Charakterystyka procesu badawczego:

Badanie jest procesem złożonym z etapów:

1. Przygotowanie koncepcji badania;

1. Przygotowanie technik badawczych:

• techniki doboru zjawisk do badania,

• techniki otrzymywania materiałów,

• techniki opracowania materiałów;

• sprawdzenie pytań w badaniu pilotażowym;

(na przykład: trzeba przygotować schemat losowania próby, przygotować ankietę, ułożyć pytania i sprawdzić je)

1. Dobór zjawisk z którymi badacz lub jego wysłannicy wchodzą w kontakt przy zbieraniu materiałów – dobór respondentów (losowanie próby), wybór źródeł;

2. Zbieranie materiałów;

3. Krytyka, selekcja i wstępne opracowanie materiałów;

4. Właściwe opracowanie materiałów – otrzymanie wyników łącznie z ich interpretacją;

5. Przygotowanie elaboratu zawierającego opis przebiegu badania i udokumentowane wyniki

1 – 3	faza przygotowania badania;
4	faza terenowa;
5 - 7	faza opracowania materiałów;

• Ten schemat badawczy pasuje do badań surveyowych i eksperymentalnych;

• Etapy badania muszą być zrealizowane wszystkie, ale nie muszą przebiegać w tej samej kolejności;

• Ten schemat badania należy traktować jako schemat logiczny;

Rozwinięcie:

Ad 1. Koncepcja badania:

Ustalenia badacza, po co robi badania, jakimi metodami i technikami zamierza zbierać materiały; ustalenia odnoszą się do:

1. Problematyki;

2. Aparatury pojęciowej;

3. Przedmiotu badań;

4. Technik otrzymywania materiałów i źródła:

5. Innych technik badawczych:

• techniki doboru zjawisk do badania

• ­techniki właściwego opracowania materiału – np. kodowania, budowy skal;

• techniki oceny wartości zebranego materiału - techniki kontroli pracy ankietera, techniki weryfikacji danych;

• Metody badań oraz stopnia ich uzasadnienia (ocena wniosków i ich uzasadnienie);

• Sposobu prezentacji przebiegu badania i jego rezultatów;

Projekt badań jest pojęciem szerszym niż pojęcie koncepcji. Pojęcie koncepcja badań zawiera się w pojęciu projektu badań, który ponadto zawiera pojęcie harmonogramu badań oraz kosztorysu.

1. Problematyka to tyle, co zbiór pytań problemowych, które stawia sobie badacz.

• Celem badania jest uzyskanie dobrze uzasadnionych odpowiedzi na te pytania.

• Badane obiekty mogą być bardzo różne.

• Ważne jest uzasadnienie wyboru danego zagadnienia do badania.

1. Terminologia:

• Terminy teoretyczne (abstrakcyjne)

• Terminy empiryczne

• Procedura konkretyzacji – nadawanie sensu empirycznego terminom teoretycznym

• Operacjonalizacja – wskazanie metod badawczych, za pomocą których będziemy stosować skonkretyzowane pojęcia.

1. Przedmiot badania – ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy (empiryczne) w pytaniach problemowych.

• Mówiąc o przedmiocie badań, mówimy nie tylko o badanych zjawiskach, ale także o tych zjawiskach, na które chcemy rozciągnąć swoje wnioski.

• Określając przedmiot badania wskazujemy ramy czasowo-przestrzenne występowania danego zjawiska.

1. Źródła – zjawiska z którymi badacz lub jego wysłannicy wchodzą w bezpośredni zmysłowy kontakt i skąd czerpie się informacje o badanych zjawiskach.

	oparte na obserwacji	techniki oparte na procesie komunikowania się
		bezpośredniego
niestandaryzowane	techniki obserwacji niekontrolowanej	techniki wywiadu swobodnego (wolnego)
standaryzowane	obserwacja kontrolowana	wywiad kwestionariuszowy

Ogół czynności i środków badawczych ujętych w reguły to technika otrzymywania materiałów

1. Jeżeli czynności i środki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami są takie same (przynajmniej zbliżone) to mówimy, że dana technika charakteryzuje się wysokim stopniem standaryzacji¹.

Formularz jest kryterium oceny standaryzacji danej techniki

1. Metoda badawcza – ogół zastosowanych w badaniu technik i sposobów badawczych.
   Uzasadnienie metody – wykazanie, że w stosunku do danego przedmiotu badań na podstawie źródeł i materiałów dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich, a nie innych technik i sposobów badawczych można udzielić odpowiedzi na pytanie problemowe; i to odpowiedzi w wystarczającym stopniu uzasadnionych. Uzasadnienie metody pośrednio informuje nas o wartości wniosków.

Kryteria doboru zjawisk z którymi badacz wchodzi w kontakt:

Łączy się to z wyborem:

• Przedmiotu badania;

• Źródeł materiałów;

• Problem doboru źródeł pojawia się tam, gdzie okazuje się, że [badana] populacja jest wewnętrznie zróżnicowana.

Badanie przyrodnicze:	Badanie społeczne:
Do badania dobiera się jednostki, którymi nie możemy manipulować;	Jednostki zobligowane badaniem podlegają manipulacji;
Jednostki do badania pochodzą „z życia” – są brane bezpośrednio ze środowiska’	Jednostek do badania nie dobiera się „z życia”, tylko z operatów losowania;
Jednostki dobrane do badania same są przedmiotem badań – one to bezpośrednio są przedmiotem zainteresowania;	Jednostki dobrane do badania są generalizatorami źródeł. Same rzadko są badanymi obiektami;
Obiekt badań jest stały;	Obiekt badań jest bardzo często płynny i wyróżnienie jednostek do badania jest bardzo trudne;

Dobór losowy (probabilistyczny):

Posiada mocne uzasdadnienie w rachunku prawdopodobieństwa i statystyce. Prawdopodobieństwo wejśćia do próby jednakowe i > 0.

