykcji miejscowej cywilnej;

• bezwzględna nietykalność osoby głowy państwa

• ochrona przed zniesławieniem (PM zakazuje uprawiania tzw. propagandy dyfamacyjnej);

• przywilej nietykalności rozciąga się na rezydencję, pojazdy, środki lokomocji i korespondencję

Odpowiedzialność głowy państwa - za zbrodnie i przestępstwa międzynarodowe 

2. Parlament

• udział w kształtowaniu i kontroli polityki zagranicznej - istotny czynnik w stanowieniu polit. zagr. i określaniu jej kierunków

• parlament najwyższym organem władzy państwowej (uchwały określające podst. kierunki działalności państwa oraz kontrola nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej

 udział w realizacji polityki zagranicznej:

• wzajemne kontakty między parlamentami,

• wymiana wizyt,

• prowadzenie oficjalnych rokowań i bezpośrednich rozmów;

• komisje spraw zagranicznych przesłuchują kandydatów na ambasadorów

 ogłaszanie stanu wojny - sejm decyduje o stanie wojny (tylko w przypadku napaści zbrojnej na terytorium RP lub gdy wynika to z zawartych umów, tj. pomoc napadniętemu sojusznikowi) i pokoju.

 

• Unia Międzyparlamentarna od 1889 r. służy popieraniu kontaktów osobistych między członkami wszystkich parlamentów, zorganizowanych w grupy narodowe

 Rząd i szef rządu (premier)

 

• kompetencje rządu - organ faktycznie określający kształt stosunków zewnętrznych i kierunki polit.zagr.;

• zawiera umowy wymagające ratyfikacji oraz zatwierdzenia i wypowiada inne umowy międzynarodowe;

• ma doniosłe znaczenie w sferze reprezentacji i wyrażania na zewnątrz woli państwa;

• umowy międzyrządowe

 

• zatwierdzanie umów międzynarodowych nie zawierających klauzuli ratyfikacyjnej lecz wymagających zatwierdzenia przez rząd (pominięcie parlamentu); procedura zatwierdzania określana jest przepisami wewnętrznymi

 

• uprawnienia szefa rządu:

• prawo zawierania umów międzynarodowych,

• prowadzenia rokowań oraz oświadczenia woli państwa bez pełnomocnictw;

• jego oświadczenia wiążą państwo;

• przyjmowanie obcych przedstawicieli dyplomatycznych,

• wystawianie pełnomocnictw zazwyczaj z kontrasygnatą MSZ przedstawicielom państwa w organach i organizacjach międzynarodowych oraz delegatom na konferencje międzynarodowe

 

• spotkanie na szczycie - spotkanie szefów państw i rządów oraz przywódców największych partii dla załatwienia najważniejszych problemów; szef rządu przebywający za granicą korzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych (traktowany jak głowa państwa)

 

4. Minister i ministerstwo spraw zagranicznych

 kompetencje ministra spraw zagranicznych:

• reprezentuje państwo,

• może prowadzić rokowania dwu- i wielostronne oraz podpisywać umowy bez pełnomocnictw;

• jego oświadczenie pisemne i ustne są wiążące dla państwa

• utrzymywanie stałego kontaktu z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi,

• bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających,

• uczestniczy w przyjmowaniu delegacji państwowych i rządowych,

• powoływanie własnych i przyjmowanie obcych charges d'affaires,

• kontrasygnuje listy uwierzytelniające dyplomatom itd.

• może wystawiać listy komisyjne własnym i udzielać exequatur obcym konsulom

• udziela zezwolenia na opublikowanie umów w kwestiach prawnomiędzynarodowych dotyczących m.in. obowiązywania umów, immunitetów i przywilejów obcych przedstawicieli, wzajemności, uznawania bądź nieuznawania praw i tytułów państw obcych

• minister spraw zagranicznych korzysta z takich samych przywilejów jak przedstawiciele dyplomatyczni

 

• ministerstwo spraw zagranicznych;

• prowadzi całość polityki zagranicznej państwa,

• utrzymuje kontakt z obcymi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi,

• kieruje pracą własnych placówek

• spoczywa na nim obowiązek ochrony interesów własnego państwa i jego obywateli;

• również koordynacja działalności zagranicznej innych centralnych urzędów

 struktura MSZ - trzy rodzaje departamentów:

• terytorialne (prowadzą i koordynują bieżącą politykę zagraniczną wobec określonych grup krajów)

• funkcjonalne (wydzielone zagadnienia: sprawy konsularne, prawne, traktatowe, kulturalne itp.)

• administracyjne (charakter pomocniczy - gabinet ministra, kadry, łączność itp.)

 

• minister właściwy do spraw zagranicznych kieruje działalnością MSZ przy pomocy sekretarza stanu, podsekretarzy stanu oraz gabinetu politycznego ministra  w czasie nieobecności ministra jego obowiązki pełni sekretarz stanu, który w tym czasie używa tytułu: kierownik MSZ

 

5. Minister właściwy do spraw gospodarki

• obrót towarami i usługami z zagranicą regulowany jest w przepisach prawa i umowach międzynarodowych

 uprawnienia ministra właściwego ds. gospodarki:

• koordynacja działań w zakresie współpracy gospodarczej z zagranicą,

• kontrola obrotu z zagranicą towarami i technologiami w związku z porozumieniami i zobowiązaniami międzynarodowymi;

• podejmowanie i rozwijanie działań na rzecz dostępu do rynków zagranicznych polskich towarów, usług i kapitału,

• promocja polskiej gospodarki za granicą,

• współpraca z właściwymi organizacjami,

• tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicą

 

§ 2. Organy zewnętrzne 

1. Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne

• główny instrument realizacji stosunków dwustronnych

 stałe misje dyplomatyczne są urzędami jednoosobowymi, akredytowanymi przy głowie państwa pobytu. Mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu

• sposoby ustanowienia i zakończenia misji dyplomatycznej, funkcje, przywileje i obowiązki są regulowane przez prawo dyplomatyczne (Konwencja Wiedeńska z 1961 r.)

 Misje specjalne

 

• obok stałych przedstawicielstw dyplomatycznych państwa wysyłają doraźne delegacje w celu załatwienia określonych spraw - misje specjalne, zwane też misjami ad hoc

 

• cele misji specjalnych:

• polityczne (prowadzenie rokowań i załatwianie spraw spornych, negocjowanie i podpisywanie deklaracji i umów),

• ceremonialne (udział w pogrzebach, uroczystościach objęcia stanowiska prezydenta itp.)

• techniczne (rozwiązanie lub uzgodnienie problemów specjalistycznych);

• osobną grupę stanowią misje specjalne wysyłane na konferencje międzynarodowe

 

• gdy między państwami nie ma stałych stosunków dyplomatycznych, misje specjalne stanowią jedyną formę bezpośrednich kontaktów między tymi państwami

• tzw. ambasadorzy „wędrujący” (ambasador-at-large) jedna osoba jest wysyłana w celu przedstawienia stanowiska lub zbadania opinii innych rządów do kilku krajów

 

• wysłanie misji specjalnej w wyniku uzgodnienia między zainteresowanymi państwami; wcześniejsze określenie celu misji

 

3. Przedstawicielstwa handlowe

 

• monopol handlu zagranicznego - stan, w którym regulowanie i prowadzenie międzynarodowej wymiany handlowej wykonywane jest przez państwo lub z jego upoważnienia

 

• zadania przedstawicielstw handlowych:

• reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego,

• działanie na rzecz rozwoju stosunków gospodarczych,

• badania sytuacji ekonomicznej kraju, w którym się znajdują,

• odnotowywanie ruchu cen i zmian kursów,

• uczestnictwo w przygotowywaniu umów ekonomicznych,

• ocenia i pomoc w działalności przedsiębiorstw handlu zagranicznego

 polskie przedstawicielstwa - wydziały ekonomiczno-handlowe będące integralna częścią ambasad, sekcje i wydziały handlowe przy konsulatach (dawniej biura radców handlowych)

 Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych

 

• stałe przedstawicielstwa państw członkowskich przy org. m. wynikają ze wzrostu znaczenia i dynamicznego rozwoju organizacji międzynarodowych (rozwój stałych przedstawicielstw nastąpił po drugiej wojnie światowej) Istnieją one nie tylko przy ONZ ale także przy wielu organizacjach wyspecjalizowanych (UNESCO w Paryżu, FAO w Rzymie itp.) oraz innych organizacjach tj. Unia Europejska, NATO itd.

 

• cele stałych przedstawicielstw;

• utrzymanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji,

• zapewnianie szybkiego dostarczenia dokumentacji i informacji,

• utrzymywanie stosunków i uzgadnianie stanowisk z innymi członkami organizacji także w okresach między posiedzeniami i sesjami organów

 Konwencja o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi -  14 marca 1975 r. Reguluje status prawny stałych przedstawicielstw i stałych obserwatorów państw nie będących członkami, sytuacje prawne delegatów do organów i na konferencje międzynarodowe.

 

• zadania przedstawicielstw (art. 6 powyższej Konwencji):

• reprezentacja państwa,

• utrzymanie więzi między państwem a organizacją,

• prowadzenie negocjacji,

• zaznajamianie się z działalnością organizacji,

• zapewnienie udziału państwa w działalności organizacji,

• ochrona interesów państwa,

• popieranie realizacji celów organizacji

• konwencja przewiduje przyznanie przez państwo, w którym znajduje się siedziba organizacji regionalnych, ułatwień przedstawicielstwom umożliwiającym im wykonywanie swych funkcji (zakres przywilejów i immunitetów w znacznym stopniu wzorowany na odpowiednich postanowieniach Konwencji wiedeńskiej z 1961 - różnicą np. to, iż precedencja między szefami stałych przedstawicielstw, nieróżniących się między sobą rangami, określana jest wg porządku alfabetycznego nazw ich krajów używanych w organizacji).

 Urzędy konsularne

• charakter przedstawicielski urzędów konsularnych jest ograniczony w porównaniu do przedstawicielstw dyplomatycznych

 

• zadania konsulatów:

• ochrona skonkretyzowanych interesów obywateli i państwa we wszystkich dziedzinach, które wymagają od konsula jego działania, opieki i ochrony

• popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym

 

• w praktyce uwidoczniła się tendencja do zrównywania konsulów (pod względem przywilejów i immunitetów) z dyplomatami.

 Misje wojskowe

 

• przypadki działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego państwa (wszelkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe lub morskie przebywające poza granicami swego kraju)

• okręty wojenne poza swoimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym korzystają z pełnego immunitetu, są wyłączone spod jurysdykcji miejscowej; działają jednocześnie jako organy społeczności międzynarodowej ’ zwalczanie niewolnictwa czy piractwa

• rodzaje misji wojskowych - misje doraźne (dla załatwienia określonej sprawy), stałe misje wojskowe w wyniku umów międzynarodowych i przebywające stale na terytorium innego państwa (te z kolei dzielą się na mające uprawnienia do reprezentacji państwa oraz misje wysyłane na podstawie umów o pomocy i współpracy wojskowej)

 § 3. Stosunki dyplomatyczne 

1. Normy regulujące stosunki dyplomatyczne

 stosunki dyplomatyczne są regulowane przez zespół norm prawa dyplomatycznego, normy kurtuazyjne i normy prawa wewnętrznego

• Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. - opracowana przez Komisję Prawa Międzynarodowego; nie uchyliła prawa zwyczajowego

• Konwencja zakazując dyskryminacji w stosunkach dyplomatycznych, ustala minimum, od którego strony mogą odchodzić na zasadzie porozumień, przyznając swoim misjom i ich personelowi bardziej uprzywilejowane traktowanie

• prawo dyplomatyczne daje państwu swobodę w określeniu organów i stopnia reprezentacji w stosunkach dyplomatycznych, organizacji służby dyplomatycznej oraz kształtu protokołu dyplomatycznego

• stosunki dyplomatyczne można rozumieć:

• szeroko, jako działalność i pozycję wszystkich organów reprezentujących państwo w stos. zewn.,

• wąsko, sprowadzając je do stosunków utrzymywanych za pomocą stałych przedstawicielstw (misji)

 Ustanowienie stosunków dyplomatycznych

 

prawo legacji - prawo wysyłania własnych (czynne prawo legacji) i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych (bierne prawo legacji);

 

• `proces nawiązania stosunków dyplomatycznych:

• porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych

• znalezienie kandydata na szefa misji (spełniającego warunki państwa wysyłającego i zaakceptowanego przez państwo przyjmujące)

• agrément - zgoda państwa przyjmującego na daną osobę; odmowa nie musi być uzasadniona,

• listy uwierzytelniające - po uzyskaniu agrément szef państwa wysyłającego (ambasador lub poseł) i minister spraw zagranicznych (w odniesieniu do charges d'affaires) wystawiają listy uwierzytelniające i wprowadzające, które są składane głowie państwa przyjmującego lub ministrowi spraw zagranicznych

• po wręczeniu listów ambasador jest przyjmowany przez głowę państwa na audiencji prywatnej, w której uczestniczy z reguły minister spraw zagranicznych

 akredytacja w kilku krajach - szef misji dyplomatycznej może mieć za zgodą państw przyjmujących akredytację w więcej niż w jednym państwie np. ambasador RP w RPA jest równocześnie akredytowany w Lesotho, Namibii, Mozambiku i Suazi

• misja dyplomatyczna w państwie, w którym szef misji nie ma stałej siedziby, może być kierowana przez chargé d'affaires ad interim

• członkowie personelu dyplomatycznego powinni mieć w zasadzie obywatelstwo państwa wysyłającego

 Funkcje misji dyplomatycznej

1. reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym - szef misji dyplomatycznej kontroluje i koordynuje działalność wszystkich placówek, biur i przedstawicielstw w państwie przyjmującym; oświadczenia szefa misji mają charakter oficjalny

 ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli - misja sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami będącymi na terytorium państwa pobytu + kontrola nad realizacja umów

 

1. prowadzenie rokowań z państwem pobytu - w celu zapobiegnięcia szkodliwym dla swego kraju zjawiskom i procesom; wyjaśnianie problemów spornych, prowadzenie rokowań i zawieranie porozumień

 

1. informacje o państwie pobytu - zdobywanie legalnymi sposobami, dozwolonymi przez miejscowe prawo możliwie pełnych i rzetelnych danych o państwie pobytu (prognozowanie, wytyczanie kierunków polityki zagranicznej).

