Co znaczą magiczne symbole DX, VR, G, AI-S, czyli oznaczenia obiektywów Nikona?

Autor: Marcin Pawlak

Oznaczenia obiektywów każdego mogą wprawić w zakłopotanie. Nikon należy pod tym względem do najbardziej "twórczych" producentów: litania AF-S VR DX G IF-ED II w nazwie wyprodukowanego przez niego obiektywu to dziś rzecz powszednia – kto jednak jest w stanie bez problemu je rozszyfrować?

Oczywiście owe symbole w nazwie nie są bez znaczenia. Każdy z nich określa bądź to rozwiązania optyczne i mechaniczne, mające wpływ na jakość obrazu lub komfort pracy, bądź odmianę mocowania bagnetowego, co jest istotne ze względu na współpracę danego obiektywu z konkretnym korpusem. W tym momencie powinno paść pytanie – o jaką współpracę chodzi, przecież Nikon od 45 lat stosuje to samo mocowanie bagnetowe i często chwali się zgodnością swych korpusów z najstarszą nawet optyką. Niestety, jak to zwykle bywa, należy przeczytać uwagi zamieszczone "drobnym druczkiem" – owa zgodność bywa często bardzo iluzoryczna, zwłaszcza w wypadku korpusów amatorskich. Przyczyną jest właśnie bardzo długa historia optyki Nikona – przez 45 lat pojawiło się wiele kolejnych modyfikacji bagnetu F, które ze względów ekonomicznych nie są obsługiwane przez tańsze korpusy. Z jednej strony, można przyjąć, że faktycznie wśród amatorów nie ma zbyt wielu użytkowników optyki sprzed kilkudziesięciu lat. Z drugiej jednak, ograniczając możliwości stosowania starszych obiektywów, Nikon wymusza kupowanie swoich najnowszych produktów. Ostatnim, dość drastycznym posunięciem tego rodzaju było pozbawienie korpusu D40 możliwości automatycznego ostrzenia z obiektywami AF, które stanowią niemal połowę dzisiejszej oferty Nikona. Z tego powodu, jeśli zamierzamy posiłkować się starszą optyką, powinniśmy uważnie przestudiować oznaczenia na obiektywie. Samo to, że obiektyw ma bagnet Nikona, może nie wystarczyć, by prawidłowo współpracował ze współczesnym korpusem.

Początek długiej historii bagnetu F – Nikon F (po lewej). Charakterystyczne dla manualnych Nikkorów widełki umieszczone u góry obiektywu były konieczne, by zapewnić połączenie ze światłomierzami typu Photomic (po prawej, na korpusie F). Co ciekawe, amatorskie korpusy Nikona nigdy z nich nie korzystały.

Obiektywy Nikona oznaczane są mnóstwem skrótów. Część z nich określa odmianę bagnetu, inne odnoszą się do rozwiązań optycznych (np. soczewki niskodyspersyjne) czy funkcjonalnych (np. wewnętrzne ogniskowanie). Niestety, rozmieszczane są na obiektywie dość chaotycznie: symbole DX czy ED są często umieszczane obok nazwy obiektywu (chociaż stanowią jej integralną część), oznaczenie VR (stabilizacja obrazu) też ma tendencje do wędrowania w różne miejsca. Dlatego też patrząc na obiektyw, trudno niekiedy orzec, jak właściwie on się nazywa… Nie jest to bynajmniej przypadłość wyłącznie Nikona – w oznaczeniach szkieł Sigmy panuje tak radosny bałagan, że na ich własnej stronie WWW ten sam obiektyw miewa kilka różnych nazw.

Logikę, którą kieruje się Nikon przy rozmieszczaniu oznaczeń na obiektywie trudno niekiedy rozszyfrować. W tym wypadku na obiektywie AF-S VR Micro-Nikkor 105mm F/2.8G IF-ED pojawiło się oznaczenie powłok Nano Crystal Coat (litera N), które nie wchodzi w skład nazwy obiektywu. Zabrakło natomiast miejsca dla symbolu IF, który jest jej integralną częścią.

