Starożytna Grecja i Rzym
Uwarunkowania polityczno-gospodarcze - alokacja w ramach rodziny, greckie państwa-miasta
Cel gospodarowania – prowadzenie życia rodzinnego, gospodarstwa
Ksenofont V-IV w p.n.e. – wg niego ekonomia to nauka o zarządzaniu domem, omawiał metody zarządzania niewolnikami, celem człowieka jest wytworzenie bogactwa – czyli nadwyżki, do pełnienia funkcji publicznych; podział pracy sprzyja polepszaniu jakości dóbr
Arystoteles IV w p.n.e. – rozdzielał sztukę gromadzenia pieniędzy i prowadzenia gospodarstwa domowego, odróżniał pracę produkcyjną od nieprodukcyjnej, pisał o pieniądzu nominalnym, o pożyczaniu na procent
Oikonomikos – zbiór praw pomagających w kierowaniu gospodarstwem, zbiór rad o gospodarowaniu i zarządzaniu majątkiem.
chrematistike - o gromadzeniu pieniędzy
Katon III-II w p.n.e. – gospodarka odparta na produkcji roli dzięki niewolnikom, pojawiają się podręczniki o uprawie roli; sprawiedliwe jest bogacić się na handlu, pisze o wynalazkach (młyn), potępia lichwę, potępienie pogoni za bogactwem, pojawia się terminologia i analiza problemów (ceny, pieniądz, stopa procentowa, efektywność)
Średniowiecze
Chrześcijaństwo, gospodarka feudalna, która ma charakter naturalny, renta w naturze; pojawia się społeczny podział pracy, bogactwo stanowi o chciwości i chęci kontroli nad innymi, a własność to źródło nieczystości
Św. Tomasz z Akwinu – własność prywatna jest niezbędna by pomagać innym, dobra wspólne są źle gospodarowanie, musi występować specjalizacja pracy,
Lichwa – początkowo nadwyżka w spłacie, pożyczka jest gospodarowaniem czasu, który dostano od Boga
Wnioski : Opis zagadnień ekonomicznych przed powstaniem ekonomii. Niektóre zagadnienia mają bardzo długą tradycję. Wpływ prądów myślowych danej epoki na znaczenie zjawisk ekonomicznych. Teoria ekonomii podąża za rozwojem gospodarczym.
Przemiany gospodarcze: odkrycia geograficzne, wzrost znaczenia kupców, nowe metody produkcji, wykształcenie się państw narodowych, koszty związane z koloniami, renesans i odkrycia naukowe
Merkantylizm jako wspólnota poglądów – celem działalności gospodarczej jest produkcja, zwiększenie bogactwa narodu jest możliwe jeśli konsumpcja jest trzymana w ryzach, produkcja powinna być nakierowana na eksport, produkty muszą być konkurencyjne; uważano, że jeżeli płaca będzie większa ludzie będą mniej pracować; 1) pozyskiwanie złota, srebra i surowców z kolonii; 2) nakładanie ceł importowych i wprowadzanie monopoli handlowych, mających na celu zatrzymywanie pieniądza kruszcowego w kraju; 3) zwiększanie eksportu dostarczającego pieniądza kruszcowego. W wypadku Anglii, a od 1707 roku Wielkiej Brytanii, polityka merkantylistyczna wyraziła się najpełniej w ustawach nawigacyjnych (od 1651 do 1849 r.), które przyznawały prawo przywozu towarów z krajów pozaeuropejskich i kolonii jedynie statkom angielskim (brytyjskim), a także ograniczały swobodę poszczególnych kolonii i uzależniały je od metropolii (co w 2. poł. XVIII w. doprowadziło do ich buntu, a następnie niepodległości).
Protekcjonizm - nakładanie ceł na dobra importowane (w celu ograniczenia importu, poza surowcami), eksport surowców ograniczony za pomocą ceł; nadwyżka w handlu miała być czymś dobrym,
Jean-Baptiste Colbert (1619-1683) – stymulował wzrost gospodarczy poprzez ingerencję w gospodarkę, nakładał cła importowe (francuski minister finansów), zakładano nowoczesne przedsiębiorstwa państwowe, państwo było traktowane jak przedsiębiorstwo, wspierał szpiegostwo techniczne, przyjmował wykwalifikowanych pracowników z innych państw
Akty nawigacyjne (1851)-akt zakazujący przywozu do Anglii dóbr na niebrytyjskich statkach; powstaje Kampania Wschodnio-Indyjska mająca monopol na handel z koloniami
Bulionizm – utożsamianie bogactwa ze złotem, istotne było akumulowanie złota na potrzeby wojen, zabraniano wywozu metali szlachetnych, sztucznie zawyżano ceny obcych walut, wprowadzono obórt barterowy
Rozwój piśmiennictwa ekonomicznego- z 17 wieku pochodzi 2000 dzieł
Thomas Mun (1571-1641) – kupiec angielski, członek zarządu Kampanii Wschodnio-Indyjskiej i Państwowej Komisji do Spraw Handlu, jest autorem dzieła” Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym”. Uważał że dla kraju korzystny jest wywóz złota o ile w zamian sprowadza się surowiec z których towary wytwarzane będą sprzedawać się za granicą. Wyznawał zasadę „ innym sprzedawać więcej niż kupujemy ( nadwyżki importu nad eksportem powodowały bogacenie się). Zalecał dbałość o stabilność pieniądza aby zachował swoją siłę płatniczą.
Richard Cantillon (1680-1734) - Cantillon był prawdopodobnie pierwszym, który zdefiniował długookresową równowagę jako równowagę przepływów dochodu, tworząc tym samym podstawy dla fizjokratów, ekonomii klasycznej oraz szkoły austriackiej. Opracował system ogólnej równowagi, który doprowadził go do teorii cen (determinowanych przez koszt produkcji) i teorię wyjścia. Jego praca jest cytowana przez Adama Smitha w jego Bogactwie narodów. Cantillona opis mechanizmu popytu i podaży, determinującego krótkoterminowe ceny rynkowe (ale nie długoterminowe ceny naturalne) czyni z niego prekursora rewolucji marginalistycznej. Cantillon jako pierwszy opracował ilościową teorię pieniądza. Efektem jego teorii był przejście na pozycje quasi-merkantylistyczne, i popierania równowagi handlowej, jednak z pewną osobliwością: Cantillon popierał import produkcji rolnej i eksport dóbr "nierolnych" jako sposób na wzrost narodowego bogactwa.
