Hiob w literaturze

Pytanie do S: czy może ktoś przypomnieć historie Hioba?

Hiob postać ze ST. Żył on w ziemi Ur w dostatku i szczęściu. Był on człowiekiem bogobojnym, szlachetnym, sprawiedliwym, bogatym, szczęśliwym ojcem siedmiu synów. Został wystawiony przez Boga na bardzo ciężką próbę, która kryła się pod postacią okrucieństw i ogromnego cierpienia. Z powodu zakładu między Bogiem i szatanem znosił liczne cierpienia: stracił dobytek, zmarły jego dzieci, wreszcie sam został dotknięty trądem, co spowodowało, że ludzie przestali go szanować, ponieważ chorobę tę traktowano, jako karę za grzechy. Mimo szyderczej rady żony: ”aby przeklął Boga i umarł”, zniósł wszystko cierpliwie, nie tracąc wiary w boskie wyroki. W nagrodę odzyskał zdrowie, majątek, obdarzony został nowym potomstwem. Historia Hioba uczy, że cierpienie nie jest karą za grzechy i nie sposób go uniknąć żyjąc cnotliwie.

Postać Hioba bądź Joba została zastosowana w literaturze najczęściej poprzez motyw cierpienia.

Charakterystyka cierpienia Hioba:

• Jest to cierpienie niezawinione,

• Hiob przyjmuje je z pokora, nie zważa na słowa żony,

• wierzy w sprawiedliwość wyroków boskich,

• choć jego rozpacz po starcie dzieci jest ogromna nie poddaje się,

• gdy odwracają się od niego prawie wszyscy, nadal jest cierpliwy i nie grzeszy przeciw Bogu

• jest posłuszny i pobożny, nie wątpi w Boga

• w końcu zadaje pytacie o sens cierpienia, dlaczego taka próba bo wiedział ze jest sprawiedliwy

• wytrwałe cierpienie zostaje wynagrodzone

Przykłady postaci Hioba w literaturze

1)Jan Kochanowski Treny (wiek XVI)– cierpienie ojca po stracie córki, Urszulki; tren VII, VIII

Treny powstały po starcie ukochanej córki Urszulki. Są wyrazem rozpaczy, bolesnego doświadczenia przez los, przedstawiają tragedie ojca ,ukazują zrujnowanie ideałów człowieka renesansowego, kryzysu światopoglądowego i prób jego przezwyciężenia. Osobę mówiącą możemy utożsamiać z Kochanowskim

Podmiot liryczny podobnie jak Hiob odczuwa wielką rozpacz po stracie dziecka, Hiob rozrywa swoje szaty, popada w rozpacz, a podmiot liryczny doznaje kryzysu światopoglądowego, moralnego i wiary; podobnie jak Hiob zadaje sobie pytanie dlaczego? W jego mniemaniu dziecko nic złego nie uczyniło, ani on sam nie dopuścił się grzechu, ( jak wiemy Kochanowski był osoba duchowna i pobożną)

2) Bolesław Prus Pałac i rudera (XIX w)

Jest to pierwsza powieść Prusa, uważana tez za obszerne opowiadanie, napisana i wydana w 1875. Autor kontrastowo zestawił w niej losy mieszkańców pałacu i rudery. Przedstawicielem pałacu jest stary Klemens Piołunowicz, mieszka wraz z piętnastoletnią wnuczką Wandą. Tak na prawdę nie mieszka w pałacu ale w bogatym domu. Wysoki status życia zapewniła mu wygrana na loterii. Przedstawicielem drugiego wątku jest stary - ubogi Fryderyk Hoff, mieszka z chora na gruźlicę córką Konstancja i chorą kilkuletnią wnuczką Helunią. Kiedyś był zamożnym gospodarzem, dziś ostatnie ruble wydaje na suchy chleb. Jest wynalazca od dwudziestu lat pracuje na maszyna, która ma zastąpić lokomotywy, młyny i ogólnie wszystko, dlatego tez nazywany jest przez ludzi wariatem.