A, AI, AI-S – kilka ważnych symboli w nazwach Nikkorów

Pod względem zgodności obiektywu z korpusem, najważniejsze jest oznaczenie odmiany bagnetu (chociaż z czasem zaczęło ono obejmować rodzaj napędu AF). Jest to pierwszy człon nazwy i może to być jeden z następujących wariantów:

 

AI, AI-S, AF, AF-I, AF-S

 

Brak jednego z powyższych elementów w nazwie obiektywu (pomijając serię "Nikon Lens Series E") oznacza, że jest to szkło z serii przeznaczonych do współpracy z pierwszym profesjonalnym Nikonem F, tzw. pre-AI lub non-AI. Jest to o tyle ważne, że są one pozbawione wycięć na pierścieniu ustawiania przysłony, zapewniających komunikację z korpusem. Sprawia to, że ich założenie do współczesnego korpusu powoduje uszkodzenie umieszczonych na nim zaczepów.

 

Obiektywy typu AI i AI-S są w pełni funkcjonalne tylko na korpusach serii D2 i D200, w amatorskich lustrzankach cyfrowych nie działa z nimi pomiar ekspozycji.
Szkła typu AF, AF-I oraz AF-S współpracują poprawnie z wszystkimi produkowanymi w ostatnich latach korpusami. Wyjątkiem jest nowy amatorski model D40, który zapewnia automatyczne ostrzenie tylko z obiektywami AF-S i AF-I.

Skrócona tabela zgodności obiektywów Nikona

Ponieważ od zdolności korpusu do współpracy ze starszymi odmianami bagnetu F zależy możliwość wykorzystania starszej (a w niektórych przypadkach, jak D40, nawet zupełnie współczesnej) optyki Nikona, zamieszczamy skróconą (do szkieł będących obecnie w użyciu) tabelę zgodności lustrzanek cyfrowych i podstawowych odmian obiektywów Nikona.

Co znaczą magiczne symbole DX, VR, G, AI-S, czyli oznaczenia obiektywów Nikona?

Autor: Marcin Pawlak

Oznaczenia obiektywów Nikkor:

A – Pierwotne oznaczenie lustrzankowego bagnetu Nikona, który jednak ogólnie przyjęło się określać bagnetem F – od nazwy pierwszej profesjonalnej lustrzanki Nikona z 1959 roku. Najczęściej używa się go do określenia obiektywów wyprodukowanych przed 1979, czyli tzw. pre-AI (powstało 25 modeli tego typu, z odmianami typu K – 37). Ich charakterystycznym elementem są widełki służące do przeniesienia wartości przysłony do korpusu. Bez problemu współpracują tylko z profesjonalnymi korpusami F, F2 oraz Nikkormatami. Ich założenie do współczesnej lustrzanki (z wyjątkiem profesjonalnych F4, F5, F6) spowoduje uszkodzenie korpusu!

Chociaż ''widełki'' na obiektywie niezbędne są do współpracy tylko z profesjonalnymi korpusami takimi jak F, F2 czy prawie u nas nieznanymi Nikomatami czy Nikkormatami, są montowane na manualnych obiektywach do dziś – niemal 50 lat po ich wprowadzeniu. Po lewej Nikomat FT-L z 1965 roku, po prawej zgodny z nim, oferowany do dziś Nikkor 28/2.8

AF – Ten symbol nosiły pierwsze obiektywy przeznaczone do lustrzanek z autofokusem, produkowane od 1986 roku. Przeniesienie napędu AF jest mechaniczne, informacja o ustawionej przysłonie i ogniskowej jest przesyłana elektronicznie, za pośrednictwem pięciostykowego złącza. Są to pierwsze obiektywy wyposażone w tzw. CPU – elektroniczny układ odpowiedzialny za wymianę informacji pomiędzy aparatem i obiektywem. Każdy obiektyw Nikona ma w CPU zaszytą unikatową sygnaturę, dzięki czemu korpus "wie", jaki obiektyw został do niego podłączony. Poza brakiem widełek łączących ze światłomierzem typu Photomic, są one zgodne mechanicznie z serią AI-S. Obiektywy typu AF współpracują ze wszystkimi współczesnymi korpusami, poza modelem D40, w którym konieczne będzie ręczne ostrzenie.