Krytyka i Zwolennicy merkantylizmu – krytyka: fizjokraci i klasycy, m.in. Mun – długo utrzymywana nadwyżka handlowa spowoduje wzrost cen, a to zmniejszy konkurencyjność; merkantylizm jest dobry w krótkim okresie; zwolennik: Keynes
Fizjokratyzm – krytyka merkantylizmu
Wydarzenia gospodarcze we Francji
Główne tezy - to władza porządku naturalnego, kierująca się prawami przyrody, prawa przyrody ograniczają naszą wolność, nasze prawa, nasze możliwości, nie możemy postępować zgodnie z naszymi chęciami. Wolność składa się z 3 filarów: Wolności osobistej, Wolności gospodarczej (ekonomicznej), Wolności do posiadania (prawo własności prywatnej);błędem jest utożsamiać bogactwo z pieniądzem, pieniądz tylko ułatwia handel; państwo powinno wspierać rolnictwo (a nie handel i produkcję); bo bogactwem narodu są dobra konsumpcyjne, rolnicy powinni godziwie zarabiać; jeżeli zniesie się ingerencje państwa to zarobki oraz ceny będą podlegać naturalnym prawom, konsumpcja wzrośnie, większy się popyt i produkcja; uznali, że konieczne jest tworzenie modeli ekonomicznych; Przemiany w rolnictwie – nowe techniki wytwarzania produkcji rolnej, przenoszenie się ludzi do miast, wzrost demograficzny, wyodrębnienie się szkół w ekonomii – leseferyzm (liberlianizm), i źrodła bogactwa są w narodzie; laissez faire, laissez passer! – wolny rynek, egoistyczny interes każdego człowieka, brak ingerencji państwa w gospodarkę, człowiek sam kształtuje swój los, rolnictwo jest źródłem bogactwa.
Francois Quesnay (1694-1774) - Koncepcja fizjokratów: Produkcyjność ziemi, Idea równowagi makroekonomicznej, Przepływy w gospodarce; tablica ekonomiczna – obieg dóbr Model Quesnaya; założenia: w celu uproszczenie analizy: reprodukcja ma charakter prosty, ceny są niezmienne, gospodarka ma charakter zamknięty, cykl produkcyjny i cykl obrotu trwa jeden rok, wymiana ma charakter ekwiwalentny; opis: produkt jest częściowo konsumowany, a częściowo użyty będzie w kolejnym roku, nadwyżka jest wypracowywana przez rolnictwo, a właściciele ziemscy tą nadwyżkę konsumują; klasa właścicieli ziemskich - świeccy i duchowni (wydzierżawiają posiadaną ziemię rolnikom dzierżawcom za co otrzymują czynsz dzierżawny); klasa produkcyjna (rolnictwo) – (tylko ona pomnaża wartość produkcji, tworzy produkt czysty); klasa jałowa (przemysłowcy, rzemieślnicy, kupcy)
Wnioski z modelu: Naturalna skłonność do reprodukcji, Zasady równowagi, Zalecenia dla polityki gospodarczej, to Pierwszy model makroekonomiczny
Prekursorzy:
William Petty (1623-1687) - Twórca działu nauki - statystyki. Jako pierwszy obliczył dochód narodowy Anglii i Walii. Był krytykiem merkantylizmu, nie utożsamiał pieniądza z bogactwem. Pieniądz traktował jako środek obiegowy, ciągły wzrost ilości pieniądza w obiegu uważał za szkodliwy. Praca w teorii Pettego miała charakter wartościotwórczy, jednak pod warunkiem, że przyczyniała się do wydobycia kruszców, lub w jej wyniku powstawał produkt, który można wymienić na kruszec. Wyodrębniał 4 czynniki wytwórcze: pracę, ziemię, kunszty i zasoby. Mimo krytyki merkantylizmu, wielu jego założeniom pozostawał wierny. Płaca powinna być niska i wyznaczana przez państwo. Petty ponadto twierdził że handel zagraniczny tworzy bogactwo kraju a nie handel wewnętrzny. W teorii Pettego bogactwo kraju wciąż zależało od liczby ludności. Im więcej ludzi tym lepsze warunki do wprowadzenia specjalizacji pracy co z kolei przyczynia się do wzrostu bogactwa narodu.
David Hume (1711-1776)- wzór dla Smitha; Zajmował się pieniądzem, popierał pieniądz papierowy. Miał bardzo pozytywne podejście do inflacji, uważał, że jest to zjawisko pozytywne dla gospodarki pod warunkiem, że jest ona niewielka. Wprowadził on pojęcie pełzającej inflacji, która oznacza powolny wzrost cen powodujący, że producenci mają większy zysk, który mogą inwestować, a to prowadzi do szybszego i większego wzrostu. Jednak w późniejszym okresie nawet dostawcy surowców podnoszą ceny i wszystko się wyrównuje, ale ponieważ inflacja ta jest procesem stałym, to producenci znowu lekko podnoszą ceny. Hume był liberałem, ale widział konieczność pewnej roli państwa – rola ta powinna być wg niego ograniczona do bezpieczeństwa, a w gospodarce do ceł i podatków, czyli sfery finansowej. Państwo wg niego powinno pilnować ile pieniądza jest na rynku.
Obszary zainteresowania - zajmowała się głownie podażą i kosztami
Adam Smith (1723-1790) – Szkot, dokonania Smitha były podstawą do wyodrębnienia przez Davida Ricardo ekonomii jako osobnej dziedziny nauki; napisał Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów – 1776; da się pogodzić egoistyczne interesy ludzi z dobrem ogółu
Główne zagadnienia Bogactwa Narodów: Rozumienie mechanizmu rynkowego - Koncepcja homo oeconomicus: Racjonalny, Indywidualista, Ma wrodzoną skłonność do wymiany, Kieruje się własną korzyścią materialną. Powiązania społeczne – działanie rynków; Teoria ceny; podzielił ceny na Cena rynkowa – ceny krótkookresowe, kształtowane przez popyt i podaż; oraz Cena naturalna - oparta na koszcie pracy, ceny długookresowe kształtowane przez podaż i koszty
Rola państwa w gospodarce: minimalna ingerencja w gospodarkę, każdy ma prawo decydować o sobie; Gospodarka wolnorynkowa, jak najbardziej przyjazne podatki (upadek cesarstwa rzymskiego był spowodowany tyrańskimi podatkami wg Huma); Obszary ingerencji państwa: Zapewnienie bezpieczeństwa, Dobra publiczne, Raczkujące gałęzie przemysłu.