W powieści tej mamy nawiązanie do biblii, do ks. Hioba. Występuje motyw Hioba. Ubogi starzec Hoff czyta na głos księgę Hioba(pierwsze fragmenty), czyni refleksje nad swoim życiem – utożsamia siebie z Hiobem. Mówi ze nie ma już synów a córkę tez już prawie strącił z powodu choroby.

Trzeci rozdział tej ksiązki zatytułowany jest: „Szatan i rodzina Joba”, przedstawia losy tej rodziny. Pojawia się szatan, którym jest lichwiarz i oszust Wawrzyniec Gwoździcki, ściga kryminalistę – męża Konstancji a tym samym rodzinę Hoffa - Joba. Charakterystyczny dla tej postaci jest szyderczy śmiech prawie w każdej wypowiedzi.

Prus jednak trochę inaczej konstruuje postać Hoffa w kontekście Hioba . Czytelnik długo trwa w przekonaniu ze Hoff to biedy, pobożny i sprawiedliwy Hiob, który cierpi niezasłużenie. Okazuje się ze najważniejszy jest tu watek winy i kary, a sam Fryderyk Hoff nie jest bez winy, nie ma wszystkich cech męża bez skazy. Gdy Hoff był jeszcze zamożnym gospodarzem Gwoździcki wraz z siostra i jej dzieckiem przyszli do niego prosić o jałmużnę. Niestety gospodarz odmówił im a tylko służąca zlitowała sie, dała im cos do jedzenia, lecz później straciła za to pracę. W wyniku biedy, głodu i wycieńczenia siostra Gwożdzickiego zmarła zostawiając mu na wychowaniu małe dziecko. Fryderyk Hoff nie jest postacią wyłącznie pozytywna i szlachetną, w przeszłości popełnił błąd, który teraz nad nim ciąży, jest winny i ponosi zasłużoną karę – po śmierci córki i wnuczki popada w obłąkanie i trafia do szpitala dla umysłowo chorych.

Podobieństwa bohatera powieści do Hioba:

• cierpi głód i nędze

• pobożny

• szatan rujnuje jego rodzinę

• ludzie się od niego odwrócili uważają go za szaleńca i wariata

Różnice:

• cierpi ale zasłużenie

• jest winny za to co zrobił w przeszłości i ponosi karę

• nie jest bez skazy

Pytanie do grupy: jak myślicie, po co Prus posłużył się postacią Hioba? Przecież mógł skonstruować te powieść bez porównania do Hioba i motywu szatana

Prus w swojej powieści posłużył się postacią Hioba do ukazania motywu winy i kary. Chciał pokazać ze nie każdy biedny cierpiący jest bez skazy i cierpi niezasłużenie. Hoff jak się okazuje to postać kontrastowa do postaci Hioba. Zgrzeszył wobec Boga, bo nie okazał miłosierdzia potrzebującemu, jest winny i spotyka go za to kara. Hiob w prawdzie buntuje się wobec Boga ale nie bluźni i nie popełnia grzechu, za co Bóg wynagradza go stokrotnie.

3)Anna Kamieńska - Powrót Hioba 1982, z tomu Twarze księgi

2.Biorąc pod uwagę lata, w których żyła autorka wiersza (1920-1986), bez przeszkód można doszukać się tu odniesień do cierpień ludzi w czasie i po II Wojnie Światowej. Tytułowy powrót Hioba może być symbolem powrotu do normalnego życia ludzi ocalałych w obozach koncentracyjnych.

„Nie rzucił się pod pociąg nie zdechł za drutami dźwignął się ze wszystkiego”. Słowa te świadczą o silnej wierze tych, którzy przetrwali. Wiara ta pomogła im przetrwać całe zło wojny. Jednak teraz po opuszczenia obozów czują się źle w nowym świecie. Pomimo iż maja szczęśliwe rodziny, sami nie umieją już żyć szczęśliwie. Cierpienie za drutami odcisnęło piętno na ich duszy. Co prawda obmyli się już z krwi potu wrzodów lecz dręczy ich dawna przeszłość i doświadczenie - zginęło wielu przyjaciół, rodzina i bliscy.

