Materiał do egzaminu z modułu III

Informacje zawarte w niniejszym materiale zostały opracowane na podstawie treści zawartych w:

• Wikipedia – wolna encyklopedia: http://pl.wikipedia.org/,

• Grażyna Koba. Podręcznik: Informatyka. Podstawowe tematy. Nowe wydanie. Rok wydania: 2009,

• Szkolny Leksykon Informatyczny: http://www.wsipnet.pl/sli/,

• M. Kopertowska – Tomczak. Przetwarzanie tekstów. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009..

• Syllabus_5.pdf i inne źródła.

• Pomoc programu Microsoft Word 2007.

Dokument tekstowy to dokument utworzony za pomocą edytora tekstów, np.: Microsoft Word, OpenOffice.org Writer.

Akapit (ang. paragraph),
Wydzielony fragment tekstu, na ogół zawierający tematycznie wyodrębnioną i spójną całość. Naciśnięcie klawiszEnter kończy jeden akapit i zaczyna następny.
Akapit wyróżnia się przez wcięcie jego pierwszego wiersza lub przez większe odstępy przed pierwszym wierszem i po ostatnim wierszu. Edytor tekstu zawiera funkcje umożliwiające opracowanie techniczne całego akapitu, w którym znajduje się kursor tekstowy, np. wcięć, odstępu między wierszami, rodzaju i wielkości czcionki itd. W edytorach można również numerować i wypunktowywać akapity.
Wiersze akapitu mogą mieć wcięcie, czyli być przesunięte względem lewego lub prawego marginesu strony.
Pierwszy wiersz akapitu może mieć wcięcie z lewej strony inne, niż pozostałe wiersze tego akapitu.

Ręczny podział wiersza
Naciśnięcie klawiszy Shift + Enter powoduje przejście do nowego wiersza bez tworzenia nowego akapitu.

Znaki diakrytyczne (gr. diakritikós – odróżniający) – znaki graficzne (kropki, ogonki, kreski) używane w alfabetach i innych systemach pisma, umieszczane nad, pod literą, obok lub wewnątrz niej, zmieniające artykulację tej litery i tworzące przez to nową literę.
W języku polskim litery ze znakami diakrytycznymi to: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż.

Formatowanie tekstu to m. in.

• wybranie atrybutów tekstu – np. pogrubiony, pochylony (kursywa), podkreślony, przekreślony (Narzędzia główne | Czcionka),

• ustawienie w tekście wcięć, odstępów między wierszami (interlinii) i odstępów miedzy akapitami (Narzędzia główne | Akapit),

• ustalenie sposobu wyrównania tekstu miedzy marginesami – justowanie, wyśrodkowanie, wyrównanie do lewego albo do prawego marginesu (Narzędzia główne | Akapit),

• ustalenie parametrów czcionek, m. in. rodzaju, rozmiaru (wielkości w punktach), koloru i innych efektów (Narzędzia główne | Czcionka).

Justowanie tekstu to wyrównanie wierszy jednocześnie do lewej i prawej strony pozwalające na optymalne, z punktu widzenia czytelności, rozłożenie wyrazów w akapicie. Stosując justowanie akapitów otrzymujemy tekst zwarty i elegancki.

Podstawowe zasady pisania tekstu:

1. W oknie dokumentu tekstowego kursor tekstowy wyznacza miejsce, od którego można rozpocząć pisanie. Po otwarciu nowego dokumentu znajduje się on w lewym górnym rogu, czyli na początku pierwszego wiersza dokumentu.

2. Kursor tekstowy można przemieszczać za pomocą myszy lub klawiszy sterujących (w obrębie utworzonego tekstu).

3. Długość jednego wiersza tekstu standardowo jest tak ustawiona (np. na 16 cm), żeby mieścił się on na kartce formatu A4 – z zachowaniem odpowiednich marginesów (2,5 cm) z lewej i prawej strony. Na linijce można ustawić też inną długość wiersza.

4. Gdy tekst nie mieści się w jednym wierszu, wówczas automatycznie jest przenoszony do wiersza następnego.

5. Między wyrazami powinna się znajdować tylko jedna spacja.

6. Za pomocą klawiatury można wprowadzać litery, w tym litery ze znakami diakrytycznymi, cyfry, znaki interpunkcyjne i inne, np. ?, !, $, &, #, (,). Naciśnięcie klawisza spacji lub klawisza Enter (znaku akapitu) to również wprowadzenie znaku, chociaż niewidocznego.