 

ADR – Aperture Direct Readout to specyficzny dla części manualnych korpusów Nikona sposób wyświetlania w wizjerze ustawionej na obiektywie przysłony – jest ona odczytywana bezpośrednio z pierścienia przysłony przez specjalne okienko i widoczna obok matówki (pierwsze korpusy, które to umożliwiały to F2A, F2AS i FM). W tym celu na pierścieniu przysłony począwszy od serii obiektywów AI (1977) aż do dzisiejszych AF-D nanoszona jest druga seria oznaczeń. Warto zwracać uwagę na ten detal, gdyż wskazuje on na to, ze obiektyw można bezpiecznie zamontować na współczesnym korpusie.

Dodatkowa skala wartości przysłony – ADR – jest wciąż nanoszona na wszystkie obiektywy z pierścieniem przysłony, chociaż żaden z produkowanych obecnie korpusów tego nie wymaga. Powyżej mocowania bagnetowego widać, charakterystyczny dla obiektywów AF, zespół kontaktów zapewniających elektroniczną komunikację z korpusem.

AF-D – Nieoficjalne określenie obiektywów AF typu D.

 

AF-G – Nieoficjalne określenie obiektywów AF typu G.

 

AF-I – W ten sposób oznaczone były pierwsze obiektywy Nikona (1992) wyposażone we wbudowany wewnętrzny napęd AF. Chociaż były to szybkie silniki bezrdzeniowe, sposób przełączania pomiędzy ogniskowaniem ręcznym a automatycznym był dość niewygodny. Wraz z ich wprowadzeniem na bagnecie pojawiły się kolejne styki zapewniające zasilanie i sterowanie napędu AF – jest ich razem dziesięć. Obiektywów tej serii powstało tylko cztery – są to drogie i rzadko dziś spotykane jasne teleobiektywy.

 

AF-S – Ten symbol określa drugą generację obiektywów z silnikiem bezrdzeniowym, określanym jako SWM (SILENT WAVE MOTOR), wprowadzoną w 1999 roku. Zasadniczą różnicą w stosunku do szkieł serii AF-I jest możliwość łatwego ręcznego przeostrzenia w dowolnej chwili, przynajmniej w pełnej wersji napędu SWM. Chociaż nie dowiemy się tego z oznaczenia obiektywu, tańsze szkła typu AF-S wyposażone są w uproszczoną wersję napędu SWM, która nie zapewnia ani wewnętrznego ogniskowania, ani możliwości ręcznego przeostrzania w trybie AF. Typowym przykładem takiego obiektywu jest "kitowe" szkło tańszych korpusów cyfrowych Nikona: AF-S DX Zoom-Nikkor 18-55 mm F/3.5-5.6G ED II.

Pełna wersja silnika SWM jest na tyle dużym atutem, że często jest dodatkowo (oprócz symbolu AF-S) uwzględniana na etykiecie obiektywu.

AI – Automatic Indexing to ważne dla miłośników starszych obiektywów oznaczenie, gdyż jest to najstarsza seria Nikkorów, które można bezpiecznie montować na współczesnych korpusach. Pierwsze z nich pojawiły się w 1977 roku. Najważniejsza modyfikacja polega na tym, że ustawiona wartość przysłony jest przez korpus odczytywana za pośrednictwem wycięcia na pierścieniu przysłony, a nie charakterystycznych "widełek", które jednak pozostawiono dla zapewnienia współpracy z Nikonami F i F2. Na wspomnianym pierścieniu pojawia się też zaczep dla sterownika przysłony, który dla większości dzisiejszych korpusów pełni zupełnie inną funkcję – informuje aparat, że pierścień został domknięty do maksymalnej wartości, co jest niezbędne dla działania układu pomiaru ekspozycji.

 

AI-P – Nieoficjalne oznaczenie obiektywów typu P.

 

AI-S – Oznaczenie zmodyfikowanej wersji bagnetu AI, która pojawiła się w związku z wprowadzeniem automatyki typu Program i priorytet czasu (1982). W tej wersji (i wszystkich późniejszych), przemieszczenie dźwigni domykania przysłony o określony kąt powoduje przymknięcie przysłony do określonej wartości. Pozwala to korpusowi sterować otworem przysłony bez pośrednictwa pierścienia nastawczego. Mechanicznie od szkieł AI obiektywy AI-S różnią się niewielkim wgłębieniem bagnetu, informującym korpus o rodzaju założonego obiektywu. Obiektywy tego typu, cały czas wyposażone w charakterystyczne, choć prawie nigdy nieużywane widełki, są przez Nikona oferowane do tej pory.