 

1. rozwijanie przyjaznych stosunków - poprzez stymulowanie współpracy gospodarczej, naukowej czy kulturalnej; działania na rzecz promocji swego kraju

 

1. funkcje konsularne - specjalne wydziały konsularne

 4lasy szefów misji i zagadnienie precedencji

 

• szefowie misji dyplomatycznej mogą należeć do jednej z trzech klas:

• ambasadorów i nuncjuszów (przedstawiciel Stolicy Apostolskiej) - akredytowani przy głowie państwa

• posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów - akredytowani przy głowie państwa

• chargés d'affaires (en pied) - akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych

• chargés d'affaires ad interim - pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa

 

• minister-rezydent - między posłami a chargés d'affaires; byli ustanawiani rzadko, i to przede wszystkim w protektoratach i państwach zależnych; klasa ta przestała mieć jakiekolwiek znaczenie w praktyce

 

• precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek; regulamin wiedeński ustalił, iż w każdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmują miedzy sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia

 

5. Personel misji dyplomatycznej

 

• personel misji dyplomatycznej dzieli się na:

• personel dyplomatyczny (grono korzystające z przywilejów i immunitetów; radcowie, sekretarze, attaches zwykli, będący najniższymi rangą dyplomatami oraz specjalni - wojskowi, morscy czy lotniczy, utrzymujący stosunki z odpowiednimi ministerstwami państwa pobytu i mający specjalne pozycje funkcjonalne i protokolarne w misji)

 personel administracyjny i techniczny (kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze, szyfranci)

• służba misji (personel obsługi - kierowcy, dozorcy, sprzątaczki zatrudnieni przez państwo wysyłające)

• prywatna służba (domowa służba członków misji, niezatrudnieni przez państwo)

 § 4. Przywileje i immunitety dyplomatyczne 

1. Pojęcie przywilejów i immunitetów

• wyłączenia, ulgi, prawa i ochrona, z jakiej korzystają dyplomaci poza granicami swego kraju

 

• umowy międzynarodowe traktujące o przywilejach i immunitetach:

• Karta NZ,

• Konwencja o przywilejach i immunitetach Narodów Zjednoczonych z 1946 r.,

• konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych 1947 r.,

• Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych

 Podstawa przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

 

• teoria eksterytorialności - Grocjusz - założenie, że misja dyplomatyczna powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego; odrzucana w nauce jako sprzeczna z rzeczywistością

 

• teoria reprezentacji - z czasów absolutyzmu; skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest osobistym reprezentantem - alter ego monarchy-suwerena, który nie podlega żadnej władzy, to i on powinien mieć takie same przywileje i immunitety (organy jednego państwa nie powinny podlegać organom drugiego)

• tylko przywileje organów wewnętrznych i zewnętrznych występujących w stos. międzynar., nie uzasadnia przywilejów innych osób, które nie mają w pełni przedstawicielskiego charakteru

 

• teoria funkcjonalna - warunkiem wykonania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów; różnym funkcjom, wykonywanym przez różne kategorie personelu misji, przysługują różne przywileje i immunitety

• zawężające interpretowanie przywilejów

 We współczesnym prawie międzynarodowym przywileje i immunitety oparte są częściowo na teorii funkcjonalnej, a częściowo na teorii reprezentacji

• przywileje i immunitety można podzielić na rzeczowe (przysługujące placówce dyplomatycznej) oraz osobowe (poszczególne kategorie pracowników misji)

 Przywileje i immunitety misji

 

• nietykalność:

• aspekt negatywny - bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają prawa wstępu na teren misji ;

• aspekt pozytywny - obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed natręctwem, szkodą, zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi. Nietykalność obejmuje środki transportu misji, które są wyłączone spod rewizji, rekwizycji, zajęcia itp., a także archiwa i dokumenty misji

 

• azyl dyplomatyczny - nie objęty PM, uregulowany na konferencjach w Hawanie i Montevideo; Umożliwia obywatelowi schronienie na jego własnym terytorium w misji dyplomatycznej innego państwa. Może być udzielony tylko zbiegowi politycznemu, w przypadkach nagłych, na określony czas, przy czym państwo, na terytorium którego udzielono zbiegowi politycznemu schronienia, może zażądać opuszczenia przez niego swego terytorium pod warunkiem zagwarantowania mu bezpieczeństwa

 

• prawo porozumiewania - porozumiewanie się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków (kodem czy szyfrem). Korespondencja urzędowa jest nietykalna. Zwolnienie z opłat, podatków itp. placówki dyplomatycznej.

 Przywileje i immunitety osobowe

 

• nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego - zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność lub godność (rezydencja, akta, korespondencja, mienie)

 

• immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplomatyczny wyłączony jest spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego oraz spod jurysdykcji cywilnej i administracyjnej (trzy wyjątki);

• powództwo z zakresu prawa rzeczowego dotyczące prywatnej własności na teryt.państwa przyjmującego nieruchomości,

• spraw dziedziczenia, w których przedst. dypl. występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie państwa wysyłającego,

• roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela poza jego czynnościami urzędowymi

 

• nie ma on obowiązku składania zeznań w charakterze świadka

• immunitet jurysdykcyjny może zostać uchylony przez państwo wysyłające; immunitet sądowy nie zwalnia od odpowiedzialności przed sadami państwa wysyłającego

 

• zwolnienie z opłat i podatków - nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społecznych, zwolniony z opłat i podatków osobistych, rzeczowych, państwowych, regionalnych czy komunalnych; z wyjątkiem VAT; bagaż dyplomaty jest zwolniony z kontroli

 

• kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - poza szefem misji i personelem dyplomatycznym z przywilejów i immunitetów korzystają członkowie ich rodzin, pozostający z nimi we wspólnocie domowej

 

• członkowie personelu administracyjnego i kancelaryjnego - immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej obejmuje tylko czynności o charakterze oficjalnym

 

• początek i koniec przywilejów i immunitetów - od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, bądź od chwili notyfikacji jej nominacji MSZ do momentu opuszczenia kraju. W przypadku wojny bądź zerwania stosunków dyplomatycznych między państwami, państwo przyjmujące ma obowiązek szanowania i ochrony pomieszczeń misji i jej mienia

 

• przejazd przez państwo trzecie (tranzyt)- korzystanie z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na terytorium państwa trzeciego pod warunkiem, że znajduje się w drodze do kraju przyjmującego lub w drodze powrotnej (in transitu)

 

§ 5. Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych wobec państwa przyjmującego 

• poszanowanie praw i przepisów państwa przyjmującego - przywileje i immunitety nie wyłączają podlegania miejscowemu prawu - wyłączają właściwość sądów lokalnych i zastosowania sankcji za naruszenie norm;

• nieprzestrzeganie przepisów może prowadzić do wydania noty protestacyjnej państwa pobytu, uznania za persona non grata, a nawet do wydalenia;

• obowiązek szanowania ustroju, religii, miejscowych tradycje państwa pobytu

 

• zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne - zakaz krytyki polityki państwa pobytu, prowadzenia agitacji przeciwko władzom państwa pobytu itp.

 

• zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej funkcjami - zakaz wykonywania działalności zawodowej w celu uzyskania korzyści osobistych.

 

§ 6. Korpus dyplomatyczny 

• węższe znaczenie korpusu dyplomatycznego - wszyscy szefowie placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy

• szersze znaczenie - wszystkie osoby personelu dyplomatycznego i korzystający z przywilejów dyplomatycznych (wpisani na specjalną listę prowadzona przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ

 

• dziekan korpusu dyplomatycznego (doyen) - z reguły najstarszy przedstawiciel dyplomatyczny, a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju; w niektórych państwach funkcję tą pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej.

• Obowiązki protokolarne i reprezentacyjne. Dziekan (dziekanka w stosunku do pań) pomaga nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, o kolejności składania wizyt itp., w imieniu korpusu składa życzenia, wygłasza toasty lub przemówienia z okazji świąt państwowych

 

• istota korpusu dyplomatycznego - nie jest organizacją i nie ma osobowości prawnej, pełni rolę niemal wyłącznie ceremonialną. Stosunki z  korpusem utrzymuje MSZ poprzez departament protokołu dyplomatycznego

 

§ 7. Koniec misji dyplomatycznej 

• zakończenie misji na skutek notyfikacji - notyfikacja przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie (art. 43 Konwencji wiedeńskiej);

• uznanie za persona non grata - po uznaniu przez państwo przyjmujące przedstawiciela dyplomatycznego za persona non grata, państwo wysyłające powinno odwołać taka osobę

 

• zakończenie misji dyplomatycznej na skutek wypadków losowych - np. śmierć szefa placówki (placówką kieruje charges d'affaires ad interium do czasu nominacji nowego szefa), zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplom. jest akredytowany (potwierdzenie listów akredytacyjnych)

• dymisja (zgubienie szyfru, doznanie ciężkiej obrazy i brak zadośćuczynienia)

• zerwanie stosunków dyplomatycznych - ogłoszenie stanu wojny, rewolucja w państwie wysyłającym lub przyjmującym lub w przypadku utraty podmiotowości przez któreś z państw

• zakończenie misji dyplomatycznej w skutek podniesienia rangi misji, czyli zmiany poselstwa w ambasadę

 § 8. Stosunki konsularne 

1. Normy regulujące stosunki konsularne

 

• stosunki konsularne określane są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez normy prawa wewnętrznego (wielka rola dwustronnych norm umownych)

• konwencje dwustronne - pierwsze zawarte były już w XII i XIII w.

• konwencje wielostronne - obecnie istnieją trzy konwencje wielostronne: dwie regulują stosunki konsularne państw amerykańskich, jedna jest powszechna:

• konwencja o funkcjach konsularnych z Caracas z 1911 r. 

• konwencja hawańska o funkcjonariuszach konsularnych z 1928 r.

• Powszechna - Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych podpisana 24 kwietnia 1963 r. (weszła w życie w 1967 r.)

 

• zwyczaj międzynarodowy - konwencje dwustronne zawierające identyczne rozwiązania, mogą być traktowane jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez prawo

• ustawodawstwo wewnętrzne - w granicach dozwolonych PM; każde państwo samo określa pragmatykę służbowa urzędów konsularnych, określa ich prawa, obowiązki, rangi itp.

 

2. Ustanowienie stosunków konsularnych. Początek i koniec funkcji konsularnych

 

• ustanowienie stosunków konsularnych - na podstawie wzajemnego porozumienia; zgoda na ustanowienie stosunków dyplomatycznych z reguły oznacza również zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych; zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych

 

• wykonywanie funkcji konsularnych przez misje dyplomatyczne - specjalne wydziały konsularne, Polska posiada 37 wydziałów konsularnych w ambasadach RP.