Definicja bogactwa – roczna praca każdego narodu, która zaopatrza naród w to co konsumuj; celem działalności gospodarczej jest dobrobyt mierzony produktem, a żeby wytworzyć produkt potrzeba kapitału, pracy i ziemi; Źródła bogactwa: podział pracy – manufaktura; zatrudnienie produkcyjne – odsetek ludzi zatrudnionych produkcyjnie; kto zatrudnia 10 służących też ubożeje, a kto 10 robotników ten się bogaci; im więcej kapitału zostanie zakumulowanego tym więcej ludzi będzie można zatrudnić, kupić maszyny i więcej produkować; akumulacja pochodzi z oszczędności, a potem zamieniana jest w inwestycje; wg niego z czasem będzie potrzeba mniej pracy do wykonania produktu i będzie więcej wolnego czasu, który będzie oznaczał, że jesteśmy bogatsi;
Teoria podziału – robotnicy otrzymują płacę, kapitaliści zysk, właściciele ziemscy – rentę; czyli właściciele ziemscy konsumują cały dochód, gdyż nie mają bodźca do oszczędzania; jedynie kapitaliście przyczyniają się do wzrostu gospodarczego, są dźwignią gospodarki
Das Adam Smith Problem - problem dotyczy rzekomego braku spójności między tezami Smitha
wyłożonymi w Teorii uczuć moralnych, gdzie za naczelny motyw ludzkiego działania
uważane są uczucia moralne, w szczególności sympatia, a tezami przytoczonymi w
Bogactwie narodów, gdzie Smith upatruje naczelny motor ludzkiego postępowania w
motywacji egoistycznej
Robert Malthus (1766-1834) - Teoria ludnościowa: Według Malthusa zwiększająca się liczba ludności przy stałej (ograniczonej) podaży ziemi powoduje spadek wydajności pracy w rolnictwie. W tej sytuacji produkcja rolna nie byłaby w stanie nadążyć za wzrostem liczby ludności, a podaż żywności obniżałaby się, dopóki spadek ludności, spowodowany głodem, osiągnąłby poziom przy którym możliwe by było zapewnienie odpowiedniej ilości pożywienia. W ten sposób naturalna regulacja liczby ludności odbywałaby się w sposób skokowy i z towarzyszeniem gwałtownych zjawisk społecznych (głód, choroby, wojny o zasoby). Dla ich uniknięcia społeczeństwo powinno samo regulować swój przyrost naturalny za pomocą "wstrzemięźliwości moralnej". Według Malthusa społeczeństwa, które nie zdołają wprowadzić postulowanych środków zaradczych wpadną w tzw. pułapkę maltuzjańską czyli stan, w którym dla przeżycia cała ludność musi zaangażować się w produkcję żywności. Teoria Malthusa jest błędna, pomijała bowiem postęp technologiczny w rolnictwie oraz wynikający z niego wzrost wydajności produkcji żywności. Równie wybiórczo traktuje zjawiska demograficzne zakładając, że jedynym motorem dla rozmnażania są instynkty i pomijając kwestie kulturowe, społeczne i ekonomiczne. q=Q/H - produkt per capita; ΔH/H>ΔQ/Q ; Sposoby ograniczenia liczby ludności: Prewencyjny (wstrzemięźliwość), Pozytywny (wojny, głód, epidemia); wniosek: nie warto pomagać biednym
Żelazne prawo płac D. Ricardo – David Ricardo płace uważał za niezbędną cenę utrzymania równowagi na rynku pracy bez wzrostu ani spadku ich liczby. Miało ono dostosowywać poprzez wysokość płac wahania popytowo – podażowe na rynku pracy. Jakiekolwiek korekty uważał za niedopuszczalne, twierdząc, że „płace, podobnie jak wszystkie inne umowy, należy pozostawić działaniem lojalnej i wolnej konkurencji na rynku, a ustawodawstwo nie powinno ich nigdy regulować”.
Jean Baptiste Say (1767-1832) – spopularyzował Smitha we Francji, wydał Traktat o ekonomii politycznej (1803); Prawo rynków Saya – Zarówno Say dowodził, że na rynku istnieje dostateczny zasób siły nabywczej, aby opróżnić rynek z dóbr po zadowalających cenach. W ten sposób stali w opozycji wobec malthusiańskiego przekonania o możliwym niedopasowaniu nadprodukcji na rynku. U podstaw Prawa Rynków Say'a leży założenie, że produkcja pociąga za sobą wynagrodzenie za pracę, kapitał i ziemię. Dodatkowo, Say traktuje każdą pracę za produkcyjną, stąd każda przynosi dochód jej wykonawcy. Człowiek u Say'a jest niewolnikiem konsumpcji i zawsze będzie wolał nabyć więcej, niż mniej. Nigdy nie ma dosyć dóbr. Wszelkie formy oszczędzania nie są oznakami tezauryzacji, a jedynie odroczeniem momentu konsumpcji w czasie i w końcu zostaną spożytkowane. Say twierdzi, że w całej gospodarce, w świetle powyższych założeń, nie może wystąpić nierównowaga i nie jest możliwa nadprodukcja. Wszelkie niedopasowania i drobne kryzysy nadprodukcji możliwe są tylko w pojedynczych sektorach i mają charakter przejściowy, krótkookresowy. W długim okresie jednak zapewnione jest pełne wykorzystanie zasobów.