 

CRC – Close Range Correction to określenie konstrukcji zapewniającej właściwe ogniskowanie przy niewielkich odległościach przedmiotowych – cecha istotna w budowie obiektywów do makrofotografii. Technologia ta zwana jest też "Floating Element" i polega na dodaniu drugiej ruchomej grupy soczewek, która uczestniczy w ogniskowaniu obrazu. Technologia CRC nie jest niestety uwzględniana w oznaczeniu obiektywu.

 

D – Oznaczenie zmodyfikowanej serii obiektywów AF, wprowadzonej w 1992 roku. Tak opisane obiektywy przekazują dodatkowo do korpusu informację o odległości, na jaką ustawiona jest ostrość. Informacja ta ma być wykorzystywana przede wszystkim przez układ ustalania ekspozycji dla światła błyskowego, chociaż zdania na temat jej przydatności są podzielone. Może też mieć wpływ na trafność działania programów tematycznych.

 

DC – Symbolem Defocus Control oznaczone są dwa obiektywy portretowe o specjalnej konstrukcji: AF DC-Nikkor 105 mm F/2D oraz AF DC-Nikkor 135 mm F/2D. Ich wyjątkowość polega na dodaniu możliwości sterowania natężeniem i kierunkiem aberracji sferycznej (za pomocą specjalnego pierścienia), dzięki czemu kształtować można sposób odwzorowania nieostrości przedniego bądź tylnego planu – tzw. bokeh.

Obiektywy typu DC to specjalne konstrukcje portretowe z możliwością kształtowania odwzorowania nieostrych obszarów zdjęcia.

DX – Oznaczenie obiektywów przeznaczonych do współpracy z lustrzankami cyfrowymi. Mają ograniczone pole rzutowania obrazu i dlatego po zamontowaniu w korpusie pełnoklatkowym bardzo mocno winietują. Wszystkie szkła DX są jednocześnie typu G.

 

E – Pełne oznaczenie tych szkieł to Nikon Lens Series E. Zostały wprowadzone na rynek w 1977 roku wraz z amatorskim korpusem EM. Mocowanie bagnetowe jest identyczne jak w we wprowadzonej później serii AI-S, brak natomiast charakterystycznych dla "poważnych" Nikkorów widełek. Pierwsze obiektywy Nikona, w których na większą skalę zastosowano tworzywa sztuczne.

 

ED – Tym symbolem Nikon oznacza optykę, w której zastosowano soczewki ze szkła o bardzo niskiej dyspersji (ED – Extra-low Dispersion).

 

G – To oznaczenie określa obiektywy pozbawione pierścienia przysłon, a więc przeznaczone do stosowania we współczesnych korpusach AF, gdzie wielkość otworu przysłony ustawia się pokrętłem na aparacie. Można je montować w starszych korpusach, jednak w pełni funkcjonalne będą jedynie w trybie pełnej automatyki lub priorytetu czasu. Modyfikacja wprowadzona pierwotnie w tanich obiektywach typu "kit", dziś stała się standardem w szkłach amatorskich i systematycznie pojawia się w nowych konstrukcjach profesjonalnych, jak AF-S DX Zoom-Nikkor 17-55 mm F/2.8G IF-ED czy AF-S VR Nikkor 300 mm F/2.8G IF-ED. Wszystkie obiektywy typu G są wyposażone w CPU, a więc pod względem elektrycznym odpowiadają szkłom typu D.

 

IF – Internal Focusing to symbol znajdujący się na obiektywach, w których ostrzenie odbywa się poprzez przemieszczanie wewnętrznej grupy soczewek. Dzięki temu w trakcie ustawiania ostrości nie poruszają się żadne zewnętrzne elementy obiektywu, nie zmieniają się też jego wymiary. Pozwala to uzyskać dużą szczelność obudowy, a nieruchoma tylna soczewka umożliwia swobodne stosowanie telekonwerterów.