• Niewymagana zgoda państwa przyjmującego, jedynie notyfikacja osób wykonujących funkcje konsularne przy ambasadach (korzystają z szerszych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych)

 

• ustanowienie placówek konsularnych - zgoda na nawiązanie stosunków konsularnych pozwala państwu wysyłającemu na ustalenie siedziby urzędu konsularnego, jego klasy i okręgu konsularnego (kilku placówek konsularnych na danych terytoriach p.przyjmującego); propozycje podlegają aprobacie państwa przyjmującego

 

• listy komisyjne (patenty) - propozycja osoby szefa placówki konsularnej; szefowie placówek konsularnych otrzymują tzw. listy komisyjne wystawione przez głowę państwa, premiera czy ministra SZ (zależnie od przepisów) - wymieniają one nazwisko szefa, jego klasę, okręg konsularny i siedzibę placówki.

• Patent przekazywany jest rządowi państwa przyjmującego (drogą dyplomatyczną).

• Za zgodną rządu państwa przyjmującego list komisyjny może być zastępowany notyfikacją.

• P. przyjmujące udziela zgody - exequatur (dopuszczenie szefa placówki do pełnienia funkcji).

• Nie ma obowiązku udzielania wyjaśnień w przypadku odmowy exequatur

 

• zakończenie funkcji konsularnych - zawiadomienie przez państwo wysyłające państwa przyjmującego o zakończeniu czynności przez funkcjonariusza konsularnego, cofnięcie exequatur, notyfikacja przez państwo przyjmujące państwu wysyłającemu, że przestało uważać daną osobę za członka personelu konsularnego

 

3. Funkcje konsularne

 

• K. Libera - właściwość rzeczowa konsula obejmuje:

• kompetencje o charakterze ogólnym,

• opiekę nad obywatelami państwa wysyłającego,

• kompetencje w sferze obrotu gospodarczego, żeglugi morskiej i powietrznej

• kompetencje o charakterze prawnym i administracyjnym

 

• art. 5 Konwencji wiedeńskiej:

1. ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli,

2. popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym i przyjmującym,

3. zapoznawanie się legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składanie sprawozdań swemu rządowi,

4. wystawianie paszportów i wiz,

5. udzielanie pomocy własnym obywatelom,

6. czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego (przy zgodności z przepisami miejscowymi),

7. ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, interesów nieletnich i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych,

8. reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego,

9. wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami i udzielanie im pomocy

 

• punk m konwencji - konsulowie mogą wykonywać czynności, jakie zostały im powierzone przez państwo wysyłające, a które nie są zakazane przez ustawodawstwo przyjmującego, nie spotykają się z jego sprzeciwem lub są przewidziane w umowach międzynarodowych obowiązujących państwo wysyłające i przyjmujące

 Immunitety i przywileje konsularne

 

• węższe od przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

• silniej zaakcentowana ich funkcjonalność

 Immunitety i przywileje placówki

 

• prawo używanie flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej - władze p.przyjmującego bez zgody szefa placówki nie mają prawa wkraczania do pomieszczeń konsularnych (domniemanie zgody w przypadku pożaru itp.). Pomieszczenia, wyposażenie, dokumenty itp. wyłączone spod rekwizycji - zwolnienie od opodatkowania

 

• prawo porozumiewania - swoboda porozumiewania się wszelkimi środkami łączności (też kurierzy dyplomatyczni i konsularni).

 Immunitety i przywileje osobowe

 

• immunitety i przywileje funkcjonariuszy konsularnych - traktowanie z należytym szacunkiem i względem, ochrona przed jakimkolwiek zamachem na osobę, wolność lub powagę przedstawiciela konsularnego

• nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (ew.za ciężkie zbrodnie na podst. prawomocnego orzeczenia sądowego)

• nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych (tylko czynności wykonywane podczas pełnienia funkcji)

• zwolnienia podatkowe i celne (węższy niż dyplomaci zakres)

 

• szerszy zakres przywilejów i immunitetów konsularnych w polskich konwencjach (np. nietykalność mieszkań funkcjonariuszy konsularnych, ale wydaje się to przeważającym kierunkiem ewolucji prawa konsularnego)

 Klasy szefów placówek konsularnych. Korpus konsularny

 

• klasy szefów: konsul generalny, konsul, wicekonsul, agent konsularny

• od konsulów, wicekonsulów i agentów konsularnych, będących szefami placówek konsularnych i działających na podstawie listów komisyjnych, należy odróżnić funkcjonariuszy konsularnych mających zgodnie z wewnętrzną pragmatyką rangę konsula, wicekonsula czy agenta konsularnego, którzy działają w składzie placówki jako pomocnicy szefa

 

• w polskiej służbie wyróżnia się stopień służbowy konsul generalny - minister pełnomocny, odpowiadający w służbie dyplomatycznej radcy - ministrowi pełnomocnemu

 

• węższe znaczenie korpusu konsularnego - szefowie placówek konsularnych w danym mieście państwa przyjmującego

• szersze znaczenie - wszyscy funkcjonariusze konsularni;

• na czele stoi najstarszy klasą szef placówki, zwykle konsul generalny, który najwcześniej otrzymał exequatur; znaczenie podobne do korpusu dyplomatycznego

 Konsulowie zawodowi i honorowi

 

• konsul zawodowy - urzędnik państwa wysyłającego, mianowany spośród jego obywateli, otrzymuje stałe wynagrodzenie i nie może oddawać się innemu zajęciu zarobkowemu

 

• konsul honorowy - powoływany na podst. umowy przez państwo wysyłające spośród obywateli państwa przyjmującego (prywatnoprawny stos. do państwa wysyłającego), nie otrzymuje stałego uposażenia, ale ma prawo rekompensaty poniesionych wydatków.

 

• przywileje i immunitety konsula honorowego - zwolniony od wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych od państwa wysyłającego z tytułu wykonywanej funkcji;

• może być aresztowany i uwięziony;

• nietykalność dokumentów i archiwów konsula honorowego

 Temat 7 .NIEPAŃSTWOWI UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH  -  T.Kegel w Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie

1. Geneza organizacji międzynarodowych

Geneza sięga aż VIII w p.n.e. Jednak dopiero w 2 połowie XIX w występują obiektywne warunki historyczne, stwarzające realne możliwości trwałego organizowania stosunków między państwami. 

Główną przyczyną formowania się takich organizacji było powstanie rynku światowego, postęp techniczny, rozwój transportu i łączności (sprzyjający tej formie kontaktów międzynar.). Powstają pierwsze stowarzysznia państw w zakresie żeglugi na wielkich rzekach i prototypy org. w dziedzinie komunikacji telegraficznej (1865), przewozów kolejowcy (1866) i poczty (1878). 

Szybki rozwój nauki, techniki, postęp gospodarczy i społeczny spowodowały zintensyfikowanie w XX w kontaktów międzynarodowych. Na początku stulecia istniało ok.30 org. rządowych i 300 pozarządowych. Już w latach '80 było ich odpowiednio 300 i ok.3000. 

2. Istota organizacji międzynarodowych

Ważne jest rozróżnienie ogr. rządowych od pozarzadowych. Podstawą takiego podziału jest kryterium prawno-polityczne.  

Organizacje rządowe:

• tworzone przez państwa

• jest trwałym ich stowarzyszeniem

• wyraża się istnieniem stałych organów, umożliwiających odbywanie periodycznych konferencji

• dążą do osiągnięcia celów zapisanych w statucie

• działają na podst. umowy wielostronnej, która reguluje ich strukturę, zakres działania organów, nabywanie i utratę członkostwa, zagadnienia proceduralne i budźetowe itp.

• przyjęcie umowy odbywa się w wyniku konferencji międzynarodowej

 

organizacje międzyrządowe:

• niektóre posiadają ograniczoną podmiotwość prawną (np. prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami, bierne prawo legacji itp.)

• Te uprawnienia wynikają ze statusów poszczególnych organizacji lub innych umów międzynarodowych.

• mogą występować do państw z roszczeniami o odszkodowanie strat poniesionych przez nie same lub ich funkcjonariuszy

• mogą ponosić odpowiedzialność międzynarodową za szkody spowodowane ich działalnością

 

Organizacjami pozarządowymi są te, których członkami są pochodzące z różnych państwa osoby fizyczne, organizacje społeczne, zawodowe, religije itd.

• NIE DZIAŁAJĄ ZE SKUTKIEM PRAWNYM W PŁASZCZYŹNIE PRAWA MĘDZYNARODOWEGO!!!

 Organy organizacji międzynarodowych

Jednym z elementów organizacji międzynar. jest posiadanie własnych stałuch organów, utworzonych na czas nieokreślony, posiadających stały status prawny. 

Poprzez kryterium ważności organy dzielimy na:

• główne

• pomocnicze

 

Kryterium funkcji organów:

• naczelne

• wykonawcze

• sekretariat

 

Dzięki ostatniemu kryterium, można wyodrębnić również organy:

• międzynarodowe

• międzyparlamentarne

• administracyjne

 Członkami organów są państwa, reprezentowane przez swoich przedstawicieli.

Współczesne organizacje międzynarodowe posiadają z reguły po 2 organy:

1. Jeden jet zawsze plenarny (reprezentowani wsszyscy członkowie, np. Zgromadzenie, Zgromadzenie Ogólne, Kongres) zbierający się na  sesjach zwyczajnych, periodycznych. Do kompetencji takich organów należy zawsze całość polityki i działalności organizacji.

2. drugi - organ zarządzający (wykonawczy) zbiera się częściej i jak jest dużo członków w danej organizacji - składa się tylko z reprezentacji niektórych państw (Rada, Komietet, Komisja, Zarząd) i załatwia sprawy bardziej robocze o konkretnym charakterze.

 Organy międzyparlamentarne powstały dopiero po II wojnie światowej. Do współczesnych org.międzyparl. zaliczamy:

• Parlament Europejski Wspólnot Europejskch

• Międzyparlmentarną Konsulatywną Radę Beneluksu

• Zgromadzenie Plenarne Rady Nordyckiej

• Zgromadzenie Unii Zachodnioeuropejskiej

• Zgromadzenie Atlantyckie (pozastatutowy organ NATO)

 

• w skład takich organów wchodzą osoby wybrane przez parlamenty krajowe lub ludność państw członkowskich.

• ich zadaniem jest analizowanie działalności organizacji, sporządzanie raportów, funkcje kontrolne, doradcze i opiniodawcze.

 Organy administracyjne organizacji międzynar. noszą zazwyczaj nazwę: Sekretariat lub Biuro. Mają charakter techniczno-usługowy i informacyjno-badawczy.

• panuje zasada jednoosobowego kierowania tymi organami przez sekretarza lub dyrektora generalnego (wykonawczego).

Niektórzy badacze wskazują, że wykształcił się nowy typ organów - organy rozstrzygania sporów (organy sądowe, trybunały administracyjne, rozjemcze) i załatwiania sporów (organy koncyliacyjne, mediacyjne, badawcze). 

4. Proces podejmowania decyzji

Brak jest powszechnie obowiącującej nazwy na określenie aktów, będących formalnym wyrazem woli organizacji międzynarodowych. najczęściej spotyka się terminy:

• uchwała

• decyzja

• rezolucja

• zalecenie

• deklaracja

• rozporządzenie

• opinie    itp.

 Kryteria klasyfikacji decyzji wg. charakteru prawnego:

1. wiążące adresata (na pewno będą to wszystkie decyzje dot. spraw wewnętrznych - funkcjonowanie organów)

2. niewiążące adresata (charakter zaleceń)

 Proces podejmowania decyzji jest skomplikowany i odbywa się w rozmowach oficjalnych i nieoficjanych.

1. najpierw wypracować trzeba projekt (robi to wnioskodawca)

2. prace przygotowawcze w organach organizacji,

3. debata generalna,

4. głosowanie,

5. nabranie pełnej mocy prawnej przez decyzję

 Ważna jest procedura głosowania:

w XIXw stosowano jednomyślność wszystkich członków, przy 1 głosie przypadającym na każde państwo. Procedura ta byla czasochłonna, więc zaczęto od niej odchodzić na rzecz procedury większościowej. Obecnie tylko nieliczne organizacje (NATO) stosują wymóg jednomyślności w sprawach merytorycznych.  

Sposobem przyspieszającym proces decyzyjny jest przyjęcie procedury większościowej. Dla zmniejszenia ryzyka stosuje się systemy głosowania większościowego w zależności od wagi spraw i skutków prawnych uchwał. W ważniejszych merytorycznych sprawach przyjmuje się większość kwalifikowaną - najczęściej 2/3 głosów bądź wszystkich członków bądź 2/3 wszystkich oddanych głosów. 