Poetka stawia istotne pytanie czy po takich przeżyciach można jeszcze zaznać szczęścia, czy ktoś może zastąpić tych, którzy odeszli, dzieci, żonę. W wierszu Anny Kamieńskiej Hiob jest symbolem człowieka, który przeżył koszmar wojny („nie zdechł za drutami, nie wywiał go komin”). Czy Hiob wynagrodzony za cierpienia jest rzeczywiście szczęśliwy? Kamieńska nie wierzy w szczęście współczesnego Hioba. Człowiek i tak musi umrzeć, może więc lepiej odejść z tymi których się kochało, w przeciwnym razie szczęście może stać się torturą.

Paradoksalna formuła („ból przecierpiałeś przecierp teraz szczęście”) zamyka w sobie zagadkę ludzkiego losu, który jest nieodłącznie związany z cierpieniem. Dlaczego zaś cierpimy? Na to pytanie nie ma ludzkiej odpowiedzi. Sens bytu zna bowiem tylko Bóg, dlatego Hiob Kamieńskiej powtarza wciąż słowa ni to prośby, ni to skargi („Panie Panie”).

Surowy sprawozdawczy ton i brutalność słownictwa odnoszącego się przede wszystkim do sfery cielesności („krew, brud, nędza, świerzb, pot”) jest skontrastowany z podniosłymi nacechowanymi sakralnie zwrotami odwołującego się do języka sacrum („gnić w utraconym raju z umarłymi”). W ten sposób autorka sygnalizuje gorzką ironię: wzniosła biblijna historia nie odpowiada, bowiem na jedno pytanie: Czy Hiob mógł zapomnieć o tych, których utracił? Czy Bóg mógł wynagrodzić mu jego cierpienie, czy Hiob po tym co przeżył mógł jeszcze

Ale powstawały tez utwory wole od tematyki wojennej, które skupiają się na czym innym.

4) Czesław Miłosz Dlaczego nie przyznać

Utwór ten pochodzi z Traktatu teologicznego w którym Miłosz rozważa problem tajemnicy wiary.

W wierszu podmiot liryczny zastanawia się nad tym, czy nie przyznać iż swoje postępowanie w sferze religijnej wzorował na Hiobie. Według podmiotu lirycznego wystąpiła tylko jedna różnica między nim a Hiobem, a mianowicie to że Hiob uważał siebie za niewinnego a podmiot liryczny obarcza winą swoje geny. Zaznacza iż chciał być niewinny ale nie mógł i nie był. Mówi, że nieszczęście które go spotkało znosił i nie winił Boga, nie złorzeczył mu za to iż Pan stworzył go takim a nie innym człowiekiem, utożsamia się z biblijnym Hiobem. podmiot liryczny uważa że owe nieszczęście na niego zesłane było karą za istnienie na tym świecie, za to ze się urodził i żyje. Mówi że cały czas pytał Boga dlaczego jego zycie jest karą. Zadając to pytanie nie był pewny czy jednak zrozumie odpowiedz, a wiec okazuje się ze to pytanie jest bezsensu. Ludzkie cierpienie w wierszu nawiązuje do biblijnego bohatera Hioba i jego cierpienia. Podmiot liryczny usiłuje wytłumaczyć co jest przyczyną naszych ziemskich udręk i niepowodzeń. Winy upatruje w naszych genach. Hiob jest dla podmiotu lirycznego autorytetem. Za swoje złe czyny winił geny, mogą one warunkować wiele cech: wygląd, kolor oczu, spryt, talenty poznawcze, inteligencję, spostrzegawczość oraz zdrowie. Geny nie warunkują natomiast tego, czy będziemy czynić dobrze czy źle, czy będziemy grzeszyć czy nie.W wierszu jest wiele autoironii. Podmiot liryczny jest autoironiczny wobec samego siebie. Chciał on usprawiedliwić się tym, że to jego geny spowodowały jego grzechy.

Postać Hioba wykorzystana jest tu po to aby ukazać ze cierpienia i nie szczęścia sa nieodzownym elementem ludzkiej egzystencji, nie da się przed nimi uciec. Człowiek rodząc się i żyjąc staje się biblijnym Hiobem a wiec doznaje rożnych cierpień za które zostaje wynagrodzone w niebie.