7. Spacja, w tym spacja twarda, znak akapitu i znak tabulacji to tzw. „znaki białe”, niedrukowane, czyli niewidoczne na wydruku. W dokumencie tekstowym zobaczymy je po naciśnięciu przycisku ze znakiem akapitu ¶. Spacja to kropka w połowie wysokości wiersza, spacja twarda to małe kółeczko, znak tabulacji to strzałka w prawo.

8. Jeśli wyrazy oddzielone są znakiem interpunkcyjnym, to spację stawia się zawsze po znaku, nigdy przed nim. Ta uwaga dotyczy wszystkich znaków interpunkcyjnych – także znaków zapytania i wykrzykników. Jeśli tekst ujęty jest w nawiasy, to nie oddzielamy go od nich spacjami. Tekst jest „przyklejony” do nawiasów.

Spacja nierozdzielająca 
Aby wstawić spację nierozdzielającą (twardą spację) należy nacisnąć i przytrzymać klawisze Ctrl i Shift, a następnie nacisnąć klawisz spacji.
Spacja nierozdzielająca to odstęp o stałej długości, przed i za którym edytorowi tekstu nie wolno łamać (tj. kończyć) wiersza. Wyrazy rozdzielone taką spacją, przy przenoszeniu do nowego wiersza, traktowane są jak jeden wyraz, np.: 2011 r., 120 kg, 1752 zł, dr Agata Cebula.

Malarz formatów (Narzędzia główne) jest narzędziem usprawniającym formatowanie tekstu. Umożliwia skopiowanie zazwyczaj wszystkich parametrów formatowania wybranego fragmentu tekstu (wyrazu, kilku wyrazów, akapitu) i zastosowanie go do innego fragmentu.

Dzielenie wyrazów – opcja umożliwiająca włączenie dzielenia wyrazów, co pozwala edytorowi tekstu na dzielenie wierszy miedzy sylabami wyrazów. Dzielenie wyrazów jest stosowane w książkach i czasopismach w celu uzyskania bardziej równomiernych odstępów między wyrazami (Układ strony | Dzielenie wyrazów).

Style
Do formatowania czcionki i akapitu można również stosować style (Narzędzia główne | Style). Styl to nazwany zbiór parametrów formatowanych czcionek lub / i akapitu. Niektóre style są wbudowane w edytor i dostępne bezpośrednio po jego instalacji, inne trzeba samodzielnie definiować.

Tabulatory
Tabulatorów ((Narzędzia główne | Akapit | Tabulatory) używa się do przesuwania tekstu w określone miejsce wiersza tekstu, głównie do umieszczania tekstu w kolumnach, gdy nie stosuje się zapisu w tabeli.

Szybkie wyszukiwanie słów i znaków
Edytory tekstu umożliwiają wyszukiwanie słów, pojedynczych znaków i dowolnych ciągów znaków. Aby szybko znaleźć wyraz, znak lub ciąg znaków, usunąć je albo zamienić na inne, należy wybrać opcję Znajdź (Ctrl + F) lub Zamień (Ctrl + H).
Można również automatycznie wyszukać i zamienić znaki niedrukowane, np. spację na twardą spację. Możliwość zamiany znaków pozwala usuwać niepotrzebne spacje np. przed znakami interpunkcyjnymi, znaczniki akapitu lub inne znaki.

Tabele
Edytory tekstu (Word, Writer) umożliwiają wstawianie lub rysowanie tabel. Do dokumentu tekstowego można również wstawić tabelę wykonaną w innym programie (np. w arkuszu kalkulacyjnym) lub skopiowaną ze strony internetowej (nie zawsze).

Po wstawieniu tabeli można:

• zmieniać szerokość kolumn i wysokość wierszy (Właściwości tabeli),

• dodawać nowe wiersze i kolumny,

• usuwać wiersze, kolumny lub komórki,

• dzielić lub scalać komórki (menu kontekstowe).

Tabela składa się z komórek, które można formatować, np:

• ustalać parametry czcionki,

• wyrównać tekst w komórce i określić kierunek tekstu (menu kontekstowe).

Można również zmieniać obramowanie komórek i cieniować je czyli zmieniać kolor tła (Obramowanie i cieniowanie).