Spotkykany jest róznież wymóg większości bezwzględnej, tj. co namniej 50% wymaganej statautowo liczby członków, alby decyzja była prawomocna. System większościowy jest powszechnie stosowany we współczenych org.międzynar. 

W około 13% org.międzynar. obowiązuje system głosów ważonych, gdzie państwa dysponują różną liczbą głosów (np. UE - nierówna liczna głosów, ze wzgl. na liczbę mieszkańców danego kraju i potencjał gospodarczy kraju). 

W tradycji org. międzynar. rozwinęła się praktyka uzgadniania niektórych istotnych uchwał poprzez konsultacje między państwami (tzw. konsensus). Decyzje tak uzgadniane prędziej doczekają się realizacji.

• decyzje dot.spraw wewn. i merytorycznych (charakter zaleceń) nabierają mocy prawnej po ich podjęciu.

 Funkcje organizacji międzynarodowcyh

Pojęcie funkcji organizacji międzynar. jest wieloznaczne. Tu przez funckę rozumiemy typy działania organizacji, zmierzające do realizacji zadań. 

WAŻNE!! Podstawową funkcją każdej organizacji jest ujawnianie zgodności interesów państw członkowskich oraz osiąganie porozumienia we wspólnych zadaniach i konkretnych działaniach odpowiadających ujawnianej zgodności interesów państw. 

Funkcje:

1. regulacyjne - ustanawianie norm i wzorców o charakterze moralnym. politycznym i prawnym (kształtowanie zachowań uczestników stosunków międzynarodowych)

2. kontrolne - ustalanie stanu faktycznego i kontrolowanie go z treścią norm i wzorców

3. operacyjne - bezpośrednie świadczenie usług na podst. własnych decyzji za pomocą zasobów ludzkich i materialnych

 6lasyfikacja organizacji międzynarodowych

 

Dzielimy wg. kryterium podmiotowego na:

• organizacje powszechne (wszystkie lub prawie wszystkie org. świata, np. ONZ)

• org. grupowe (tylko niektóre państwa - wyróżnia się tu też org.regionalne, np. UE)

 Kryterium kompetencji:

• organizacje ogólne, działające w róźnych dziedzinach

• organizacje specjalne (funkcjonalne) ograniczające się do wybranych dziedzin (np. tylko gospodarka)

 Kryterium przedmiotowe:

• polityczno-wojskowe (NATO, ANZUS, UZE)

• gopodarcze (UE, EFTA)

• kultury (UNESCO)

• komunikacji (ICA)

• koordynacyjne (ONZ)

• integracyjne (UE też)

 Międzynarodowy Czerwony Krzyż - nietypowa organizacja, bo nie jest międzyrządowa ani pozarządowa choc państwa z nią współpracują. Utworzony w 1928r 

Organizacje pozarządowe - osobna grupa organizacji międzynarodowych, które nie zostały utworzone przez państwa. Działaja ze skutkiem prawnym w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Członkami są osoby fizyczne lub prawne, a więc instytucje i stowarzyszenia o charakterze publicznym lub prywatnym.

• ich funkcje bywają tak różne, że trudno jest je usystematyzować.

 MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE UNIWERSALNE, REGIONALNE, GRUPOWE  

1. Liga Narodów (jako pototyp uniwersalnej org. międzynar.)

Miała obejmować wszystkie gałęzie stosunków międzynarodowych a działała w okresie między wojnami światowymi.

Jej powstanie zapowiedział w sowim orędziu W.Wilson (14 punktów z 08.01.1918r).

Tekst Paktu Ligi Narodów przyjęto na konferencji 28.06.1918 i stanowił on integralną część traktatu wersalskiego. 

Główne organy LN to:

• Zgromadzenie

• Rada

• Stały Sekretariat

 Zakończyła formalnie swoją działalność 18.04.1946r. Jej słabość tkwiła w samej strukturze i mechanizmie. 

2. ONZ

1. cele i zasady działania

Po II wś powstał pomysł stworzenia nowej uniwersalnej organizacji, której głównym zadaniem byloby utrzymywanie pokoku na świecie oraz stworzenie systemu bezpieczeństwa zbiorowego. 

• Na konferencji w Dumbarton Oaks (08-10.1944) stworzono wstępny statut tej organizacji.

• Jałta (Krym) 3-11.02.1945 szefowie Churchill, Rosevelt i Stalin uzgodnili zasady głosowania w Radzie Bezpieczeństwa (wymóg jednomyślności wielkich mocarstw w spr. merytorycznych)

• 25.04.1945 rozpoczęcie konferencji w San Francisco. Ustalono teks Karty Organizacji Narodów Zjednoczonych, podpisany 26.06.1945 przez 50 państw. Polska podpisała 16.10.1945r.

• Polska nie została zaproszona na konferencję założycielską, bo sprzeciwiły się temu zachodnie mocarstwa, jednak zarezerwowano dla nas miejsce jako członka pierwotnego - czyli założyciela :)

 Karta to umowa wielostronna, otwarta warunkowo. 

ONZ to organizacja o ogólnych kompetencjach. Do jej podstawowych celów należy:

1. utrzymywanie pokoju międzynarodowego i bezpieczeństwa

2. rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami

3. rozwiązywanie w drodze współpracy międzynar. spraw gospodarczych, kulturalnych i humanitarnych

4. przywrócenie wiary w prawa człowieka i przyczynianie się do ich rozwoju

5. stanowienie ośrodka uzgadniania działalności państw zmierzających do osiągnięcia tych celów

 ONZ to organizacja powszechna. Jej członkami mogą zostać państwa miłujące pokój i przyjmujące postanowienia zawarte w Karcie ONZ. 

• W strukturze wyróżniamy członków pierwotnych (założycieli z konferencji) i nowo przyjętych. Wszyscy musieli ratyfikować Kartę NZ (51). 

• Nowych członków za zlecenie Rady Bezpieczeństwa Zgromadzenie Ogólne większością kwalifikowaną 2/3

• Zgromadzenie Ogólne może zawiesić w działalności jakieś państwo lub nawet usunąć z organizacji na wniosek Rady Bezpieczeństwa, w przypadku uporczywego łamania Karty NZ.

 struktura i kompetencje ONZ

 

Główne organy:

• Zgromadzenie Ogólne

• Rada Bezpieczeństwa

• Rada Gospodarczo-Społeczna

• Rada Powiernicza

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• Sekretariat

 

Zgromadzenie Ogólne:

• przedstawiciele wszystkich państw członkowskich

• każdy ma 1 głos

• zbiera się na sesjach zwyczajnych na rządanie Rady Bezp. lub na nadzyczajne chęciom większości członków

• w ważnych sprawach decyzje zapadają 2/3 głosów, ale zwykle większością (coraz częściej działa consensus)

• chwały mają formę zaleceń (czyli nie wiążą państw) - tylko uchwały wewnętrzne wiążą

 

Rada Bezpieczeństwa:

• 15 członków (5 stałych: USA, Wlk.Brytania, Rosja, Francja, Chiny; i 10 niestałych)

• niestałych wybiera Zgromadzenie

• każdy członek ma 1 głos

• musi być zachowana jednomyślność członków stałych (przy uchwałach Rady Bezp. w spr.merytorycznych)

• prawie wszystkie decyzje podejmowane większością 9 głosów

• w spr.proceduralnych większość 9 głosów bez znaczenia czy stałych czy niestałych

 

Kompetencje Rady Bezp.:

• opracowywanie planów ustanowienia systemu regulowania zbrojeń

• rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi i wydawanie zaleceń dot.sposobów załatwiania sporów

• podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania sankcji

• Rada ma dodatkowo wiele innych kompetencji wynikających z postanowień Karty (m.in. zawieszanie czy wyrzucanie członków czy wybór sędziów do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Rada Gospodarczo-Społeczna:

• 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata

• co roku zmienia się 1/3 członków

• zakres działalności to: zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego, poszanowania i przestrzegania praw człowieka

• do tego bada i zaleca inicjatywę prawotwórczą

 

Rada Powiernicza:

• 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierniczymi i takiej samej liczby nimi nie zarządzającymi

• wybierani przez Zgromadzenie Ogólne

• w wyniku likwidacji systemów powiernyczych generalnie już nie działa

 

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości:

• 15 niezawisłych sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa

• rozpatruje spory, które państwa do niego wnoszą

• rozstrzyga sprawy wymienione w Karcie lub obowiazujące w traktatach i konwencjach

 

Sekretariat:

• składa się z Sekretarza generalnego i personelu

• kadencja trwa 5 lat

• wybiera go Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa

• ma szerokie uprawnienia

 

2. organizacje wyspecjalizowane ONZ

Powstały w różnym czasie - niektóre nawet przed powstaniem ONZ. Na krótko przed utworzeniem ONZ powstały: FAO, IMF, IBRD, ICAO, UNESCO.  Organizacje takie mają coraz szerszy zakres współpracy naukowej, gospodarczej, społecznej itd. 

Równolegle do branżowej trwała ekspansja terytorialna. Powstała sieć terenowych biur przedstawicieli różnych agend i służb informacyjnych ONZ. te obie formy ekspancji doprowadziły do ukszatltowania się szerokiego “niepolitycznego” sektora ONZ. Te agencje wszystkie tworzą tzw. system ONZ - rozgałęziony geograficznie i branżowo kompleks, zajmujący się przede wszystkicm zagadnieniami rozwoju międzynarodowego w sferze ekonomiczno-gospodarczej, społecznej, humanitarnej itp. 

3. Obszary działania ONZ i jej organizacji wyspecjalizowanych

Problem pokoju i bezpieczeństwa. Działalność ONZ przybiera różne formy: od  dyskutowania o problemach globalnych do organizacji seminarów, konferencji międzynarodowych aż po wypracowanie stanowiska państw czlonkowskich oraz zalecanie członkom realizacji uzgodnionych ustaleń. 

W przypadku stwierdzenia zagrożenia, naruszenia pokoju lub aktu agresji Rada Bezpieczeństwa może podjąć decyzję (wiążącą wszystkie państwa) o zastosowaniu sankcji wobec państw zagrażających pokojowi lub dokonujących napaści. 

ONZ często zapobiega groźnym konfliktom zbrojnym i przyczynia się do ich likwidacji. ONZ

nie jest jednak w stanie całkowicie zapobiec wybuchowi tych konfliktów. W codziennej pracy zajmuje się, więc rozpatrywaniem konkretnych zagrożeń lub naruszeń pokoju. 

Oprócz konkretnych spraw organy ONZ wypracowują wiele uchwał dot. zasad postępowiania państw oraz mechanizmów tworzenia podstaw słuźących utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. 

Szczególną uwagę w swojej działalności ONZ poświęca sprawom związanym z rozbrojeniem. W 1946r Zgromadzenie Ogólne uchwaliło rezolucję ustalającą ogólne zasady rozbrojenia. W 1968r  o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. 

Problemy rozwojowe świata

Rola organizacji międzynarodowych znacznie wzrosła, gdy kraje Trzeciego Świata przystąpiły do ofensywy dyplomatycznej. Platforma ONZ szczególnie temu sprzyjała. 

Odbyły się konferencje:

• 1972 - środowiskowa

• 1974 - żywnościowa i ludnościowa

• 1976 - habitatowa

• 1977 - wodna i odpustynniania

 Likwidacja zacofania gospodarczego i społecznego itp. stanowi obecnie główny obszar działań i pochłania ok. 80% rocznego budżetu tej organizacji. Organizuje się:

• programy pomocy technicznej

• przeglądy

• studia ekonomiczne

• konferencje międzynarodowe

• analizy rozwojowe subregionów

• prognozy ekonomiczne

 

Centralną instytucją finansującą programy wielostronnej technicznej i przedinwestycyjnej pomocy jest UNDP (Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych) działający w ponad 150 krajach i terytoriach. Obecnie realizowane jest ponad 6500 programów o łącznej wartości 8,5 mld dolarów (3,9 wnosi UNDP a reszte zainteresowane państwa). 

Pomocą doraźną ONZ okazywaną w przypadkach klęsk żywiołowych zajmuje się głównie specjalne biuro (UNDRO) utworzone w 1972r. Największe środki finansowe przeznaczone na rozwój (głównie jako niskooprocentowane kredyty) znajdują się w gestii IBRD i podporządkowanych jej IDA i IFC. Grupa ta finansuje lub mobilizuje środki finansowe na cele inwestycyjne.

• IDA udziela pożyczek rozwojowych najbiedniejszym krajom (na dogodnych warunkach)

• IFC promuje głównie prywatne inwestycje w Trzecim Świecie

 Dodatkowe role systemu ONZ:

1. koncepcyjno-programowa

• wytyczanie przez instytucje systemu ONZ podstawowych kierunków działania i celów stojących przed społecznością międzynarodową.