 

IX – Obiektywy przeznaczone dla systemu APS (Advanced Photo System). Chociaż mają bagnet typu F, nie mogą być stosowane z lustrzankami 35 mm lub cyfrowymi, a jedynie z korpusami z serii Pronea.

 

Medical – W ten sposób oznaczane są wysoce specjalistyczne obiektywy do makrofotografii z wbudowaną pierścieniową lampą błyskową. Zostały skonstruowane tak, by uwolnić użytkownika manualnego, analogowego korpusu od konieczności przeliczania ogniskowej, przysłony, skali odwzorowania i czułości filmu – wszystkie te wartości wystarczy ustawić odpowiednimi pierścieniami na obiektywie. Dziś może wydawać się to dziwnym rozwiązaniem, wszystko to oblicza korpus AF, jednak w momencie premiery pozwalało zaprząc do makrofotografii osoby bez wykształcenia fotograficznego – techników medycznych, stomatologów itp.

 

N – pierwotnie oznaczenie pierwszej serii obiektywów typu AI. Dziś oznaczenie to zostało "skonsumowane" dla technologii Nano Crystal Coat, czyli wielowarstwowych, cienkich powłok antyodblaskowych stosowanych we współczesnych, zwłaszcza szerokokątnych obiektywach Nikona.

 

P – Tym symbolem określa się bardzo skromną (liczącą zaledwie dwa modele) rodzinę manualnych obiektywów typu AI-S, jednak wyposażonych w procesor i kontakty CPU, a co za tym idzie w pełni współpracujących ze współczesnymi korpusami AF.

Współczesny przedstawiciel rodziny P - Nikkor 45 mm f/2.8 P.

PC – Perspective Control, w ten sposób oznaczane są obiektywy, w których możliwe jest decentrowanie osi optycznej, co pozwala na korektę perspektywy i nierównoległe do aparatu umieszczenie płaszczyzny ostrości.

 

RF – Symbol Rear Focusing oznacza, że ogniskowanie odbywa się poprzez przemieszczanie najbardziej zbliżonej do korpusu grupy soczewek. Zapewnia to szybkie ustawianie ostrości i dużą szczelność obudowy, tylna soczewka może jednak wchodzić w kolizję z niektórymi telekonwerterami.

 

SIC – Super Integrated Coating to oznaczenie najnowszej generacji powłok antyrefleksyjnych Nikona. W tej technologii rodzaj i liczba powłok nakładanych na każdy element optyczny są optymalizowane zarówno pod kątem materiału, z jakiego wykonany jest element, jak i konstrukcji optycznej całego układu, czyli obiektywu. Z tego powodu powłoki SIC są stosowane głównie w skomplikowanych, wieloelementowych zoomach.

 

SWM – Silent Wave Motor Tę nazwę nosi piezoelektryczny silnik napędzający układ autofokusa. Jego podstawowe zalety to szybka, precyzyjna i cicha praca. Dodatkowo w pierścieniowej odmianie, stosowanej w droższych obiektywach, zapewnia możliwość ręcznego przeostrzania w dowolnym momencie, bez konieczności przełączania w tryb manualny. Obiektywy wyposażone w silnik SWM noszą symbol AF-S.

 

UV – Tym symbolem oznaczony został tylko jeden obiektyw – manualny UV-Nikkor 105 mm f/4.5, przeznaczony do fotografii w ultrafiolecie. W związku ze swym przeznaczeniem, jego własności optyczne zostały tak dobrane, by przenosił nie tylko światło widzialne, ale i ultrafiolet w paśmie powyżej 200 nm.

 

VR – Vibration Reduction, w taki sposób Nikon oznacza obiektywy wyposażone w optyczny stabilizator drgań. By ów stabilizator działał, korpus musi być wyposażony w 10-stykowy kontakt bagnetu. Oznacza to, że analogowe korpusy takie jak F4, F90(s), F60, F70 czy F801 nie obsługują tej funkcji.

Obiektywy typu AF-S wyposażone są w 10-stykowy kontakt elektryczny. Jeśli aparat ma złącze 5-stykowe (starsze analogowe korpusy AF), nie będzie działał autofokus oraz (jeśli jest) stabilizator obrazu VR.