David Ricardo (1772-1823) - ustawy zbożowe, Zasady Ekonomii Politycznej Opodatkowania (1817) – najważniejsze dzieło od czasów Smitha, zajmuje się w niej mechanizmami ekonomicznymi i to uważa za cel ekonomii; kapitaliści – pozytywni, akumulacja, alokacja, właściciele ziemscy – pasożyty, negatywny wpływ na gospodarkę, robotnicy;
Podstawowe założenia teorii Ricarda - Teoria renty gruntowej: ilość urodzajnych gleb jest ograniczona, działa prawo malejącej działalności ziemi; istnieje doskonała informacja, działki o różnej żyzności, gracze są racjonalni, wnioski: W warunkach konkurencji pomiędzy właścicielami gruntu cena zboża będzie kształtować się na poziomie kosztu krańcowego produkcji na najgorszych glebach; rewalizacja i nabywanie nowych gruntów rolnych pod zasiew będzie prowadziła do wzrostu renty gruntowej posiadaczy żyźniejszych gleb; wzrost renty nie jest przyczyną wzrostu cen
Teoria podziału produktu
R=suma(Qk – Q1) (R-renta, Q-produkt, W-płace)
Q=W+R+reszta
Π=Q-W-R
Teoria wartości opartej na pracy- wartość dobra należy tłumaczyć na podstawie pracy, a nie kosztu; różnice w kwalifikacjach ludzi za pomocą różnych płac można przełożyć na produktywność; ktoś bardziej produktywny może zarabiać więcej; kapitał to nagromadzona praca (np. wartość maszyny można oszacować jako suma pracy użytej do jej produkcji, a jeżeli ta maszyna produkuje ołówki to cena ołówka=ilość pracy zużyta do jego wyprodukowania+amortyzacja maszyny)
Teoria płac - Jeżeli płace odpowiadają naturalnej cenie pracy, to oznacza to, że są one utrzymywane na najniższym możliwym poziomie tj. poziomie, który pozwala tymże robotnikom przetrwać i minimalnie egzystować. W swoich rozważaniach za minimum obiera pewne minimum socjalne - zależne nie tylko od biologicznych determinant przetrwania, ale także od otoczki kulturowej w danym społeczeństwie. Jednakże dobra sytuacja gospodarcza może spowodować, że płace wzrosną wyraźnie ponad poziomem minimalnej egzystencji robotników. Wtedy to, w ramach redukcji kosztów producenci zwalniają niektórych pracowników i ci stają się bezrobotnymi. Chcąc być ponownie zatrudnionymi, muszą ubiegać się o niższą płacę.
Teoria przewag komparatywnych - W teorii korzyści komparatywnych Ricardo dowiódł błędność poglądów merkantylistów w kwestii handlu międzynarodowego. Wymiana handlowa będzie opłacalna dla ogółu transakcji nawet w sytuacji gdy nie istnieje przewaga bezwzględna, gdy tylko jeden kraj będzie miał przewagę bezwzględną w produkcji wszystkich dóbr. Aby ta wymiana była korzystna dla obu stron wystarczy aby była przewaga względna oraz z tytułem różnic w kosztach wytworzenia danego dobra. Jest to teoria przewagi komparatywnej, więc porównajmy jednostkowe koszty wytworzenia. Dany kraj będzie się specjalizował w produkcji tego dobra, którego jednostkowe koszty będą wyższe. Przewaga komparatywna: W Anglii relatywnie niższy jest koszt produkcji sukna, w Portugalii zaś relatywnie niższy jest koszt produkcji wina wyrażony w rezygnacji produkcji sukna. Na podstawie tych danych Anglia będzie specjalizowała się w produkcji sukna a Portugalia w produkcji wina. LUB: Produkując jard sukna w Anglii to godzina pracy, wino-2 godziny, w Portugalii wyprodukowanie wina to 3 godziny pracy, sukna- 6 godzin. Godzina pracy w Anglii prowadzi do produkowania 1 jarda sukna lub pół galona wina, w Portugalii 1/3 galona wina lub 1/6 jarda sukna. W Anglii alternatywny koszt sukna wynosi 2 bo 6:3. koszty kształtują się inaczej i możliwość handlu. Cena 1:1 będzie opłacalna dla obu państw. Anglia kupując wino oszczędza czas, bo z 1 jarda sukna otrzymuje 1 galon wina.WNIOSEK: warto dzielić pracę nawet wtedy, gdy nie ma bezwzględnych przewag;
Reakcje na teorię Ricarda – część była za, np. James Mill, ricardiańscy socjaliści doszli do wniosku, że robotnicy są wykorzystywani, a 3 grupa znalazła niedociągnięcia w teorii Ricarda
Filozofia Milla (1806-1873) i poglądy społeczne – w latach 1850-1870 to era kapitału, czas ładu społecznego i rozwoju, sytuacja historyczna: rozwijają się gospodarki kapitalistyczne: Belgia, USA, rzeczywistość zaczyna przeczyć teoriom klasycznym, następuje poprawa warunków życia, ograniczenie długości pracy, możliwość strajków; Twórczość Milla zamyka okres ekonomii klasycznej, a otwiera neoklasycyzm. Mill w 1848 opublikował swoje działo „Zasady Ekonomii Politycznej” – czołowa lektura epoki, ujednolicił ekonomię klasyczną, teoria nadwyżki, analiza ceny i rynków doskonale konkurencyjnych; Uważał, że poprawa warunków życia większej grupy może być poniesiona kosztem pogorszenia mniejszej grupy; był przeciwny komunizmowi; bronił ekonomii klasycznej
Krytyka ekonomii klasycznej - rzeczywistość a teoria – klasycy ignorowali siły popytu oraz znaczenie zysku, teoria ludnościowa oraz malejących przychodów w rolnictwie okazały się nieprawdziwe; krytyka socjalistyczna – krytyka ustroju, gdzie kapitalista jest najważniejszy; dalsza krytyka wynikała z podstawowych założeń klasyków takich jak racjonalność ludzi, dążenie do bogactwa, maltuzjanizm, te założenia sprawiały, że ci ekonomiści byli „odporni” na rzeczywistość