• koncepcja potrzeb podstawowych

• ochrona środowiska

• dyskusje dot. strategicznych celów polityki międzynar.

 

2. normotwórcza

• tworzenie politycznych i prawnych norm regulujących różne obszary życia międzynarodowego 

Dokumenty przyjęte przez ONZ:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• konwencja na temat praw kobiet i dzieci

• konwencja nt. ochrony środowiska

 

3. Organizacje regionalne i grupowe

1. organizacje regionalne o charakterze ogólnym

 

• Najstarszą jest OJA (Organizacja Państw Amerykańskich). Genezą jest dążność państw Południowej i Środkowej Ameryki do niezależności. Powstała w wyniku likwidacji kolonializmu w latach 1957-10963. Koordynowała działalność nowopowstałych państw w walce o wyzwolenie terytoriów kolonialnych jak też przeciwko rasizmowi w Afryce Połódniowej

• 1889 Waszyngton - konferencja panamerykańska (od tej pory co ok.5 lat odbywają się takie konferencje)

• 1947r Rio de Janeiro - międzynamerykański traktat o wzajemnej pomocy

• 1948r Bogota - Karta Organizacji Państw Amerykańskich (rozwijanie współpracy we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych)

• 22.03.1945r Pakt Ligi Państw Arabskich podpisany w Kairze przez 7 apństw (zajmował się całością spraw interesujących członków) ale jej działalność jest małoefektywna na skutek sprzeczności wynikających z różnic interesów

 

2. organizacjie polityczno-militarne:

Geneza takich organizacji sięga jeszcze ogresu `zimnej wojny'. Powtały w tym czasie m.in. NATO (Organizacja Paktu Północnego Atlantyku - 04.04.1949r. Umowę podpisało wtedy 12 państw:

• Francja

• Wielka Brytania

• Belgia

• Holandia

• Luksemburg

• Dania

• Islandia

• Norwegia

• Włochy

• Portugalia

• Kanada

• USA

 

Do paktu przystąpiły potem:

• Grecja i Turcja (1952)

• RFN (1955)

• Zjednoczone niemcy (1990)

• Hiszpania (1982)

 

Najważnieszy pkt. 5 Paktu - wzajemna pomoc zbrojna (wojskowa) uczestników organizacji na wypadek napaści zbrojnej na jednego z nich i traktuje to zobowiązanie jako zbiorową samoobronę. Pomoc ta jednak nie jest udzielana automatycznie z chwilą stwierdzenia napaści zbrojnej a jest uzależniona od decyzji poszczególnych członków. 

Jedynym organem statutowym NATO jest Rada Atlantycka (wzana też Radą Ministerialną) - składa się z przedstawicieli wszystkich państw czlonków i :

• na szczeblu ministerialnym zbiera się co najmniej 2 razy w roku

• na szczeblu stalych przedstawicielstw raz w tygodniu (wtedy nazywa się Radą Stalcyh Przedstwicieli):

• realizuje cele Paktu oraz stanowi forum konsultacji polityczne

• podejmuje decyzje jednomyślnie i bez glosowania (nie są jednak wiążące dla państw członkowskich)

 

Sojusz ten ma kilkadziesiąt róznych organów wojskowych a jego organem administracyjnym jest Sekretariat  z sekretazrem generalnym na czele.  

• Zgromadzenie nie jest organem formalnym NATO, ale w praktyce można uznać go je za organ pozastatutowy.  Prowadzi działalność na rzecz zacieśnienia współpracy politycznej i militarnej oraz ekonomicznej, społeczniej i kulturalnej między państwami.

W wyniku przemian politycznych w Europie i świecie zaistniała potrzeba ponownego zdefiniowania roli NATO.  Kwestie transformacji byly przedmiotem obad na konferencjach:

• w Londynie (5-6 lipca 1990r)

• Rzymie (7-8 listopada 1991)

• Brukseli (10-11 stycznia 1994)

• na szczytach omawiany był problem stosunku NATO do wydarzeń na obszarze bylego Paktu Warszawskiego i ofert kontaktów i współpracy z państwami tego obszaru.

 Transformacja potencjału militarnego NATO spowodowana była:

• zmianami skali i kierunków zagrożenia militarnego dla państw członkowskich też po rozpadzie wojskowo-politycznych sktuktur Układu Warszawskiego

• zmianą sytuacji woskowo-startegicznej w Europie Środkowej w rezultacie zjednoczenia Niemiec.

 

1955r - Unia Zachodnioeuropejska (UZE):

• Belgia

• Francja

• Holandia

• Luksemburg

• Niemcy

• Wielka Brytania

• Wlochy

 Celem:

• wprowadzenie Niemiec Zachodnich do NATO (ustalono górne limity liczebności sił lądowych i powietrznych dla państw członkowskich, jakie mogą mieć w czasie pokoju - dla Niemiec Zachodnich liczne obostrzenia)

• wypracowywanie zagadnień jedynie militarnychi współpracy politycznej czlonków

 Organy:

1. Rada Unii (organ międzyrządowy)

2. Zgromazenie (org. parlamentarny)

3. Agencja Kontroli Zbrojeń

4. Stały Komitet Zbrojeń

5. Sekretariat

 01.11.1993 - wejście w życie traktatu z Maastricht razem z deklaracją o roli UZE podniosło jej rangę jako autonomicznej struktury UE, realizującej tożsamość europejską w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. 

Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) powstał w 1952r - o ANZUS masz materiały w notatkach z Gospodarki Światowej - poczytaj ;) 

Układ Warszawski - utworzony na podst. umowy zawartej 14.05.1955r między:

• Związkiem Radzieckim

• Albanią (do 1968)

• Bułgarią

• Węgrami

• NRD ( do 1990)

• Polską

• Rumunią

• Czechosłowacją

• Zasięg terytoralny obejmował obszar państw sygnatariuszy w tym europejską część Związku Radzieckiego.

 

01.07.1991r podjęto decyzję o rozwiązaniu struktur wojskowych i politycznych tej organizacji. 

Rada Europy  

100. organizacje integracji gospodarczej państw uprzemysłowionych

• 1947r uruchomienie planu Marshalla - Plan Pomocy Europie, dlatego w 1948 kraje Europy Zachodniej utworzyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (też więcej w materiałach z Integracji Europejskej), a w 1960 na jej gruncie utworzono OECD - Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization of Economical Cooperation and Development) - uczestniczyć mogly wszyskie rozwinięte państwa kapitalistyczne Europy Zachodniej. Do 1973r przystąpiło ich 25.

• najwyższym organem OECD jest Rada działająca na dwóch poziomach: ministrów spraw zagranicznych i gospodarki oraz stałych przedstawicieli Rady

• uchwały mają charakter zalecen i obejmują tylko kraje, ktore za daną decyzją głosowały

• materiały na posiedzenia Rady szykuje Komitet Wyborczy i organy pomocnicze (ok. 200)

• pracami organizacyjno-administracyjjnymi zajmuje się Sekretariat.

 Główne zadanie OECD;

• analiza bieżącej sytuacji gospodarczej i finansowej krajów członkowskich, calego ugrupowania i gpospodarki światowej.

• sporzadzanie dla poszczegolnych krajów raportów oceniających ich kondycję ekonomiczną i zawierające wskazówki odnooścnie dalszego ich rozwoju.

 

Największy wpływ na układ sił politycznych i gosp. w Europie Zachodniej wywarła Europejska Wspólnota Gospodarcza przekształcona w 1993 r w Unię Europejską. Pierwowzorek Unii było EWWiS utworzona w 1951r - czyataj o tym wszystkim w notatkach z Integracji. 

W rok po utworzeniu EWG państwa skandynawskie zakładają EFTA (Europejskie Stowarzysznie Wolnego Handlu - to też w notatakach. 

W 1949r kraje socjaliistyczne w odpowiedzi na EWG stworzyły RWPG (Radę Wzajemnej Pomicy Gospodarczej).  

500. organizacje krajów rozwijających się:

 Z ogólnej liczby ponad 170 państw ok 150 zaliczanych jest do krajów Treciego Świata. Uksztłtował się on jako nowy ssubstystem polityczny i gospodarczy niecałe 20 lat temu. Jednak wielkie zróżnicowanie polityczne i gosp. nie pozwoliło tym krajom na stworzenie silnej organizacji obejmującej cały subsystem. Jedyną organizacją o mniej więcej takich charakterze jest Grupa 77 utworzona w 1964r, w przeddzień konferencje UNCTAD w celu wypracowania wspólnego stanowiska tych krajów na tę właśnie konferencję. 

Grupa 77 liczy ok 130 krajów i zajmuję się koorydnacją ich działań na forum organizacji wyspecjalizowanych ONZ. 

Spośród wielu organizacji gospodarczych grupujących kraje Trzeciego Świata, znaczną rolę odgrywają:

• Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC)

• Stowarzyszenie Narodów Azji Połódniowo-Wschodniej (ASEAN).

 Temat 11. Umowy międzynarodowe

Bierzamek 

1. Pojęcie i rodzaje umów międzynarodowych

 definicje i nazwy umów międzynarodowych:

• konwencja wiedeńska z 1969 r. o prawie traktatów mówi, iż traktat międzynarodowy (treaty) to „międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez PM, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej, i bez względu na jego szczególna nazwę” (art. 2) - definicja ta odnosi się tylko do umów zawartych między państwami, nie dotyczy umów zawartych między innymi podmiotami PM a państwami lub między tymi innymi podmiotami PM

• stronami umów międzynarodowych mogą być także inne podmioty PM, z tym, że przepisy Konwencji wiedeńskiej nie mają zastosowania do tych umów.

• umowami regulowanymi prawem międzynarodowym nie są umowy między państwami a spółkami i korporacjami zagranicznymi

• nie wszystkie umowy międzynarodowe są źródłami PM:

• umowy prawotwórcze  umowy ustalające reguły postępowania, przez co stają się źródłem PM

• umowy-kontrakty  akty stwarzające lub zmieniające stosunek prawny; nie są źródłami PM

• jednakże jedna umowa może zawierać zarówno postanowienia prawotwórcze jak i postanowienia dotyczące konkretnych stosunków prawnych np. traktaty pokoju

• różne nazwy umów międzynarodowych; jednak nazwa, jaką nosi umowa, nie ma znaczenia prawnego, co podkreślono definicji wiedeńskiej

• rodzaje umów międzynarodowych:

• ze względu na ilość stron umowy

• umowy bilateralne  dwustronne

• umowy multilateralne  wielostronne

• ze względu na sposób przystąpienia do umowy państw trzecich:

• wielostronne otwarte  zawierają klauzule dopuszczającą inne państwa bez zgody dotychczasowych kontrahentów

• wielostronne zamknięte  wymagana zgoda kontrahentów

• półotwarte  otwarte tylko dla określonej grupy państw np. umowy regionalne lub państwa, które spełnią podane warunki (Karta NZ)

• ze względu na organ występujący jako strona:

• umowy państwowe  głowa państwa; w szczególności traktaty pokoju, układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy

• umowy rządowe  zatwierdzenie przez Radę Ministrów (premiera)

• umowy resortowe  przedmiot właściwy dla jednego ministra, nie są ani państwowe, ani resortowe

• ze względu na treść umów:

• umowy polityczne

• umowy gospodarcze i administracyjne

• umowy dotyczące współpracy gospodarczej

• dotyczące współpracy w dziedzinie nauki i kultury

• dotyczące współpracy w dziedzinie prawa

• statuty organizacji międzynarodowych

• na przestrzeni wieków wykształciły się określone typy umów:

• traktaty pokoju  regulują stosunki między państwami, które przechodzą ze stanu wojny w stan pokoju

• traktaty przymierza  (sojusznicze) państwa zobowiązują się do udzielania sobie pomocy w określonych w traktacie przypadkach, włączając w to użycie sił zbrojnych (casus foederis)

• obecnie tylko przymierza obronne, wcześniej zaczepne i obronne

• noszą nazwy umów wzajemnej pomocy lub umów gwarancyjnych

• traktaty przyjaźni  dążenie do rozwoju przyjaznych stosunków wzajemnych, nie zawierają konkretnych zobowiązań (dlatego łączy się je zazwyczaj z zawarciem innych umów)

• umowy handlowe, konsularne, nawigacyjne, lotnicze, kolejowe, pocztowe, telekomunikacyjne, finansowe, dotyczące współpracy naukowo-technicznej, kulturalnej, pomocy prawnej