Herling-Grudziński - Wieża

Hiob jest postacią historyczną i w tradycji biblijnej był określany jako „człowiek sprawiedliwy”. Swoim życiem udowodnił celowość wiary oraz sensowność istnienia cierpienia. Bóg poddał Hioba straszliwej próbie, lecz on cały czas z pokorą i pełną uległością uznawał Jego wolę i zawierzył mu swój los.

Celowo przedstawiłam państwu tą postać znana nam z Biblii, ponieważ do takiej właśnie postawy HIOBA nawiązuje główny bohater opowiadania Grudzińskiego. Autor wprowadza nas w świat dwóch mężczyzn; chorego na trąd, oraz samotnika z własnego wyboru, Sycylijczyka. Trędowaty zostaje umieszczony w Wieży Strachu, a zarazem odizolowany od świata.

Nie mogąc wytrzymać cierpienia i samotności chciał popełnić samobójstwo. Jednak postawa biblijnego Hioba z księgi, którą czytał przez całą noc pozwoliła mu przetrwać myśl o tym czynie. Lebresso resztę swoich dni spędził jako dobry chrześcijanin, a jego jedynym przyjacielem był Bóg.

Cierpienia doświadczył także drugi bohater, nauczyciel, który nie potrafił i nie chciał wziąć na siebie ciężaru osobistej tragedii. W trzęsieniu ziemi stracił żonę i dzieci. Wybrał samotność i odizolował się od ludzi. Utracił wiarę w Boga. Jedyne, czego pragnął to śmierci.

Porównując postawy obu bohaterów opowiadania, zauważamy, że łączą hiobowe nieszczęścia, cierpienie i pragnienie śmierci. Zarazem przedstawiają dwie różne postawy życiowe. Lebbroso po latach udręki moralnej i fizycznej zdobył się na wielki wysiłek ducha i przyjął postawę biblijnego Hioba, tak jak on pogodził się z Bożą wolą. Dostrzegł także sens w cierpieniu i noszeniu swojego krzyża. Mimo rozpaczy i samotności szuka Boga.

Nauczyciel również został okrutnie doświadczony przez los. Jednak on oddalał się od Boga, trwał w samotności i izolował się od ludzi. Uważa, iż wiara nie jest mu potrzebna. Nie wystarczyło mu odwagi i poddał się.

Bardzo łatwo można zauważyć w tym utworze, także inne motywy czy tez symbole zaczerpnięte z biblii. Już sam tytuł odwołuje się do wieży, która symbolizuje w tradycji chrześcijańskiej wzniosłość i niebo. Natomiast w opowiadaniu jest miejscem wygnania i cierpienia. Pojawia się także figura pielgrzyma, która symbolizuje wędrowca, tułacza, a w utworze ukazuje człowieka, którego życie jest nieustannym podążaniem” ku górze”, czyli kresowi śmierci. Obaj bohaterowie staja się właśnie takimi pielgrzymami, podążającym ku górze.

Autor używając motywu hiobowego, ukazuje nam wzorzec godny naśladowania, udowadnia, że pomimo cierpienia można godnie przejść przez życie z wiarą i nadzieją, a także pokazuje nam jak cierpienie może zniszczyć człowieka, gdy odwróci się on od Boga.

Podsumowanie:

• Najpopularniejszy był motyw cierpienia jako nieodłączny elementem ludzkiej egzystencji, towarzyszący człowiekowi na codzień, którego nie można go w żaden sposób uniknąć. Chciano pokazać ze to cierpienie ma swój sens, pokazuje jakieś nowe prawdy, daje cenne doświadczenie.

• Postawa Hioba posłużyła jako element kontrastowy do bohaterów w utworach

• Przy pomocy biblijnego motywu poruszano watek winy i kary.

• Postać Hioba została użyta do rozważań nad wiarą

• Literatura powojenna wykorzystała niezawinione cierpienie Hioba do pokazania wojennych losów narodu izraelskiego, którzy cierpieli prześladowanie oraz męki w obozach koncentracyjnych. Tematem ich prac był Hiob XX wieku.