Wkład J.S.Milla do ekonomii: był to reprezentant schyłkowej fazy rozwoju klasycznej szkoły angielskiej. Syn J. Milla (przyjaciela Ricarda). Zajmował się głównie problemami cyklu gospodarczego (wstęp do psychologicznej teorii cyklu koniunkturalnego), traktując go jako obiektywne, ale przejściowe zjawisko gospodarcze, kwestiami podziału produktu społecznego, teorii wartości i popytu. oddzielenie prawa produkcji i podziału dochodu – funkcja produkcji jest prawem naturalnym, a podział dochodu stoi poza ekonomią; podział dochodu zależy od praw, zwyczajów, tradycji – społeczeństwo ma prawo zmieniać te prawa, aby podział był sprawiedliwy; analiza kształtowania się cen- pokazuje on, że cena jest wynikiem współdziałania popytu i podaży; terms of trade – wymiana międzynarodowa – cena dobra kształtuje się na podstawie popytu na produkty importowane; obrona Prawa Rynków Say’a - uważał, że w gospodarce barterowej kryzys nie jest możliwy; Mill uważał, że pracownicy powinni tworzyć związki zawodowe; że nie należy ingerować w mechanizm produkcji, ale w redystrybucję dochodu tak; uważał, że gospodarka osiągnie kiedyś stan stacjonarny i ludzie nie będą się zajmować pracą (nie doceniał postępu technicznego);
Narodzenie ruchów robotniczych – tworzone są związki zawodowe, konflikt między robotnikami i kapitalistami,
Utopiści francuscy (Marks łączy ich poglądy): H. de Saint-Simon - Twierdził, że należy dążyć do stworzenia nowego społeczeństwa rządzonego przez ludzi pracy, bankierów i techników. Władza dyktatorska miała spoczywać w rękach fachowców. Tępieniu podlegać miało próżniactwo, dzięki czemu rozwijać mogłoby się tzw. bogactwo ogólne, czyli poprawa sytuacji konkretnych ludzi (np. nie byłoby biedaków). Żądał zniesienia dziedziczenia dóbr. Ch. Fourier - twierdził, iż troska i współpraca to droga do doprowadzenia do społecznego sukcesu. Wierzył, iż społeczność kooperująca osiągnie w krótkim czasie ogromny wzrost produkcji. Pracownicy byliby nagradzani za ich pracę odnośnie ich wkładu. Wierzył, że przez dobrą organizację wspólnego życia można zlikwidować sprzeczność między naturą ludzką a przymusem, wynikającym z życia w zbiorowości i wyzwolić to, co najlepsze w człowieku.
Krytyka ekonomii klasycznej – krytyka prawa rynków saya (problem nadprodukcji, nie ma pełnego zatrudnienia), krytyka sankcjonowania przez klasyków różnic dochodowych
Robert Owen (1771 – 1858) – Walijczyk; odniósł tylko jeden sukces a było nim uratowanie zakładu włókienniczego w Szkocji przed bankructwem, wprowadzając nowe bardzo rewolucyjne metody zarządzania i uratował nimi zakład. Aby polepszyć sytuację tego zakładu włókienniczego Owen zmniejszył czas pracy pracowników do 10,5 godziny, zakazał zatrudniania dzieci, założył zakładowy sklep spożywczy w którym sprzedawano produkty po cenach umiarkowanych, nie rzadko po cenach hurtowych, założył szkołę publiczną dla dzieci pracowników, propagował walkę z alkoholizmem, wprowadzał ubezpieczenia dla pracowników od wypadków przy pracy i chorób. Dzięki tym wszystkim posunięciom nastąpił bardzo szybki wzrost wydajności pracy a co za tym szło szybki wzrost zysków.
MARKS [Druga połowa XIX] – „Kapitał” – 1867 – krytyka ekonomii klasycznej, napisany, aby wesprzeć teoretycznie walkę socjalistów, krytykował fakt, że w kapitalizmie środki produkcji nie podlegają kontroli pracowników; w socjalizmie to robotnicy przejmują kontrolę nad środkami; Wpływ filozofii heglowskiej -materializm dialektyczny; Ekonomia ricardiańska – wulgarna, Teoria wartości- każdy towar jest produktem pracy; towar posiada dwa rodzaje wartości: użytkową-powstaje z wykonywanej pracy i wymienną- wynika z pracy abstrakcyjnej(społecznej)
Cechy systemu kapitalistycznego - Produkcja dla wartości wymiennej (C→C; C→M→C ; M→C →M); Składowe wartości wymiennej – zysk i praca poświęcona na wyprodukowanie dobra; do końca nie wytłumaczył jak mierzyć wartość dóbr
Relacja praca – kapitał – robotnik wkracza na rynek pracy ze swoją pracą; płaca musi zrekompensować koszty poniesione na regenerację; kapitalista natomiast wkracza z kapitałem i płacami, płaci za pracę więc wszystko co zostanie wyprodukuje praca należy do kapitalisty (C+V → proces wytwórczy→ C+V+M) ; m/v – stopa wyzysku; m/(c+v) – stopa zysku (C-kapitał, V-praca, M-wartość dodatkowa). „Fabrykanci przeciągają czas pracy. Doprowadza to do tego, że wszędzie, gdzie interes jest „w ruchu” umierają ludzie z przepracowania”
Teoria rezerwowej armii pracy – niewykorzystana część pracowników – tworzy się, gdy kapitaliści zwiększają liczbę maszyn obniżając pensje i obniżając jednocześnie zatrudnienie;
Model reprodukcji prostej - Wartość produkcji 2 sektorów: Qsinw= c1+v1+m1; Qskons= c2+v2+m2 ; Popyt na dobra w całej gospodarce: QDinv= c1+c2 ; QDkon= v1+m1+v2+m2 – nadwyżka jest konsumowana przez przedsiębiorców, gospodarka nie rośnie i nie zatrudnia więcej ludzi;
Warunek wzrostu gospodarczego (reprodukcji rozszerzonej) – kapitaliści oszczędzają: Qsinw= c1+v1+m1/c+m1/v+m1/m ; Qskons= c2+v2+m2/c+m2/v+m2/m ; QDinv= c1+ m1/c +c2 +m2/c ; ODkon= v1+m1/v+ m1/m +v2+m2/v+m2/m – wtedy gospodarka jest w równowadze
Cykliczność kryzysów: wzrost zysków → wzrost inwestycji ; wzrost płac → spadek zysków; czyli wzrastają płace, spadają zyski, spadają inwestycje, spada popyt i ceny, większy spadek inwestycji, spada popyt na pracę, wzrasta rezerwowa armia bezrobotnych, spadają płace; na płace mają wpływ – wzrost produkcji, więcej związków zawodowych, mniej technologii
Prawa przemian: postępujące zubożenie proletariatu; Spadkowa tendencja zysku; wzrost amplitudy kryzysów; koncentracja kapitału; Upadek gospodarki kapitalistycznej; Pieniężny wymiar kryzysu- kryzysy będą coraz gorsze; dojdzie do przewrotu, Marks przewidział koncentrację kapitału;