 Forma umów międzynarodowych

 rozwój historyczny -  w epoce feudalizmu umowy międzynarodowe zawierane były głównie przez monarchów, musiały one spełniać ogólne wymogi formalne; obecnie forma jest bardziej uproszczona, mimo to zachowane są dla umów o większym znaczeniu formy bardziej uroczyste:

• zgodnie z dawnymi wymaganiami formalnymi umowy powinny obejmować:

1. tytuł umowy (np. traktat przymierza)

1. inwokacja, czyli wezwanie do Boga

2. intytulacja - wyszczególnienie monarchów zawierających umowę wraz z ich tytułami

3. arenga - przyczyny, które skłoniły do zawarcia umowy

4. narracja - opis czynności i wydarzeń, które spowodowały wszczęcie rokowań, wyznaczenie pełnomocników, zbadanie pełnomocnictw, wyrażenie zgody

5. dyspozycja - właściwa treść umowy podzielona na art. i rozdziały; klauzule odnośnie ratyfikacji, wejścia w życie, czasu trwania itp. lub milczącego przedłużenia mocy obowiązującej umowy

6. korroboracja - wzmocnienie umowy

7. data i miejsce zawarcia umowy

8. podpisy i pieczęcie

• obecnie forma uproszczona; umowy o większej wadze politycznej poprzedzone zazwyczaj są wstępem (preambułą)

• umowę dwustronną sporządza się w dwóch egzemplarzach - reguła alternatu  wymienienie w egzemplarzu przeznaczonym dla danego państwa w pierwszej kolejności jego nazwy (zasada równości i kurtuazja międzynarodowa); w umowach wielostronnych państwa zawierające umowę wymieniane są w porządku alfabetycznym

• w umowach wielostronnych podpisy w porządku alfabetycznym państw albo wg reguły pêle-mêle - w dowolnym miejscu pod tekstem

• język, w jakim sporządza się umowy - w okresie feudalizmu językiem umów międzynarodowych była łacina; w XVII w. - j. francuski; od I wojny światowej j. angielski wypiera powoli j. francuski

• obecnie umowy bilateralne sporządza się w dwóch językach (językach stron), czasami spisuje się także w trzecim języku, kopia ta jest rozstrzygająca w przypadku sporu

• dokonywanie interpretacji w przypadku trudności z przekładem tekstu umowy

• „porozumienie dżentelmeńskie” - umowy ustne zakładające znaczny stopień wzajemnego zaufania

• konwencja wiedeńska w art. 3 stwierdza, że jej postanowienia nie znajdują zastosowania do „porozumień międzynarodowych zawieranych w innej formie niż pisemna”, co jednak nie wpływa na moc prawną takich porozumień

 Procedura zawierania umów międzynarodowych

1. Ustalenie tekstu i podpisanie umowy

 przygotowanie tekstu umowy - opracowania i uzgadniania tekstu umów dwustronnych dokonuje się w drodze wymiany not lub w toku rokowań między zainteresowanymi państwami

• dla zawarcia umowy wielostronnej zwoływane są konferencje z udziałem pełnomocników. Uzgadnianie tekstu umowy następuje w drodze głosowania (Konwencja wiedeńska 1969 art. 9), wymagana większość 2/3 głosów obecnych

• projekty umów wielostronnych są często przygotowywane przez org. międzynarodowe np. przez ONZ - Komisja Prawa międzynarodowego przygotowuje projekty konwencji kodyfikujące działy PM

• parafowanie i podpisanie umowy - uzgodniony tekst jest przedłożony do podpisania, niekiedy dokonuje się parafowania umowy czyli złożenia parafy przez pełnomocników pod umową (potwierdzenie ukończenia uzgadniania tekstu umowy, poświadczenie jego autentyczności, niemożliwość dokonywania w nim zmian)

• podpisanie umowy nadaje moc wiążącą tylko umowom nie wymagającym ratyfikacji lub zatwierdzenia (o mniejszym znaczeniu politycznym czy gosp.)

• pełnomocnictwa - osoba, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwo jest uważana za przedstawiciela państwa (może przyjąć lub ustalić autentyczność tekstu umowy lub wyrazić zgodę państwa na przyjęcie umowy) lub też pełnomocnictwo wynika z praktyki państw. Bez pełnomocnictw za przedstawicieli państw uważa się:

• szefów państw, rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy;

• szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu umowy z państwem przyjmującym;

• przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencjach międzynarodowych, bądź przy organizacji międzynarodowej bądź przy jednym i drugim - dla przyjęcia tekstu umowy na danej konferencji itd.

• czynności związane z zawarciem umowy dokonane przez osoby nieupoważnione do reprezentowania państwa mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną później przez dane państwo zatwierdzone

• art. 2 Konwencji wiedeńskiej 1969 - „pełnomocnictwo oznacza dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustaleniu autentyczności tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonaniu jakiejkolwiek czynności związanej z traktatem”

• w Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań i parafowania podpisuje bądź minister spraw zagranicznych bądź odpowiedni minister (umowy resortowe)

• pełnomocnictwa do podpisania umowy - Prezydent RP (umowy państwowe), premier (umowy rządowe), właściwy minister (umowy resortowe)

 Ratyfikacja i wejście w życie

 

• ratyfikacja jako sposób zabezpieczenia się monarchów w okresie feudalnym przez zaciąganiem zobowiązań przez swych pełnomocników (klauzula zastrzegająca, iż umowa będzie obowiązywała dopiero po ratyfikacji); w państwach konstytucyjnych ratyfikacja stała się instrumentem wpływania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rządy (zgoda parlamentu na ratyfikację umowy przed jej podpisaniem przez głowę państwa)

• ratyfikacja według prawa polskiego - art. 133 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi: „Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy m., o czym zawiadamia Sejm i Senat [...]. Prezydent RP przed ratyfikowaniem umowy m. może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją [....”.

• Ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach m. określa zasady oraz tryb zawierania, ratyfikacji, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów międzyn.

• umowy niepodlegające ratyfikacji - stosowanie uproszczonej procedury ratyfikacyjnej - ratyfikacja lub zatwierdzenie umowy przez szefa rządu lub ministra bez udziału parlamentu; występuje tendencja do rozszerzania pojęcia „umów resortowych” w celu wzmocnienia władzy wykonawczej

• przyjęło się, że ratyfikacji nie podlegają: deklaracje o treści politycznej zawierane przez mężów stanu, umowy resortowe lub administracyjne, umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych

• w Polsce umowy państwowe podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP, przy czym w odniesieniu do określonych kategorii umów wymagana jest uprzednia zgoda Sejmu; umowy rządowe - zatwierdza Rada Ministrów; umowy resortowe - Prezes Rady Ministrów lub Rada Ministrów

• klauzule ratyfikacyjne - w treści umowy zaznacza się , że dana umowa podlega ratyfikacji. Umowy, w których brak klauzuli, dochodzą do skutku po podpisaniu lub zatwierdzeniu

• art. 11 Konwencji wiedeńskiej: „Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób”

• art. 14 Konwencji wiedeńskiej - zgoda państwa na związanie się umową następuje w drodze ratyfikacji, jeśli:

• umowa to przewiduje

• w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się, aby umowa podlegała ratyfikacji

• przedstawiciel państwa podpisał umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji

• zamiar podpisania umowy z zastrzeżeniem ratyfikacji wynika z pełnomocnictw przedstawiciela lub zamiar ten został wyrażony w czasie negocjacji

• skutki prawne braku ratyfikacji - odmowa ratyfikacji z punktu widzenia prawnego jest dozwolona - odmowa ratyfikacji traktatu wersalskiego z 1919 r. przez Stany Zjednoczone wynikała ze zmiany partii rządzącej

• art. 18 Konwencji wiedeńskiej: „państwo jest obowiązane powstrzymać się od działań, które udaremniałyby przedmiot i cel umowy, jeżeli podpisało umowę lub dokonało wymiany dokumentów stanowiących umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia, dopóki wyraźnie nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną tej umowy”

• wymiana dokumentów ratyfikacyjnych - o ratyfikacji (aby wywołała skutki prawne) muszą zostać powiadomione państwa umawiające się - wymiana dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach bilateralnych

• dokumenty ratyfikacyjne dot. umów wielostronnych składane są u depozytariusza (z reguły państwo, na terytorium którego podpisano umowę; jeśli umowa podpisana na konferencji zwołanej przez ONZ lub inną org. międz. - depozytariuszem Sekretariat ONZ lub innej organizacji)

• Konwencja wiedeńska określa funkcje depozytariusza w art. 76  m.in. troska o przechowanie oryginalnego tekstu umowy, sporządzenie wierzytelnych odpisów, przyjmowanie podpisów pod umową oraz innych dokumentów dotyczących umowy, informowanie stron oraz państw upoważnionych do stania się stronami umowy a także o aktach prawnych dotyczących umowy

• w sytuacji gdy Polska jest depozytariuszem jego funkcje w stosunku do umów państwowych i rządowych pełni Minister Spraw Zagranicznych, a do umów resortowych - odpowiedni minister

• wejście w życie umowy międzynarodowej - umowa określa datę wejścia jej w życie; wejście w życie jeszcze przed ratyfikacją w chwili podpisania; tymczasowe stosowanie przed wejściem w życie; wejście w życie z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych.

 Przystąpienie do umowy

 

• na skutek przystąpienia (akcesja) do umowy państwo , które nie brało udziału w procedurze zawierania umowy staje się stroną umowy; możliwość przystąpienia przed wejściem umowy w życie

• adhezja - przystąpienie do części umowy

• art. 15 Konwencji wiedeńskiej „Zgoda państwa na wiązanie się traktatem jest wyrażona przez przystąpienie, gdy 1. traktat postanawia, że zgoda taka może być wyrażona przez to państwo w drodze przystąpienia; 2. w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, iż zgoda taka może być wyrażona przez to państwo w drodze przystąpienia, lub 3. wszystkie strony później zgodziły się, że taka zgoda może być przez to państwo wyrażona w drodze przystąpienia”

 

4. Rejestracja i publikacja umów

 zasada jawności stosunków międzynarodowych i zaniechanie „tajnej dyplomacji”, która stała się przyczyną wojen światowych - art. 102 Karty NZ nakłada na państwa członkowskie obowiązek rejestracji umów jednak bez sankcji nieważności w przypadku nie zarejestrowania

• publikacja umów przez Sekretariat ONZ w zbiorze traktatów „Treaty Series”

 Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych

 

• klauzula wzajemności - traktowanie obywateli (osób prawnych, statków, towarów) układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele (osoby prawne itd.) są traktowani przez to państwo

• często klauzula ta ogranicza zakres zastosowania umowy lub innych klauzul w niej występujących

• klauzula narodowa - traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd. (nie obejmuje nigdy praw politycznych)

• klauzula największego uprzywilejowania - przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek państwu trzeciemu (stosowana w umowach handlowych, nawigacyjnych i konsularnych)

• klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) - zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej)

• klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu - jeśli umowa podlega w jednym państwie ratyfikacji, a w innym zatwierdzeniu, to wówczas zamieszcza się klauzulę o przyjęciu zgodnie z prawem każdej umawiającej się strony

 Zakres mocy obowiązującej umów międzynarodowych

1. Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni

 

• prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - art. 28 Konwencji wiedeńskiej

• umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dotyczącej tego samego przedmiotu (lex posterior derogat legi priori); art. 30  Konwencji wiedeńskiej:

• ust. 2: „Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź nie należy uważać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę.”

• ust. 3. „Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego są zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zawieszone zgodnie z art. 59, traktat wcześniejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”

• ust. 4. „Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego :

1. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ust. 3;

2. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

powyższe zasady nie znajdują zastosowania w przypadkach, w których strony same zgodziły się na podporządkowanie jednych umów innym  art. 103 Karty NZ mówi, iż w razie sprzeczności zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z Karty, a ich zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy międzynarodowej, zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo

umowa wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium, chyba, że umowa postanawia inaczej (art.29)

 

2. Zastrzeżenia

 

• praktyka, że państwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub przystąpienia do umowy zgłaszają zastrzeżenia (rezerwacje); uznanie przez MTS w 1951 r., iż „zastrzeżenia są dopuszczalne pod warunkiem, zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji”;

• art. 19 konwencji wiedeńskiej  „Przy podpisywaniu, ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystąpieniu do niego państwo może zgłosić zastrzeżenie, chyba że: a) zastrzeżenie to jest zakazane przez traktat; b) traktat postanawia, że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy, lub c) chodzi o przypadki nie objęte literami a) i b), a zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu”

• zastrzeżenia, na które umowa zezwala, nie wymagają przyjęcia przez pozostałe strony; gdy umowa jest aktem konstytucyjnym organizacji międzyn., zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez właściwy organ tej org.