Do komórek tabeli można wstawić tekst i liczby, rysunki, obiekty ClipArt, hiperłącza, wzory matematyczne.

Ustalanie wyglądu strony
Ustawienia strony obejmują: rozmiar strony, orientację strony, marginesy oraz kolumny. Aby określić parametry strony należy na karcie Układ strony kliknąć odpowiednie przyciski lub wywołać okno dialogowe Ustawienia strony.

Nagłówek i stopka 
Odpowiednio górna i dolna część strony dokumentu, gdzie można wstawiać tekst lub obiekt graficzny (Wstawianie | Nagłówek, Wstawianie | Stopka). Informacje te pojawiają się automatycznie odpowiednio w górnej i dolnej części każdej strony dokumentu.

Wstawianie pojedynczych symboli graficznych
Symbole graficzne wstawiamy w miejscu położenia kursora tekstowego za pomocą przycisku Symbol i poleceniaWięcej symboli… w grupie Symbole na karcie >Wstawianie.

Wstawianie pól
Do dokumentu tekstowego (w tym również do nagłówka i stopki) można wstawiać pola, które będą automatycznie aktualizowane w miarę zmian zachodzących w dokumencie.

Do takich pól należą między innymi:

• numeracja stron,

• data i godzina,

• nazwa pliku.

W dokumentach, które składają się z więcej niż jednej strony, dobrze jest włączyć numerowanie stron. Numerację stron najwygodniej wstawić w nagłówku lub stopce. Klikamy polecenie Numer strony w grupieNagłówek i stopka na karcie Wstawianie. Z listy, która się pojawi wybieramy jedną z opcji (np. Dół strony), a następnie jedną z propozycji dotyczącej wyglądu numeracji. W celu zmiany sposobu numeracji stron należy ponownie kliknąć polecenie Numer strony, a następnie przycisk Formatuj numery stron… 
Wstawiamy datę i godzinę klikając na przycisk Data i godzina w grupie Tekst na karcie Wstawianie. Następnie w oknie dialogowym Data i godzina z listy Dostępne formaty: wybieramy format daty. Możemy też włączyć opcję jej automatycznej aktualizacji. 
Wstawiamy nazwę pliku wybierając na karcie Wstawianie | Szybkie części w grupie Tekst. Klikamy poleceniePole, z listy Kategorie: wybieramy pozycję Informacje o dokumencie, zaś z listy Nazwy pól: pozycję FileName i klikamy na przycisku OK.

Dzielenie dokumentu na strony
Podczas wprowadzania tekstu edytor automatycznie przenosi dalszy ciąg tekstu na następną stronę, po napotkaniu dolnego marginesu. Możemy też w dowolnym miejscu wstawić do dokumentu kod końca strony. Wystarczy na karcie Wstawianie w grupie Strony kliknąć przycisk Podział strony lub wcisnąć kombinację klawiszy Ctrl + Enter. Pojawi się kod przełamania strony w postaci ……….Podział strony…….., a kursor tekstowy zostanie umieszczony na początku nowej strony (kod podziału strony będzie widoczny, jeśli aktywny jest przyciskPokaż wszystko).

Korespondencja seryjna
Edytor tekstu Word zawiera narzędzia do szybkiego realizowania korespondencji, w której do wielu adresatów wysyła się pisma o podobnej, czy wręcz identycznej treści.
W celu przygotowania korespondencji seryjnej należy dysponować wzorcem dokumentu głównego (np. zaproszenie, oferta) oraz źródłem danych, czyli adresami osób lub firm, do których będzie wysyłana wiadomość. Źródło danych musi mieć formę tabeli. Każda kolumna musi mieć swój tytuł, np. imię, nazwisko, kod, miasto, adres. Źródłem może być baza danych. Po otwarciu dokumentu głównego korespondencji seryjnej wybieramy kartę Korespondencja, zaś w grupie Rozpoczynanie korespondencji seryjnej przycisk Wybierz adresatów, a potem opcję Użyj istniejącej listy. Następnie należy do wzorca listu wstawić pola, które będą automatycznie wypełniane przez edytor danymi kolejnych adresatów. Scalanie korespondencji seryjnej polega na uzyskaniu tylu listów ilu jest adresatów w pliku ze źródłem danych, przy czym każdy list będzie adresowany do konkretnej osoby.