Istota podejścia historycznego: Tło gospodarcze: Niemcy są podzielone, dużo importu
Romantyzm – Hegel wpływał na NSH, podkreślano pozaracjonalny pierwiastek w człowieku, człowiek jest elementem większej wspólnoty, podkreślanie interesu narodowego, bogactwo narodu nie sprowadza się tylko do dóbr materialnych, ale również do kultury, tradycji, historii; Metoda badań – brak ogólnych prawd, należy badać poszczególne narody przez analizę historii gospodarczej, ekonomia jest nauką historyczną; NSH była popularna w krajach słabiej rozwiniętych tj. Rosji, USA i Japonii;
Friedrich List (1789-1846) – założyciel NSH, historyk, liberał polityczny; twierdził, że teorie klasyczne są dobre dla krajów wysoko rozwiniętych takich jak Anglia; uważał też że przedsiębiorstwa słabiej rozwinięte potrzebują ochrony państwa, żeby przetrwać; państwo powinno gwarantować swobody obywatelskie, skupiał się na władzy centralnej, przykładał duża gawędo edukacji i sztuki
„Narodowy System Ekonomii Politycznej” (1841) – Fazy rozwoju gospodarczego: krytyka klasyków za wolność handlu, każdy musi dbać o własne interesy, Argumenty na rzecz protekcjonizmu, Pochwała merkantylizmu: zwolennik protekcjonizmu – np. w Anglii było to zbawienne, okres ochronny dla rolnictwa; szczególną ochroną należy obdarzyć przemysł; Przyczyny utraty państwowości przez Polskę: uważał, że Polska nie była silnym przemysłowym państwem, nie powinna Polska eksportować płodów rolnych i importować dóbr przetworzonych; Wpływ ducha na gospodarkę – wykształcenie odpowiedniej kultury działania, która wypływa z prawa, administracji państw; Rola państwa w gospodarce – wspierał politykę patentową, duża wola nauki i kultury i na produktywność, uważał, że usługi są też produktywne
Wilhelm Roscher – w książce zawarł krytykę skierowaną przede wszystkim przeciw stosowaniu przez ekonomię klasyczna metodologii. Zarzucał ekonomii klasycznej to że w zbyt dużym stopniu tworzy abstrakcyjne teorie, że w zbyt dużym stopniu oparta jest na narzędziach matematycznych. Twierdził że życie społeczno- gospodarcze charakteryzuje się nowością, różnorodnością form.Uważał że należy w miejsce abstrakcyjnych teorii, modeli i równań dawać opisy materialnego bytu w epoce, opis zaspokajania potrzeb narodu a także opis wpływu i zmian społeczno- ekonomicznych jakie maja one wpływ na życie gospodarcze. Rozróżniał etapy rozwoju narodu: młodość,.., starzenia się
Bruno Hildebrand (1812-1878)- używał metod statystycznych, za pomocą korelacji próbował pokazywać różne kwestie, nie można stworzyć uniwersalnych ekonomicznych prawd
Młodsza szkoła historyczna od 1870 (G. von Schmoller, W. Sombart, M. Weber)
Spór o metodę (Gustav Schmoller /Carl Menger) - doktrynalny i personalny konflikt między przedstawicielami ekonomicznej szkoły austriackiej a ekonomicznych szkół historycznych (w szczególności niemieckiej szkoły historycznej jaki miał miejsce od 1871 roku do połowy XX wieku)
Socjaliści ex cathedra - ironiczne określenie poglądów grupy niemieckich intelektualistów, popierających reformy społeczne wprowadzane po zjednoczeniu Niemiec przez O. von Bismarcka i którzy 1872 na Kongresie w Eisenach utworzyli Verein für Sozialpolitik (Związek Polityki Społecznej), prowadzili też ostre polemiki z marksistami, nie reprezentowali jednak jednolitej grupy politycznej
Max Weber (1864 – 1920) -„Etyka protestancka a duch kapitalizmu” - rola religii w kształtowaniu życia gospodarczego, osoba pracująca podoba się Bogu; „Gospodarka i Społeczeństwo” - Motywacja i charakter ludzkich działań – racjonalizm i działania w afekcie, zasady, którymi kieruje się człowiek zależą od warunków w jakich żyje
Thorstein Veblen (1857 – 1929)- rozróżniał dwie sfery – finansową (szkodliwa) i produkcyjną (prowadzącą do bogactwa społecznego); Krytyka ekonomii klasyczno-neoklasycznej; Znaczenie instynktów w życiu gospodarczym ; Przemysł a świat finansów ; Veblen krytykował kapitalizm i teorię która opisywała te kapitalistyczna gospodarkę. Głównym celem ataków Veblena była teoria ekonomii neoklasycznej, a zwłaszcza o pełnej racjonalności podmiotów gospodarujących. Veblen uważał, że zachowania ludzi nie są nigdy w pełni racjonalne, nie sa zgodne z założeniami ekonomii.Zauważył też, że problemu konsumpcji nie można rozpatrywać w oderwaniu od całego społeczeństwa, jedynie skupiając się na jednostce ludzkiej, na jednym człowieku.
Sytuacja gospodarcza – powstają korzyści skali, silna konkurencja, silne związki zawodowe; Początek rewolucji marginalistycznej – Rewolucja subiektywno- marginalistyczna polegała na utworzeniu zupełnie nowego zestawu narzędzi analitycznych wykorzystywanych przez ekonomistów do prac badawczych. Zmiana ta zamieniła ekonomię klasyczna w ekonomię neoklasyczną. Marginalny- charakteryzuje ekonomie badającą wartości krańcowe. Wartości, które charakteryzują ostatnia jednostkę konsumowanego dobra, ostatnia jednostkę dobra wyprodukowanego przez przedsiębiorcę, ostatnia jednostkę wyprodukowanego czynnika produkcji, koszy i utarg związany z wyprodukowaną ostatnia jednostką. Subiektywny- charakteryzuje nowy sposób postrzegania zjawisk.Ekonomia subiektywno- marginalistyczna odwoływała się do praw ekonomicznych, do psychologii człowieka, do jego subiektywnych doznań.