• przyjęcie zastrzeżeń może być wyraźne lub milczące (brak sprzeciwu w ciągu 12 miesięcy od notyfikowania mu zastrzeżenia lub w dniu wyrażenia zgody na związanie się umową). Zgłoszenie sprzeciwu wobec zastrzeżeń przed jedno państwo nie stanowi przeszkody dla wejścia w życie umowy międzynarodowej między państwem sprzeciwiającym się a państwem zgłaszającym zastrzeżenia (niestosowanie postanowień, co do których zostały zgłoszone zastrzeżenia)

 Zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich

 

• zasada, że umowa międzynarodowa wiąże strony tej umowy (ius facit inter partes) i nie wpływa na sytuacje prawną państw trzecich (pacta tertiis nec prosunt nec nocent); postanowienia umów, które formułują przepisy prawa zwyczajowego, są obowiązujące dla państw trzecich, gdyż czerpią one moc obowiązującą ze zwyczaju

• zawierane są umowy wywierające skutek prawny w państwach trzecich: umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich i umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (nie bez zgody państwa trzeciego)

 

Nieważność, wygaśnięcie i zawieszenie stosowania umów

1. Nieważność umów

 

• przyczyny nieważności:

• niedopełnienie warunków co do podmiotu, jak i przedmiotu umowy powoduje, iż jest ona nieważna

• błąd (error) - powoduje nieważność gdy dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła podstawę wyrażenia zgody państwa na związanie się ta umową

• jeśli państwo zawarło umowę na skutek podstępu, czyli umyślnego wprowadzenia w błąd (dolus) ze strony innego państwa negocjującego, może powoływać się na podstęp dla unieważnienia swej zgody na związanie się umową

• zastosowanie przymusu - groźba użycia siły wobec przedstawiciela państwa w celu podpisania przez niego umowy pozbawia wszelkich skutków prawnych tą zgodę; stosowanie przymusu w stosunku do państwa w celu wyrażenia zgody na zawarcie umowy - unieważnienie traktatu

• podstęp

• wykorzystanie przymusowej sytuacji

• pogwałcenie przy zawieraniu umowy zasadniczych  przepisów prawa wewnętrznego

• państwo nie może w celu unieważnienia umowy powoływać się na fakty - jeżeli po uzyskaniu wiadomości o tych faktach bądź to zgodziło się wyraźnie , aby umowę uważać za ważną, zachowującą moc obowiązującą lub nadal podlegającą zastosowaniu, bądź też należy uważać - ze względu na zachowanie się państwa - że pogodziło się ono z ważnością umowy, utrzymaniem jej mocy obowiązującej lub dalszym jej stosowaniem (art. 45 Konwencji wiedeńskiej)

• Konwencja wiedeńska zawiera sposoby postępowania, jakie należy stosować w związku z nieważnością umowy, jej wygaśnięciem, wycofaniem się z niej lub zawieszeniem stosowania. Strona powołująca się na jakąkolwiek przyczynę nieważności powinna poinformować o tym pozostałym stronom umowy oraz podać uzasadnienie

 

2. Ius cogens

 

• w stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o nadrzędnym znaczeniu (ze względu na istotne znaczenie dla społ. międzynarodowej), które nie mogą być uchylone żadna umowa międzynarodową np. zakaz użycia siły, zakaz interwencji w wewnętrzne sprawy państw, zasada wolności morza otwartego, przepisy o treści moralnej i humanitarnej

• stanowią one w pewnej mierze odpowiednik zasady porządku publicznego w prawie wewnętrznym, zabezpieczając interes społeczności międzynarodowej jako całości

• Konwencja wiedeńska - określa imperatywne normy powszechnego PM jako przyjęta i uznaną „przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania PM o tym samym charakterze”; wszystkie umowy muszą być zgodne z ius cogens pod sankcją nieważności (art. 53 & 64)

 

3. Wygaśnięcie umowy

 

• przyczyny wygaśnięcia (utrata mocy obowiązującej) umowy:

• przyczyny przewidziane w umowie: upływ czasu, na jaki umowa została zawarta (actus contrarius); spełnienie warunku rozwiązującego; wypowiedzenie umowy

• inne przyczyny: zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą; całkowite wykonanie umowy; trwała niemożność wykonania umowy (imposibilium nemo tenetur); niezgodność z nowo powstałą imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens); pogwałcenie umowy przez jedna z umawiających się stron

• zasadnicza zmiana okoliczności (dawniej nazywana klauzulą „rebus sic stantibus”) - wg Konwencji wiedeńskiej (art.62) „na podstawową zmianę okoliczności, jaka zaszła od momentu zawarcia umowy i nie była przewidziana przez strony, jako na przyczynę wygaśnięcia umowy lub wycofania się z niej, wolno powoływać się tylko wówczas, gdy istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się umową, a skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypełnienia”

• zasadnicza zmiana okoliczności nie może stanowić przyczyny wygaśnięcia umowy, gdy:

• chodzi o umowę ustanawiającą granicę

• zasadnicza zmiana jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która na nią się powołuje, bądź to obowiązku wypływającego z umowy, bądź też jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek z pozostałych stron umowy

• wygaśnięcie różni się od stwierdzenia nieważności tym, że pociąga ono za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia (ex nunc), a stwierdzenie nieważności oznacza, że umowa była nieważna od samego początku i nie mogła wywołać żadnych skutków prawnych (ex tunc)

 

4. Wypowiedzenie umowy

 

• klauzula w tekście umowy dotycząca wypowiedzenie umowy przez strony i określająca tryb tego procesu;

• wg Konwencji wiedeńskiej wypowiedzenie umowy (w wypadku braku klauzuli wypowiedzenia) jest dopuszczalne tylko, gdy można ustalić, że strony zamierzały dopuścić taka możliwość albo charakter umowy na to pozwala (art. 56)

• pewne kategorie umów , które nie zawierają klauzul wypowiedzenia i swym charakterem nie dozwalają dokonać tego procesu - traktaty pokoju, umowy kodyfikujące PM itp.

• jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia, notyfikacja dot. zamiaru wypowiedzenia umowy powinna być złożona co najmniej na 12 miesięcy naprzód (art.56 Konwencji wiedeńskiej)

 

5. Zawieszenie stosowania umowy

 

• zawieszenie stosowania zwalnia strony umowy z obowiązku wypełniania jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia; nie wpływa na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami

• zawieszenie spowodowane może być przyczynami podobnymi do przyczyn wygaśnięcia oraz naruszeniem umowy przez kontrahenta, niemożność jej wykonania lub zasadniczą zmianę okoliczności

• zawieszenie powinno być przewidziane w umowę lub przynajmniej nie zabronione

 

6. Wpływ wybuchu wojny na umowy międzynarodowe

 

• umowy wielostronne nie tracą mocy obowiązującej w następstwie wojny, a tylko ulega ona zawieszeniu w stosunkach między państwami wojującymi; są przywracane po przywróceniu stanu pokoju

• kategorie umów, które nie tracą mocy obowiązującej podczas wojny: umowy zawierane na czas wojny (prawo wojenne), umowy zawierające klauzule obowiązywania w czasie także wojny (np. konwencja o latarni morskiej pod Tangerem), umowy ustalające stan rzeczy (np. o cesji terytorium), umowy powołujące do życia org. m. (Karta NZ);

 

Obowiązek przestrzegania i zasady interpretacji umów międzynarodowych

1. Pacta sunt servanda

 

• obowiązek przestrzegania zawartych umów (pacta sunt servanda) - moc obowiązującą tej zasady wywodzi się z prawa zwyczajowego; znalazła ona potwierdzenie w wielu umowach międzynarodowych: na konferencji londyńskiej 1871, w Pakcie Ligi Narodów; Karta NZ; Deklaracja przyjaznych stosunków i współpracy z 1970 r.

• wg Konwencji wiedeńskie „każdy traktat będący w mocy wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze” (art. 26)

 

2. Środki zabezpieczające wykonanie umów

 

• w czasach minionych: przysięga, dawanie zakładników, oddanie w zastaw ruchomości lub nieruchomości

• w czasach nowszych: okupacja pokojowa części terytorium do czasu wykonania zobowiązań, oddanie w zastaw pewnych źródeł dochodów

• umowy lub deklaracje gwarancyjne

• w celu zabezpieczenia skuteczności umowy może odbywać się kontrola wykonania umowy, przeprowadzana na zasadzie wzajemności przez same państwa zainteresowane bądź przez organizację międzynarodową

• przewidziana w wielu umowach o charakterze humanitarnym a także np. dotyczących ochrony biologicznej zasobów morskich

• przedmiotem gwarancji może być utrzymanie niepodległości lub integralności terytorialnej jakiegoś państwa

 

3. Interpretacja umów międzynarodowych

 

• interpretacja (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień

• teorie interpretacyjne:

• szkoła subiektywistyczna (L. Ehrlich)- interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu

• szkoła obiektywistyczna, tekstualna - nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować rzeczywisty zamiar stron; reguły interpretacyjne Instytutu Prawa Międzynarodowego (1956) i przepisy Konwencji wiedeńskiej (1969)

• szkoła teleologiczna, funkcjonalna - nacisk na przedmiot i cel umowy; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania

• interpretacja autentyczna - dokonana przez strony zawierające umowę; interpretacja sądowa - dokonana przez sądy międzynarodowe (zwłaszcza MTS); interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez poszczególnych prawników; interpretacja urzędowa - dokonana przez jedno z umawiających się państw

• interpretacja wg Konwencji wiedeńskiej - traktat należy interpretować „w dobrej wierze, zgadnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście oraz w świetle jego przedmiotu i celu” (art. 31)

• przy interpretacji należy brać pod uwagę kontekst (tekst umowy, wszelkie porozumienia w związku z tą umową oraz dokumenty dot. tej umowy) oraz: późniejsze porozumienia między stronami dot. interpretacji lub stosowania, późniejsza praktykę stosowania umowy (jako porozumienie w sprawie interpretacji), wszelkie normy prawa międzynarodowego obowiązujące w stosunkach między stronami

• do pomocniczych środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do umowy, oraz okoliczności, w jakich została ona zawarta, wolno sięgać w celu potwierdzenia znaczenia wynikającego z zastosowania wyżej wymienionych wskazówek interpretacyjnych albo wówczas, gdy interpretacja oparta na tych wskazówkach pozostawia wątpliwości lub niejasności albo też prowadzi do rezultatu oczywiście absurdalnego lub nierozsądnego (art. 31-32)

 

Kegel

FORMY PRZEJAWIANIA SIĘ STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. Dyplomacja: geneza, środki i funkcje

 

Dyplomacja- pochodzi od greckiego diploma co oznacza podwójne tabliczki, które wręczano posłańcom, stwierdzając ich pełnomocnictwa. Dyplomacja określa działalność uprawnionych organów realizujących cele i bieżące zadania polityki państwa i jego obywateli. 

Początkowo dyplomacja polegała na misjach doraźnych do realizacji konkretnego zadania. Misje stałe zaczęto utrzymywać pod koniec średniowiecza.

Oprócz funkcji ceremonialnych, zaczęto zwracać uwagę na funkcję negocjacyjną, a przede wszystkim obserwacyjną. Prócz spraw wojny i pokoju, rozważano sprawy utrzymania równowagi sił, bezpieczeństwa handlu i żeglugi. Powoli torowała sobie drogę dyplomacja konferencyjna.  

Na płaszczyźnie stosunków dwustronnych państwa utrzymują najczęstszy, prawie codzienny kontakt.  

Dyplomacja wielostronna- konferencje i organizacje międzynarodowe. Większość dotyczy zagadnień specjalistycznych z zakresu ekonomii, techniki, zdrowia i komunikacji.  

Konferencje międzynarodowe- nie mają z góry określonego modelu organizacyjnego, a to pozwala dowolnie powoływać organy pomocnicze, ustalać procedurę. Skład konferencji może być dobierany dość swobodnie. Efektem prac konferencji jest zwykle akt końcowy, w którym podaje się przyjęte uchwały, zlecenia, deklaracje. 

Organizacje międzynarodowe- forum do rozmów i negocjacji często prowadzących do podpisania umów międzynarodowych. 

"Spotkania na szczycie"- umożliwiają nawiązanie osobistych kontaktów między czołowymi politykami. Pozawala na lepsze wzajemne poznanie, lepsze zrozumienie stanowisk w ważnych sprawach. 