Badacz nie ma wpływu na to, jakie jednostki dostana się do próby, bo selekcja odbywa się według pewnego automatycznego planu, który jest oparty na zasadach losowych, tzn. każda jednostka w populacji ma jednakowe szanse wejścia do próby.

• Losowanie dokonuje się z kartotek, spisów, planów, czyli z tzw. operatów losowania; czasami socjolog musi sam takie operaty stworzyć.

• Dobry operat musi spełniać warunki:

• warunek adekwatności – powinien odpowiadać całej populacji, którą chcemy badać;

• warunek kompletności - powinien zawierać wszystkie jednostki wchodzące w skład danej populacji;

• brak powtórzeń – każda jednostka musi w nim wystąpić tylko jeden raz;

• warunek dokładności – nie może zawierać jednostek nie istniejących, bądź też nie należących do populacji;

• warunek techniczny – łatwość korzystania z operatu;

• Zaletą doboru losowego jest to, że przy przenoszeniu wniosków z próby na populację jesteśmy w stanie oszacować błąd i jego prawdopodobieństwo; oraz to, w jakich granicach mieści się wynik prawdziwy (taki, który uzyskać można jedynie przeprowadzając badania na całej populacji).

• Błąd standardowy próby – tj. przedział ufności.

Poziom ufności – prawdopodobieństwo wystąpienia błędu losowego.

• Dla danej liczebności przedział ufności jest tym węższy, im niższy jest przyjęty przez badacza poziom ufności.

• Podstawowym problemem tego doboru jest to, że próba zrealizowana różni się od próby zamierzonej. Wiele osób niechętnie bierze udział w badaniach, do wielu nie da się po prostu dotrzeć.

• Błąd systematyczny: występuje wtedy, gdy z próby wypadają jednostki o zbieżnych cechach. Tego rodzaju błędy zniekształcają wyniki badań.

• W sytuacji, gdy istnieją duże rozbieżności między próbą zamierzoną, a zrealizowaną, wówczas badacze stosują tzw. próby rezerwowe (nie są one jednak akceptowane przez statystyków, ponieważ nie są zgodne z zasadą prawdopodobieństwa zastępowanie osób w stosunku 1:1).

• Wielkość próby nie zależy od stosunku liczebności grupy do liczebności populacji.

• Wielkość błędu standardowego próby zależy od zastosowanej procedury doboru. Istnieją wzory pozwalające obliczyć niezbędną wielkość próby, przy danym poziomie ufności.

Dobór celowy:

Badacz ma wpływ na to, jakie jednostki dostaną się do próby.

Dobór kwotowy (próba udziałowa) – jednostki są dobierane do badania, a nie losowane.

• Za punkt wyjścia w konstrukcji próby przyjmuje się założenie, że pod względem cech próba będzie stanowiła miniaturę populacji. Wybór tych cech jest zwykle arbitralny, co stwarza możliwość popełnienia błędów.

• Próba kwotowa - badacz musi mieć pewną wiedzę wstępną o populacji, tzn. musi znać jej strukturę ze względu na wybrane do badania cechy (nie zawsze można tę wiedzę uzyskać, dane statystyczne mogą być przecież nieaktualne, nieadekwatne itd.). Jeśli konstruuje się próbę kwotową w oparciu o kilka cech, badacz musi znać ich rozkład w badanej populacji. Jeżeli mamy już te rozkłady, to w próbie te proporcje muszą zostać odwzorowane.

• Każdy ankieter otrzymuje kwotę, czyli przydział osób dla wywiadów, które ma przeprowadzić.

• Ankieter będzie szukał respondentów na zasadzie „chybił – trafił”. Jest to oczywiście jedynie założenie badacza. Nie zawsze będzie tak w rzeczywistości.

• Nie występuje tutaj problem odmów – nie są one rejestrowane.

Dobór losowo – kwotowy - połączenie doboru losowego z kwotowym.

Jest to dobór wielostopniowy; można na pierwszym etapie zastosować dobór losowy albo dobór kwotowy. Na przykład na początku dobiera się losowo okręgi wyborcze. Wybiera się jakieś cechy, a następnie opracowuje według metody postępowania j.w.

1. Dobór jednostek przeciętnych – wnioski uogólnia się nie statystycznie, na podstawie prawdopodobieństwa, lecz przez podobieństwo; przyjęcie założenia, że podana grupa (populacja) jest typowa dla społeczeństwa.

1. Dobór jednostek o cechach krańcowych - zakłada się, że cechy krańcowe są cechami różnicującymi.

2. Dobór jednostek parami – odbywa się w warunkach eksperymentalnych. Dokonuje się wyboru cech, które będą badane.

3. Dobór lawinowy – każdy kolejny respondent jest badany za sprawą uzyskania o nim informacji od poprzednika.

4. Dobór ekspertów – stosowany jest w badaniach eksperymentalnych, gdzie badacz nie dysponuje wystarczającą wiedzą o populacji.

• Dobór samorzutny – jednostki same dobierają się do badania; np. ankieta prasowa. Występuje często, kiedy brak jest środków finansowych na badania.

• Dobór przypadkowy - bada się jednostki, do których badacz ma dostęp. O dostępności respondentów decyduje najczęściej przypadek.

---

1. Standaryzacja = ujednolicenie środków i czynności badawczych.↩