William Stanley Jevons – (1835-1885)- brytyjski ekonomista i logik, Autor dzieła „ Teoria ekonomii politycznej”- 1871; dokonał analizy subiektywno- marginalistycznej tylko do opisu tego co się dzieje po stronie popytowej procesów gospodarczych.
Carl Menger (1840-1921)- ekonomista austriacki, założyciel szkoły austriackiej w ekonomii; Autor dzieła „ Zasady ekonomii” 1871; zastosował analizę marginalistyczną do tego co się dzieje i po stronie popytu i po stronie podaży odwołując się do wartości krańcowych i subiektywnych doznań jednostki w gospodarce, oraz w nawiązaniu do koncepcji równowagi ogólnej, która odnosiła się do całego systemu gospodarczego.
Leon Walras (1834-1910)- szwajcarski ekonomista, twórca szkoły lozańskiej zwanej szkołą matematyczną; Autor dzieła „ Elementy czystej ekonomii” 1874;
Cechy charakterystyczne ich twórczości: podejście równowagowe, indywidualizm poznawczy, subiektywizm, utylitaryzm, alokacja zasobów pomiędzy konkurencyjnymi celami (Analiza kosztów alternatywnych), abstrahowanie od relacji międzyludzkich, podejście ahistoryczne, zastosowanie rachunku różniczkowego.
Stosunek do ekonomii klasycznej – nawiązywanie do tradycji Smitha Milla i Ricardo; odrzucają: podział dochodu, teorię ludnościową, teorię płac, teorię nadwyżki; kontynuują teorię rynku doskonale konkurencyjnego; Zakres ekonomii neoklasycznej – rewolucja marginalistyczna, synteza neoklasyczna, teoria dobrobytu, ilościowa teoria pieniądza
Dlaczego ekonomia neoklasyczna zdominowała główny nurt ekonomii? – ekonomia klasyczna nie tłumaczy tak dobrze rzeczywistości i poddaje się łatwej krytyce; klasycy nie potrafili wyjaśnić mechanizmu kształtowania się cen; ekonomia klasyczna zaczęła być nadużywana przez krytyków kapitalizmu, było potrzebne jakieś zaprzeczenie socjalizmu – to był neoklasycyzm; sądzili, że jeśli rynki działają źle to jest to wina związków zawodowych;
Teoria wartości – jak kształtują się ceny; Zasadniczą rolę w kształtowaniu się wartości dobra odgrywa użyteczność (wartość użytkowa). Użyteczność to satysfakcja płynąca z konsumpcji danego dobra, poczucie zaspokojenia określonej potrzeby jaka człowiek otrzymuje konsumując jakieś dobro. Zaczęto twierdzić, że użyteczność to pewnego rodzaju subiektywna miara zadowolenia. Cała rewolucja subiektywno-marginalistyczna polegała na tym iż ekonomiści doszli do wniosku, że o wartości dobra i o cenie dobra w dużym stopniu decyduje użyteczność, ale nie użyteczność całkowita tylko użyteczność krańcowa związana z konsumpcją ostatniej konsumowanej jednostki. Prawo malejącej użyteczności krańcowej mówi nam o tym, że im więcej konsumujemy jednostek danego dobra, tym bardziej spada użyteczność krańcowa związana z ostatnią konsumowaną jednostką; paradoks wody i diamentów
I prawo Gossena - Prawo malejącej użyteczności krańcowej, Prawo równowagi konsumenta- stan końcowy równowagi konsumenta. Jeśli konsument jest w równowadze i chce osiągnąć równowagę swoich wydatków konsumpcyjnych powinien dobrać taka strukturę konsumpcji, aby dla każdego konsumowanego przez niego dobra, stosunek krańcowej użyteczności dobra do ceny tego dobra był taki sam, niezależnie od tego co konsumujemy krańcowa użyteczność ostatniej konsumowanej jednostki do ceny tego dobra powinna być taka sama.
II prawo Gossena - MUA/PA = MUB/PB = MUC/PC ;
Kształtowanie się cen w gospodarce - MUA/ MUB = B/A = PA /PB
Miara użyteczności i porównywanie użyteczności - istnieje krańcowa użyteczność dochodu ; funkcja użyteczności : TU= f1(QA)+ f2(QB)+ f3(QC)+… ; TU= f1(QA, QB, QC,…)
Szkoła angielska - William Stanley Jevons (1835-82) - Definicja ekonomii, Teorii podaży pracy – użyteczność pracy wynika z płacy, antyużyteczność wynika z wysiłku; ludzie mogą decydować o ilości czasu pracy dostarczanej na rynek
Szkoła Austriacka, Carl Menger (1840-1921) - zastosowanie analizy marginalnej w teorii podaży i podziału dochodu; imputowanie użyteczności (dobra konsumpcyjne użyczają swojej użyteczności dobrom za pomocą których zostały utworzone); wynagrodzenie czynników produkcji zgodne z ich produkcyjnością krańcową – teoria podziału dochodu (krańcowe wynagrodzenie);
Szkoła lozańska lub matematyczna, Leon Walras (1834-1910) - ekonomia jako nauka czysta (mechanizm kształtowania się cen w doskonałej konkurencji pod wpływem popytu i podaży); twórca teorii równowagi ogólnej - w ekonomii jest to system zależności funkcjonalnych, wyrażający taki stan gospodarki wymiennej, kiedy wszystkie gałęzie są jednocześnie zrównoważone wewnętrznie i znajdują się w równowadze między sobą; Cechy modelu – gospodarka w równowadze, wiele rynków, które są połączone, uczestnicy starają się zmaksymalizować dobrobyt, wszyscy maksymalizują swoją użyteczność, brak marnotractwa, uczestnicy to konsumenci i producenci; Funkcjonowanie gospodarki w modelu: Stan wyjściowy – konsumenci posiadają jakieś dobra i ileś nakładów pracy; Cele wymiany– ile konsumować by max użyteczność, ile nakładów pracy sprzedać, aby krańcowy ból z pracy równał się krańcowej użyteczności z dochodu; Realizacja wymiany –dokonanie zakupów na rynku, dochody ze sprzedaży usług pracy; producenci natomiast nabywają czynniki wytwórcze i sprzedają dobra; wartość produkcji – od wartości sprzedaży należy odjąć koszty; Równowaga – dobrowolna wymiana między jednostkami doprowadzi do sprawnej produkcji i efektywnego podziału; Założenia – interakcja jedynie przez wymianę, nie ma grupowania jednostek, a cena jest najważniejszym kryterium wyboru; Warunki równowagi: Na wszystkich rynkach są określone ceny i ilości równowagi; konsument zmaksymalizował użyteczność; Producent zmaksymalizował zysk. Krytyka modelu – statyczność modelu vs dynamizm gospodarki, nie przystaje do rzeczywistości (stałe przychody ze skali)
Alfred Marshall (1842-1924) Principles of Economics,1890, sformułował prawo elastyczności popytu. Metoda Marshalla – narzędzie wskazujące jak podaż I popyt wpływają na siebie I kształtują cene oraz ilość dóbr na rynku;
EKONOMIŚCI NEOKLASYCYZMU: WB: F.Edgeworth, P.Wicksteed , A.Pigou; Austria: E.Boehm-Bawerk, F.Wieser; Włochy: V.Pareto, E.Barone; Szwecja: K.Wicksell ,G.Cassel; USA: I.Fisher , J.Clark.