Konferencje na najwyższym szczeblu- celem i zadaniem jest ukierunkowanie i formułowanie wytycznych w ważnych sprawach polityki międzynarodowej. Są próbą koordynacji i zbliżenia polityk zagranicznych oraz gospodarczych jej uczestników. 

2. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych.

 

• Organy wewnętrzne- wykonują swe zadania na terytorium własnego państwa.

Do organów wewnętrznych należą: głowa państwa, minister spraw zagranicznych, parlament, rząd, szef rządu, a czasami także minister handlu zagranicznego oraz inni ministrowie. 

• Głowa państwa- wszechstronna reprezentacja, wszelkie przywileje i immunitety składające się na to co nazywamy "immunitetem suwerena". Reprezentuje państwo, wysyła przedstawicieli dyplomatycznych, przyjmuje dyplomatów obcych państw, zawiera umowy międzynarodowe, ratyfikuje umowy, wypowiada wojnę.

Zakres kompetencji prezydenta: przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim szefów misji dyplomatycznych obcych państw oraz do udzielania exequatur konsulom generalnym, konsulom i wicekonsulom mianowanym na stanowiska kierowników urzędów konsularnych w Polsce. 

• Parlament- organ reprezentujący wolę, interesy i suwerenne prawa narodu.

Kompetencje: ustalanie głównych kierunków polityki zagranicznej i nadzór nad jej wykonaniem, kreowanie organów państwowych uczestniczących w stosunkach, ratyfikacja ważniejszych umów, uchwalanie budżetu ministerstwa spraw zagranicznych czy ministerstwa obrony. 

• Rząd- realizuje, koordynuje i nadzoruje stosunki państwa z zagranicą.

Szef rządu dzięki bezpośredniemu udziałowi w "spotkaniach na szczycie", konferencjach, kontaktom z szefami państw i rządów ma coraz większy wpływ na kształtowanie stosunków międzynarodowych. 

• Minister spraw zagranicznych- bezpośrednie kierowanie działalnością państwa w dziedzinie stosunków zagranicznych oraz realizacja polityki wytyczonej przez kompetentne organy. Umacnia  międzynarodową pozycję, obrona interesów państwa na forum międzynarodowym, zapewnianie warunków zewnętrznych dla bezpieczeństwa i wszechstronnego rozwoju państwa.

Jest zwierzchnikiem służby zagranicznej państwa, zarówno dyplomatycznej jak i konsularnej.

Konstytucja nie precyzuje kompetencji ministra spraw zagranicznych. Określa je ustawa z 19 maja 1974 roku oraz rozporządzenie Rady Ministrów z 31 maja 1974 roku.

Ministerstwa spraw zagranicznych składają się z trzech rodzajów komórek organizacyjnych. Są to departamenty terytorialne, funkcjonalne i administracyjne. 

• Organy zewnętrzne- wykonują swe działania poza granicami własnego państwa. Do organów zewnętrznych należą: przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, misje przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe, urzędy kulturalne itp.

 

• Stałe misje dyplomatyczne- pierwszym krokiem w celu ustanowienia stałych misji jest nawiązanie stosunków dyplomatycznych, następnie znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa, który zostałby zaakceptowany przez państwo przyjmujące. Po uzyskaniu zgody, organy państwa wystawiają szefowi misji listy uwierzytelniające, które potem składa głowie państwa lub ministrowi spraw zagranicznych państwa urzędowania.

 

Szefowie misji dyplomatycznych:

- ambasadorowie i nuncjusze ( przedstawiciele stolicy Apostolskiej) akredytowani przy głowie państwa.

-posłowie-ministrowie lub internuncjusze również akredytowani przy głowie państwa

-chargé d'affaires akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych.

Główne zadania: reprezentowanie państwa i własnych obywateli, prowadzenie rokowań z państwem przyjmującym, przyczynianie się do rozwoju przyjaznych stosunków między obydwoma państwami, obserwowanie sytuacji w państwie pobytu i informowanie o tym państwa wysyłającego. 

Zakończenie misji dyplomatycznej może nastąpić:

- z inicjatywy samego przedstawiciela dyplomatycznego

- z woli państwa wysyłającego

- z woli państwa przyjmującego

- na skutek wypadków losowych (np. konflikt zbrojny) 

• Misje specjalne lub misje ad hoc- różnego rodzaju doraźne deklaracje przedstawicieli dyplomatycznych dla załatwienia określonych konkretnych spraw.

 

Główne zadania: reprezentacja państwa, działanie w jego imieniu, mają charakter tymczasowy i spełniają ściśle określone zadania. Mogą być wysyłane do jednego lub kilku państw. Funkcje takiej misji muszą być każdorazowo ściśle określone.  

Inne zagraniczne organy państwowe: przedstawicielstwa handlowe, biura radcy handlowego, ekonomicznego lub finansowego, ośrodki kulturalno- informacyjne, misje wojskowe w zasadzie nie mają charakteru przedstawicielstwa dyplomatycznego, ale mogą pełnić niektóre funkcje dyplomatyczne.  

• Misje wojskowe- nadzór nad realizacją określonych umów międzynarodowych albo wysyłane są w celach inspekcyjnych i obserwacyjnych. Spotykamy również misje wojskowe o charakterze doradczym lub instruktażowym.

 

Podstawowe funkcje: zapewnienie reprezentacji państwa wysyłającego wobec organizacji, utrzymanie łączności z organizacją, zapewnienie uczestnictwa państwa w działalności organizacji,  prowadzenie rokowań z organizacją, , ochrona interesów państwa wysyłającego. 

• Urząd konsularny- przedstawiciel dyplomatyczny ma zadania w sferze ogólnych interesów państwa i jego obywateli, natomiast konsul reprezentuje konkretny interes państwa i poszczególnych obywateli.

Konsulowie są wysyłania za granicę na pobyt stały.

Konsulowie tradycyjnie dzielą się na: zawodowych i honorowych.

Są trzy klasy konsulów zawodowych: generalni, konsulowie i wicekonsulowie. 

Funkcje: ochrona interesów państwa wysyłającego, rozwijanie stosunków handlowych, kulturalnych i naukowych, obserwowanie warunków i rozwoju życia społecznego w państwie pobytu, pomoc prawna obejmująca wiele różnych sytuacji 

Zakończenie funkcji konsularnych następuje: w przypadku utraty podmiotowości przez państwo wysyłające lub przyjmujące, wybuchu wojny między tymi państwami, zerwania stosunków konsularnych, likwidacji urzędu konsularnego. 

3. Umowa międzynarodowa

 

Umowa międzynarodowa to wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. 

• Podstawowe źródło prawa międzynarodowego- państwa, organizacje międzynarodowe chętniej korzystają z tej formy, gdyż bezpośrednio uczestniczą w jej powstaniu. Zwierają je najczęściej państwa. Kontrahentami mogą być również inne podmioty prawa międzynarodowego. Umowy międzynarodowe mają różne nazwy: traktat, konwencja, umowa, konkordat, układ, porozumienie, pakt, deklaracja, protokół.

Uznanymi językami światowymi są: angielski, francuski, rosyjski, hiszpański, arabski i chiński. Umowa nie działa wstecz! Wybuch wojny uchyla część umów.

Normy prawne dotyczące procedury zawierania umów mają charakter zwyczajowy. Ten dział prawa międzynarodowego nazywamy prawem traktatów.

Umowy międzynarodowe podlegają rejestracji w Sekretariacie ONZ 

• W zależności od kryterium umowy dzielą się na różne grupy:

• Kryterium liczby stron:

- dwustronne

- wielostronne

• Kryterium treści:

- prawne

- polityczne

- gospodarcze

- wojskowe

- społeczne

- kulturalne

• Kryterium możliwości przystąpienia:

- otwarte

- zamknięte

• Kryterium czasu trwania:

- terminowe

- bezterminowe

• Organ państwowy występujący jako strona umowy, ratyfikacja lub zatwierdzenie:

- umowy państwowe (traktaty pokoju, o dobrym sąsiedztwie i solidarności, umowy dotyczące spraw zastrzeżonych do uregulowani w drodze ustawy lub zawierające postanowienia odmienne od obowiązującego ustawodawstwa)

- umowy rządowe (przedmiot należy do właściwości dwóch lub więcej ministrów, a które nie są kwalifikowane jako umowy państwowe)

- umowy resortowe (przedmiot należy do jednego ministra)

• Traktaty pokoju- zawierają postanowienia regulujące stosunki między państwami

• Umowy sojusznicze- państwa zobowiązują się do udzielenia wzajemnej pomocy, łącznie z użyciem sił zbrojnych.

• Traktaty o współpracy, dobrym sąsiedztwie i solidarności wyrażają ogólne dążenie umawiających się państw do rozwoju wzajemnych, przyjaznych stosunków.

 

• Forma i etapy zawierania umów.

 

• Sposób spisania umowy zależy od stron w niej uczestniczących.

• Zazwyczaj składa się z tytułu, wstępu, części merytorycznej i postanowień końcowych.

• W tytule, obok nazwy wymienia się kontrahentów oraz określa przedmiot uregulowań.

• Preambuła może zawierać: określenie organów, w których imieniu umowa jest zawarta, podanie motywów, stwierdzenie uzgodnienia tekstu.

• W części merytorycznej umieszcza się podstawowe postanowienia umowy, formułujące prawa i obowiązki stron, różne klauzule.

• Postanowienia końcowe regulują różne zagadnienia formalno-prawne (np. tryb zawarcia umowy i jej wejście w życie).

• W zakończeniu umowy podaje się datę i miejsce podpisania, liczbę egzemplarzy oraz języki w jaki została sporządzona.

Umowa musi zawierać podpisy i pieczęcie. 

• Reguła alternatu- na egzemplarzu umowy przeznaczonym dla danej strony podpisy jej przedstawicieli znajdują się na pierwszym miejscu.

• Porządek alfabetyczny

• péle-méle- każdy z przedstawicieli składa podpis na dowolnym wybranym miejscu pod tekstem umowy.

 

• Tryb zawierania umów międzynarodowych.

 

• Rokowania- prowadzone przez przedstawicieli państw. Organizacja rokowań wielostronnych to np. konferencja dyplomatyczna.

Zredagowanie tekstu- tekst zostaje uznany za zredagowany gdy  uzyskuje zgodę kontrahentów, wyrażoną w jej podpisaniu przez pełnomocników stron swoich inicjałów czyli paraf.

Podpisanie lub przyjęcie przez konferencję- jest końcowym etapem rokowań.

• Ratyfikacja lub zatwierdzenie. Ratyfikacja to zatwierdzenie umowy przez upoważniony, na mocy ustawodawstwa wewnętrznego, organ państwa.

• Wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych

• Rejestracja

• Publikacja zewnętrzna- w wydawnictwach lub dziennikach urzędowych.

 

• Wejście umowy w życie:

 

• Z chwilą podpisania umowy

• W dniu oznaczonym w umowie

• Z chwilą ratyfikacji umowy dwustronnej

• W chwili wymiany dokumentów ratyfikacyjnych przy umowach dwustronnych

• Przy umowie wielostronnej, w chwili złożenia wszystkich dokumentów ratyfikacyjnych

• W chwili złożenia przewidzianej przez umowę minimalnej liczby dokumentów

 

• Umowa międzynarodowa wygasa:

 

• Na skutek wykonania

• Po upływie czasu na jaki umowa została zawarta

• W wyniku wypowiedzenia umowy

• Za zgodą stron

• Poprzez utratę podmiotowości przez jedną ze stron

• Gdy jedna ze stron naruszy umowę w jej istotnej części, druga może oświadczyć, że uważa się za zwolnioną od obowiązków wynikających z danej umowy

• Gdy powstanie sytuacja uniemożliwiająca wykonanie umowy

• Na skutek trwałego niestosowania

 

• Przyczyny nieważności umów międzynarodowych ( konwencja wiedeńska z 1969 roku):

 

• Gdy państwo powołuje się na fakt, że jego zgoda na wiązanie się umową została wyrażona z pogwałceniem jego prawa wewnętrznego (o zasadniczym znaczeniu)

• Błąd, jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie umową

• Podstęp- umyślne wprowadzenie w błąd

• Bezpośredni lub pośrednie przekupstwo przedstawiciela

• Zawarcie w wyniku groźby lub użycia siły

• Sprzeczność z bezwzględnie obowiązującą normą (ius cogens)

 

• Umowa a państwo trzecie

Umowa zawarta między dwoma lub więcej państwami tworzy prawa i obowiązki tylko między nimi. (wyjątki dzieli się na: umowy na korzyść państw trzecich- układ poczdamski 1945, umowy niekorzystne dla państwa trzeciego- układ poczdamski dla Niemiec.)

---