złożoność problemów ekonomicznych; zasada ceteris paribus ; problem czasu; Krzyż Marshalla ;
Popyt: Elastyczność: ED= - ΔQ/Q:ΔP/P ; Stała krańcowa użyteczność pieniądza : MUA=PA*MUM
nadwyżka konsumenta; nadwyżka konsumenta a podatki
Teoria podziału - stworzył teorię podziału dochodu i wynagrodzenia czynników wytwórczych. Stwierdził, że popyt na czynniki wytwórcze jest popytem pochodnym, zależnym od krańcowej produktywności czynnika. Przedsiębiorca dobiera takie proporcje w zużyciu czynników produkcji, aby relacje produktów krańcowych do cen tych czynników były sobie równe.
Quasi renta - jest to kategoria subiektywna, oznaczająca wystąpienie nadwyżki użyteczności danego dobra w stosunku do kosztów jego zakupu. Nadwyżki konsumenta osiągnięte przy kupnie różnych towarów nie są jednakowe. Zależą od subiektywnych czynników, związanych z pragnieniem posiadania danego dobra, oraz od jego ceny rynkowej. Stanowią one różnicę pomiędzy najwyższą ceną, którą kupujący gotów byłby zapłacić za daną rzecz, a ceną, którą w rzeczywistości płaci.
Arthur Cecil Pigou (1877-1959) Economics of Welfare ; do dobrobytu przyczyniają się: Poziom dochodu; Podział dochodu i Stabilność dochodu ; analizował podatki i ich konsekwencje
Vilfredo Pareto (1848-1923)- Użyteczność porządkowa, Brak porównań interpersonalnych; Optimum w sensie Pareto (nie można poprawić sytuacji żadnej osoby nie pogarszając jej komuś innemu – jeżeli istnieje taka możliwość to nie jest to pareto-optymalne)
Neoklasyczna Teoria Pieniądza - Irving Fisher (1867-1947) - Teoria stopy procentowej – kapitał przynosi zysk w nieskończoności; ale musimy dostać rekompensatę za odłożenie konsumpcji w czasie czyli taką rekompensatą jest stopa procentowa; P=(MV)/T; MV=PT (M-podaż pieniądza, V-szybkość obiegu;P-poziom cen,T-indeks) ; twierdzenia ilościowej teorii pieniądza; mechanizm transmisyjny – ludzie mają tendencje do trzymania w gotówce tyle pieniędzy ile wystarczy do zakupu określonej ilości dóbr; efekty krótkookresowe - zwiększenie fluktuacji w gospodarce
Równanie Cambridge: MD=kYP , MV=PT k=1/V (k-stopa – ludzie chcą utrzymać pieniądz w gotówce, Y-PKB,P-poziom cen)
Szkoła Szwedzka - Knut Wicksell (1851-1926)- Bankowa i naturalna stopa procentowa – badał różnice, teoria jego pokazywała skąd się bierze dynamika w gospodarce, kryteria neutralności pieniądza
Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza - (1936) – spowodowane wydarzeniami z lat 20 – spadek produkcji o 20% - żaden paradygmat nie wyjaśniał takich zjawisk
Kiedy w naukach powstają rewolucje? - Thomas Kuhn ; Liczba nierozwiązywalnych zagadek ulega kumulacji – pojawiają się wątpliwości co do podstawowych założeń; Pojawia się nowy paradygmat; Społeczność naukowa popiera nowy paradygmat. Prekursorzy: - Szkoła Szwedzka – K. Wicksell, G. Myrdal; - Michał Kalecki – 1933.
Krytyka Prawa Rynków Saya – Model AD=C+I C=C0+cY AD=Y (popyt=PKB)
Wahania w wydatkach inwestycyjnych – inwestycje decydują o wartości PKB, im większe inwestycje tym większe PKB; inwestycje generują oszczędności ; Mnożnik inwestycyjny: k= 1/s ΔY=k*ΔI , Y= C0+ cY +I; Y - cY = C0 +I; Y(1-c)= C0+I; Y= 1/s(C0+I)
Niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych - Oszczędności ex ante : S > I S<I
Cechy charakterystyczne ekonomi Keynesowskiej: Makroanaliza, wielkości agregatowe; Związki przyczynowo-skutkowe; Odmienne logiki gospodarki i jednostki; Krótki okres; Podejście popytowe; Niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych; Nierównowaga. ; Keynesowska teoria pieniądza; Polityka gospodarcza; Metody pośrednie i bezpośrednie
Ekonomia I poł. XXw. cd.
Joseph Schumpeter (1883-1950), Teoria rozwoju gospodarczego -1912, Cykle koniunkturalne - 1939, Socjalizm, Kapitalizm, Demokracja – 1942; Interpretacja modelu Walras’a : Model dynamiczny: Innowacyjny przedsiębiorca, Źródło zysku, Koncepcja konkurencji – twórcza destrukcja
Metodologia : Liberalizm metodologiczny
Teorie: Fazy przemian gospodarczych, Teoria cyklu koniunkturalnego , Rodzaje cykli koniunkturalnych, Monetarny aspekt cyklu